Το κείμενο αυτό (συν)υπογράφεται από το Κοινωνικό Ιατρείο Αλληλεγγύης, την ΟΕΝΓΕ (Ομοσπονδία Ενώσεων Νοσοκομειακών Ιατρών Ελλάδας), την ΠΑΣΟΝΟΠ (Πανελλήνια Συνδικαλιστική Ομοσπονδία Νοσηλευτικού Προσωπικού) και τις ενώσεις νοσοκομειακών γιατρών Θεσσαλονίκης, Χαλκιδικής και Αχαϊας.
Εξορυκτική δραστηριότητα στη ΒΑ Χαλκιδική: χρυσές χορηγίες για θεάματα – ταφόπλακα για την υγεία
Είναι παγκοσμίως τεκμηριωμένο από την επιδημιολογική έρευνα ότι η μεταλλευτική δραστηριότητα στα ορυχεία χρυσού αυξάνει δραματικά τη νοσηρότητα και θνησιμότητα του πληθυσμού. Η ατμόσφαιρα, το έδαφος, τα επιφανειακά και υπόγεια ύδατα μολύνονται. Ολόκληρο το οικοσύστημα της περιοχής καταστρέφεται και ο τελικός αποδέκτης όλης αυτής της ρυπογόνου διαδικασίας, ο άνθρωπος, φθίνει, αρρωσταίνει, πεθαίνει.
Στη ΒΑ Χαλκιδική το μοντέλο ανάπτυξης είναι εδώ και χρόνια υποταγμένο στη βαριά μεταλλευτική δραστηριότητα, υποβαθμίζοντας και με το χρόνο εξαφανίζοντας τις άλλες παραδοσιακές οικονομικές δραστηριότητες, όπως γεωργία, κτηνοτροφία, τυροκομία, μελισσοκομία, αλιεία, υδατοκαλλιέργειες, τουρισμό. Παράλληλα και κυρίαρχα, η δραστηριότητα αυτή καταστρέφει ανεπανόρθωτα το περιβάλλον, υπονομεύει την υγεία των κατοίκων της περιοχής, αλλά και πληθυσμών σε απομακρυσμένες περιοχές – Χαλκιδική, Θεσσαλονίκη, Κεντρική Μακεδονία κ.λπ. – που μπορεί να εισπνεύσουν αερομεταφερόμενα σωματίδια, να υδροδοτηθούν από μολυσμένο με τοξικά νερό ή να καταναλώσουν προϊόντα από ρυπασμένες περιοχές ή θάλασσες.
Υγεία του πληθυσμού
Οι εργαζόμενοι στα μεταλλεία είναι η πληθυσμιακή ομάδα με την ταχύτερη και μεγαλύτερη επιβάρυνση της υγείας της. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας κατατάσσει την εργασία στα μεταλλεία στα πιο επικίνδυνα επαγγέλματα, λόγω των συχνών εργατικών ατυχημάτων και λόγω της αυξημένης συχνότητας επαγγελματικών ασθενειών εξαιτίας της έκθεσης σε τοξικές ουσίες, σε υψηλές θερμοκρασίες και υψηλή ατμοσφαιρική πίεση. Βάσει επιστημονικών παρατηρήσεων, οι εργαζόμενοι στα μεταλλεία χρυσού έχουν μικρότερο προσδόκιμο επιβίωσης, εμφανίζουν συχνότερα από το γενικό πληθυσμό καρκίνους του αναπνευστικού και γαστρεντερικού συστήματος, νοσήματα του δέρματος, του αίματος και του μυοσκελετικού συστήματος, καθώς επίσης και αυξημένη ευαισθησία σε λοιμώξεις.
Μελέτη της δεκαετίας του ́60, που αφορούσε στους εργαζόμενους των ορυχείων Στρατωνίου Χαλκιδικής, διαπίστωσε ότι από το σύνολο των εργατών που εξετάστηκαν, ένα ποσοστό 14% έπασχε από πνευμονοκονίαση. Από τους ασθενείς αυτούς, το 65% είχε παρουσιάσει το νόσημα μετά από επαγγελματική έκθεση μικρότερη των 10 ετών. Σε έρευνα πεδίου του ΕΛΙΝΥΑΕ (Ελληνικό Ινστιτούτο Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας, Αθήνα 2007), διαπιστώθηκε ότι οι εργαζόμενοι στις υπόγειες στοές παρουσιάζουν σημαντική επιδείνωση της αναπνευστικής τους λειτουργίας και της ακουστικής τους ικανότητας ανάλογα με τα χρόνια εργασίας και σε μεγαλύτερο βαθμό συγκριτικά με άλλους εργαζόμενους.
Τα παιδιά αποτελούν ιδιαίτερα ευάλωτη πληθυσμιακή ομάδα. Σύμφωνα με την Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας (ΕΣΔΥ), λόγω του γρήγορου ρυθμού ανάπτυξής τους, διανύουν περιόδους υψηλής ευαισθησίας που τα καθιστά περισσότερο ευάλωτα σε τοξικούς παράγοντες. Τα παιδιά, σε σχέση με το σώμα τους, πίνουν περισσότερο νερό, αναπνέουν περισσότερο αέρα απ’ ό,τι οι ενήλικες και το γαστρεντερικό τους σύστημα απορροφά μεγαλύτερο ποσοστό χημικών ουσιών, παράγοντες που τα εκθέτουν σε μεγαλύτερο και μονιμότερο κίνδυνο αν ζουν σε ένα μολυσμένο από τοξικές ουσίες περιβάλλον. Μελέτη του ΙΓΜΕ στη Λαυρεωτική Χερσόνησο και στην αστική περιοχή Λαυρίου (1992), των οποίων η ρύπανση θεωρείται σχεδόν μόνιμη λόγω της προηγούμενης μεταλλευτικής δραστηριότητας, διαπίστωσε υψηλή συγκέντρωση μολύβδου στο αίμα και αρσενικού στα ούρα παιδιών που διαμένουν στην περιοχή. Μια ακόμη νεότερη μελέτη της ΕΣΔΥ (2007) έδειξε ότι τα παιδιά στην αστική περιοχή Λαυρίου παρουσιάζουν υψηλές συγκεντρώσεις αρσενικού στα ούρα, οι οποίες συσχετίζονται με μία σειρά αρνητικών επιπτώσεων στην υγεία.
Η τοπική κοινωνία της Χαλκιδικής αγωνίζεται συνεχώς, από την δεκαετία του ́70 μέχρι σήμερα, εναντίον της εξορυκτικής δραστηριότητας των εκάστοτε εταιρειών που την αναλαμβάνουν – ΜΕΤΒΑ, TVX, Eldorado – και έχει υποστεί και υφίσταται πολλαπλές μορφές καταστολής από το κράτος που τις προστατεύει. Από το 2012 μέχρι σήμερα που παλεύει εναντίον των τερατωδών διαστάσεων εξορυκτικών δραστηριοτήτων και σχεδίων της Eldorado, έχει υποστεί και υφίσταται άγρια καταστολή στις διαμαρτυρίες της, πλήθος δικαστικών διώξεων – για τις οποίες, ας σημειωθεί, αθωώνεται συνεχώς – ποικίλες στρατηγικές διχασμού, χειραγώγησης και διαφθοράς των ανθρώπων της. Αποτέλεσμα όλων αυτών είναι μια ψυχικά τραυματισμένη κοινωνία: διάρρηξη και απώλεια συγγενικών και φιλικών δεσμών, διάβρωση των κοινωνικών σχέσεων κάτω από το βάρος ποικιλόμορφου συνεχούς εκφοβισμού και εκβιασμού, γενικευμένη καχυποψία, εχθρότητα και καταθλιπτική σιωπή.
Τι ακριβώς συμβαίνει στα μέτωπα της μεταλλευτικής δραστηριότητας στη ΒΑ Χαλκιδική:
Στην Ολυμπιάδα, η συνεχιζόμενη εξορυκτική δραστηριότητα αποδίδει μεταλλευτικά συμπυκνώματα και προς απόρριψη παραπροϊόντα τα οποία περιέχουν αρσενικό, μόλυβδο, κάδμιο, ψευδάργυρο, αντιμόνιο. Τα παραπάνω χημικά στοιχεία είναι ιδιαιτέρως τοξικά και καθώς αναπόφευκτα διαχέονται στο έδαφος και στο νερό της περιοχής, επιβαρύνουν το περιβάλλον και αποδεδειγμένα απειλούν τη Δημόσια Υγεία.
Στις Σκουριές, όταν θα αρχίσει να λειτουργεί η ανοιχτή εξόρυξη (open pit), κάθε μέρα θα εξορύσσονται τόνοι μεταλλεύματος. Στο εργοστάσιο εμπλουτισμού τα μεταλλεύματα αυτά θα υφίστανται επεξεργασία με τη χρήση επιπρόσθετων χημικών ενώσεων. Τα παραπροϊόντα της επεξεργασίας (που αποτελούν το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος του εξορυσσόμενου μεταλλεύματος) θα αποτεθούν σε γιγάντιες λεκάνες απόθεσης αποβλήτων.
Τα μεταλλεύματα και τα μεταλλευτικά απόβλητα περιέχουν πολυάριθμα επικίνδυνα στοιχεία και βαρέα μέταλλα σε τεράστιες ποσότητες – ενδεικτικά αναφέρουμε αμίαντο, χαλαζία, μόλυβδο, υδράργυρο, κάδμιο, αρσενικό, κυάνιο, αντιμόνιο.
Η μεθοδολογία της εξόρυξης (επιφανειακές εκρήξεις), η μορφή των μεταλλευτικών αποβλήτων, η μακροχρόνια (αιώνια!) αποθήκευσή τους στην περιοχή, θα οδηγήσουν στη ρύπανση όλης της περιοχής (και όχι μόνο) με τα επικίνδυνα συστατικά τους. Οι επιφανειακές εκρήξεις θα παράγουν καθημερινά τόνους τοξικής σκόνης, η οποία θα μεταφέρεται σε ακτίνα δεκάδων, αν όχι εκατοντάδων, χιλιομέτρων – μέσω της βροχής η σκόνη αυτή και ό,τι περιέχει θα καταλήγει στο χώμα, στη θάλασσα και στα ποτάμια και θα μπει στην τροφική αλυσίδα, δηλαδή στο πιάτο και στο ποτήρι μας. Οι επικίνδυνες ουσίες των μεταλλευτικών αποβλήτων, διαμέσου του τοιχώματος των λεκανών απόθεσης, θα μολύνουν τον υδροφόρο ορίζοντα, δηλαδή το πόσιμο νερό, τα τοπικά ποτάμια και ρέματα και με τον τρόπο αυτό τα φυτά και τα ζώα όλης της περιοχής.
Οι χημικές ουσίες, που χρησιμοποιούνται στην επεξεργασία των ορυκτών, και τα βαρέα μέταλλα που μέσω της τροφικής αλυσίδας και του πόσιμου νερού θα καταλήξουν άμεσα σε όλους εμάς, μέσα στον οργανισμό μας, ευθύνονται για πολλές βαριές και θανατηφόρες νόσους, οξείες και χρόνιες. Ο αμίαντος ευθύνεται για πολυάριθμους καρκίνους – πνευμόνων, λάρυγγα, γαστρεντερικού, ωοθηκών. Το αρσενικό, θανατηφόρο δηλητήριο γνωστό από την αρχαιότητα, σε μη άμεσα θανατηφόρες δόσεις προκαλεί βλάβες στα περισσότερα όργανα του ανθρώπινου σώματος. Η χρόνια έκθεση στο κυάνιο, ένα επίσης γνωστό δηλητήριο, βλάπτει το νευρικό σύστημα. Ο χαλαζίας είναι ισχυρό καρκινογόνο και σχετίζεται με αυτοάνοσα νοσήματα – ερυθηματώδη λύκο, σκληρόδερμα. Τα βαρέα μέταλλα – χαλκός, μόλυβδος, υδράργυρος, κάδμιο, αντιμόνιο κ.τλ – επηρεάζουν σχεδόν όλα τα συστήματα του οργανισμού: ευθύνονται για καρκίνους, νευροεκφυλιστικά νοσήματα, εγκεφαλοπάθειες, νοητική υστέρηση, ελλειμματική ανάπτυξη. Ιδιαίτερα ευπαθή στη βλαπτική επίδραση όλων αυτών των στοιχείων είναι τα παιδιά.
Οι τοξικές ουσίες και οι δεκάδες εκατομμύρια τόνοι αποβλήτων μπορεί, επίσης, να απειλήσουν με τον πλέον δραματικό τρόπο τη φύση και τη ζωή και να προκαλέσουν καταστροφές τεραστίου μεγέθους, στην περίπτωση που τα φράγματα στα τέλματα αποβλήτων καταρρεύσουν από κακό σχεδιασμό, ελλιπή συντήρηση, πλημμύρες ή σεισμό. Ας σημειωθεί ότι το εργοστάσιο χρυσού και τα τέλματα αποβλήτων βρίσκονται σε μια σεισμογενή περιοχή που έχει δώσει το σεισμό της Ιερισσού, 7 ρίχτερ, το 1932. Τραγικά παραδείγματα τέτοιων καταστροφών είναι οι καταστροφές στη Baia Mare της Ρουμανίας (2000) με τα κυανιούχα απόβλητα να μολύνουν ανεπανόρθωτα το Δούναβη, στην Τουρκία (Esme 2006) με το κυάνιο από τα απόβλητα του χρυσωρυχείου να δηλητηριάζει την τοπική κοινωνία και στη Βραζιλία όπου έχουν συμβεί επανειλημμένα οικολογικές καταστροφές από εξορυκτικές δραστηριότητες (Macacos 2000, Mirai 2007, Mariana 2015, Brumandinho 2019). Στη Στρατονίκη, τέλος, οι ρωγματώσεις στα σπίτια από τα φουρνέλα στις υπόγειες στοές του μεταλλείου πληθαίνουν και βαθαίνουν και οι κατοικίες και η εκκλησία – το σχολείο έχει κλείσει – είναι πλέον κτίρια επικίνδυνα. Στο όνομα κάποιων θέσεων εργασίας στο ορυχείο συνεχίζεται η, ενδεχομένως, μοιραία σιωπή των ανθρώπων.
Ένδειξη της σοβαρότητας της κατάστασης στη ΒΑ Χαλκιδική αποτελεί η παραπομπή σε δίκη (στις 6/6/20) στο Κακουργιοδικείο Θεσσαλονίκης δύο ανώτερων στελεχών της Ελληνικός Χρυσός με τις κατηγορίες της σοβαρής ρύπανσης και της υποβάθμισης του περιβάλλοντος. Η παραπομπή έγινε από το Συμβούλιο Πλημμελειοδικών Χαλκιδικής με βάση τις καταγγελίες των επιθεωρητών περιβάλλοντος.
Όλη ωστόσο η βλαπτική για την υγεία και το περιβάλλον δραστηριότητα της Ελληνικός Χρυσός καμουφλάρεται με ιδιαίτερη επικοινωνιακή ζέση το τελευταίο διάστημα, μέσα από δράσεις εταιρικής κοινωνικής ευθύνης, διοργανώσεις και χορηγίες. Οι χορηγίες της εταιρίας σε εκθέσεις πολιτισμικού και εκπαιδευτικού χαρακτήρα που τελούν υπό την αιγίδα του Πανεπιστημίου, όπως η έκθεση «Τα ορυκτά κι ο άνθρωπος – χωρίς αυτά δεν ζούμε», οι χορηγίες σε φεστιβάλ για την υγεία, οι διοργανώσεις για τον αθλητισμό, οι επιχορηγήσεις σε συλλόγους και συλλογικότητες είναι οι σύγχρονες χάντρες, τα σύγχρονα καθρεφτάκια, που προσφέρονται σε όλους εμάς, τους ιθαγενείς, για να μην αντιδράσουμε στην καταστρεπτική δραστηριότητα της εξόρυξης.
Με επικοινωνιακά κόλπα, με πληρωμένες διαφημίσεις και με πλουσιοπάροχες χορηγίες προσπαθούν να επιχρυσώσουν την ταφόπλακα της υγείας μας.
Το θεμελιώδες ερώτημα είναι τι θα κάνουμε όλοι εμείς: Θα θαμπωθούμε από τις από τις χάντρες και τις επιχρυσώσεις που φέρνουν οι πολυεθνικές των εξορύξεων και οι ντόπιοι υπηρέτες τους ή θα κοιτάξουμε κατάματα, όσο και αν μας τρομάζει, το γεγονός της λεηλασίας και ανεπανόρθωτης καταστροφής της φύσης και την τεράστια απειλή για την υγεία και τη ζωή μας;
Κοινωνικό Ιατρείο Αλληλεγγύης Θεσσαλονίκης
ΟΕΝΓΕ (Ομοσπονδία Ενώσεων Νοσοκομειακών Γιατρών Ελλάδας)
ΠΑΣΟΝΟΠ (Πανελλήνια Συνδικαλιστική Ομοσπονδία Νοσηλευτικού Προσωπικού)
ΕΝΙΘ (Ένωση Νοσοκομειακών Ιατρών Θεσσαλονίκης)
ΕΙΝΚΥΧ (Ένωση Ιατρών Νοσοκομείων και Κέντρων Υγείας Χαλκιδικής)
ΕΙΝΑ (Ένωση Ιατρών Νοσοκομείων Αχαϊας)
