Του Σάββα Στρούμπου
Η ταινία “Η ΠΤΩΣΗ” μας μεταφέρει στις τελευταίες μέρες του ναζισμού στη Γερμανία. Επικεντρώνεται στο πώς ζούνε τις στιγμές αυτές ο Χίτλερ και η ηγετική ελίτ του εθνικοσοσιαλιστικού του εκτρώματος, μέσα στα υπόγεια της καγκελαρίας, στο λεγόμενο “καταφύγιο του Φύρερ”. Η ταινία, σε σκηνοθεσία του Ολιβερ Χερτσμπίγκελ, βασίζεται στην ομότιτλη έρευνα του Γερμανού ιστορικού Γιόκαχιμ Φεστ και τις αναμνήσεις της ιδιαιτέρας του Χίτλερ, Τράουντλ Γιούνγκ.
Μέσα απ’τα μάτια αυτής της γυναίκας παρακολουθούμε τόσο την πτώση του Χίτλερ, όσο και του Γ’ Ράιχ.Δε θα’ταν υπερβολή αν λέγαμε πως ο δικτάτορας και οι πιστοί του, σταδιακά, πέφτουν σε ομαδική παράκρουση! Ανθρωποι φανατισμένοι, με τον φανατισμό τους να ξεπερνά κάθε τρέλα, ο ένας μετά τον άλλο αυτοκτονούν…αυτοπυροβολούνται ή πίνουν το δηλητήριο! Η πίστη τους τυφλή, τους οδηγεί κατευθείαν στο θάνατο. Δεν μετανιώνουν! Ακόμα και την τελευταία στιγμή υπερασπίζονται το τερατούργημα τους. “Μετά τον θάνατο του Φύρερ και του εθνικοσοσιαλισμού δεν αξίζει να ζει κανείς στον κόσμο”, θα πει η γυναίκα του Γκέμπελς λίγο πριν δηλητηριάσει τα έξι παιδιά της και αλληλοπυροβοληθεί με τον άντρα της!
Η ταινία δείχνει και ανθρώπινες διαστάσεις του Χίτλερ φωτίζοντας ιδιωτικές του στιγμές. Τον βλέπουμε τόσο σε εκρήξεις παραφροσύνης για την αποτυχία του πολέμου και συνολικά την ήττα του οράματος του, όσο και σε μια σταδιακή ψυχολογική πτώση καθώς αυτή η ήττα κορυφώνεται. Μας παρουσιάζεται και σε στιγμές τρυφερότητας και προσήνειας με τη γραμματέα του, με τη γυναίκα του, με τα παιδιά του Γκέμπελς…
Ο ηθοποιός που ερμηνεύει τον ρόλο του Χίτλερ (Μπρούνο Γκανζ), φωτίζει με εκπληκτική μαεστρία τον χαρακτήρα και την προσωπικότητα του δικτάτορα, τονίζοντας πολλές πλευρές του: ως ηγέτη της ναζιστικής Γερμανίας, ως έναν παρανοϊκό δικτάτορα ικανό να σκοτώσει δεκάδες εκατομμύρια ανθρώπων για να πετύχει το σκοπό του, αλλά και ως έναν άνθρωπο ψυχικά ασθενή, με τρεμάμενα χέρια, που πασαλείβεται καθώς τρώει. Μεγάλη, αλλά και ενδιαφέρουσα είναι η συζήτηση που προκλήθηκε γύρω από την ταινία. Είναι θεμιτό και ηθικά σωστό να δείχνει κανείς τον Χίτλερ με πρόσωπο ανθρώπινο; Γιατί δεν δίνονται πουθενά πολιτικές εξηγήσεις (π.χ. ποιας τάξης γέννημα είναι ο ναζισμός και ποια τάξη εξυπηρέτησε, τίνος κοινωνικού συστήματος αποτέλεσμα είναι κτλ.); Γιατί η ταινία φαίνεται να περιορίζεται σε μια εξωτερική παράθεση των γεγονότων, δείχνοντας στον θεατή μόνο τα πρόσωπα και τις δράσεις τους καθεαυτές, χωρίς ν’ αγγίζει και την πολιτική διάσταση των πραγμάτων;
Όντως, η ταινία δεν εμβαθύνει σε πολιτικές αναλύσεις, εξηγήσεις και σχόλια. Θα’λεγε κανείς πως πολλά πράγματα απο πολιτικής / ιστορικής πλευρας θεωρούνται εκ των προτέρων δεδομένα. Αυτό είναι προβληματικό στον βαθμό που αφήνει απληροφόρητους θεατές νεότερων γενιών και στερεί από την ταινία το πολιτικό / ιδεολογικό της υπόβαθρο. Ο ναζισμός (ή εθνικοσοσιαλισμός, όπως τον ακούμε στην ταινία) υπήρξε σαφώς γέννημα του καπιταλισμού και μάλιστα η πιο σκληρή μέχρι τώρα έκφανση του. Υπήρξε μια ανελέητη δικτατορία που συσπείρωσε στις τάξεις της τα πιο αντιδραστικά και εθνικοπατριωτικά στοιχεία του κεφαλαίου, στην πιο ωμή ιμπεριαλιστική τους μορφή.
Ο Χίτλερ, από το 1927 κιόλας, στηριζόταν στις πλάτες της γερμανικής αστικής τάξης, που στην απόλυτη πλειοψηφία της δήλωνε υποστήριξη και χρηματοδοτούσε το ναζιστικό κόμμα. Τον Δεκέμβρη του ’31 η αριστοκρατία της ανατολικής Πρωσίας ζητά από τον πρόεδρο της χώρας, στρατάρχη Χίντεμπουργκ να διορίσει καγκελάριο τον Χίτλερ. Σχεδόν ένα χρόνο μετά, τον Νοέμβρη του ’32, μεγάλοι Γερμανοί βιομήχανοι και τραπεζίτες θα απαιτήσουν το ίδιο. Τελικά, στις 30/1/1933 ο Χίτλερ χρίζεται καγκελάριος… Και όμως…η ταινία καταδικάζει εμφανέστατα τον ναζισμό! Καταφέρνει να ξεμπροστιάσει σ’όλο της το μεγαλείο την τρέλα του καθεστώτος και του βασικού εμπνευστή του. Απογυμνώνει μπρος στα μάτια μας μια δικτατορία παράλογη, που δεν διστάζει ν’ αφήσει στο έλεος του τον ίδιο της τον λαό, κατηγορώντας τον μάλιστα ως “κατώτερο” και “αδύναμο”. Δεν χάνει καμιά ευκαιρία να παρουσιάσει τον ναζισμό συνολικά ως μια πολιτικοκοινωνική ιδεολογία, χάριν της οποίας εκατομμύρια ανθρώπων οδηγήθηκαν στον θάνατο. Παρουσιάζει τους πρωτεργάτες του ναζισμού, μέσα απ’ τις πράξεις τους να απομυθοποιούνται, να γίνονται φερέφωνα της ιδεολογίας τους και να πεθαίνουν μαζί της.
Όσο λοιπόν και αν η ταινία δεν επεκτείνεται σε βαθύτερες αναλύσεις, καταδικάζει με τρόπο άμεσο και καθαρό τον ναζισμό. Την ίδια στιγμή, η ταινία δεν κατηγορεί τον γερμανικό λαό ως συνένοχο των ναζί. Φαίνεται να θεωρεί τους Γερμανούς ως θύματα (κι εδώ χωρίς να μπαίνει σε αναλύσεις βάθους). Ενώ “Η Πτώση” δεν κρατά τους κώδικες άλλων αντιφασιστικών ταινιών, την ίδια στιγμή είναι μια προσπάθεια των ίδιων των Γερμανών να μιλήσουν για την ιστορία τους απομυθοποιώντας τα πρόσωπα που την στιγμάτισαν.
Τα παιδιά που βγαίνουν στα οδοφράγματα να παλέψουν υπέρ του Χίτλερ και των ναζί δεν είναι δείγμα αντισοβιετισμού της ταινίας! Αντίθετα, πρόκειται ακριβώς για ένα δυνατό μέσο που χρησιμοποιείται για να καταδειχθεί η ιδεολογική χειραγώγηση και ο φανατισμός που άσκησε στο λαό ο ναζισμός. Ταυτόχρονα είναι άλλη μια καταδίκη της ναζιστικής ιδεολογίας και πολιτικής, που δεν διστάζει να θυσιάσει παιδιά σ’ έναν πόλεμο ήδη χαμένο…
