Η αντιπαράθεση που εξελίσσεται τον τελευταίο καιρό ανάμεσα στις ΗΠΑ και την Τουρκία βαθαίνει και παίρνει νέες διαστάσεις. Την Παρασκευή 10 Αυγούστου, ο Τράμπ ανακοίνωσε με ένα tweet(!) ότι διπλασιάζει τους δασμούς στα τουρκικά προϊόντα χάλυβα και αλουμινίου. Αυτή η κίνηση πυροδότησε την ακόμα μεγαλύτερη πτώση της τουρκικής λίρας και δημιούργησε ταραχή στις διεθνείς αγορές και πτώση στα χρηματιστήρια. Η τουρκική οικονομία βρίσκεται κάτω από τεράστιες πιέσεις, ενώ ακούγονται προτάσεις για προσφυγή στο ΔΝΤ.
Η Τουρκία απάντησε με ανακοίνωση επιβολής δασμών σε αμερικάνικα προϊόντα και ανακοίνωση οικονομικής συνεργασίας 15 δις $ με το Κατάρ.
Ο Τράμπ και ο Ερντογάν, δύο «ανεξέλεγκτοι» ηγέτες μεγάλων χωρών, φαίνεται να παίζουν ρώσικη ρουλέτα.
Η πρόσφατη αντιπαράθεση
Η σύγκρουση του τούρκικου κατεστημένου με τη Δύση βέβαια δεν είναι κάτι καινούριο, διαρκεί τουλάχιστον 15 χρόνια (δείτε κουτί στο τέλος του άρθρου). Σε όλη αυτή την περίοδο, παρά τις έντονες συγκρούσεις, η αντιπαράθεση αυτή γινόταν και από τις δύο πλευρές προσπάθεια να κρατηθεί σε ελεγχόμενα επίπεδα. Από τη μια οι ΗΠΑ, πάρα την κόντρα τους με τον Ερντογάν δεν ήθελαν να τα «σπάσουν» εντελώς με μια σημαντική τοπική δύναμη, που παρά τις «ιδιαιτερότητες» της, είναι μια χώρα παραδοσιακός σύμμαχος της Δύσης στην περιοχή. Από την άλλη ο Ερντογάν, ενώ θέλει να αναδειχτεί σε τοπική ανεξάρτητη δύναμη, δεν ήθελε να χάσει και το πλεονέκτημα της συμμετοχής στο ΝΑΤΟ και των εμπορικών σχέσεων με την ΕΕ και άλλες δυτικές χώρες.
Η παρούσα φάση της σύγκρουσης πυροδοτήθηκε με αφορμή τον πόλεμο στη Συρία, και την προσέγγιση της Τουρκίας με τη Ρωσία, που εκφράστηκε και με την συμφωνία για αγορά των ρώσικων αντιπυραυλικών συστημάτων S-400. Σαν απάντηση, τον Ιούνη η αμερικάνικη γερουσία πάγωσε την συμφωνημένη αγορά από την Τουρκία 30 πολεμικών αεροσκαφών stealth F-35A. Λίγες μέρες μετά, η Τουρκία δήλωσε ότι δεν θα συμμετέχει στο σχεδιαζόμενο αμερικάνικο εμπάργκο στα πετρέλαια του Ιράν, και ότι θα εξασφαλίζει ότι η «αδερφή χώρα» δεν θα πληγεί από τις αμερικάνικες κυρώσεις.
Εμπορικός πόλεμος
Η υπόθεση του πάστορα Μπράνσον, που φαίνεται να είναι στο επίκεντρο της σημερινής διαμάχης, είναι μόνο η αφορμή. Ο Άντριου Μπράνσον είναι Αμερικάνος ευαγγελιστής πάστορας που ζει εδώ και 20 χρόνια στην Τουρκία. Οι τουρκικές αρχές τον κατηγορούν ότι έπαιξε ρόλο στο κίνημα που οργάνωσε το πραξικόπημα ενάντια στον Ερντογάν το 2016. Δεν είναι καθόλου απίθανο οι αμερικάνικες μυστικές υπηρεσίες να «έβαλαν διακριτικά το δαχτυλάκι τους» στις προσπάθειες για ανατροπή του Ερντογάν. Το αν είχε ο Μπράνσον εμπλοκή σε αυτές τις προσπάθειες δεν το ξέρουμε και δεν έχουν παρουσιαστεί δημόσια στοιχεία να το υποστηρίζουν. Ο Ερντογάν από την άλλη, συνηθίζει να χρησιμοποιεί την τουρκική δικαιοσύνη για να αποκτά όπλα στην εξωτερική του πολιτική. Όπως και να έχει, όλα αυτά είναι απλά το πρόσχημα.
Οι δασμοί (δηλαδή φόροι στις εισαγωγές) προϊόντων που ανακοίνωσε ο Τράμπ αποτελούν ένα ισχυρό χτύπημα στην τουρκική οικονομία. Ο Τράμπ ανακοίνωσε δασμούς 20% στις εισαγωγές αλουμινίου και 50% στις εισαγωγές χάλυβα. Η Τουρκία απάντησε ανακοινώνοντας δασμούς σε αμερικάνικα προϊόντα: 120% σε αυτοκίνητα, 140% σε αλκοολούχα ποτά και 60% στα τσιγάρα. Διπλασιάστηκαν ακόμα οι δασμοί στα καλλυντικά, το ρύζι και τον άνθρακα. Το κόστος των δασμών που επέβαλε η Τουρκία υπολογίζεται σε περίπου 500 εκ. δολάρια, ποσό που φυσικά δεν μπορεί να «χτυπήσει» την αμερικάνικη οικονομία των 20 τρις $. Για την Τουρκία όμως, οι δασμοί στις εξαγωγές τις μπορεί να έχουν σημαντικές επιπτώσεις, καθώς οδηγούν στην ακόμα μεγαλύτερη πτώση της τιμής της τουρκικής λίρας (έχει χάσει το 40% της αξίας της απέναντι στο δολλάριο από τις αρχές του χρόνου), στην σημαντική αύξηση του πληθωρισμού (15% αυτή τη στιγμή) και στην μείωση των ρυθμών ανάπτυξης. Και όλο αυτό απειλεί να ξεσπάσει σε μια κρίση χρέους.
Ενδιαφέρον έχει πως παρουσιάζουν οι Αμερικανοί αυτή την ανταλλαγή πυρών. Με βάση την «αντικειμενική» δήλωση της εκπροσώπου τύπου του Λευκού Οίκου Sarah Sanders,
«Οι δασμοί της Τουρκίας προκαλούν μετά βεβαιότητας λύπη και αποτελούν βήμα προς τη λάθος κατεύθυνση. Οι τελωνειακοί δασμοί που επέβαλαν οι ΗΠΑ σε βάρος της Τουρκίας έχουν να κάνουν με συμφέροντα εθνικής ασφαλείας. Οι τουρκικοί δασμοί αποτελούν αντίποινα».
Ο Ερντογάν προχώρησε ένα βήμα παραπέρα. Αρχικά κάλεσε τους Τούρκους πολίτες να στηρίξουν το νόμισμά τους με ότι δολάρια και χρυσό έχουν «κάτω από το μαξιλάρι» (μια κίνηση που δεν πρόκειται να έχει σημαντική οικονομική επίπτωση). Σε επόμενη ομιλία του όμως είπε
«Θα κάνουμε μποϋκοτάζ στα αμερικάνικα ηλεκτρονικά προϊόντα. Αν αυτοί έχουν iPhone, η άλλη πλευρά έχει Samsung»
Ταυτόχρονα ανακοίνωσε ότι θα διωχθούν όσοι λογαριασμοί στα social media δημιουργούν «αρνητική αντίληψη για την οικονομία»!
Βλέπουμε μια κλιμάκωση της έντασης, με βολές που υπάρχουν εκατέρωθεν. Και οι δυο πλευρές ελπίζουν ότι οι βολές αυτές δεν θα τινάξουν εντελώς τις σχέσεις στον αέρα. Όμως, όταν παίζεις ρώσικη ρουλέτα, ποτέ δεν μπορείς να είσαι σίγουρος σε ποιά θαλάμη θα βρεθεί η σφαίρα. Όπως δήλωσε ο Michael Klein, καθηγητής οικονομίας στο Fletcher School αναφερόμενος στον εμπορικό πόλεμο:
«εφόσον ξεκινήσει, αποκτά τη δική του δυναμική».
Κίνδυνοι για την παγκόσμια οικονομία
Προφανώς και η τουρκική οικονομία έχει τεράστια προβλήματα που έκρυβε, όπως και κάθε καπιταλιστική οικονομία που παρουσιάστηκε ως «δυναμικά αναπτυσσόμενη» (ας θυμηθούμε τις «τίγρεις» της ΝΑ Ασίας, την Ινδονησία, το «ιρλανδικό θαύμα», την Αργεντινή, το Μεξικό και τόσες άλλες). Η παρούσα κρίση όμως συνδέεται περισσότερο με την προσπάθεια των δυτικών και κυρίως του Τράμπ να φέρει τον Ερντογάν «πίσω στο μαντρί». Χαρακτηριστική στην κυνικότητα της είναι η δήλωση του προέδρου του Γερμανικού Ινστιτούτου Οικονομικών Ερευνών:
«Το ΔΝΤ έχει τη δύναμη να βάλει τον Τούρκο πρόεδρο στη θέση του και έτσι να αποκαταστήσει την οικονομική και πολιτική σταθερότητα»
Αν αυτό είναι αρκετά ξεκάθαρο, το θέμα των επιπτώσεων της «ανταλλαγής πυρών» μεταξύ ΗΠΑ και Τουρκίας στην παγκόσμια οικονομία είναι πιο περίπλοκο. Ήδη, από την Παρασκευή 10 Αυγούστου που ξεκίνησε η επιβολή δασμών υπάρχει αναταραχή στις αγορές. Η ΕΕ φοβάται ότι μια χρεοκοπία της Τουρκίας μπορεί να παρασύρει μεγάλες ευρωπαϊκές τράπεζες που έχουν έκθεση στην τουρκική αγορά (κυρίως την γαλλική BNP Paribas, την ισπανική BBVA και την ιταλική UniCredit). Επίσης, υπάρχει ο φόβος, σε μια τέτοια περίπτωση τι θα γίνει με τους 3,5 εκατομμύρια πρόσφυγες που βρίσκονται στην Τουρκία, αλλά και για την περίπτωση που υπάρξει κύμα μετανάστευσης από Τούρκους πολίτες προς τις χώρες της ΕΕ.
Υπάρχουν όμως και γενικότεροι φόβοι για την παγκόσμια οικονομία. Από την αρχή της κρίσης μέχρι πρόσφατα, οι αστοί παγκόσμια προσπάθησαν να αποφύγουν τα λάθη που έκαναν στην κρίση του ’29. Τότε, η κάθε χώρα εφάρμοσε μέτρα προστατευτισμού (δασμούς, κ.α.) κάτι που οδήγησε στην κατάρρευση του παγκόσμιου εμπορίου, και την πτώση της παραγωγής σε όλες τις χώρες. Η εμπειρία αυτή τους ώθησε να προσπαθήσουν να αντιμετωπίσουν συντονισμένα την κρίση του 2007 σε παγκόσμιο επίπεδο. Όσο όμως η κρίση συνεχίζει (παρότι η ύφεση έχει υποχωρήσει, παραμένουν τεράστιες ανισορροπίες και προβλήματα) και δεν φαίνονται σημάδια σοβαρής ανάκαμψης, οι καπιταλιστές κάθε χώρας επιδιώκουν να προστατευτούν κατ’ αρχήν οι ίδιοι. Εξακολουθούν βέβαια να υπάρχουν πολλοί εκπρόσωποι του συστήματος που προειδοποιούν ότι ένας εμπορικός πόλεμος θα κάνει τελικά κακό σε όλους και θα δημιουργήσει σοβαρά προβλήματα σε όλο το σύστημα. Αλλά έτσι λειτουργεί ο καπιταλισμός. Τελικά, ο κάθε καπιταλιστής κοιτάει να σώσει το τομάρι του αν δεν μπορεί να τα βρει με τους άλλους στο μοίρασμα της λείας.
Οι φόβοι αυτοί είναι που «στοιχειώνουν» τις αγορές. Ο δείκτης «αστάθειας των αγορών» VIX (ή όπως ονομάζεται αλλιώς «δείκτης φόβου των αγορών») ανέβηκε κατά 16% την Δευτέρα 13 Αυγούστου. Οι τιμές των πρώτων υλών, οι τιμές των νομισμάτων των αναδυόμενων αγορών, οι μετοχές σε πολλά χρηματιστήρια σημείωσαν πτώση τις τελευταίες μέρες. Όλα αυτά αντανακλούν την ευάλωτη κατάσταση της παγκόσμιας οικονομίας και το αδιέξοδο των πολιτικών που εφαρμόζονται. Κανείς δεν φαίνεται να θέλει έναν εμπορικό πόλεμο, αλλά και κανένας δεν φαίνεται να μπορεί να τον εμποδίσει.
Γελοιότητα και φόβος
Επικεφαλής αρκετών μεγάλων χωρών σε αυτό το αδιέξοδο είναι ηγέτες που προκαλούν από τη μια γέλιο με την αλλοπρόσαλλη στάση τους, από την άλλη προκαλούν φόβο αν σκεφτεί κανείς ότι διαχειρίζονται τις τύχες του κόσμου.
Επικεφαλής της μεγαλύτερης οικονομίας του κόσμου είναι ένας τύπος που άγεται και φέρεται, με παροιμιώδη άγνοια σημαντικών θεμάτων, με δεσμούς με το πιο συντηρητικό κατεστημένο των ΗΠΑ, και με μια ανεξέλεγκτη επιθετική διάθεση. Επικεφαλής της Τουρκίας είναι ένας τύπος που δηλώνει ότι είναι διατεθειμένος να πεθάνει σαν μάρτυρας, που κυνηγάει προφίλ στα social media και που νομίζει ότι είναι ο νέος «σουλτάνος».
Το ότι έχουμε φτάσει να παίζουν ρώσικη ρουλέτα αυτοί οι τύποι, με σοβαρές πιθανότητες να παρασύρουν την παγκόσμια οικονομία σε μια νέα κρίση είναι ενδεικτικό της κατάστασης. Σε μια κατάσταση που ήδη τα λαϊκά στρώματα σε ΗΠΑ, Τουρκία και σε όλο τον κόσμο πληρώνουν τις επιπτώσεις της προηγούμενης κρίσης του 2007 με τις ζωές τους. Είναι προφανές ότι αυτό το σύστημα είτε θα ανατραπεί είτε θα συνεχίσει να «προσφέρει» στους λαούς αυτό που πρόσφερε πάντα: φτώχεια, κρίσεις και πολέμους.
Το ιστορικό
Η Τουρκία για δεκαετίες ήταν ο τοποτηρητής των Δυτικών στο μουσουλμανικό κόσμο. Όντας η χώρα του ΝΑΤΟ που βρίκεται πιο κοντά στην Ανατολή, ήταν το αγαπημένο καθεστώς των ΗΠΑ στην περιοχή, με πλήρη στρατιωτική στήριξη, με συμμαχίες με το Ισραήλ, τη Σαουδική Αραβία και άλλα φιλοδυτικά καθεστώτα.
Τα προβλήματα στις σχέσεις ΗΠΑ και Τουρκίας άρχισαν πριν 15 χρόνια, με τον πόλεμο στο Ιράκ το 2003. Οι αμερικάνοι στρατιωτικοί βασίστηκαν στους Κούρδους του Βόρειου Ιράκ για να εγκαθιδρύσουν την εξουσία τους μετά τον Σαντάμ. Η Τουρκία ως γνωστόν, προσπαθεί με κάθε τρόπο να σταματήσει τις προσπάθειες των Κούρδων να αποκτήσουν δικό τους ανεξάρτητο κράτος, γιατί αυτό θα σήμαινε πολύ πιθανό διαμελισμό της χώρας (περισσότερα για την κλιμακούμενη αντιπαράθεση μεταξύ Τουρκίας και ΗΠΑ διαβάστε εδώ).
Κάτι αντίστοιχο έγινε και στον πόλεμο της Συρίας. Οι Δυτικοί αρχικά στήριξαν ένοπλες ομάδες Ισλαμιστών για να ρίξουν τον Άσαντ, όμως μετά όταν ο ISIS ξέφυγε από τον έλεγχο τους και στράφηκε εναντίον τους, έκαναν συμμαχία με τους Κούρδους για να μπορέσουν να τον νικήσουν. Έτσι, το κατεστημένο της Τουρκίας στράφηκε στη στήριξη του Άσαντ ως αντίβαρο στους Κούρδους. Σε αυτά τα πλαίσια είδαμε την επιχείρηση στην Αφρίν (περισσότερα για αυτό διαβάστε εδώ).
Η Τουρκία εδώ και καιρό λοιπόν βρίσκεται σε «αντίπαλα» στρατόπεδα με τις ΗΠΑ στις τοπικές συγκρούσεις. Ταυτόχρονα προσπαθεί να παίξει έναν «ανεξάρτητο» ρόλο ως τοπική υπερδύναμη. Αυτό την οδηγεί να αναζητήσει συμμαχίες με τη Ρωσία, το Ιράν, το Παλαιστινιακό κράτος, το Κατάρ και άλλες «αντι-δυτικές» δυνάμεις.
Αυτή είναι η βάση της σύγκρουσης ΗΠΑ-Τουρκίας που εκφράζεται στην παρούσα αντιπαράθεση.
Τι άλλαξε το τελευταίο διάστημα; Από τη μια, η συνεχιζόμενη οικονομική κρίση πιέζει τις αστικές τάξεις όλων των χωρών, που επιδιώκουν η χώρα τους να βγει όσο το δυνατόν λιγότερο χτυπημένη από την κρίση, σε βάρος των άλλων χωρών φυσικά. Από την άλλη, υπάρχουν αλλαγές και στο εσωτερικό και των δύο χωρών. Στις ΗΠΑ έχουμε την εκλογή του Τράμπ, ο οποίος λειτουργεί επιθετικά και χωρίς την καθιερωμένη αστική «ευγένεια» απέναντι σε άλλες χώρες, επιδιώκοντας να επαναφέρει την αμερικάνικη παγκόσμια κυριαρχία που έχει αρχίσει να φθείρεται εδώ και μια δεκαετία. Στην Τουρκία έχουμε τον Ερντογάν, που είναι εξίσου «ανισόρροπος», και που είχε πάρει αέρα από την δυναμική άνοδο της τουρκικής οικονομίας την προηγούμενη δεκαετία.
