Την Πέμπτη 5 Αυγούστου στα πλαίσια του 28ου κάμπινγκ AntinaziZone-YRE οργανώθηκε συζήτηση με θέμα «Θεωρίες για τη “θέση” της γυναίκας» με εισηγήτριες την Άρτεμη Φύσσα και την Μαίρη Καϊκτζόγλου.
Το πέρασμα από την φεουδαρχία στον καπιταλισμό
Τη συζήτηση άνοιξε η Άρτεμις Φύσσα η οποία ξεκίνησε αναφερόμενη στον τρόπο με τον οποίο επηρεάστηκε η θέση της γυναίκας από το πέρασμα από τη φεουδαρχία στον καπιταλισμό. Το πέρασμα αυτό αρχικά έφερε μια σειρά αλλαγών στην κοινωνική θέση των γυναικών και τον καταμερισμό των εργασιών με βάση το φύλο.
Στη φεουδαρχία οι γυναίκες δούλευαν και στα χωράφια και στο σπίτι, αλλά μια σειρά δραστηριότητες όπως το πλύσιμο, ή υφαντική και ο θερισμός γινόταν συνεργατικά με άλλες γυναίκες. Αυτό έπαιξε κεντρικό ρόλο στο να αναπτυχθεί ένα αίσθημα αλληλοπροστασίας και αλληλεγγύης μεταξύ τους. Όταν τον 13ο αιώνα η υποχρεωτική εργασία αντικαταστάθηκε με τη μισθωτή, το αποτέλεσμα ήταν να περιοριστεί η δυνατότητα των γυναικών να αποκτήσουν ιδιοκτησία και εισοδήματα. Χαρακτηριστικά, σε χώρες όπως η Ιταλία οι γυναίκες έχασαν το δικαίωμα να κληρονομούν τους συζύγους τους και δεν είχαν ιδιοκτησιακά δικαιώματα γης ειδικά αν ήταν ανύπαντρες ή χήρες.
Στις χώρες της δυτικής Ευρώπης οι αρχές εκείνης της εποχής αποποινικοποίησαν τον βιασμό, ενώ η προβλεπόμενη ποινή ακόμα και σε περιπτώσεις ομαδικού βιασμού μιας γυναίκας των κατώτερων τάξεων, ήταν ένα απλό ράπισμα στο χέρι. Την ίδια ώρα ο βιασμός ήταν μια πρακτική που ασκούνταν από τα ανδρικά μέλη των κατώτερων τάξεων στα γυναικεία μέλη των κατώτερων τάξεων. Η αποποινικοποίηση του βιασμού από τη μια είχε σαν στόχο να υπονομεύσει την ταξική ενότητα που είχε αρχίσει να δημιουργείται στα αντιφεουδαρχικά κινήματα της εποχής και από την άλλη δημιούργησε ένα κλίμα μισογυνισμού που λίγο αργότερα έπαιξε ρόλο στο ξέσπασμα του κυνηγιού των μαγισσών. Στην ουσία το κυνήγι μαγισσών ήταν η απάντηση των ανώτερων κοινωνικών τάξεων απέναντι στα αντιφεουδαρχικά κινήματα στα οποία οι γυναίκες είχαν πρωταγωνιστικό ρόλο.
Το πέρασμα από τη φεουδαρχία στον καπιταλισμό επιβλήθηκε με μια τεράστιας κλίμακας βία, η οποία στο νέο κόσμο περιλάμβανε την γενοκτονία και την καθυπόταξη των ιθαγενών πληθυσμών, ενώ στη δυτική Ευρώπη σηματοδοτήθηκε από τις περιφράξεις γης, δηλαδή στην ουσία την ιδιωτικοποίηση των καλλιεργήσιμων εκτάσεων. Οι ιδιωτικοποιήσεις έφεραν πείνα και εξαθλίωση για τα κατώτερα στρώματα, με αποτέλεσμα οι γυναίκες να περιορίζονται σε εργασίες σχετικές με τη φροντίδα της οικογένειας, το μεγάλωμα των παιδιών, κλπ.
Την ίδια περίοδο αυτού του είδους οι εργασίες παύουν να θεωρούνται εργασία, η οποία πληρώνεται μόνο όταν γίνεται για λογαριασμό των ανώτερων κοινωνικών τάξεων. Ταυτόχρονα αρχίζει να θεωρείται φυσιολογικό οι γυναίκες να κάνουν τις λεγόμενες οικιακές δουλείες και αρχίζουν να αποκλείονται από πολλά μισθωτά επαγγέλματα, ενώ η κατάσταση αυτή συνδυάζεται και με ανισότητα στους μισθούς. Ταυτόχρονα εισάγονται σκληροί νόμοι για την αντιμετώπιση των «εγκλημάτων της αναπαραγωγής», επιβάλλονται ποινές σε όσους μένουν άγαμοι και άγαμες, ενώ η έκτρωση και η αντισύλληψη ποινικοποιούνται.
Όλα τα παραπάνω συμβάλανε στην υποτίμηση της εργασίας των γυναικών καθώς τελικά έχασαν έδαφος από επαγγέλματα που ασκούσαν τις προηγούμενες περιόδους, περιορίστηκαν στο να εργάζονται ως υπηρέτριες, πλέκτριες και πλανόδιες, ενώ άρχισε να αναπτύσσεται η λογική ότι οι γυναίκες δεν πρέπει να δουλεύουν εκτός σπιτιού, αλλά να ασχολούνται κυρίως με τα οικιακά. Σαν αποτέλεσμα είχαμε την εδραίωση του έμφυλου καταμερισμού εργασίας, ο οποίος αποτέλεσε μια ιστορική ήττα για τις γυναίκες.
Η επιστήμη στην υπηρεσία της χειραγώγησης
Η Μαίρη Καϊκτζόγλου επικεντρώθηκε στο ρόλο της ιατρικής και στο πως αυτή χρησιμοποιήθηκε από το σύστημα για να ενισχύσει την καταπίεση που βιώνουν οι γυναίκες.
Η άρχουσα τάξη του 19ου αιώνα προσπάθησε να χειραγωγήσει τις γυναίκες δημιουργώντας διαφορετικά πρότυπα, με τις ταξικές αντιθέσεις να είναι έντονες καθώς από τη μια ήταν οι εύπορες γυναίκες της αστικής τάξης, από την άλλη οι φτωχές γυναίκες της εργατικής τάξης.
Οι γυναίκες της αστικής τάξης έπρεπε να εμφανίζονται περιποιημένες, όμορφες, να είναι παθητικές και σιωπηλές. Αυτός ο ρόλος άρχισε να αμφισβητείται καθώς ταυτόχρονα δημιουργούνταν το κίνημα για το δικαίωμα στην ψήφο και την ισότητα των γυναικών. Προκειμένου τα χαρακτηριστικά της παθητικής γυναίκας να παρουσιαστούν ως κανονικότητα, αυτό το κίνημα έπρεπε να κατασταλεί.
Καθοριστικό ρόλο σε αυτή την κατεύθυνση έπαιξε η συστημική ιατρική η οποία δημιούργησε «επιστημονικές» θεωρίες που παρουσίαζαν πως οι πνευματικές και έντονες σωματικές δραστηριότητες έθεταν την υγεία των γυναικών σε κίνδυνο, επιβαρύνοντας τα αναπαραγωγικά όργανα και επομένως παρεμπόδιζαν την επίτευξη του βασικού σκοπού ύπαρξης της γυναίκας, που είναι η τεκνοποίηση. Αντιθέτως, για τις γυναίκες της εργατικής τάξης το καπιταλιστικό σύστημα απαιτούσε ολοένα και πιο σκληρή και απαιτητική δουλειά με εξοντωτικούς ρυθμούς, χωρίς να τους παρέχεται ιατρική και νοσηλευτική περίθαλψη για την οποία το κράτος θα έπρεπε να δαπανήσει χρήματα.
Την ίδια στιγμή, οι γυναίκες της εργατικής τάξης που έμεναν σε φτωχογειτονιές στιγματίζονταν ως υγειονομικός κίνδυνος, καθώς πολλές γυναίκες την περίοδο εκείνη δούλευαν ως υπηρέτριες στα σπίτια των οικογενειών της ανώτερης τάξης. Ζώντας σε άθλιες από υγειονομική άποψη συνθήκες, ήταν ευπαθείς σε διάφορες μολυσματικές ασθένειες. Έτσι, ανάμεσα στους πλούσιους εργοδότες τους, είχε δημιουργηθεί η αντίληψη ότι οι υπηρέτριες κουβαλούσαν πάνω τους τα μικρόβια που μόλυναν τους ίδιους και τα σπίτια τους.
Πέρα από τα παραπάνω, η ιατρική επιστήμη χαρακτήρισε την υστερία αυστηρά γυναικεία ασθένεια. Κάποιοι γιατροί της εποχής θεωρούσαν πως τα αίτια της υστερίας ήταν τα μη γονιμοποιημένα ωάρια και ο τρόπος για να αντιμετωπιστεί ήταν ο γάμος και τεκνοποίηση.
Η συζήτηση που ακολούθησε ήταν ζωντανή και ενδιαφέρουσα, με πολλές από τις συμμετέχουσες να αναφέρουν παραδείγματα υποτίμησης της θέσης της γυναίκας μέσα από «επιστημονικές» θεωρίες. Κοινό συμπέρασμα της συζήτησης η ανάγκη για μαζικούς αγώνες ενάντια στη γυναικεία καταπίεση, προκειμένου να δοθεί ένα ισχυρό χτύπημα στην πατριαρχική αντίληψη αλλά και συνολικά στο σύστημα που καλλιεργεί τις ανισότητες και την καταπίεση.
