Η Enikő Vincze (Ένικο Βίνσε) είναι ερευνήτρια στον τομέα της στέγασης, και ηγετική φιγούρα του κινήματος για τη δικαιοσύνη στη στέγαση στη Ρουμανία. Συμμετέχει στο κίνημα Căși Sociale ACUM!/Social Housing NOW! με έδρα την πόλη Κλουζ, συμβάλλοντας καθοριστικά στη διαμόρφωση των δράσεων του. Υποστηρίζει ότι απαιτείται μια σοσιαλιστική εναλλακτική απέναντι στον καπιταλισμό, ως προϋπόθεση για πραγματικές λύσεις στην κρίση της στέγασης, που θα περιλαμβάνουν τη δημιουργία μαζικών, ποιοτικών δημόσιων κατοικιών.
- Ένικο, πρόσφατα ο δήμαρχος της Βαρκελώνης ανακοίνωσε την απαγόρευση των βραχυχρόνιων μισθώσεων μέχρι το 2028. Μπορείς να μας πεις για την απόφαση αυτή και για το πώς προέκυψε;
Η πρόσφατη απόφαση του κεντροαριστερού δημάρχου της Βαρκελώνης, Ζάουμε Κολμπόνι, ο οποίος εκπροσωπεί το κόμμα υπέρ της καταλανικής ανεξαρτησίας PSC, αφορά τον τερματισμό έως το 2028 των αδειών περισσότερων από 10.000 διαμερισμάτων που λειτουργούν σήμερα ως βραχυχρόνιες μισθώσεις στην πόλη.
Η απόφαση πάρθηκε μετά την οκταετή θητεία της αριστερής δημάρχου Άντα Κολάου. Από το 2015, καθώς οι κάτοικοι της Βαρκελώνης με χαμηλότερο εισόδημα ανησυχούσαν όλο και περισσότερο για τον αντίκτυπο της τουριστικοποίησης της πόλης τους και την αύξηση των τιμών στην αγορά κατοικίας, το συμβούλιο της Κολάου απαγόρευσε το άνοιγμα νέων τουριστικών διαμερισμάτων σε όλη την πόλη και περιόρισε τα ξενοδοχεία στο κέντρο της. Κατά τα χρόνια της ανάκαμψης από την κρίση του ‘07, η Βαρκελώνη είχε μετατραπεί σε μια τοποθεσία όπου μπορούσε να ανθίσει μια μεσαία τάξη ιδιοκτητών καταλυμάτων αξιοποιώντας τον τουρισμό.
Τον Απρίλιο και τον Μάιο του 2024, πραγματοποιήθηκαν μεγάλες διαδηλώσεις ενάντια στον μαζικό τουρισμό στα Κανάρια Νησιά της Ισπανίας. Μέσα στο 2023 επισκέφθηκαν τα επτά κύρια νησιά 13,9 εκατομμύρια τουρίστες, δηλαδή περίπου έξι φορές περισσότεροι από τον πληθυσμό των νησιών που ανέρχεται σε 2,2 εκατομμύρια. Αυτές οι διαμαρτυρίες ενδέχεται να επηρέασαν κεντρικά τις θέσεις του PSC, συμβάλλοντας στην απόφαση του σημερινού δημάρχου της Βαρκελώνης σχετικά με τον τερματισμό των βραχυχρόνιων μισθώσεων που σχετίζονται με την τουριστικοποίηση, μέσα στα επόμενα τέσσερα χρόνια.
Επιπλέον, με την απόφασή του αυτή ο δήμαρχος ουσιαστικά ανακοίνωσε ότι θέτει σε εφαρμογή τον τοπικό νόμο που καθιστά υποχρεωτική για κάθε πόλη με τουριστική ανάπτυξη την εκπόνηση ενός νέου πολεοδομικού σχεδίου μέσα στην επόμενη πενταετία, για να αλλάξει τον τρόπο λειτουργίας των τουριστικών αδειών.
- Συνολικά στο ισπανικό κράτος και στη Βαρκελώνη, υπάρχει κίνημα για την κατοικία που να επηρέασε αυτή την απόφαση;
Ναι, στη Βαρκελώνη (και στην Ισπανία συνολικά) υπάρχει ισχυρό κίνημα για τη στέγαση, που ασχολείται με διάφορες πτυχές της στεγαστικής κρίσης, ωστόσο, κομμάτια αυτού του κινήματος θεωρούν ότι τα πρόσφατα μέτρα που ανακοίνωσαν οι σοσιαλδημοκράτες δεν θα επιλύσουν τη στεγαστική κρίση.
Μια από τις πιο γνωστές στεγαστικές πρωτοβουλίες είναι η «Πλατφόρμα των Ανθρώπων που Πλήττονται από τα Στεγαστικά Δάνεια» (PAH), που δραστηριοποιείται σε αρκετές πόλεις της χώρας, η οποία, ξεκινώντας από το 2009, αποτέλεσε τον κινητήριο μοχλό των δράσεων κατά των εξώσεων, αμφισβητώντας το δικαίωμα των τραπεζών να κατάσχουν τα σπίτια υπερχρεωμένων ανθρώπων, την ώρα που το κράτος διέσωζε αυτά τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα στο πλαίσιο της παγκόσμιας κρίσης του 2007-2008. Η Βαρκελώνη έγινε μια σπάνια περίπτωση στην Ευρώπη, όπου οι ανησυχίες των ακτιβιστών αντανακλούνταν στην ατζέντα των τοπικών κυβερνήσεων. Η Άντα Κολάου ξεκίνησε ως εκπρόσωπος της PAH και διετέλεσε δήμαρχος της Βαρκελώνης για δύο θητείες, κατά τη διάρκεια των οποίων ο δήμος πραγματοποίησε επενδύσεις ρεκόρ στην κατασκευή κοινωνικών κατοικιών. Ως αποτέλεσμα, το απόθεμα δημόσιων κατοικιών της πόλης αυξήθηκε από 7.600 διαμερίσματα το 2015 σε περισσότερα από 11.000 το 2022. Πρόσφατα η PAH ξεκίνησε να διοργανώνει δράσεις ενάντια στα αρπακτικά fund, τα οποία κερδίζουν όλο και περισσότερο έδαφος στην Ισπανία στο πλαίσιο της αναδιάρθρωσης της χρηματιστικοποιημένης αγοράς κατοικίας μετά το 2014.
Από το 2015 το στεγαστικό μοντέλο της χώρας αρχίζει να αλλάζει. Από ένα μοντέλο μαζικής ιδιοκατοίκησης (που μπήκε σε κρίση μετά την κατάρρευση του τραπεζικού συστήματος και της αγοράς ακινήτων) περάσαμε στην συνεχή αύξηση των ενοικίων. Έτσι, εμφανίστηκαν νέες πρωτοβουλίες για το ζήτημα της στέγασης. Το 2018 δημιουργήθηκε στην Καταλονία η Sindicat de Llogateres, μια οργάνωση που αγωνίζεται για τα δικαιώματα των ενοικιαστών, δηλαδή για να σταματήσουν οι αυξήσεις των ενοικίων και να προστατευτούν οι ενοικιαστές από τις παράλογες απαιτήσεις κάποιων ιδιοκτητών. Το 2019 κέρδισαν την πρώτη αγωγή ενάντια σε ένα κερδοσκοπικό fund, λόγω καταχρηστικών όρων στα μισθωτήρια συμβόλαια. Η εν λόγω εταιρία, η Lazora (θυγατρική της Lazora), κατείχε 13.000 σπίτια και ήταν ο διαχειριστής 20.000 κατοικιών σε όλη την Ισπανία. Ήταν η πρώτη φορά που ένα δικαστήριο έβγαλε απόφαση ενάντια στις καταχρηστικές ρήτρες, αποδεχόμενο ότι αποτελούν κατάχρηση εξουσίας των ιδιοκτητών σε βάρος των ενοικιαστών.
- Ποια είναι η τρέχουσα κατάσταση της στέγασης στο ισπανικό κράτος και στη Βαρκελώνη;
Σύμφωνα με στοιχεία της Idealista οι τιμές των κατοικιών στην Ισπανία συνεχίζουν να αυξάνονται παρά την πτώση της ζήτησης ακινήτων και την επιβράδυνση της οικονομίας. Οι τιμές των κατοικιών σε εθνικό επίπεδο αυξήθηκαν κατά 7% (3,68% προσαρμοσμένες στον πληθωρισμό) το πρώτο τρίμηνο του 2024 σε σχέση με το προηγούμενο έτος, και ακολούθησε μια αύξηση 8,16% (4,9% προσαρμοσμένη στον πληθωρισμό) για ολόκληρο το 2023. Το ποσοστό των κοινωνικών κατοικιών στον συνολικό αριθμό τους, φτάνει μόλις το 2%.
Επιπλέον, σύμφωνα με το Ισπανικό Εθνικό Ινστιτούτο, τον Ιούλιο του 2021 το 15,9% των νοικοκυριών στην Ισπανία διέμενε σε ενοικιαζόμενη κατοικία, ποσοστό 2,4 μονάδες υψηλότερο από εκείνο της απογραφής του 2011 (όταν ήταν 13,5%). Από την άλλη πλευρά, το 75,2% των νοικοκυριών βρισκόταν σε καθεστώς ιδιοκατοίκησης, σε σύγκριση με το 78,9% το 2011.
Επιπλέον, όπως επιβεβαιώνει άρθρο του Απριλίου 2021: «Τα ποσοστά ενοικίασης είναι υψηλότερα στις πιο πυκνοκατοικημένες περιοχές. Στα δυο μεγαλύτερα αστικά κέντρα, τη Βαρκελώνη και τη Μαδρίτη, το ποσοστό των ενοικιαστών είναι 26% και 24%, αντίστοιχα. Στις μικρότερες πόλεις, το ποσοστό αυτό είναι μικρότερο από 15%». Ένα άλλο χαρακτηριστικό της ισπανικής αγοράς ενοικιαζομένων κατοικιών είναι ότι παραδοσιακά οι κατοικίες αυτές ανήκαν σε ιδιώτες. «Μόλις πρόσφατα εισήλθαν στην αγορά περισσότεροι επαγγελματίες ιδιοκτήτες, συμπεριλαμβανομένων ξένων εταιρειών που έχουν πολλά κοινά με τις εταιρείες επενδύσεων σε ακίνητη περιουσία (REITs). Οι ιδιωτικές επιχειρήσεις που ασχολούνται με την ενοικίαση κατοικιών αποτελούσαν περίπου το 10% της εθνικής αγοράς ενοικίων το 2018. Οι επιχειρήσεις αυτές έχουν μεγαλύτερη παρουσία στις μεγάλες πόλεις, κατέχοντας το 25% των ενοικιαζόμενων κατοικιών στη Βαρκελώνη. Ορισμένες από αυτές τις νέες ενοικιαζόμενες κατοικίες προστέθηκαν στην αγορά βραχυχρόνιων μισθώσεων (π.χ. ενοικιάσεις μέσω Airbnb), οπότε δεν αύξησαν την ποσότητα των μακροχρόνιων ενοικιάσεων».
- Είναι επαρκές το μέτρο της απαγόρευσης της βραχυχρόνιας μίσθωσης για την αντιμετώπιση της στεγαστικής κρίσης; Κατά τη γνώμη σου, ποιες είναι οι κύριες αιτίες αυτής της κρίσης και ποιες λύσεις θα μπορούσαν να τις αντιμετωπίσουν;
Δεδομένων των αιτιών της στεγαστικής κρίσης που αναφέρθηκαν παραπάνω, το μέτρο που πήρε η σημερινή δημοτική αρχή της Βαρκελώνης απέχει πολύ από το να είναι αρκετό για την επίλυσή της κρίσης. Η αγορά βραχυχρόνιας μίσθωσης κατοικιών, η οποία συμβάλλει στη διατήρηση των τιμών σε υψηλά επίπεδα, αλλά και σε νέες αυξήσεις, είναι μόνο μία από τις αιτίες. Δεν μπορεί επομένως να λύσει συνολικά το πρόβλημα, ενώ επιπλέον μπορεί να λειτουργήσει και επιβραδυντικά στην αναζήτηση και εφαρμογή άλλων λύσεων που θα απαντούσαν στην πολυπλοκότητα των παραγόντων που δημιουργούν το πρόβλημα.
Μια βασική αιτία της στεγαστικής κρίσης στην Ισπανία σχετίζεται με τον τρόπο με τον οποίο η ιδιωτική μίσθωση επεκτάθηκε στη χώρα τα τελευταία δέκα χρόνια. Η επέκταση αυτή παρουσιάστηκε ως απάντηση στην κρίση που δημιουργήθηκε γύρω από το παλιό μοντέλο της ιδιοκατοίκησης. Η αύξηση του αριθμού των ενοικιαζόμενων κατοικιών δημιούργησε νέες ευκαιρίες για τα επενδυτικά κεφάλαια. Έτσι, η περεταίρω χρηματιστικοποίηση της αγοράς κατοικίας οδήγησε στην συνεχή αύξηση των τιμών και την μείωσης του αριθμού των προσιτών σπιτιών. Θα έλεγα ότι η περίπτωση της Βαρκελώνης αντανακλά έναν γενικό νόμο του καπιταλισμού: «επιλύει» τις κρίσεις δημιουργώντας τις συνθήκες για νέες.
Το βασικό επιχείρημα του Κολμπόνι υπέρ του μέτρου ήταν ότι τα 10.000 διαμερίσματα που θα πάψουν να νοικιάζονται ως βραχυπρόθεσμες μισθώσεις για τουρίστες, θα μπορούσαν να επιστρέψουν στην αγορά για να χρησιμοποιηθούν ως κύρια κατοικία για τους ντόπιους κατοίκους. Δήλωσε σε συνέντευξή του ότι το συγκεκριμένο μέτρο θα οδηγήσει σε μεγαλύτερη προσφορά κατοικιών, κάνοντας τη στέγαση πιο προσιτή. Ωστόσο, τα προηγούμενα χρόνια απέδειξαν ότι η αύξηση της προσφοράς κατοικιών χωρίς τη ρύθμιση της αγοράς δεν μπορεί να λύσει αυτή την κρίση. Η αιτία της κρίσης δεν είναι η χαμηλή προσφορά, αλλά οι οικονομικές πολιτικές που μετατρέπουν την κατοικία από βασικό δικαίωμα σε κερδοσκοπικό προϊόν.
Παρότι το μέτρο που πήρε ο Κολμπόνι γιορτάζεται ως νίκη των αγώνων κατά της τουριστικοποίησης, δείχνει ότι τα ρεφορμιστικά προγράμματα των (νεοφιλελεύθερων) σοσιαλδημοκρατών δεν μπορούν να λύσουν την ιστορική κρίση της στέγασης. Για να επιλύσουμε ριζικά την ενδημική για τον καπιταλισμό στεγαστική κρίση, πρέπει να αναζητήσουμε σοσιαλιστικές εναλλακτικές λύσεις απέναντι σε αυτό το πολιτικό και οικονομικό μοντέλο.
