Τον Φλεβάρη μια νεαρή φάλαινα ξεβράστηκε νεκρή στην παραλία Cabo de Palos στην περιοχή Μούρθια της Ισπανίας. Τα αποτελέσματα της νεκροψίας που ανακοινώθηκαν πριν από λίγες μέρες έδειξαν ότι η φάλαινα είχε στο στομάχι και στα έντερά της 30 κιλά σκουπίδια, κατά κύριο λόγο πλαστικά όπως σακούλες, μπιτόνια κ.α. Το ζώο (το οποίο ήταν ασυνήθιστα αδύνατο) δεν μπορούσε φυσικά να χωνέψει το πλαστικό, έπαθε περιτονίτιδα και τελικά ρήξη στομάχου [1].
Αυτό το παράδειγμα αποκαλύπτει μόνο «την κορυφή του παγόβουνου». Στην Μεσόγειο δεν υπάρχει ψάρι ή ασπόνδυλο που να μην έχει κομμάτια πλαστικού ή μικροπλαστικά στο στομάχι ή στους ιστούς του [2]. Σε αυτά συμπεριλαμβάνονται τα ψάρια και τα θαλασσινά που καταλήγουν στο πιάτο μας.
Όλα τα ψάρια τα οποία καταναλώνουμε έχουν τραφεί σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό με πλαστικό. Την ίδια στιγμή εκατομμύρια (κυριολεκτικά) θαλάσσιοι οργανισμοί και θαλασσοπούλια πεθαίνουν κάθε χρόνο στον κόσμο εξαιτίας του πλαστικού που καταναλώνουν.
Κολυμπάμε σε μια θάλασσα πλαστικών
Η Μεσόγειος θεωρείται η 6η κατά σειρά θαλάσσια περιοχή στον κόσμο με τη μεγαλύτερη συγκέντρωση πλαστικών απορριμμάτων. Οι πιο αισιόδοξες εκτιμήσεις υπολογίζουν τα πλαστικά στη Μεσόγειο σε 4.800 τόνους, ενώ οι πιο απαισιόδοξες σε 30.300 τόνους [3]. Σε ποσοστά, οι αριθμοί αυτοί αντιπροσωπεύουν το 5-10% των πλαστικών απορριμμάτων που υπάρχουν στις θάλασσες και τους ωκεανούς σε παγκόσμιο επίπεδο.
Λόγω του κλειστού της σχήματος, η πυκνότητα των μικροπλαστικών στη Μεσόγειο ξεπερνά τις αντίστοιχες μετρήσεις που έχουν καταγραφεί στις άλλες 5 περιοχές του πλανήτη με τη μεγαλύτερη συγκέντρωση πλαστικών – τις ονομαζόμενες «δίνες απορριμμάτων» στον Ειρηνικό, τον Ατλαντικό και αλλού. Συγκεκριμένα η Μεσόγειος κατατάσσεται 1η παγκοσμίως σε πυκνότητα πλαστικών απορριμμάτων, με τα μικροπλαστικά να εκτιμάται ότι φτάνουν τα 250 δισεκατομμύρια κομμάτια! [4]
Μέσω των θαλάσσιων ρευμάτων τα μικροπλαστικά μεταφέρονται παντού. Η περιβαλλοντική οργάνωση «Αρχιπέλαγος» η οποία ανέλυσε δείγματα από παραλίες απομακρυσμένων νησιών και ακατοίκητων βραχονησίδων της Ελλάδας βρήκε ότι περιείχαν μικροπλαστικές ίνες, σε ποσότητα αντίστοιχη με εκείνη των παραλιών της Αττικής [5].
Τι είναι τα μικροπλαστικά
Τα μικροπλαστικά είναι πλαστικά σωματίδια μεγέθους 5mm και κάτω, τα οποία προέρχονται είτε από την διάσπαση μεγαλύτερων κομματιών πλαστικού που έχουν καταλήξει στη θάλασσα, είτε από άλλα βιομηχανικά προϊόντα όπως π.χ. απολεπιστικά καλλυντικά (τα μικροσφαιρίδια που κάνουν απολέπιση είναι συνήθως μικροπλαστικά), σαμπουάν, αποσμητικά, συνθετικά ρούχα όπως τα fleece κ.α. Εκτιμάται ότι ένα συνθετικό ρούχο «χάνει» σε μία και μόνο πλύση περίπου 1900 μικροπλαστικές ίνες, οι οποίες συνήθως καταλήγουν μέσω του αποχετευτικού συστήματος στη θάλασσα [6].
Τα μικροπλαστικά αποτελούν το 92% των πλαστικών απορριμμάτων που υπάρχουν στις θάλασσες και τους ωκεανούς. Στη συντριπτική τους πλειοψηφία δεν βιοδιασπώνται και θα παραμείνουν στο περιβάλλον για χιλιάδες χρόνια, μολύνοντας όλους τους θαλάσσιους οργανισμούς [7].
Δηλητηριάζοντας την βάση της τροφικής αλυσίδας…
Το 2015 δόθηκε στη δημοσιότητα ένα βίντεο το οποίο έδειχνε ζωοπλανγκτον να τρέφεται με μικροπλαστικά [8]. Το ζωοπλανκτόν αποτελεί μαζί με το φυτοπλακτόν τη βάση της τροφικής αλυσίδας των θαλασσών. Έτσι και τα μικροπλαστικά ξεκινάνε από τη βάση της τροφικής αλυσίδας και φτάνουν στην κορυφή – συμπεριλαμβανομένου του πιάτου μας.
Τα ψάρια, θαλάσσια θηλαστικά και άλλα ζώα δεν καταναλώνουν πλαστικά μόνο μέσω του ζωοπλανγκτόν αλλά και άμεσα – όπως η φάλαινα που ξεβράστηκε στην ισπανική ακτή. Μια πρόσφατη έρευνα έδειξε μάλιστα ότι οι νεαρές πέρκες προτιμούν να τρώνε σωματίδια πολυστυρένιου παρά ζωοπλανγκτόν [9].
Κάθε χρόνο σε ολόκληρο τον πλανήτη πεθαίνουν 100.000 θαλάσσια θηλαστικά (δελφίνια, φάλαινες, φώκιες, κ.α.) λόγω των πλαστικών απορριμμάτων [10]. Αυτός ο αριθμός αφορά μόνο τα ζώα των οποίων ο θάνατος έχει με κάποιο τρόπο διαπιστωθεί από ανθρώπους και όχι τον πραγματικό συνολικό αριθμό. Επιπλέον εκτιμάται ότι κάθε χρόνο από τα πλαστικά απορρίμματα πεθαίνουν και 1 εκατομμύριο θαλασσοπούλια [11], καθώς και αμέτρητα ψάρια.
Τρώγοντας πλαστικά
Τα περισσότερα πλαστικά και μικροπλαστικά βρίσκονται στο στομάχι και στα έντερα των ψαριών. Πολλές έρευνες έχουν δείξει όμως ότι τα μικροπλαστικά μεταφέρονται από το έντερο στο κρέας τους [12].
«Το πλαστικό έχει εισχωρήσει σε όλα τα επίπεδα της τροφικής αλυσίδας στο θαλάσσιο περιβάλλον …και τώρα το βλέπουμε να επιστρέφει σε μας, στο πιάτο μας.»
Τσέλσι Ρόχμαν, Καθηγήτρια Οικολογίας στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο στον Καναδά [13].
Και σαν να μην αρκετή η κατανάλωση πλαστικού από μόνη της, οι επιστήμονες επισημαίνουν ότι τα μικροπλαστικά συγκρατούν και απορροφούν και άλλα βλαβερά στοιχεία: τοξικά χημικά όπως φυτοφάρμακα, χημικές ενώσεις που επηρεάζουν τις ορμόνες, διοξίνες, παθογόνα βακτήρια, κ.α. [14, 15].
Πλαστικά και στο πόσιμο νερό!
Στις θάλασσες και τους ωκεανούς του κόσμου πλέουν 150 εκατομμύρια τόνοι πλαστικών απορριμμάτων, ενώ κάθε χρόνο προστίθενται 8 εκατομμύρια επιπλέον τόνοι [16]. Πλαστικά και μικροπλαστικά όμως δεν υπάρχουν μόνο εκεί!
Το ειδησεογραφικό δίκτυο Orb Media (στο οποίο συμμετέχει το BBC, η Deutsche Welle και άλλοι μεγάλοι ειδησεογραφικοί οργανισμοί) διεξήγαγε μια έρευνα στο πόσιμο νερό 12 μεγαλουπόλεων του κόσμου. Το 85% των δειγμάτων αποδείχτηκε ότι ήταν μολυσμένο με μικροπλαστικά – συγκεκριμένα με μικροπλαστικές ίνες! Από τα δείγματα που συλλέχθηκαν στην Ευρώπη μολυσμένα με μικροπλαστικές ίνες ήταν το 72%! [17,18].
Μικροπλαστικές ίνες ανιχνεύτηκαν επίσης σε 24 μάρκες γερμανικής μπύρας [19], στο 90% των δειγμάτων εμφιαλωμένων νερών [20], ακόμα και σε δείγματα μελιού και ζάχαρης που συλλέχθηκαν σε διάφορες χώρες της Ευρώπης και της Λ. Αμερικής [21].
Ο «κατάλογος» δεν τελειώνει εδώ. Σύμφωνα με μια πρόσφατη έρευνα του Βρετανικού «Ινστιτούτου για τη Διαχείριση του Νερού και του Περιβάλλοντος» τα μικροπλαστικά που βρίσκονται στο έδαφος της Ευρώπης είναι 23 φορές περισσότερα από τα μικροπλαστικά απορρίμματα του συνόλου των θαλασσών και ωκεανών [22]!
Το πλαστικό έχει κυριολεκτικά εισχωρήσει παντού, συμπεριλαμβανομένου του οργανισμού μας. Οι επιπτώσεις στην υγεία μας είναι ακόμα άγνωστες. Ωστόσο, είναι βέβαιο ότι υπάρχουν.
«Έχουμε αρκετά στοιχεία από μελέτες που έχουν γίνει στην πανίδα και την επίδραση που έχουν [τα μικροπλαστικά] στην πανίδα για να ανησυχούμε»
«Αν [τα μικροπλαστικά] επηρεάζουν τα άγρια ζώα, πώς είναι δυνατόν να πιστεύουμε ότι δεν θα επηρεάσουν εμάς;»
Δρ. Σέρρι Μέισον, ειδικός στα μικροπλαστικά, στο κρατικό πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης – Φρεντόνια [23].
Μόνη λύση η άμεση στροφή της βιομηχανικής παραγωγής
Κάθε χρόνο, σε παγκόσμιο επίπεδο, παράγονται 300 εκατομμύρια τόνοι πλαστικού – τα μισά από αυτά προορίζονται για μία και μόνο χρήση και χρησιμοποιούνται στην συντριπτική τους πλειοψηφία για συσκευασίες [24].
Το μέγεθος αυτό αποδεικνύει από μόνο του ότι οι ατομικές προσπάθειες για μικρότερη ή μηδενική χρήση πλαστικού είναι εξαιρετικά ανεπαρκείς για να λύσουν το πρόβλημα. Απαιτείται άμεσα μια ριζική στροφή της βιομηχανικής παραγωγής από τη χρήση πετρελαιοειδών και την κατασκευή πλαστικού σε άλλες τεχνολογίες.
Εναλλακτικές στο πλαστικό υπάρχουν. Για παράδειγμα ήδη κυκλοφορούν (ακόμα και στην ελληνική αγορά) είδη εστίασης και σακούλες που έχουν φτιαχτεί από καλαμπόκι, ζαχαροκάλαμο, φύλα φοίνικα κ.α. Επιστήμονες έχουν δείξει πώς μπορούμε να παράγουμε κλωστές και υφάσματα από ξινισμένο γάλα [25], από μανιτάρια [26], κ.α. Περαιτέρω μελέτη μπορεί να αποδείξει ποιες από τις υπάρχουσες εναλλακτικές στο πλαστικό είναι πιο οικολογικές (και δεν έχουν άλλες επιπτώσεις όταν εφαρμοστούν σε μαζικό επίπεδο), ενώ η μαζική παραγωγή τους θα τις κάνει πολύ προσιτές οικονομικά απ’ ότι είναι σήμερα. Ταυτόχρονα, στις χώρες του ανεπτυγμένου καπιταλισμού, χρειάζεται μια μαζική στροφή από την κουλτούρα της χρησιμοποίησης προϊόντων μίας χρήσης και συνολικά του υπερκαταναλωτισμού (π.χ. την συνεχή αγορά «φτηνών» ρούχων από πολυεθνικές τύπου Η&Μ, Βershka κλπ, κ.α.).
Πιστεύει όμως κανείς ότι οι σημερινές πολυεθνικές του πετρελαίου, της ένδυσης ή των τροφίμων θα εγκαταλείψουν το ακόρεστο κυνηγητό του κέρδους για να κάνουν στροφή σε λύσεις υπέρ του περιβάλλοντος, της θαλάσσιας ζωής και της υγείας μας; Για να γίνουν όλα αυτά εφικτά πρέπει να φύγει η εξουσία από τα χέρια των πολυεθνικών και των πουλημένων πολιτικάντηδων που τους εξυπηρετούν. Πρέπει να σταματήσουν αυτοί να αποφασίζουν τι και σε τι ποσότητες θα παραχθεί και να περάσουν αυτές οι αποφάσεις στις κοινωνίες. Αυτό πρέπει να το αποφασίζουμε εμείς, οι κοινωνίες. Με άλλα λόγια για να υπάρχει μέλλον σ’ αυτόν πλανήτη χρειαζόμαστε μια οικονομική, πολιτική και πολιτιστική επανάσταση.
