Με αφορμή την καταστροφή αγαλμάτων στα πλαίσια του κινήματος Black Lives Matter (BLM) μιλήσαμε με τον Ρομπ Μακντόναλντ (Rob MacDonald) γλύπτη και δημιουργό του «Solidarity Park» στην Καταλονία και μέλους του «Επαναστατικού Σοσιαλισμού», αδελφή οργάνωση του Ξ στο ισπανικό κράτος. Τη συνέντευξη πήρε η σ. Νατάσσα Αργυράκη.
- Ρομπ, κατά τη διάρκεια του κινήματος BLM είδαμε την καταστροφή μνημείων γνωστών εμπόρων σκλάβων και εκμεταλλευτών, όπως το άγαλμα του δουλεμπόρου Edward Colston στο Μπρίστολ. Τι είδους συμβολισμό έχει αυτή η δράση για το κίνημα;
Νομίζω ότι η πτώση αυτών των αγαλμάτων ήταν μια πράξη επαναστατικής τέχνης. Μερικές φορές η τέχνη είναι ένα προφανές πράγμα όπως ένας ωραίος πίνακας ή ένα θλιβερό τραγούδι, αλλά κάποιες φορές η τέχνη δεν είναι τόσο προφανής.
Πιστεύω ότι η τέχνη είναι ουσιαστικά η στιγμή που ο άνθρωπος αποφασίζει να λύσει ένα πρόβλημα, αυτή είναι η δημιουργική στιγμή. Ο πυρήνας ενός καλλιτεχνικού έργου ή δράσης είναι η ανάπτυξη αυτής της στιγμής μαζί με την ανάγκη έκφρασης ή/και αφήγησης μιας ιστορίας. Αυτό το έργο μπορεί τότε να γίνει συμβολικό είτε για ένα άτομο είτε συλλογικά με πολιτιστικό τρόπο.
Αυτά τα αγάλματα όπως του Colston και του Κολόμβου δημιουργήθηκαν για να αντιπροσωπεύσουν μια ιστορία, την ιστορία της νίκης του καταπιεστή. Ο ίδιος ο Colston ήταν υπεύθυνος για τη μεταφορά 84.000 σκλάβων, από τους οποίους το 20% πέθανε καθοδόν. Υπολογίζεται από τον Guardian ότι, συνολικά, 1 εκατομμύριο σκλάβοι πέθαναν στα πλοία των διάφορων δουλεμπόρων που τους μετέφεραν. Οποιαδήποτε φιλανθρωπία κι αν έκανε ο Colston μετά δεν διορθώνει αυτό που ισοδυναμεί με νόμιμη γενοκτονία.
Όταν αυτό το άγαλμα του Colston αποκαθηλώθηκε, έπεσε στη συνέχεια στο δρόμο και πετάχτηκε στη θάλασσα, ακριβώς όπως οι σκλάβοι πετάχτηκαν στη θάλασσα όταν πέθαναν στα πλοία. Αυτή ήταν μια συμβολική και πολύ δημιουργική στιγμή που με μια έννοια «εξισορρόπησε» λίγο την ιστορία. Στη συνέχεια, έγινε μια προσπάθεια αντικατάστασης του αγάλματος με ένα παρόμοιου στυλ, αλλά με τη μορφή ενός διαδηλωτή του BLM.
Φυσικά η τοπική αυτοδιοίκηση δεν άφησε τον Colston στη θάλασσα, που θα ήταν μια κατάλληλη καλλιτεχνική έκφραση από μόνη της. Αφαίρεσαν επίσης την αντικατάσταση του διαδηλωτή του BLM. Αυτό είναι σημαντικό να το αναφέρουμε, επειδή οι αρχές δεν είναι ουδέτερες, κάνουν τις επιλογές τους υπέρ του κατεστημένου και ενάντια στο κίνημα, αλλιώς γιατί να μην αφαιρέσουν όλα τα αγάλματα που αντιπροσωπεύουν την καταπίεση;
Αυτά τα αγάλματα χτίστηκαν αρχικά για συμβολικούς λόγους για να ενισχύσουν αυτό που υποστήριζαν αυτοί οι άνθρωποι που ήταν ο χειρότερης μορφής ιμπεριαλισμός.
Καθώς αυτό εξακολουθεί να συμβαίνει σήμερα, αν και με διαφορετικούς τρόπους, μπορείτε να καταλάβετε γιατί οι αρχές δρουν με αυτό τον τρόπο. Αφαιρούν μόνο κάποια αγάλματα λόγω της μαζικής πίεσης και αυτό είναι ένα βασικό μάθημα για οποιοδήποτε κίνημα.
Μερικοί άνθρωποι υποστηρίζουν ότι αυτά τα αγάλματα είναι μέρος της ιστορίας, επομένως με το να κατεδαφίσουμε τα αγάλματα αρνούμαστε τη συλλογική πολιτιστική μας κληρονομιά, καλή ή κακή. Αλλά υπάρχει κάτι που αυτοί οι υπερασπιστές της ιστορίας αφήνουν στην άκρη επειδή δεν τους βολεύει. Η ιστορία είναι μια διαδικασία που συνδέεται με το σήμερα.
Δεν δολοφονήθηκε επίσης και ο Τζορτζ Φλόιντ; Χωρίς το μαζικό διεθνές κίνημα θα ήταν μια ακόμα νόμιμη δολοφονία… όπως ακριβώς και οι σκλάβοι. Άρα η ιστορία δεν είναι κάτι τελειωμένο αλλά μέρος της σημερινής πραγματικότητας.
Πρέπει να καταλάβουμε ότι τα σύμβολα αυτών των αγαλμάτων αντιπροσωπεύουν τις ιδεολογικές μάχες που συμβαίνουν στην κοινωνία μας. Η κυρίαρχη ιδεολογία σήμερα είναι ο καπιταλισμός και το φρικτό ιμπεριαλιστικό του παρελθόν που αντιπροσωπεύουν αυτά τα αγάλματα εξακολουθεί να αποτελεί παράγοντα σήμερα στην υπερεκμετάλλευση των μαζών σε παγκόσμιο επίπεδο. Η πτώση μερικών από αυτά αποτελεί μια νίκη του κινήματος BLM και του κοινωνικού και ταξικού αγώνα που αντιπροσωπεύει. Αλλά μόνο μια νίκη σε μία μάχη, όχι σε ολόκληρο τον πόλεμο.
- Υπήρξαν παρόμοια παραδείγματα στην ιστορία όπου διάφορα μνημεία και αγάλματα έχουν γίνει αποδέκτες της οργής των διαδηλωτών;
Ναι. Είναι πολύ συχνό φαινόμενο σε εξεγέρσεις, επαναστάσεις και κοινωνικές συγκρούσεις όπου τα σύμβολα της καταπίεσης δέχονται επίθεση και καταστρέφονται. Αυτό συνέβη πχ με τον Σαντάμ Χουσεϊν στο Ιράκ. Βέβαια είχαμε και τη πτώση των αγαλμάτων του Λένιν κατά την πτώση της ΕΣΣΔ, καθώς, λανθασμένα οι λαοί των χωρών του σοβιετικού μπλοκ είχαν ταυτίσει τον Λένιν με την σταλινική καταπίεση. Παρόμοια παραδείγματα όμως παρατηρούνται από την αρχή του ανθρώπινου πολιτισμού.
Ο λόγος είναι ότι τα καλλιτεχνικά σύμβολα είναι ισχυρά για εμάς. Αποτελούν βαθιά πολιτιστικά μέσα για τους καταπιεσμένους και τους καταπιεστές. Επομένως, είναι κεντρικά σε κάθε αγώνα. Για τους μαρξιστές δεν είναι δυνατόν να δούμε αυτό το ζήτημα έξω από την ταξική πάλη.
- Δεν είναι η καταστροφή αυτών των αγαλμάτων καταστροφή της τέχνης;
Το εάν πρέπει ή όχι να στοχεύσουμε αγάλματα ή έργα τέχνης είναι για μένα περισσότερο ένα ζήτημα τακτικής στη μάχη ενάντια στον καπιταλισμό. Θα χτίσουν αυτές οι ατομικές πράξεις τη μαζική συνείδηση στον αγώνα που χρειαζόμαστε; Νομίζω ότι η απάντηση είναι ότι εξαρτάται.
Γενικά θα ήμουν υπέρ της υπεράσπισης όλων των έργων τέχνης και θα υποστήριζα την αντικατάσταση ή την επανατοποθέτηση τους. Θα επικεντρωνόμουν επίσης στην ανάγκη των κινημάτων να δημιουργούν συγκεκριμένα προγράμματα και ιδέες που θα ενθαρρύνουν τη συνεχή συμμετοχή και όχι τις περιπετειώδεις πράξεις… Αλλά μερικές φορές πρέπει να δράσει κανείς για να χτυπήσει τον εχθρό.
Υπήρξε μια ενδιαφέρουσα απάντηση με καλλιτεχνικούς όρους με το κίνημα BLM και τη νέα κατάσταση και τα μνημεία γενικά. Παρατηρήθηκε μια έκρηξη τοιχογραφιών του Τζορτζ Φλόιντ σε όλες τις πολιτείες των ΗΠΑ και διεθνώς, το πρόσωπό του, όπως άλλων πριν από αυτόν, έχει γίνει το σύμβολο του κινήματος. Υπάρχουν όμως και άλλα ενδιαφέροντα σημεία, όπως η ανέγερση μιας τεράστιας μορφής νοσοκόμας που φοράει μάσκα στη Λετονία που συμβολίζει το ρόλο αυτών των ηρωικών εργαζομένων στη ζωή μας στη σημερινή μάχη ενάντια στον κορονοϊό.
Πραγματοποιήθηκε επίσης η τοποθέτηση ενός αγάλματος του ψυχρού πολέμου που απεικονίζει τον Λένιν στο Γκέλσενκίρχεν (Gelsenkirchen) της Γερμανίας, έξω από τα γραφεία ενός μικρού κομμουνιστικού κόμματος. Η πρώτη μου αντίδραση σε αυτό ήταν πολύ θετική. Μετά όμως συνειδητοποίησα ότι ήταν λάθος. Ο Λένιν φαντάζομαι ότι δεν θα είχε υποστηρίξει τη μετατροπή της εικόνας του σε ένα τέτοιο σύμβολο και ειδικά όχι όπως έγινε από το σταλινικό καθεστώς που αντιπροσώπευε τον εκφυλισμό του νέου εργατικού κράτους στη Ρωσία, το οποίο πολέμησε ο Λένιν τα τελευταία χρόνια της ζωής του. Η δοξασία των ηγετών είναι κάτι που γίνεται από την Εκκλησία με τον Χριστό ή όπως έχουμε ήδη αναφέρει κάτι που κάνει ο ιμπεριαλιστικός καπιταλισμός για να αποδείξει τη δύναμή του. Η δοξασία των ηγετών είναι ένα σημάδι ασθένειας κατά τη γνώμη μου και πρέπει να απομακρυνθούμε από αυτήν τη μορφή μνημείου υπέρ της οικοδόμησης μνημείων συλλογικού περιεχομένου.
- Πες μας για την δημιουργία του Solidarity Park (Πάρκο Αλληλεγγύης) στην Καταλονία.
Το Πάρκο Αλληλεγγύης είναι ένα μνημείο αφιερωμένο στα μέλη των Διεθνών Ταξιαρχιών που σκοτώθηκαν όταν το πλοίο «Ciudad de Barcelona» βυθίστηκε το 1937 ακριβώς έξω από την ακτή του Malgrat de Mar της Καταλονίας στον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο. Αυτή η ιστορία είναι κρυμμένη για πάνω από 80 χρόνια, πρώτον λόγω της νίκης του Φράνκο στον εμφύλιο πόλεμο και στη συνέχεια κατά τη Μεταπολίτευση, όταν η κληρονομιά του εμφυλίου πολέμου βρέθηκε κάτω από το χαλί. Τώρα τα πράγματα αλλάζουν και μια νέα γενιά θέλει να μάθει τι συνέβη.
Είναι αλήθεια ότι η ανάμνηση του εμφυλίου πολέμου εξακολουθεί να απασχολεί την ισπανική κοινωνία σήμερα. Η κληρονομιά αυτή αντικατοπτρίζεται ξεκάθαρα σε όλους τους αγώνες στην ισπανική κοινωνία, συμπεριλαμβανομένου του αγώνα για ανεξαρτησία στην Καταλονία και του αγώνα των γυναικών, που ήταν τα πιο πρόσφατα παραδείγματα. Το ζήτημα της ιστορικής μνήμης είναι επίσης ένα σημαντικό πολιτικό ζήτημα από μόνο του. Η άνοδος της Ακροδεξιάς σε πολλές χώρες και τώρα με την εμφάνιση του νέου ακροδεξιού κόμματος VOX στην Ισπανία κάνει τα μαθήματα και τα συμπεράσματα από τις Διεθνείς Ταξιαρχίες εξαιρετικά πολύτιμα, ειδικά για το αναδυόμενο BLM και το αντιρατσιστικό κίνημα.
Έτσι, όταν ξεκινήσαμε αυτό το έργο είχαμε αυτά τα πράγματα στο μυαλό μας. Θέλαμε να κάνει κάτι περισσότερο από το να είναι ένα κομμάτι πέτρας που ίσως να μην διάβαζε κανείς σε τι αφορά. Αποφασίσαμε να κάνουμε το έργο ανοιχτό σε συμμετοχή και να συμπεριλάβουμε άτομα στο σχεδιασμό, την κατασκευή του και κυρίως στην ιδιοκτησία.
Αυτό περιλάμβανε τη δημιουργία των κεντρικών μορφών του μνημείου που είναι εξήντα brigadistas (μέλη των Διεθνών Ταξιαρχιών) να τραγουδούν τη Διεθνή (αυτό είναι που έκαναν καθώς βυθίζονταν). Αυτές οι φιγούρες λαξεύτηκαν στο δρόμο, τις πλατείες και τα φεστιβάλ για περίοδο 2 ετών.
Ο σκοπός ήταν συμβολικός, αλλά και μια ευκαιρία να πούμε ξανά και ξανά την ιστορία και να συζητήσουμε το ρόλο των Διεθνών Ταξιαρχιών και τη σύνδεσή τους με το σήμερα. Πάνω από 700 άτομα συμμετείχαν στη χάραξη των κεντρικών μορφών του μνημείου.
Ξεκινήσαμε επίσης ένα σχολικό πρόγραμμα που αφορούσε την εκμάθηση της ιστορίας, την καλλιτεχνική δημιουργία και το σχεδιασμό ενός μέρους του μνημείου. Αυτό το μέρος του έργου ήταν εξαιρετικά σημαντικό, αφού ο πραγματικός εμφύλιος πόλεμος δεν διδάσκεται στα ισπανικά σχολεία. Η νεότερη γενιά θέλει να μάθει την ιστορία των παππούδων τους ειδικά καθώς είναι τόσο σχετική με το σήμερα. Το σχολικό αυτό πρόγραμμα έχει εμπλέξει περίπου 1000 μαθητές μέχρι στιγμής σε πολλές εκδηλώσεις. Έχει επίσης γίνει διεθνής σύνδεση μαθητών της Καταλονίας με μαθητές στη Γερμανία, την Αυστραλία και τη Σουηδία.
Έχουν συμμετάσχει 100 ακόμα καλλιτέχνες διεθνώς και τοπικά σε εκθέσεις και φεστιβάλ που συνδέονται με το κύριο έργο. Η πρώτη φάση χρηματοδότησης των 20 χιλ. ευρώ στηρίχθηκε επίσης από τον κόσμο. Υπάρχουν πολλοί τρόποι για να πούμε μια τέτοια ιστορία και συνεχίζουμε να εμπλέκουμε ανθρώπους.
Όλα αυτά σημαίνουν ότι η δημιουργία του μνημείου είναι πολύ μεγάλη, έχουν ήδη περάσει 7 χρόνια από την πρώτη ιδέα. Το ίδιο το μνημείο που σχεδιάζεται να ολοκληρωθεί τον Μάιο του 2021, είναι μόνο η ραχοκοκαλιά της ευρύτερης μνήμης, πολιτιστικού και πολιτικού έργου. Με την εμπλοκή των ανθρώπων και τη μη απόκρυψη της πολιτικής πραγματικότητας, πιστεύουμε ότι τιμούμε τους brigadistas καθώς δεν θα ήθελαν να τους θυμούνται μόνο ως άτομα αλλά για τις ιδέες για τις οποίες πέθαναν.
- Κατά την άποψή σου, ποιος είναι ο ρόλος των καλλιτεχνών απέναντι σε αυτή την κρίση του καπιταλισμού που βιώνουμε στις μέρες μας;
Οι περισσότεροι καλλιτέχνες δεν κερδίζουν τα προς το ζην από την τέχνη και πολλοί εγκαταλείπουν το πάθος τους προκειμένου να πληρώσουν τους λογαριασμούς τους. Άλλοι καλλιτέχνες εργάζονται σε άλλες δουλειές με χαμηλή αμοιβή για να υποστηρίξουν τη δημιουργία της τέχνης τους. Ακόμα και αν είναι αρκετά τυχεροί για να κερδίσουν τα προς το ζην στην καλλιτεχνική βιομηχανία, και πάλι, δεν υπάρχουν δικαιώματα, ούτε συμβόλαια και καμία σταθερότητα.
Ο καπιταλισμός κλέβει τη δημιουργική ενέργεια της εργατικής τάξης και μας δίνει τις χειρότερες συνθήκες, η χρηματοδότηση των τεχνών είναι πάντα η πρώτη που περιορίζεται από τη λιτότητα. Γιατί ενώ εμείς θα συνεχίσουμε να παράγουμε τέχνη είτε χρηματοδοτείται είτε όχι, πληρώνεται ή όχι, η απληστία του καπιταλισμού θα εκμεταλλεύεται αυτήν την ελεύθερη εργασία ξανά και ξανά.
Η αδυναμία του καλλιτέχνη είναι ότι αν και γνωρίζουμε καλά την πραγματικότητα του καπιταλισμού δεν οργανωνόμαστε αρκετά ως εργαζόμενοι. Πολλοί καλλιτέχνες καταλαβαίνουν την ανάγκη να κινούμαστε συλλογικά, αλλά έχουμε λίγους στις συλλογικές μας οργανώσεις.
Η τέχνη από τη φύση της είναι νέα, φρέσκια, αναζωογονητική και αν είναι αυθεντική είναι πάντα επαναστατική. Αυτά είναι στοιχεία που πρέπει πραγματικά να κατανοήσει το εργατικό κίνημα. Λέω λοιπόν ότι οι καλλιτέχνες πρέπει να στραφούν στο εργατικό κίνημα και το εργατικό κίνημα πρέπει να στραφεί στους καλλιτέχνες. Να συνδυαστεί ο καθημερινός συλλογικός αγώνας με τον πολιτιστικό αγώνα για δημιουργική ελευθερία. Με αυτόν τον τρόπο κάνουμε πιο ολοκληρωμένο το πολιτικό μας κίνημα.
Περισσότερες πληροφορίες για την πολιτικο-καλλιτεχνική δραστηριότητα του Rob MacDonald:
Solidaritypark.com
Outa-space.com
