Στη συζήτηση για την κατάσταση που παρουσιάζει σήμερα ο πλανήτης (από την κλιματική κρίση μέχρι την καταστροφή οικοσυστημάτων και βιοποικιλότητας) όλοι οι –σοβαροί– θεσμοί του συστήματος συμφωνούν: αν δεν παρθούν άμεσα μέτρα, η κατάσταση θα φτάσει σύντομα στο απροχώρητο, με μη αναστρέψιμες βλάβες σε όλα τα επίπεδα. Αυτό στο οποίο δεν συμφωνούν, είναι το τι είδους μέτρα θα πρέπει να παρθούν προκειμένου να αποφευχθεί η καταστροφή. Αν και στα λόγια αναγνωρίζουν τον κίνδυνο, στην πραγματικότητα συνεχίζουν να λειτουργούν με βασικό κριτήριο το να μη μειωθούν τα κέρδη των μεγάλων πολυεθνικών, αποφεύγοντας τη λήψη ουσιαστικών μέτρων για την προστασία του πλανήτη.
Τα πανταχού παρόντα ορυκτά καύσιμα
Ο πόλεμος στην Ουκρανία συνεχίζεται εδώ και περίπου ενάμιση χρόνο, με καταστροφικές συνέπειες για τους κατοίκους της περιοχής, αλλά και για ολόκληρο τον πλανήτη. Η ενεργειακή κρίση που προϋπήρχε, αλλά επιδεινώθηκε εξαιτίας του πολέμου και των κυρώσεων της Δύσης κατά της Ρωσίας έχει οδηγήσει σε μαζική επέκταση της εξόρυξης και της χρήσης ορυκτών καυσίμων, ιδιαίτερα άνθρακα, που είναι το πιο επιβαρυντικό καύσιμο ως προς τις επιπτώσεις του στο κλίμα.
Την ίδια ώρα, η κατάσταση αυτή αποτέλεσε για ορισμένους χρυσή ευκαιρία. Η άνοδος στις τιμές της ενέργειας εκτίναξε τα κέρδη μεγάλων εταιρειών που την εμπορεύονται. Στις αρχές του χρόνου η BP ανακοίνωσε κέρδη 27,7 δισ. δολαρίων για το 2022 (από 12,8 δισ. το 2021), η Shell ανακοίνωσε κέρδη κοντά στα 40 δισ. δολάρια (από 19 δισ. το 2021) και η ExxonMobil έφτασε σε νέο ρεκόρ κερδών 59 δισ. δολαρίων (από 23 δισ. το 2021).
Η απληστία τους έχει φτάσει σε τόσο ανεξέλεγκτα επίπεδα, που κατά διαστήματα ακόμη και εκπρόσωποι κορυφαίων οργανισμών του συστήματος υποχρεώνονται να τους προειδοποιούν ή και να καταγγέλλουν δημόσια τις πρακτικές τους. Σε μια από τις ομιλίες του τον περασμένο Φλεβάρη, ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες, είπε ανάμεσα σε άλλα:
«Έχω ένα ειδικό μήνυμα για τους παραγωγούς ορυκτών καυσίμων… εάν δεν μπορείτε να σχεδιάσετε μια συγκεκριμένη πορεία προς την κατεύθυνση των μηδενικών εκπομπών με βάση τους στόχους για το 2025 και το 2030 σε όλες σας τις δραστηριότητές, τότε δεν θα έπρεπε να δραστηριοποιείστε σε αυτόν τον τομέα».
Δεν πρόκειται βέβαια απλά για κάποιες επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται σε αυτόν τον τομέα, αλλά για τον τομέα της ενέργειας σχεδόν στο σύνολό του, που όχι μόνο δεν προχωρά στη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, αλλά επεκτείνει όλο και περισσότερο τις εξορύξεις και τη χρήση ορυκτών καυσίμων. Και βέβαια ο ΟΗΕ δεν μπορεί, ούτε και θέλει πραγματικά να βάλει σοβαρά εμπόδια στον δρόμο τους, παρά τη σκληρή γλώσσα που μπορεί να χρησιμοποιεί κατά διαστήματα.
Οικοσυστήματα και βιοποικιλότητα σε κίνδυνο
Και ενώ η άνοδος της θερμοκρασίας του πλανήτη σπάει το ένα ρεκόρ μετά το άλλο, μαζί με τα ακραία καιρικά φαινόμενα που τη συνοδεύουν και χωρίς να υπάρχει ορατή διέξοδος από την κλιματική κρίση (παρά τις παγκόσμιες συνόδους για το κλίμα που καταλήγουν πάντα σε χλιαρές, μη δεσμευτικές αποφάσεις) η καταστροφή ολοκληρώνεται με την επίθεση στη βιοποικιλότητα και τα οικοσυστήματα ολόκληρης της γης.
Σύμφωνα με στοιχεία του «Προγράμματος του ΟΗΕ για το Περιβάλλον» ο σημερινός ρυθμός μείωσης της παγκόσμιας βιοποικιλότητας είναι ταχύτερος από ποτέ, ενώ πλέον υπάρχουν πάνω από ένα εκατομμύριο είδη υπό εξαφάνιση.
Μεγάλοι πνεύμονες του πλανήτη, που ταυτόχρονα αποτελούν καταφύγια σπάνιων ειδών, όπως τα τροπικά δάση του Αμαζονίου, του Κονγκό και της Νοτιοανατολικής Ασίας αποψιλώνονται με ταχύτατους ρυθμούς. Εξορύξεις χρυσού και άλλων μετάλλων, κτηνοτροφικές μονάδες, εντατικές αγροτικές καλλιέργειες κ.α., εξαφανίζουν τα δάση και εκτοπίζουν την άγρια ζωή που φιλοξενούν.
Στο μεταξύ, από την ισορροπία των οικοσυστημάτων και την προστασία της βιοποικιλότητας δεν εξαρτώνται μόνο τα αμέτρητα είδη ζώων και φυτών που την αποτελούν. Η ποιότητα του αέρα και του νερού, η επάρκεια τροφής για τους ανθρώπους, ακόμη και η πρόοδος στον τομέα της ιατρικής και της φαρμακολογίας σχετίζεται με την ύπαρξη ισορροπημένων οικοσυστημάτων.
Όλα τα αγροτικά προϊόντα που καταναλώνουμε προέρχονται από την εξημέρωση άγριων φυτών που εξακολουθούν μέχρι και σήμερα να υπάρχουν στη φύση. Σε περίπτωση απώλειας ή γενετικής επιμόλυνσης κάποιου αγροτικού φυτού, εξαιτίας των καταστροφικών πρακτικών της βιομηχανικής αγροτικής παραγωγής, τα οικοσυστήματα που σήμερα βρίσκονται σε κίνδυνο παρέχουν τη δυνατότητα επιστροφής του. Πτηνά και έντομα που παίζουν καθοριστικό ρόλο στην αναπαραγωγή των αγροτικών φυτών, βρίσκονται επίσης σε κίνδυνο. Πολλές από τις ανακαλύψεις της ιατρικής και του τομέα του φαρμάκου, βασίζονται στη μελέτη νέων ειδών φυτών και ζώων που ανακαλύπτονται διαρκώς στα δασικά και άλλα οικοσυστήματα.
Επιπλέον, τα οικοσυστήματα του πλανήτη προστατεύουν από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, δεσμεύοντας διοξείδιο του άνθρακα, συγκρατώντας την άνοδο της θερμοκρασίας και με πολλούς ακόμη τρόπους. Η σχέση αυτή όμως ισχύει και ανάποδα, αφού οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής κάνουν τα οικοσυστήματα αυτά πολύ πιο ευάλωτα σε φυσικές καταστροφές, πέρα από τη σχεδιασμένη καταστροφή που συνοδεύει τις δραστηριότητες των μεγάλων πολυεθνικών της ενέργειας, των εξορύξεων, των τροφίμων, κλπ.
Ένας πλανήτης σκουπιδότοπος
Στα τέλη του Μάη κυκλοφόρησε η είδηση ότι η «χωματερή» ρούχων στην έρημο Ατακάμα της Χιλής είναι πλέον ορατή από το διάστημα. Πρόκειται κατά κύριο λόγο για αχρησιμοποίητα ρούχα, τα οποία οι κατασκευαστές ή τα καταστήματα που τα παρέλαβαν δεν κατάφεραν να πουλήσουν.
Το φθινόπωρο του περασμένου χρόνου, πριν την έναρξη της συνόδου του ΟΗΕ για το κλίμα (COP27) σε θέρετρο στην Ερυθρά Θάλασσα, το Υπουργείο Περιβάλλοντος της Αιγύπτου οργάνωσε μια μαζική εκστρατεία καθαρισμού της περιοχής. Ο καθαρισμός (βασισμένος μάλιστα σε εθελοντική εργασία) του βυθού και των κοντινών ακτών από τον όγκο των πλαστικών και άλλων αποβλήτων που είχε συσσωρευτεί, πραγματοποιήθηκε προκειμένου να μην ενοχληθεί η αισθητική των διεθνών επισκεπτών.
Τα παραπάνω είναι απλά δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα που περιγράφουν με αρκετή ακρίβεια τον παραλογισμό του καπιταλισμού, την ακραία κατάσταση στην οποία έχει οδηγηθεί ο πλανήτης, αλλά και τον υποκριτικό τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουν το πρόβλημα κυβερνήσεις και οργανισμοί του συστήματος.
Αν θέλουμε να δούμε την πιο μεγάλη εικόνα, σε παγκόσμιο επίπεδο η πλαστική ρύπανση από μόνη της (χωρίς δηλαδή να υπολογιστούν τα απόβλητα από οποιοδήποτε άλλο υλικό) έχει κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις που κοστίζουν κάθε χρόνο από 300 έως 600 δισ. δολάρια σύμφωνα με στοιχεία του ΟΗΕ. Στο μεταξύ σε ετήσια βάση παράγονται 430 εκατομμύρια επιπλέον τόνοι πλαστικών αντικειμένων, από τα οποία τα δύο τρίτα χρησιμοποιούνται μία, ή λίγες φορές και σύντομα καταλήγουν σε κάποια χωματερή, ή ελεύθερα στο περιβάλλον.
Για το σύστημα και τους οργανισμούς του, η μόνη αξία που έχουν οι «παγκόσμιες ημέρες» έχει να κάνει με την προσπάθεια να ξεπλύνουν τις ευθύνες τους σε φιέστες και διακηρύξεις χωρίς αντίκρισμα. Από τη δική μας πλευρά ωστόσο, από την πλευρά των κινημάτων, της Αριστεράς, των ανθρώπων του πλανήτη που βιώνουν ήδη και θα βιώνουν όλο και πιο έντονα τις επιπτώσεις της καταστροφής του περιβάλλοντος, το μόνο που έχει σημασία είναι η προσπάθεια να αναπτυχθούν, να συντονιστούν και να πετύχουν νίκες τα περιβαλλοντικά κινήματα σε τοπικό, αλλά και διεθνές επίπεδο.
