Διασκευή άρθρου του Ντιρκ Βάντερστοκτ, από το internationaliststandpoint.org
Στις 9 Ιουνίου στο Βέλγιο, δεν διεξήχθησαν μόνο οι ευρωεκλογές, αλλά οι ψηφοφόροι προσήλθαν στις κάλπες και για το περιφερειακό και το ομοσπονδιακό κοινοβούλιο. Γενικά αναμενόταν ότι το ακροδεξιό κόμμα Vlaams Belang (VB) θα ακολουθούσε την ευρωπαϊκή τάση και ενδεχομένως θα γινόταν το μεγαλύτερο κόμμα στο βόρειο τμήμα της χώρας (Φλάνδρα). Η προσδοκία αυτή οφειλόταν εν μέρει στις εξελίξεις στην Ολλανδία (με την άνοδο του ακροδεξιού PVV του Βίλντερς).
Οι δημοσκοπήσεις έδειχναν ότι το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα (PS) θα παρέμενε το μεγαλύτερο κόμμα στον Νότο (Βαλλονία) και το PTB (Εργατικό Κόμμα του Βελγίου – σχηματισμός της Νέας Αριστεράς) θα γινόταν το δεύτερο μεγαλύτερο κόμμα. Αυτό θα καθιστούσε εξαιρετικά δύσκολο τον σχηματισμό ενός ομοσπονδιακού κυβερνητικού συνασπισμού, με δύο εντελώς διαφορετικά πολιτικά τοπία στα δύο μέρη της χώρας.
Τα αποτελέσματα δείχνουν μια κάπως διαφορετική κατάσταση: Το Vlaams Belang ανέβηκε κατά 3,2% (έφτασε το 21,8%), αλλά δεν έγινε το μεγαλύτερο κόμμα, και η «μετριοπαθής» Δεξιά ανέλαβε την πρωτοβουλία να σχηματίσει συνασπισμούς στις δύο περιφέρειες, κάτι που βολεύει το στρατόπεδο της άρχουσας τάξης. Για την εργατική τάξη, ορισμένα στοιχεία των αποτελεσμάτων είναι ελπιδοφόρα (κυρίως λόγω των κερδών που κατέγραψε το PTB), αλλά η συνολική κατάσταση αποτελεί καμπανάκι κινδύνου.
«Μετατόπιση προς τα δεξιά»;
Μια πιο λεπτομερής ανάλυση δεν δείχνει «μια γενική μετατόπιση προς τα δεξιά», αλλά, αντίθετα, μια έκφραση τεράστιας δυσαρέσκειας και μια πολωμένη κοινωνία. Πολλές ψήφοι υπέρ της ακροδεξιάς είναι, στην πραγματικότητα, ψήφοι διαμαρτυρίας κατά του κατεστημένου. Επιπλέον, ένας στους οκτώ ψηφοφόρους έμεινε στο σπίτι του, ενώ υπάρχει επίσης σημαντικός αριθμός λευκών ψηφοδελτίων.
Διάφορα κόμματα της παραδοσιακής δεξιάς κατάφεραν να αξιοποιήσουν σωστά την προεκλογική εκστρατεία και να σημειώσουν καλά αποτελέσματα. Στον βορρά για παράδειγμα, το φιλελεύθερο κόμμα κατέρρευσε (8,7%, -4,8) υπέρ των «μετριοπαθών» εθνικιστών της NVA (που είναι νεοφιλελεύθεροι στα οικονομικά θέματα) (25%, -0,5). Στον νότο, οι φιλελεύθεροι κέρδισαν με μια λαϊκιστική εκστρατεία (28,2%, +7,7) και το κεντρώο κόμμα αναστήθηκε (20%, +9,3). Το Σοσιαλιστικό Κόμμα έμεινε ελαφρώς πίσω (22%, -4,1). Οι μεγαλύτεροι χαμένοι ήταν οι Πράσινοι (6,5%, -8), ακόμη περισσότερο από ό,τι στον βορρά (7,4%, -2,4).
Η ακροδεξιά όμως έκανε την εμφάνισή της και στη Βαλλονία με 4% (το οποίο πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη, καθώς το VB ξεκίνησε με αντίστοιχα ποσοστά το 1991).
Το Βέλγιο και το εθνικό ζήτημα
Στο Βέλγιο, η αστική τάξη χρησιμοποιεί το εθνικό ζήτημα εδώ και δεκαετίες για να σπέρνει τη διχόνοια σε περιόδους που δεν έχει άλλο τρόπο να διαχειριστεί την κατάσταση. Στη δεκαετία του 1970, για παράδειγμα, όλες οι βελγικές κυβερνήσεις ήταν ασταθείς και βραχύβιες. Η μακρά περίοδος ανάπτυξης (1950-1974) είχε φτάσει στο τέλος της και η ταξική πάλη εντάθηκε με την έναρξη της πετρελαϊκής κρίσης του ’73-’74, που σημαδεύτηκε από υψηλή ανεργία και πληθωρισμό. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, τα επιτελεία της αστικής τάξης προσπαθούσαν πάντα να βάλουν το εθνικό ζήτημα στην ημερήσια διάταξη. Συχνά, μετά από κινήματα της εργατικής τάξης που κατέληγαν σε ήττα, τονιζόταν η διαφορά μεταξύ βορρά και νότου, με σκοπό να έρθουν αντιμέτωπα μεταξύ τους τα διάφορα τμήματα της εργατικής τάξης.
Στις δεκαετίες του 1960 και του 1970, όλα τα παραδοσιακά κόμματα διασπάστηκαν και συστήθηκαν εκ νέου με βάση την εθνικότητα (συμπεριλαμβανομένου του σοσιαλδημοκρατικού κόμματος). Μετά από μια σειρά κρατικών μεταρρυθμίσεων με μεταφορά κάποιων εξουσιών σε επίπεδο περιφερειών (πολιτισμός, εκπαίδευση, αλλά και οικονομική πολιτική), το παραδοσιακό φλαμανδικό εθνικιστικό κόμμα (το VU) εξαφανίστηκε από το προσκήνιο. Έτσι προέκυψε χώρος τόσο για ένα «μετριοπαθές» δεξιό εθνικιστικό κόμμα (το NVA) όσο και ένα πιο σκληροπυρηνικό ακροδεξιό κόμμα (το Vlaams Belang). Και τα δύο προέβαλαν το σύνθημα για μια ανεξάρτητη Φλάνδρα ως λύση σε όλα τα προβλήματα, και υποστήριζαν ότι ο βαλλονικός νότος ήταν υπεύθυνος για υπερβολικές προνοιακές δαπάνες και, συνεπώς, για το εθνικό χρέος. Συν τοις άλλοις, το VB διεξήγαγε μια εκστρατεία κατά των μεταναστών, προσπαθώντας να τους φορτώσει την ευθύνη για τη λιτότητα.
Το Vlaams Belang είχε το πρώτο σημαντικό εκλογικό αποτέλεσμα το 1991 με 6,6% (+1,9). Το NVA αυξήθηκε αργότερα, εν μέρει εις βάρος του (πρώην χριστιανικού) κεντρώου κόμματος. Το NVA υιοθέτησε ορισμένες ριζοσπαστικές θέσεις του Vlaams Belang, εν μέρει επειδή και τα δύο κόμματα απευθύνονταν στο ίδιο ακροατήριο. Για παράδειγμα, το 2014, το NVA προσχώρησε σε μια κεντροδεξιά κυβέρνηση και δήλωσε ανοιχτά ότι θα παραμερίσει για λίγο το πρόγραμμά του για ανεξαρτησία, για να βάλει πρώτα σε τάξη τα δημοσιονομικά ζητήματα. Επίσης διόρισε έναν υφυπουργό μετανάστευσης, ο οποίος υποστήριξε μια πιο σκληρή πολιτική απελάσεων. Στα τέλη του 2018, το NVA αποχώρησε από την εν λόγω κυβέρνηση, επειδή αντιτάχθηκε στην υπογραφή της «Συνθήκης του Μαρακές» του ΟΗΕ. Αυτή η αντιμεταναστευτική στάση δεν είχε το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα, αφού αντί να επωφεληθεί το NVA, το VB αυξήθηκε ακόμη περισσότερο.
Το 2019 ακολούθησε μια κυβέρνηση με σχεδόν όλα (7) τα παραδοσιακά κόμματα (ο λεγόμενος συνασπισμός Vivaldi). Το NVA κυβέρνησε ως το μεγαλύτερο κόμμα στη Φλάνδρα, ενώ αντιτάχθηκε στην ομοσπονδιακή κυβέρνηση. Σε μια μακρά περίοδο πριν από τις εκλογές της 9ης Ιουνίου, διατυπώθηκαν δύο στρατηγικές για μια ανεξάρτητη Φλάνδρα. Το VB δήλωσε ότι θα ψήφιζε υπέρ της ανακήρυξης της ανεξαρτησίας στο φλαμανδικό κοινοβούλιο και θα προχωρούσε σε διαπραγματεύσεις για την απόσχιση από τη Βαλλονία. Το NVA λανσάρισε τη θεωρία των «δύο δημοκρατιών» και την ανάγκη για συνομοσπονδία. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, τα δύο κομμάτια του Βελγίου θα έπρεπε να αποφασίζουν όσο το δυνατόν περισσότερο ανεξάρτητα και να έχουν μόνο κάποια κοινά όργανα και αποφάσεις σε θέματα που έχουν να κάνουν με την εξωτερική πολιτική, την άμυνα, κα.
Κυβερνητικό παζλ
Το Vlaams Belang υποστήριξε ένα λαϊκιστικό πρόγραμμα «για την προστασία της αγοραστικής δύναμης», ενώ το NVA κατέστησε σαφές ότι πρέπει να υπάρξει πολιτική λιτότητας. Τα μέσα ενημέρωσης εστίαζαν για μεγάλο χρονικό διάστημα στην πιθανότητα τα δύο φλαμανδικά εθνικιστικά κόμματα να κερδίσουν μαζί την πλειοψηφία στον Βορρά και έτσι να σχηματίσουν κυβέρνηση. Για το νότο της χώρας, αυτό ήταν ένα σενάριο τρόμου.
Στην αρχή, η προεκλογική εκστρατεία επικεντρώθηκε κυρίως στην ανάγκη αποκατάστασης της αγοραστικής δύναμης και της βελτίωσης των υπηρεσιών (δημόσιες μεταφορές, παιδική φροντίδα, περίθαλψη, εκπαίδευση κ.λπ.). Υπήρχε όμως επίσης και δυσαρέσκεια για την ανικανότητα του πολιτικού συστήματος να διαχειριστεί τη ροή των προσφύγων και τις κοινωνικές συνέπειές της.
Τελικά, το NVA κατέστησε σαφές ότι δεν ήθελε να κυβερνήσει με το VB σε φλαμανδικό επίπεδο και ότι ήθελε να συμμετάσχει στην ομοσπονδιακή κυβέρνηση. Φρόντισε η εκστρατεία του να μην επικεντρωθεί αποκλειστικά μετανάστευση, η οποία, όπως υποστήριξε είναι ομοσπονδιακό ζήτημα.
Η Αριστερά και το VB μιλούσαν για την κρίση του κόστους ζωής. Η Δεξιά και το κέντρο μιλούσαν για τη λιτότητα και τους ευρωπαϊκούς στόχους. Το NVA προσπάθησε να τρομάξει τον κόσμο λέγοντας ότι το Βέλγιο δεν έπρεπε να γίνει «η Ελλάδα της Βόρειας Θάλασσας», στην οποία η Ευρώπη και το ΔΝΤ θα επενέβαιναν άμεσα.
Το Vlaams Belang έδειξε το πραγματικό της πρόσωπο όταν η συζήτηση στράφηκε για λίγο στα δικαιώματα των LGBTQ+, ενώ το NVA παρέμεινε σιωπηλό πάνω στο θέμα. Παίρνοντας ανοιχτά αποστάσεις από το VB, κατάφερε να προσελκύσει ψηφοφόρους από τους Φλαμανδούς Φιλελεύθερους (Open VLD) και να πάρει ψήφους από το κόμμα αυτό (8,7%, -4,8). Με αυτόν τον τρόπο, το NVA παρέμεινε το μεγαλύτερο κόμμα του χώρου της ακροδεξιάς, αφήνοντας πίσω το VB. Αυτό όμως δεν αλλάζει το γεγονός ότι το VB παραμένει το μεγαλύτερο κόμμα σχεδόν στους μισούς φλαμανδικούς δήμους, ιδίως στην ύπαιθρο. Στο άλλο μισό είναι μεγαλύτερο το NVA με την εξαίρεση μερικών πόλεων.
PTB και PS
Στη Βαλλονία, οι φιλελεύθεροι (28,2%, +7,7) και το κεντρώο κόμμα (20%, +9,3) απέκτησαν μαζί την πλειοψηφία. Σε ομοσπονδιακό επίπεδο, οι δύο τελευταίοι, μαζί με το NVA, αποτελούν τον άξονα γύρω από τον οποίο θα σχηματιστεί κυβερνητική συμμαχία.
Στη Φλάνδρα, ενώ αριστερά κόμματα όπως το PTB και οι Πράσινοι επεσήμαναν τον κίνδυνο νίκης της ακροδεξιάς, τα κεντρώα κόμματα και οι Σοσιαλδημοκράτες έπαιξαν προεκλογικά με τη θεωρία των δύο άκρων προκειμένου να πλήξουν το PTB. Στη Βαλλονία, η κατάσταση ήταν κάπως διαφορετική λόγω της σχεδόν πλήρους απουσίας της ακροδεξιάς. Εκεί, τα δεξιά κόμματα ισχυρίστηκαν ότι το PS επέτρεψε στον εαυτό του να παρασυρθεί από το PTB, οπότε το PS απάντησε δηλώνοντας ότι το πρόγραμμα του PTB δεν ήταν εφικτό. Μεγάλο μέρος της ενέργειας του PS πήγε στην επίθεση κατά του PTB με την κατηγορία ότι δεν ήθελε να συγκυβερνήσει.
Το PTB είχε ένα αριστερό πρόγραμμα, αλλά όχι σαφώς αντικαπιταλιστικό. Ο «φόρος στους εκατομμυριούχους», χρησιμοποιήθηκε απλά ως σύνθημα, χωρίς επιπλέον εξήγηση και ο τρόπος με τον οποίο θα εφαρμοζόταν το μέτρο δεν ήταν σαφής. Η καμπάνια του δεν είχε κινηματικά χαρακτηριστικά και έμοιαζε αρκετά με αυτές των άλλων κομμάτων, ενώ η πρόταση για συνεργασία με τους Σοσιαλδημοκράτες και τους Πράσινους έβαλε πολλά ερωτηματικά πάνω από τα πιο ριζοσπαστικά στοιχεία του προγράμματος.
Προειδοποίηση
Για την άρχουσα τάξη, ο σχηματισμός κεντροδεξιών κυβερνήσεων φαντάζει σαν ευκαιρία εφαρμογής σκληρής λιτότητας στις πλάτες των εργαζομένων. Οι εκθέσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αξιοποιούνται ήδη για τον σκοπό αυτό, ενώ αναμένονται περικοπές στην περίθαλψη των ασφαλισμένων και περιορισμός (σε δύο χρόνια) των επιδομάτων ανεργίας. Αυτά είναι μερικά μόνο παραδείγματα. Απέναντι σε αυτή την κατάσταση, είναι απαραίτητο να χτιστούν το επόμενο διάστημα μαζικά εργατικά κινήματα.
Οι μαζικές διαδηλώσεις των τελευταίων χρόνων, ακόμη και αυτές των τελευταίων εβδομάδων (όπως πχ στην εκπαίδευση) δείχνουν τη δύναμη του εργατικού κινήματος.
Μια κρίσιμη προειδοποίηση είναι ότι η ακροδεξιά, αν και δεν βρίσκεται σήμερα στην εξουσία, έχει αυξηθεί σημαντικά. Η προπαγάνδα της θα ωθήσει πιθανότατα τη συνολική πολιτική ατζέντα πιο δεξιά. Η εργατική τάξη θα πρέπει να οργανωθεί αποτελεσματικά για να σταματήσει την περαιτέρω άνοδο της ακροδεξιάς και να καταπολεμήσει τη ρατσιστική ρητορική της.
