Το κείμενο «Η παρακμή της Ευρώπης και η κρίση της Αριστεράς» αποτέλεσε κομμάτι της συζήτησης και ψηφίστηκε στο τέλος της 3ης συνδιάσκεψης του Internationalist Standpoint (ISp) που πραγματοποιήθηκε μεταξύ 30 Μαρτίου και 3 Απριλίου 2025.
Ακολουθώντας την παράδοση που καθιέρωσε το ISp από την ίδρυσή του, αποφεύγουμε να ξαναγράψουμε τα κείμενα για λόγους επικαιροποίησης. Η έμφαση που δίνουμε είναι περισσότερο στην περιγραφή των διαδικασιών παρά στα συγκεκριμένα γεγονότα και στοιχεία.
Όταν απαιτείται επικαιροποίηση για συγκεκριμένα θέματα, κατά κανόνα γράφουμε νέα, συμπληρωματικά κείμενα, όπως κάναμε για παράδειγμα με το ψήφισμα σχετικά με τον αντίκτυπο της εκλογής Τραμπ.
Το αρχικό σχέδιο του παρόντος κειμένου, γράφτηκε μεταξύ Νοεμβρίου και Δεκεμβρίου του 2024, και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ορισμένα από τα στοιχεία και τις εξελίξεις που περιγράφονται είναι μερικούς μήνες πίσω. Όπου ήταν απαραίτητη η επικαιροποίηση, την κάναμε με τη μορφή υποσημείωσης.
Το κείμενο θα δημοσιευτεί μεταφρασμένο στο χekinima.org σε τρία μέρη.
- Στις 9 Σεπτεμβρίου 2024, ο Μάριο Ντράγκι παρουσίασε την πολυαναμενόμενη έκθεσή του, την οποία είχε ζητήσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, σχετικά με την κατάσταση της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ). Σε μια έκθεση περίπου 400 σελίδων, έκανε δυσοίωνες εκτιμήσεις για την κατάσταση των οικονομιών της ΕΕ, θεωρώντας ότι η ΕΕ βρίσκεται πολύ πίσω από τις ΗΠΑ στην παραγωγικότητα και σε ορισμένους τομείς επίσης πίσω και από την Κίνα. Σύμφωνα με την έκθεσή του, η ΕΕ εξακολουθεί να στηρίζει την οικονομία της σε βιομηχανίες που κυριαρχούσαν στην παγκόσμια οικονομία πριν από 20 χρόνια – δεν μπόρεσε να συμμετάσχει στην άνοδο των νέων κλάδων από τότε. Ουσιαστικά, ο Ντράγκι περιέγραφε την περαιτέρω απώλεια εδάφους στο πλαίσιο της ιστορικής παρακμής των ευρωπαϊκών δυνάμεων και τους κινδύνους από την αποτυχία να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις στην αντιπαράθεση μεταξύ των ΗΠΑ και της Κίνας.
- Η απάντησή του στα προβλήματα ήταν περισσότερες νεοφιλελεύθερες πολιτικές και περισσότερη απορρύθμιση, σε συνδυασμό με μεγαλύτερη σύγκλιση της ΕΕ ειδικά στον τραπεζικό τομέα και την άμυνα. Και με δαπάνες στο επίπεδο των 800 δισ. ευρώ ετησίως για τα επόμενα 10 χρόνια για τη στήριξη ιδιωτικών και δημόσιων επενδύσεων. Το ποσό αυτό αντιστοιχεί στο 5% του ΑΕΠ της ΕΕ, ενώ σήμερα ο προϋπολογισμός της ΕΕ δεν αντιπροσωπεύει περισσότερο από το 1% του ΑΕΠ της. Η χρηματοδότηση αυτή θα προερχόταν από κοινά δάνεια της ΕΕ.
- Η έκθεση Ντράγκι πρέπει να ιδωθεί σαν συνέχεια της έκθεσης Λέτα («Πολύ περισσότερο από μια Αγορά», Απρίλιος 2024) και ευθυγραμμίζεται με τις προτάσεις τμημάτων του ευρωπαϊκού κατεστημένου σχετικά με την ανάγκη για μια Ευρώπη πολλών ταχυτήτων – συγκεκριμένα τη δημιουργία ενός ευρωπαϊκού πυρήνα μέσω της ενισχυμένης συνεργασίας μεταξύ μιας επιλεγμένης ομάδας χωρών. Παρά την εκτεταμένη ολοκλήρωση των ευρωπαϊκών οικονομιών, οι άρχουσες τάξεις των επιμέρους χωρών έχουν διατηρήσει σημαντικό έλεγχο στα τραπεζικά τους συστήματα, τις στρατηγικές επιχειρήσεις και τις δημοσιονομικές τους πολιτικές, εμποδίζοντας έτσι τη δημιουργία ενός πραγματικά ηπειρωτικού κεφαλαίου. Η ΕΕ βρίσκεται αντιμέτωπη με ένα δυσκίνητο και αντιφατικό θεσμικό πλαίσιο, το οποίο αντικατοπτρίζεται σε αποκλίσεις στην εξωτερική πολιτική, στην άμυνα, στη μετανάστευση κ.λπ., που οδηγούν σε αργές διαδικασίες λήψης αποφάσεων ή ακόμη και σε μερική παράλυση. Παρά τις διαρθρωτικές προτάσεις της έκθεσης Ντράγκι, η συζήτηση επικεντρώθηκε φυσικά στο ποσό που πρότεινε για τη χρηματοδότηση των προτάσεών του.
- Η γερμανική κυβέρνηση αντέδρασε μέσα σε λίγες ώρες απορρίπτοντάς το. Κοινή χρηματοδότηση για κοινές ευρωπαϊκές δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις και για κοινή Έρευνα και Ανάπτυξη, θα σήμαινε ότι η Γερμανία, με δημοσιονομικό έλλειμμα 1,9% και δημόσιο χρέος στο 63% (δηλ. πολύ κοντά στα κριτήρια του Μάαστριχτ που θεωρούνται ο ακρογωνιαίος λίθος της Ευρωζώνης) θα δεχόταν να χρηματοδοτήσει χώρες όπως η Γαλλία με δημοσιονομικό έλλειμμα 5,3% και δημόσιο χρέος 112,4% του ΑΕΠ (με αυξητικές τάσεις), η Ιταλία με δημοσιονομικό έλλειμμα 7,4% και δημόσιο χρέος 142,4% (που αναμένεται να αυξηθεί στο 148% μέχρι το 2029) και ούτω καθεξής. Η κοινή χρηματοδότηση κοινών δανείων είναι κάτι που δεν πρέπει να περιμένουμε να συμβεί γιατί έρχεται σε σύγκρουση με τα «εθνικά» συμφέροντα των διαφορετικών χωρών στην ΕΕ.
- Η Γερμανία, η Γαλλία και οι άλλες βιομηχανικά ανεπτυγμένες χώρες της βόρειας Ευρώπης, βρίσκουν εύκολο να κουνάνε το δάχτυλο στις χώρες της νότιας Ευρώπης και να τους επιβάλλουν σκληρούς όρους στο όνομα των κοινών συμφερόντων του ευρωπαϊκού «κοινού μας σπιτιού» (αυτή ήταν η έκφραση που χρησιμοποιούνταν στο όχι και τόσο μακρινό παρελθόν), αλλά αρνούνται να θυσιάσουν τα «εθνικά» τους συμφέροντα για το «κοινό καλό». Ο γερμανικός καπιταλισμός δεν θα δεχτεί την αποσταθεροποίηση του για χάρη της χρηματοδότησης της περαιτέρω «προόδου» του οικοδομήματος της ΕΕ, ιδιαίτερα σε μια περίοδο σοβαρών οικονομικών προβλημάτων, όπως θα δείξουμε στη συνέχεια. Θα χρησιμοποιήσει μια τέτοια χρηματοδότηση για τα δικά του συμφέροντα, για να ενισχύσει τη δική του θέση σε βάρος των υπόλοιπων χωρών της ΕΕ (ιδιαίτερα του νότου), όπως κάνει από την ίδρυση της ΕΕ και ιδιαίτερα της Ευρωζώνης (ΕΖ).
- Από την άλλη πλευρά, ο πρόεδρος της Γαλλίας, Εμανουέλ Μακρόν, σε πρόσφατη (2 Οκτωβρίου 2024) συνέντευξή του στο Bloomberg, δήλωσε τα εξής:
«Η ΕΕ θα μπορούσε να πεθάνει· βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια πολύ σημαντική στιγμή… Το προηγούμενο μοντέλο μας έχει τελειώσει – υπερ-ρυθμίζουμε και υπο-επενδύουμε. Στα επόμενα δύο με τρία χρόνια, αν ακολουθήσουμε την κλασική μας ατζέντα, θα βρεθούμε εκτός αγοράς».
Ο Μακρόν δεν είναι τόσο φιλόδοξος όσο ο Ντράγκι. Αλλά είναι εξίσου απαισιόδοξος για το μέλλον.
- Μια απλή ματιά στα σημαντικά γεγονότα που σημάδεψαν την Ευρώπη το 2024 θα δείξει την περαιτέρω υποχώρηση της ΕΕ στην παγκόσμια οικονομία· μια γενικότερη πολιτική αστάθεια, που συνδέεται σε μεγάλο βαθμό με την περαιτέρω γενική άνοδο της Ακροδεξιάς· την αποδυνάμωση του γερμανο-γαλλικού άξονα που αποτελούσε πάντα τη ραχοκοκαλιά της ΕΕ και το κέντρο λήψης αποφάσεων· την περαιτέρω πτώση των κομμάτων της Αριστεράς· την υποχώρηση των ταξικών αγώνων που είχαν μια έξαρση κατά τη διάρκεια του 2022 και του 2023.
- Οι ευρωπαϊκές δυνάμεις είναι στριμωγμένες ανάμεσα στις ΗΠΑ και την Κίνα λόγω του εμπορικού πολέμου που ξεκίνησαν οι ΗΠΑ, και μεταξύ της Δύσης και της Ρωσίας λόγω του πολέμου στην Ουκρανία. Και στις δύο περιπτώσεις είναι οι βασικοί χαμένοι. Από μια στρατηγική, μακροπρόθεσμη προοπτική, ήταν αναγκασμένες να μείνουν προσκολλημένες στη συμμαχία τους με τις ΗΠΑ, αλλά αυτό τους κοστίζει πολύ. Ορισμένοι στρατηγικοί εμπορικοί διάδρομοι που ανέπτυσσαν μια μεγαλύτερη ευρασιατική σύνδεση έχουν, στην πραγματικότητα, κοπεί (από τον Nord Stream μέχρι τις Σινοευρωπαϊκές σιδηροδρομικές συνδέσεις). Η οικονομική στρατηγική της Γερμανίας που επικεντρώθηκε στις εξαγωγές προς την Ασία και στις κινεζικές αλυσίδες εφοδιασμού, τίθεται πλέον υπό αμφισβήτηση, με την οικονομία να βρίσκεται σε ύφεση και σε αναδιάρθρωση που επηρεάζει τον παραγωγικό της πυρήνα (και κύρια την αυτοκινητοβιομηχανία).
- Σε πολλές χώρες, η ανησυχία και οι αντιδράσεις εντείνονται λόγω της διάβρωσης των κοινωνικών και δημοκρατικών δικαιωμάτων. Οι μηχανισμοί πειθαρχίας, ελέγχου και απομόνωσης της κοινωνικής δυσαρέσκειας πολλαπλασιάζονται· το δικαίωμα στην απεργία και τη διαδήλωση δέχεται επίθεση· αυστηρή καταστολή ασκείται στις διαδηλώσεις υπέρ της Παλαιστίνης, με εκτεταμένη χρήση βίας και συλλήψεις. Η υποστήριξη του ισραηλινού κράτους στη γενοκτονία και την εθνοκάθαρση στη Γάζα ενισχύει την δυσαρέσκεια και ωθεί τη συνείδηση ενάντια στις ιμπεριαλιστικές πολιτικές της Ευρώπης (και των ΗΠΑ) ιδίως μεταξύ των νέων. Αναπτύσσονται επίσης κινήματα που αντιτίθενται στη συνεχιζόμενη διαδικασία κοινωνικής στρατιωτικοποίησης σε ολόκληρη την ήπειρο, έστω και με σποραδικές ή υπόγειες μορφές. Αυτοί είναι σημαντικοί παράγοντες που επηρεάζουν τη συνείδηση, παρόλο που οι κινητοποιήσεις υιοθετούν μερικές φορές εθνικιστικά ή υποτιθέμενα «αντι-ιμπεριαλιστικά πλαίσια» τα οποία συσκοτίζουν τον ταξικό χαρακτήρα των ζητημάτων.
- Η κατάσταση για τις ευρωπαϊκές δυνάμεις θα γίνει ακόμη πιο περίπλοκη το 2025, μετά τη νίκη του Τραμπ στις πρόσφατες (5 Νοεμβρίου 2024) εκλογές στις ΗΠΑ, ενώ σε παγκόσμιο επίπεδο δεν υπάρχει τίποτα θετικό που θα μπορούσε να βοηθήσει τις δοκιμαζόμενες ευρωπαϊκές οικονομίες. Αντιθέτως, το διεθνές περιβάλλον, σε οικονομικό και γεωπολιτικό επίπεδο, μπορεί μόνο να βαθύνει την κρίση του ευρωπαϊκού καπιταλισμού, ανοίγοντας το ενδεχόμενο νέων συγκρούσεων στην ΕΕ, αναταράξεων και ανακατατάξεων.
Διεθνές υπόβαθρο
Η οικονομία
- Το 2022 οι προοπτικές για την παγκόσμια οικονομία, όπως τις έβλεπαν όλοι οι μεγάλοι οικονομικοί και χρηματοπιστωτικοί οίκοι διεθνώς, ήταν δυσοίωνες. Υπήρχε σχεδόν πανικός μετά την άνοδο του πληθωρισμού και τον γεωπολιτικό σεισμό που προκάλεσε ο πόλεμος στην Ουκρανία, και η κύρια πρόβλεψη των περισσότερων οικονομολόγων ήταν αυτή της «σκληρής προσγείωσης» της παγκόσμιας οικονομίας. Αυτό δεν επαληθεύτηκε, παρά την αύξηση των επιτοκίων από σχεδόν 0% σε περίπου 5% για την ΕΕ και πάνω από 5% για τις ΗΠΑ. Την περίοδο αυτή σημειώθηκε μια ιστορική άνοδος στο χρηματιστήριο των ΗΠΑ και διεθνώς – που δεν ήταν καθόλου αναμενόμενη. Ο δείκτης S&P 500 αυξήθηκε κατά περίπου 60% στη διάρκεια των δύο τελευταίων ετών: από 3.577 μονάδες στις 12 Οκτωβρίου 2022, σε 5.762 μονάδες στις 30 Σεπτεμβρίου 2024. Τώρα υπάρχει και πάλι ένα νέο κύμα αισιοδοξίας μετά την είσοδο της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας σε έναν νέο κύκλο μείωσης των επιτοκίων.
- Ωστόσο, η κατάσταση παραμένει πολύ ασταθής. Οι μέσοι ρυθμοί ανάπτυξης της προηγούμενης περιόδου και αυτοί που αναμένονται για την επόμενη περίοδο είναι οι χαμηλότεροι που έχουν σημειωθεί ποτέ μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Και η «ωρολογιακή βόμβα» στη βάση της παγκόσμιας οικονομίας παραμένει ενεργή: δηλαδή το υψηλό χρέος, δημόσιο και ιδιωτικό. Αυτό έχει μάλιστα αυξηθεί κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών, μετά το τέλος της πανδημίας, περίοδος που υποτίθεται θα ήταν περίοδος περιοριστικής πολιτικής για την αντιμετώπιση του αυξανόμενου πληθωρισμού. Το παγκόσμιο χρέος έφτασε σε νέο υψηλό επίπεδο, στα 315 τρισεκατομμύρια δολάρια, αντιπροσωπεύοντας το 333% του παγκόσμιου ΑΕΠ, το 1ο τρίμηνο του 2024. Περίπου τα 2/3 του παγκόσμιου χρέους προέρχονται από τις ανεπτυγμένες οικονομίες. Το συνολικό παγκόσμιο χρέος αυξήθηκε κατά περισσότερο από 100 τρισ. δολάρια την τελευταία δεκαετία. Και σε ονομαστικούς όρους αυξήθηκε κατά 21% από το 2020, μετά την πανδημία του Covid. Αυτή η κατάσταση, με τεράστιες φούσκες στα χρηματιστήρια και στην αγορά ακινήτων, σε μια εποχή χαμηλών ρυθμών ανάπτυξης και υψηλών δημοσιονομικών ελλειμμάτων και χρεών, απλά δεν μπορεί να συνεχιστεί. Αργά ή γρήγορα, θα σκάσει με πάταγο και θα αντανακλαστεί στην πραγματική οικονομία προκαλώντας πιθανότατα σοβαρή ύφεση.
Η επιστροφή του Τραμπ
- Η μεγάλη πλειοψηφία της ευρωπαϊκής αστικής τάξης υποστήριξε την Χάρις στις προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ και δεν προσπάθησε να το κρύψει. Το ίδιο ίσχυε και για τα πιο σοβαρά αστικά ΜΜΕ και τον κύριο όγκο των καπιταλιστών στη Βρετανία και στις ΗΠΑ (με αξιοσημείωτες εξαιρέσεις όπως αυτή του Elon Musk). Το αποτέλεσμα των εκλογών της 5ης Νοεμβρίου ήταν ένα αρκετά μεγάλο σοκ για τις άρχουσες τάξεις της Ευρώπης και της Αμερικής, όχι μόνο επειδή ο Τραμπ κέρδισε αλλά και λόγω της έκτασης της νίκης του και της ήττας της Χάρις.
- Είναι προφανές ότι η προεδρία Τραμπ αντιπροσωπεύει μια μεγάλη πρόκληση για την εργατική τάξη και τα κοινωνικά κινήματα στις ΗΠΑ και διεθνώς. Θα επιτεθεί στα δημοκρατικά, συνδικαλιστικά, γυναικεία και ΛΟΑΤΚΙ δικαιώματα. Θα δώσει περαιτέρω ώθηση στις συντηρητικές και αντιδραστικές ιδέες και οργανώσεις στις ΗΠΑ – συμπεριλαμβανομένων των φασιστικών. Θα ενθαρρύνει την άνοδο και την επιθετικότητα των ακροδεξιών κομμάτων και κυβερνήσεων διεθνώς. Έχοντας πει αυτά, πρέπει να επαναλάβουμε αυτό που έχει αναλυθεί σε άλλο υλικό του ISp ότι ο Τραμπ δεν εκπροσωπεί τον φασισμό στις ΗΠΑ, όπως προσπάθησαν να υποστηρίξουν τμήματα του Δημοκρατικού Κόμματος (ΔΚ) ελπίζοντας ότι με αυτόν τον τρόπο θα μπορούσαν να κερδίσουν τις εκλογές. Η εργατική τάξη και τα κοινωνικά κινήματα είναι υποχρεωμένα να απαντήσουν στις προκλήσεις που αντιπροσωπεύει ο Τραμπ για τα δικαιώματά τους – αυτό είναι ένα ζήτημα που σχετίζεται με την ταξική πάλη στις ΗΠΑ, την Ευρώπη και διεθνώς. Σχετίζεται επίσης με την προοπτική της ανόδου νέων αριστερών δυνάμεων που θα αμφισβητήσουν τόσο το Ρεπουμπλικανικό όσο και το Δημοκρατικό κόμμα, αντί να παγιδευτούν στις ψευδαισθήσεις του «μικρότερου κακού» που καλλιεργούνται από το ΔΚ και τα μικροαστικά αριστερά ρεύματα.
- Ένας παράγοντας που σχετίζεται με την ανάπτυξη των ταξικών αγώνων στις ΗΠΑ είναι ότι ο Τραμπ μπορεί κάλλιστα να βρεθεί αντιμέτωπος με μια σοβαρή ύφεση στην αμερικανική οικονομία. Στην πραγματικότητα θα είναι περίεργο αν οι αντιφάσεις που έχουν συσσωρευτεί στην αμερικανική οικονομία δεν προκαλέσουν το σκάσιμο της φούσκας και μια ύφεση στις ΗΠΑ, την επόμενη περίοδο. Αυτό σίγουρα θα υπονομεύσει την παρούσα ελκυστικότητα του Τραμπ. Η εργατική τάξη των ΗΠΑ δεν έχει αντιμετωπίσει τις ήττες και τις προδοσίες του είδους που αντιμετώπισε η ευρωπαϊκή εργατική τάξη – είναι επομένως, από πολλές απόψεις, σε καλύτερη κατάσταση από την Ευρωπαϊκή για να αγωνιστεί. Η εργατική τάξη των ΗΠΑ είναι «φρέσκια», με την έννοια ότι προέρχεται από μια περίοδο σχετικών επιτυχιών και διατηρεί ένα αγωνιστικό πνεύμα.
- Από την άποψη των διεθνών επιπτώσεων της εκλογής του Τραμπ, έχει ήδη δηλώσει ότι θα υψώσει νέους, πολύ υψηλότερους φραγμούς στο εμπόριο με την Κίνα, εφαρμόζοντας οριζόντιο δασμό 60% σε όλες τις κινεζικές εισαγωγές. Ότι θα εφαρμόσει πρόσθετους δασμούς ύψους 10%, 20% ή και περισσότερο, σε όλες τις εισαγωγές, συμπεριλαμβανομένων και των συμμάχων των ΗΠΑ. Ότι θα σταματήσει τον πόλεμο στην Ουκρανία και ότι θα σταματήσει να χρηματοδοτεί το ευρωπαϊκό ΝΑΤΟ. Ο Τραμπ εκβιάζει τα ευρωπαϊκά μέλη του ΝΑΤΟ να αυξήσουν τις αμυντικές δαπάνες τουλάχιστον στο 2% του ΑΕΠ τους, αρνούμενος να χρηματοδοτήσει την «προστασία» τους.
- Δεν είναι δυνατόν να προβλεφθεί σε αυτό το στάδιο πόσο μακριά θα προχωρήσει ο Τραμπ στις πολιτικές που έχει ανακοινώσει. Αλλά ακόμη και αν δεν εφαρμόσει πλήρως τις δηλώσεις του, όλες αυτές οι πολιτικές αποτελούν ωρολογιακές βόμβες στη διεθνή κατάσταση, οικονομικά και γεωπολιτικά. Η αύξηση των δασμών, σπρώχνοντας την αμερικανική οικονομία περαιτέρω προς τον προστατευτισμό, θα έχει ως άμεσο αποτέλεσμα την περαιτέρω πτώση των ρυθμών ανάπτυξης της παγκόσμιας οικονομίας και την άνοδο του πληθωρισμού. Θα προκαλέσουν εντονότερη αντίδραση από την Κίνα, η οποία μέχρι τώρα αντιδρούσε ήπια στα προστατευτικά μέτρα των ΗΠΑ και της Ευρώπης. Οι παράγοντες αυτοί θα υπονομεύσουν την ανάπτυξη τόσο στις ΗΠΑ και την Ευρώπη όσο και παγκοσμίως.
- Οι πρόσθετες εξοπλιστικές δαπάνες των ευρωπαϊκών δυνάμεων αποσταθεροποιούν περαιτέρω τις ευρωπαϊκές οικονομίες, οι οποίες είναι ήδη επιβαρυμένες με υψηλά δημοσιονομικά ελλείμματα και δημόσια χρέη. Εάν ο Τραμπ αποσυρθεί από τον εφοδιασμό της Ουκρανίας με όπλα, οι ευρωπαϊκές δυνάμεις θα αναγκαστούν να δαπανήσουν περισσότερα, τουλάχιστον για ένα διάστημα, για να κρατήσουν την Ουκρανία στον πόλεμο – σε έναν πόλεμο, ωστόσο, που δεν μπορούν να κερδίσουν. Σε κάθε περίπτωση οι ευρωπαϊκές χώρες θα πρέπει να αυξήσουν τις εξοπλιστικές δαπάνες, στο πλαίσιο της νέας τρελής κούρσας εξοπλισμών που βρίσκεται σε εξέλιξη, αποδυναμώνοντας περαιτέρω τις οικονομίες τους. Η αύξηση των εξοπλιστικών δαπανών, αναπόφευκτη στη σημερινή εποχή της παγκόσμιας αντιπαράθεσης για την κυριαρχία, που ήδη βρίσκεται σε εξέλιξη και εντείνεται, μπορεί να έχει κάποιο αντίκτυπο στις οικονομίες, αλλά δεν μπορεί να λύσει κανένα από τα θεμελιώδη προβλήματα στη βάση τους, καθώς θα προσκρούσει στα υψηλά δημοσιονομικά ελλείμματα και τα κρατικά χρέη.
- Ο παγκόσμιος καπιταλισμός βρίσκεται αντιμέτωπος με μια πολυεπίπεδη κρίση, όπως αναλύεται σε άλλο υλικό του ISp. Ο προστατευτισμός των ΗΠΑ είναι αντανάκλαση της αδυναμίας της Αμερικάνικης οικονομίας να ανταγωνιστεί στην διεθνή αγορά και να κρατήσει το μερίδιο της παγκόσμιας παραγωγής και εμπορίου, δεν είναι αντανακλά την δύναμη της. Ο Τραμπ είναι σύμπτωμα αυτής της κρίσης, όπως και η γενική άνοδος της Ακροδεξιάς διεθνώς. Οι πολιτικές του Τραμπ δεν θα λύσουν καμία από τις αντιφάσεις του αμερικανικού καπιταλισμού. Η ίδια η άνοδός του και ιδιαίτερα η επιστροφή του είναι σύμπτωμα όχι μόνο της κυκλικής κρίσης του καπιταλισμού, αλλά επίσης, και κυρίως, της ιστορικής παρακμής της Δύσης – των ΗΠΑ και της Ευρώπης, σε μια εποχή εντεινόμενων ανταγωνισμών, μιας νέας κούρσας εξοπλισμών και «στρατιωτικοποίησης» των κοινωνιών.
Πόλεμος
- Οι κύριες ευρωπαϊκές δυνάμεις ακολουθούν «τυφλά» τις ΗΠΑ στην συγκρουσιακή οικονομική και γεωπολιτική τους στάση απέναντι στην Κίνα και τη Ρωσία τα τελευταία χρόνια· κάτι που θα συνεχιστεί ως κύρια τάση, αν και είναι σωστό να πούμε ότι αν ο Τραμπ ξεπεράσει τα όρια, οι ευρωπαϊκές δυνάμεις, ιδιαίτερα η Γερμανία και η Γαλλία, θα είναι υποχρεωμένες να πάρουν κάποιες πρωτοβουλίες για να παρουσιάσουν μια ημι-ανεξάρτητη στάση. Αυτό όμως δεν θα σταματήσει την παρακμή της ΕΕ. Ορισμένοι εκπρόσωποι των ευρωπαϊκών δυνάμεων, και καθόλου παραδόξως πολλοί προερχόμενοι από τα λεγόμενα «προοδευτικά» κόμματα (σοσιαλδημοκρατικά, κεντροαριστερά), υποστηρίζουν ότι η άνοδος του Τραμπ παρέχει μια «ευκαιρία για την Ευρώπη», να σταθεί στα πόδια της και να αναπτύξει μια ανεξάρτητη στάση και παρουσία στην παγκόσμια κατάσταση. Τέτοιες ρεφορμιστικές αυταπάτες χάνουν την ουσία: η παρακμή και η κρίση της Ευρώπης δεν είναι αποτέλεσμα «λαθών» ή λανθασμένων υπολογισμών των ευρωπαϊκών κυρίαρχων τάξεων – έχουν αντικειμενική αιτία: έχουν τις ρίζες τους στην ανάπτυξη του καπιταλιστικού συστήματος. Κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα το κέντρο εξουσίας μετακινήθηκε από την Ευρώπη στις ΗΠΑ, στην παρούσα εποχή μετακινείται στην Ασία και ιδιαίτερα στην Κίνα. Οι ΗΠΑ και η Ευρώπη μπορούν να προσπαθήσουν όσο σκληρά θέλουν να αντιπαλέψουν αυτές τις διεργασίες, αλλά αυτή η μάχη είναι αδύνατο να κερδηθεί μακροπρόθεσμα – μπορούν να καθυστερήσουν την άνοδο της Κίνας (και της Ασίας), αλλά δεν μπορούν να την σταματήσουν.
- Οι δύο μεγάλοι πόλεμοι της περιόδου που διανύουμε αποδυναμώνουν περαιτέρω την Ευρώπη. Παρά τις τεράστιες προσπάθειες της Δύσης να απομονώσει τη Ρωσία, με αφορμή τον πόλεμο στην Ουκρανία, απέτυχαν. Οικονομικές κυρώσεις έχουν εφαρμοστεί μόνο από τους στενότερους συμμάχους του ΝΑΤΟ (Αυστραλία, Νέα Ζηλανδία, Ιαπωνία, Ν. Κορέα), ενώ ακόμη και οι ιστορικοί σύμμαχοι των ΗΠΑ δεν έχουν ακολουθήσει το παράδειγμά τους (από το Μεξικό μέχρι τη Σαουδική Αραβία, από τη Χιλή μέχρι την Ινδία). Η γενοκτονία στη Γάζα και η υποστήριξη του Ισραήλ από τις ΗΠΑ και την ΕΕ (με κάποιες εξαιρέσεις όπως η Ισπανία) έχουν απαξιώσει το διεθνές ρυθμιστικό πλαίσιο και έχουν αποκαλύψει την υποκρισία της Δύσης. Η πρόσφατη (Οκτώβριος 2024) συνάντηση των BRICS πραγματοποιήθηκε στη Ρωσία, με τη συμμετοχή 36 αρχηγών κρατών, καθώς και του Γενικού Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών.
- Τα συμφέροντα των κυρίαρχων τάξεων των ΗΠΑ και της ΕΕ εκφράστηκαν, για μια ακόμη φορά, μέσω της στήριξής τους στο Ισραήλ, παρά τη γενοκτονία στη Γάζα. Αυτό βέβαια διευκόλυνε την προσπάθεια για να αποκαλυφθούν οι κλασικές μέθοδοι προπαγάνδας της Δύσης, η οποία μιλάει για δημοκρατία και την ειρήνη προκειμένου να ρίξει στάχτη στα μάτια των εργαζόμενων. Η στήριξη αυτή οδήγησε στην απαξίωση του «διεθνούς συστήματος δικαίου», και να εξέθεσε την υποκρισία των δυτικών ηγετών.
- Ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει ουσιαστικά κριθεί. Η Ρωσία θα διατηρήσει την προσάρτηση της Κριμαίας, του Ντονμπάς και των κατεχομένων εδαφών (και υπό αυτή την έννοια θα κερδίσει τον πόλεμο) και αυτό δεν θα αλλάξει ούτε από τα μαχητικά αεροσκάφη F-16 που δόθηκαν στην Ουκρανία, ούτε από τους πυραύλους μεγάλου βεληνεκούς (μπορούν να πλήξουν στόχους έως και 300 χιλιόμετρα μέσα στη Ρωσία) που οι ΗΠΑ, Βρετανία και Γαλλία συμφώνησαν να επιτρέψουν στην Ουκρανία να χρησιμοποιήσει. Ο πόλεμος κρίνεται από τις δυνάμεις στο έδαφος και παρά τις όποιες ζημιές που μπορεί να προκαλέσουν στη Ρωσία οι πύραυλοι μεγάλου βεληνεκούς, δεν μπορούν να σταματήσουν την προέλαση των ρωσικών στρατευμάτων στην Ανατολική Ουκρανία. Ούτε μπορούν να σταματήσουν τα ρωσικά στρατεύματα από το να εκδιώξουν, αργά ή γρήγορα, τον ουκρανικό στρατό από την περιοχή του Κουρσκ. Η εισβολή του ουκρανικού στρατού στο Κουρσκ ήταν μια στρατηγικά λαθεμένη κίνηση, που δεν προσέφερε στην Ουκρανία κανένα ουσιαστικό πλεονέκτημα, παρά μόνο αποδυνάμωσε την άμυνά της στο Ντονμπάς.
- Η Μέση Ανατολή θα παραμείνει στις φλόγες. Το Ισραήλ διεξάγει έναν πόλεμο σε πολλά μέτωπα, αλλά δεν μπορεί να έχει τελικά τη νίκη που θέλει – δεν μπορεί να εξαλείψει τη Χαμάς ή τη Χεζμπολάχ, ούτε βέβαια και το Ιράν. Ενώ έχει επιτύχει σημαντικά στρατιωτικά αποτελέσματα, δεν μπορεί να ελπίζει ότι θα σταθεροποιήσει την περιοχή. Η Συρία θα παραμείνει μια ανεξέλεγκτη χώρα για μεγάλο χρονικό διάστημα, όπου οι ένοπλες φονταμενταλιστικές πολιτοφυλακές και η τουρκική επιρροή θα βρίσκονται σε άνοδο. Όλα τα μέρη θα προετοιμάζονται για έναν μελλοντικό γύρο. Και το Ιράν, επίσημος σύμμαχος της Ρωσίας και της Κίνας τώρα, ως μέλος των BRICS, θα θελήσει να αποκτήσει ακόμη πιο προηγμένες στρατιωτικές δυνατότητες, συμπεριλαμβανομένων των πυρηνικών όπλων. Η Ρωσία, η οποία αντιμετωπίζεται από τη Δύση ως παρίας, θα είναι περισσότερο από πρόθυμη να βοηθήσει και είναι ένα ανοιχτό ερώτημα αν η Δύση μπορεί να το σταματήσει αυτό.
Περιβάλλον
- Το περιβάλλον παραμένει βασικό ζήτημα στην παγκόσμια κατάσταση, με καταστροφικές πλημμύρες, καύσωνες, ερημοποίηση, πυρκαγιές και επισιτιστικές κρίσεις, με όλες τις εκτιμήσεις να δείχνουν ότι η «μάχη» κατά της αύξησης του 1,5°C έχει ήδη χαθεί και το ερώτημα είναι αν μπορούν να αποφευχθούν οι 2°C. Με την παρούσα πορεία ο πλανήτης οδεύει προς την άνοδο κατά 3°C σύμφωνα με τον ΟΗΕ. Ο Οκτώβριος του 2024 ήταν 1,65°C θερμότερος από τα προβιομηχανικά επίπεδα – ήταν ο 15ος μήνας από τους 16 τελευταίους κατά τους οποίους οι θερμοκρασίες ξεπέρασαν το όριο του 1,5°C! Η φετινή χρονιά (2024) θα είναι και πάλι η θερμότερη που έχει καταγραφεί ποτέ και η Γη θα καταγράψει για πρώτη φορά μέση ένδειξη άνω του 1,5°C πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα (στο τέλος του 2023 εκτιμάται ότι αυξήθηκε κατά 1,49°C).
- Παρόλα αυτά, οι εκπομπές CO2 ανεβαίνουν από το ένα ρεκόρ στο άλλο. Σύμφωνα με το Global Carbon Project, οι παγκόσμιες εκπομπές CO2 από ορυκτά καύσιμα αναμένεται να φτάσουν σε νέα υψηλά το 2024: +2,5% σε σύγκριση με το 2023. Οι ετήσιες συναντήσεις του ΟΗΕ για το περιβάλλον, γνωστές ως COP, πάντα ανεπαρκείς ούτως ή άλλως, μετατρέπονται όλο και περισσότερο σε κωμικοτραγικό γεγονός. Αυτό συνέβη ιδιαίτερα με τις δύο τελευταίες, που πραγματοποιήθηκαν στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (COP28, το 2023) και στο Αζερμπαϊτζάν (COP29 τον Νοέμβριο του 2024). Κατέστη σαφές ότι οι άνθρωποι που βρίσκονται στην εξουσία ενδιαφέρονται περισσότερο για την προώθηση συμφωνιών για την πώληση των ορυκτών καυσίμων τους, παρά για την μάχη για την εξάλειψη των εκπομπών CO2.
- Ο Τραμπ υπόσχεται να εγκαταλείψει τη συμφωνία του Παρισιού για τον περιορισμό της αύξησης της θερμοκρασίας στον 1,5°C – όμως την ίδια στιγμή οι βασικοί ηγέτες της ΕΕ, η πρόεδρος Ursula von der Leyen, ο Γερμανός καγκελάριος Olaf Scholz και ο Γάλλος πρόεδρος Emmanuel Macron… δεν συμμετείχαν στην τελευταία COP στο Αζερμπαϊτζάν. Όλοι τους έχουν άλλες, πιο σημαντικές, προτεραιότητες…
- Τα αυξανόμενα επίπεδα της κλιματικής αλλαγής και η αδυναμία του καπιταλισμού να αντιστρέψει τον κίνδυνο που απειλεί, έχουν σημαντικό αντίκτυπο στη διαμόρφωση της συνείδησης και μπορούν να παίξουν ρόλο στη διαμόρφωση νέων πολιτικών εξελίξεων προς την κατεύθυνση της ριζοσπαστικής ή αντικαπιταλιστικής Αριστεράς. Το πρόβλημα της «πράσινης ενέργειας» δεν είναι ουσιαστικά πρόβλημα παραγωγής και αποθήκευσης, είναι πρόβλημα του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής. Μπορούμε να παράγουμε αρκετές κιλοβατώρες για να συντηρήσουμε ένα καλό βιοτικό επίπεδο, απλά κάτι τέτοιο δεν μπορεί να γίνει μέσα σε ένα σύστημα που έχει ως βάση του το κέρδος. Είναι καθήκον των επαναστατών σοσιαλιστών να προτείνουν μεταβατικά προγραμματικά μέτρα που στοχεύουν στο χτίσιμο ενός πράσινου και βιώσιμου συστήματος παραγωγής, μεταφοράς και αποθήκευσης ενέργειας, κάτω από κοινωνική ιδιοκτησία. Ταυτόχρονα, πρέπει να αναδεικνύουν τους περιορισμούς που το καπιταλιστικό σύστημα επιβάλλει σε αυτό τον τομέα.
Ανισότητα
- Παρά τα κροκοδείλια δάκρυα πολλών εκπροσώπων των καπιταλιστών, η ανισότητα συνεχίζει να αυξάνεται αμείωτα. Αν χρησιμοποιήσουμε ως όριο φτώχειας τα 5$ την ημέρα, τότε το 40% του παγκόσμιου πληθυσμού ζει σε συνθήκες φτώχειας. Και αν το όριο της φτώχειας είναι $10/ημέρα, τότε το 62% βρίσκεται σε κατάσταση φτώχειας. Σήμερα η διεθνής αναπτυξιακή βοήθεια είναι λίγο πάνω από $100 δισ. ετησίως. Αυτό είναι περισσότερο από 5 φορές λιγότερο από το ετήσιο ποσό που ρέει από τις φτωχές χώρες προς τις πλούσιες. Σύμφωνα με την UNCTAD (Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το Εμπόριο και την Ανάπτυξη), οι καθαρές ροές πόρων από τις «αναπτυσσόμενες» προς τις αναπτυγμένες οικονομίες ανέρχονται κατά μέσο όρο σε $700 δισ. ετησίως, ακόμη και μετά τη συνεκτίμηση της εξωτερικής βοήθειας. Αυτά τα ποσά πρέπει να συγκριθούν με αυτό που οι εργαζόμενοι και η νεολαία βλέπουν να συμβαίνει στις κορυφές: ο Elon Musk, για να αναφέρουμε μόνο ένα παράδειγμα, «επένδυσε» περίπου 130 εκατομμύρια δολάρια για να βοηθήσει τον Τραμπ να κερδίσει τις εκλογές και μέσα σε λίγες μέρες μετά τη νίκη του είδε τις μετοχές της TESLA να αυξάνονται κατά 30% περίπου, δηλαδή κατά περίπου 200 δισεκατομμύρια δολάρια! [1]
- Ο πόλεμος, η ανισότητα, το περιβάλλον, το γυναικείο και τα ΛΟΑΤΚΙ+ ζητήματα, στο γενικότερο πλαίσιο της οικονομικής δυσπραγίας και της επιδείνωσης των συνθηκών διαβίωσης της τεράστιας πλειοψηφίας, παραμένουν βασικά ζητήματα που καθορίζουν τη συνείδηση σε παγκόσμιο επίπεδο. Αυτό δεν έχει ακόμη πάρει συγκεκριμένες μορφές πολιτικά – δεν έχει αντανακλαστεί σε μια αντικαπιταλιστική/σοσιαλιστική συνείδηση σε μαζική κλίμακα, ούτε έχει οδηγήσει στη δημιουργία πολιτικών σχηματισμών που να εκπροσωπούν τα συμφέροντα της εργατικής τάξης και των καταπιεσμένων. Είναι όμως θέμα χρόνου, μέχρι η συνείδηση να ανέβει περαιτέρω, να γεννήσει νέα κοινωνικά κινήματα και να πάρει πολιτικές μορφές. Οι Μαρξιστές πρέπει να παρέμβουν υπομονετικά και ενεργητικά και να προετοιμαστούν με βάση αυτές τις προοπτικές.
Το δεύτερο μέρος θα δημοσιευτεί την Κυριακή 4 Μάη
