Σχεδόν ένα μήνα μετά τις εκλογές της 20ης Οκτωβρίου όπου μεσολάβησαν καθημερινές συγκρούσεις στους δρόμους, τουλάχιστον 32 νεκροί, απόπειρα πραξικοπήματος με στάση και ανυπακοή αστυνομίας και σωμάτων ασφαλείας, εξαναγκασμός του Έβο Μοράλες σε παραίτηση και εξορία στο Μεξικό, με το στρατό και την αστυνομία να προσπαθεί -ανεπιτυχώς- να επιβάλει την τάξη στους δρόμους και την Τζανίνε Άνιες να αυτοανακηρύσσεται προσωρινή πρόεδρος με τη στήριξη των πραξικοπηματιών και των ΗΠΑ, στις 23 Νοέμβρη τα δύο νομοθετικά σώματα της χώρας αποφάσισαν ομόφωνα τη διεξαγωγή νέων προεδρικών εκλογών στις αρχές του 2020. Το σημείο-κλειδί για τους πραξικοπηματίες και την Άνιες ήταν ο αποκλεισμός του Μοράλες και του αντιπροέδρου του, Αλβάρο Γκαρσία Λινέρα, απ’ το να θέσουν υποψηφιότητα. Παρακάτω θα προσπαθήσουμε να περιγράψουμε τι έχει συμβεί την προηγούμενη περίοδο και γιατί οδηγήθηκε η χώρα σε αυτό το αδιέξοδο.
Η άνοδος του Μοράλες
Στις 18 Δεκεμβρίου του 2005 η Βολιβία αποκτούσε τον πρώτο ιθαγενή πρόεδρό της. Η άνοδος του Έβο Μοράλες και του κόμματος MAS (Κίνημα για το Σοσιαλισμό) στην εξουσία συνέβη σε ένα ευρύτερο πλαίσιο ανόδου αριστερών ρεφορμιστών προέδρων σε χώρες της Λατινικής Αμερικής, όπως ο Τσάβες στη Βενεζουέλα, ο Κορέα στο Εκουαδόρ κλπ. Αυτό αντικατόπτριζε ένα τεράστιο κύμα ριζοσπαστικοποίησης των λαών της ηπείρου, ύστερα από δεκαετίες δεξιών κυβερνήσεων με αυταρχικά χαρακτηριστικά πολλές φορές. Ο Μοράλες εκλέχτηκε πρόεδρος μετά από μια περίοδο σημαντικών εργατικών αγώνων αλλά και αγώνων ενάντια στην ιδιωτικοποίηση του νερού και των αποθεμάτων φυσικού αερίου, αγώνες που ήταν νικηφόροι. Το MAS είχε ένα αρκετά ριζοσπαστικό πρόγραμμα, με στόχους για εθνικοποιήσεις, βελτίωση του βιοτικού επιπέδου του πληθυσμού, σύσταση Συνταγματικής Συνέλευσης κλπ. Τέλος, σημαντικό ρόλο έπαιξε το γεγονός ότι και ο ίδιος ο Μοράλες ήταν ιθαγενής, σε μια χώρα με το 85% του πληθυσμού να ανήκει σε αυτήν την κατηγορία.
Οι αδυναμίες
Από την άλλη πλευρά, ο Μοράλες «πατούσε σε δύο βάρκες». Δηλαδή την ίδια στιγμή που εφάρμοσε φιλολαϊκά μέτρα, έκανε αυξήσεις στους μισθούς, έδωσε επιδόματα στους ηλικιωμένους, προχώρησε σε μερική εθνικοποίηση εταιρειών* κλπ, ταυτόχρονα κρατούσε και μια συμφιλιωτική και μετριοπαθή στάση απέναντι στην ντόπια αστική τάξη, έχοντας την αυταπάτη ότι με αυτόν τον τρόπο θα περιόριζε την επιθετικότητά της απέναντι στην κυβέρνηση και στις πολιτικές του. Η ιστορία βέβαια έδειξε ότι ακριβώς το αντίθετο συνέβη, όχι μόνο στη Βολιβία όπου το 2008 έγινε προσπάθεια για αυτονόμηση της Σάντα Κρουζ, της πιο πλούσιας περιοχής της χώρας με σημαντικά κοιτάσματα υδρογονανθράκων και τεράστιες καλλιεργήσιμες εκτάσεις, αλλά και σε άλλες χώρες, με δράση παραστρατιωτικών ομάδων, απόπειρες πραξικοπημάτων με έντονη την παρέμβαση του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού κ.α.
Μια από τις σημαντικές αδυναμίες του ήταν το γεγονός ότι αντί να υποστηρίξει την ανεξάρτητη και μαχητική δράση των εργαζομένων και των κοινοτήτων, ο Μοράλες βασίστηκε και υποστήριζε για χρόνια γραφειοκράτες ηγέτες, ενώ υπάρχουν παραδείγματα όπου η κυβέρνησή του έφτασε μέχρι και να συγκρούεται με την ίδια την κοινωνική βάση που τον ανέδειξε στην εξουσία. Ακόμα, η στάση του απέναντι στον στρατό ήταν τουλάχιστον προβληματική. Προσπαθώντας να κερδίσει την αφοσίωση των ενόπλων δυνάμεων έκανε αυξήσεις στις απολαβές τους και τους έδωσε σημαντικό ρόλο στη διοίκηση κρατικών εταιρειών. Αντί δηλαδή οι δημόσιες υπηρεσίες να ελέγχονται από τους ίδιους τους εργαζομένους, ο Μοράλες προτίμησε τους στρατιωτικούς!
Η ευκαιρία των πραξικοπηματιών, το λίθιο και η απάντηση του λαού
Όλα τα παραπάνω, μαζί με την οικονομική κρίση -που ασφαλώς επηρέασε και την Βολιβία- καθώς και με την αμφισβήτηση της εκλογικής διαδικασίας και των αποτελεσμάτων, αποτέλεσαν το υπόβαθρο πάνω στο οποίο πάτησαν οι πραξικοπηματίες για να προχωρήσουν στην ανατροπή του Μοράλες. Δεν ήταν βέβαια μόνο αυτά, καθώς η Βολιβία έχει πλούσια κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου, τα οποία οι ΗΠΑ πάντα ήθελαν να εκμεταλλευτούν και να ελέγχουν μέσω ενός «δικού τους» προέδρου, όπως φυσικά και τα συμφέροντα εκμετάλλευσης των κοιτασμάτων λιθίου. Το λίθιο είναι από τα βασικά μεταλλικά στοιχεία για την κατασκευή κινητών τηλεφώνων, μπαταριών και άλλων συσκευών και η χρήση του αναμένεται να αυξηθεί τα επόμενα χρόνια. Στη Βολιβία υπάρχει το μεγαλύτερο κοίτασμα λιθίου στον κόσμο, δηλαδή πρόκειται για έναν θησαυρό, οπότε το ζήτημα του ελέγχου του είναι εξαιρετικά κρίσιμο. Στις αρχές του 2019 ο Μοράλες είχε υπογράψει μια μεγάλη συμφωνία με εταιρεία κινεζικών συμφερόντων για εξαγωγή και πώληση λιθίου, κάτι που άφηνε τις ΗΠΑ «εκτός παιχνιδιού». Αυτό δεν υπήρχε περίπτωση να το άφηναν αναπάντητο. Και η στάση της Άνιες δεν είναι καθόλου τυχαία, καθώς οι ΗΠΑ έσπευσαν να την «αναγνωρίσουν» και η ίδια να αποστείλει πρέσβη της χώρας στις ΗΠΑ, κάτι που είχε σταματήσει να κάνει η Βολιβία εδώ και αρκετά χρόνια.
Όμως λογάριαζαν χωρίς τον βολιβιανό λαό, ο οποίος για ακόμα μια φορά έδειξε τη δύναμή του. Η εικόνα της απόλυτης επικράτησης των πραξικοπηματιών ανατράπηκε λόγω των μαζικών κινητοποιήσεων των εργατικών σωματείων και των κοινοτήτων των ιθαγενών, οι οποίοι είδαν στην ανατροπή του Μοράλες να απειλούνται τα δικαιώματα και οι κατακτήσεις τους που είχαν κερδίσει την προηγούμενη δεκαετία. Έτσι κατέβηκαν μαζικά στους δρόμους και ειδικά στο Ελ Άλτο, λίγο έξω από την πρωτεύουσα Λα Παζ, στήνοντας οδοφράγματα και οργανώνοντας επιτροπές αυτοάμυνας.
«Εκεχειρία» και συμφωνία για εκλογές
Οι αιματηρές συγκρούσεις με στρατό και αστυνομία και η σθεναρή αντίσταση του λαού ήταν αυτά που περιόρισαν το στρατιωτικό πραξικόπημα και μαζί με την τακτική υποχώρηση του Μοράλες, ήταν τα στοιχεία που οδήγησαν σε συμφωνία και ψήφιση του νόμου που ακυρώνει το προηγούμενο εκλογικό αποτέλεσμα και προκηρύσσει νέες εκλογές το αργότερο ως τον Φεβρουάριο. Από τις εκλογές αποκλείονται «όσοι ήταν υποψήφιοι για προεδρία ή αντιπροεδρία, σε δύο διαδοχικές εκλογικές αναμετρήσεις», διάταξη που φωτογραφίζει Μοράλες και Λινέρα. Υπάρχει επίσης συμφωνία για υποχώρηση του στρατού και της αστυνομίας και από την άλλη πλευρά το «άνοιγμα» των αποκλεισμένων δρόμων και περιοχών.
Οι παραπάνω κινήσεις αποτελούν υποχώρηση και των δύο πλευρών, αφού θεωρούν ότι έτσι περιορίζουν τις εκατέρωθεν απώλειες. Η μεν δεξιά με την Άνιες υπολογίζει ότι παρουσιάζοντας ένα πιο συμβιβαστικό προφίλ θα καταφέρουν να εμφανιστούν «ενωτικοί», από την άλλη οι υποστηριχτές του Μοράλες θεωρούν ότι έχουν την πλειοψηφία με το μέρος τους. Ο Μοράλες που παίζει σημαντικό ρόλο ακόμα και από το Μεξικό, συνεχίζει τη συμφιλιωτική του στάση, δηλώνοντας έτοιμος να επιστρέψει στη Βολιβία για πολιτικό διάλογο.
Η επόμενη μέρα
Οι εργαζόμενοι, η νεολαία, οι ιθαγενείς, δεν έχουν να κερδίσουν τίποτα από μια τέτοιου είδους συμφωνία. Ακόμα και η εκλογική διαδικασία είναι αμφίβολο υπό ποιες συνθήκες θα διεξαχθεί. Οι δεξιές φιλοαμερικάνικες αστικές κυβερνήσεις έχουν αποδείξει τον αυταρχικό τους χαρακτήρα όλες τις προηγούμενες δεκαετίες αλλά και σήμερα με τον Πινιέρα στη Χιλή ή τον Μπολσονάρου στη Βραζιλία. Από την άλλη, τα όρια των αριστερών λαϊκιστών ηγετών τύπου Μοράλες ή Τσάβες έχουν φανεί κι αυτά με διάφορες αφορμές, κάποιες από τις οποίες αναφέρθηκαν και παραπάνω. Η πολιτική που προσπαθεί να συμβιβάσει φιλολαϊκές πολιτικές για την κοινωνία αλλά ταυτόχρονα αφήνει ανέγγιχτο τον πυρήνα της οικονομίας να συνεχίσει να βρίσκεται σε ιδιωτικά συμφέροντα, αργά ή γρήγορα φτάνει σε αδιέξοδο, όπως συμβαίνει τώρα στη Βολιβία.
Η λύση βρίσκεται μόνο στους αγώνες της εργατικής τάξης και της κοινωνίας, με στόχο να εθνικοποιηθούν οι στρατηγικοί τομείς της οικονομίας και να περάσουν στα χέρια των εργαζομένων, όπου να λειτουργούν δημοκρατικά, με διαφάνεια, για το συμφέρον της κοινωνίας και όχι για τα κέρδη των καπιταλιστών. Παράλληλα θα πρέπει το κίνημα να προχωρήσει στη δημιουργία δικών του δομών, που να οργανώνονται με σκοπό την υπεράσπιση των κατακτήσεών τους όσο και ενάντια σε προσπάθειες της αντίδρασης από τα δεξιά, όπως το πρόσφατο πραξικόπημα. Τέλος, στόχος είναι αυτό το παράδειγμα να εξαπλωθεί και στις υπόλοιπες χώρες της Λατινικής Αμερικής και να υπάρξουν συντονισμένοι αγώνες, ειδικά αυτήν την περίοδο που ολόκληρη η ήπειρος βρίσκεται σε αναβρασμό.
* Η «μερική εθνικοποίηση» έγινε στην ουσία μέσω επαναδιαπραγμάτευσης των συμβάσεων (τύπου ΣΔΙΤ) με πολυεθνικές εταιρείες για την εκμετάλλευση υδρογονανθράκων, με ευνοϊκότερους όρους για το κράτος της Βολιβίας.
