Σαν σήμερα, στις 25 Οκτώβρη του 1917 (7 Νοέμβρη με το νέο ημερολόγιο), είχαμε την κατάληψη της εξουσίας από τους επαναστατημένους εργάτες στην Αγία Πετρούπολη. Η Ρωσική Επανάσταση ήταν γεγονός. Ήταν η πρώτη φορά στην ιστορία που η εργατική τάξη κατάφερε να πάρει την εξουσία και να την κρατήσει.
Είχε προηγηθεί σχεδόν 50 χρόνια πριν, το 1871, η Κομμούνα του Παρισιού στην οποία οι εργάτες κατάφεραν να πάρουν την εξουσία αλλά δεν μπόρεσαν να την κρατήσουν παρά μόνο για μερικούς μήνες. Τα συμπεράσματα από τη μελέτη των μεγάλων εργατικών επαναστάσεων είναι πάντα πολύτιμα για μπορέσουν οι επαναστάτες της δικής μας εποχής να χαράξουν το δρόμο τους, περιορίζοντας τα λάθη και τις αδυναμίες.
Πάνω απ’ όλες τις επαναστάσεις δεσπόζουν τα διδάγματα της Οκτωβριανής Επανάστασης ακριβώς γιατί μπόρεσε να κρατηθεί στην εξουσία, άσχετο αν μερικά χρόνια αργότερα χάθηκε η μάχη ενάντια στο «σύστημα» του Στάλιν ο οποίος οδήγησε τη μεγαλειώδη επανάσταση σε ολοκληρωτικό εκφυλισμό, σε ένα εφιαλτικό μονοκομματικό δικτατορικό καθεστώς που εξευτέλισε και εξευτελίζει μέχρι τις μέρες μας τις λέξεις «εργατική εξουσία», «σοσιαλισμός», «κομμουνισμός» κλπ.
Με την ευκαιρία της επετείου του γεγονότος που σημάδεψε όσο κανένα άλλο την πορεία του παγκόσμιου εργατικού κινήματος, αναδημοσιεύσουμε ένα παλιότερο άρθρο του συντρόφου Βαγγέλη Κολτσίδη, που παρουσιάζει τα βασικά σημεία της ομιλίας του Λ. Τρότσκι που δόθηκε στην Κοπεγχάγη το 1932 σε υπεράσπιση των κατακτήσεων της Οκτωβριανής Επανάστασης.
Ο λόγος του Λέων Τρότσκι στην Κοπεγχάγη εκφωνήθηκε το 1932, τέσσερα χρόνια μετά την εξορία του από τη Σοβιετική Ένωση το 1928. Αποτελεί μία επιστημονική-ιστορική προσέγγιση των βαθύτερων αιτιών και των προεκτάσεων της Οκτωβριανής επανάστασης. Η Οκτωβριανή «τοποθετείται» στην ευρύτερη φιλοσοφική μαρξιστική ανάλυση, η οποία αναφέρεται στις δυνάμεις που καθορίζουν την εξέλιξη της κοινωνίας και των πολιτικών της εκφάνσεών – υπό το πρίσμα, δηλαδή, της διαλεκτικής-υλιστικής ανάλυσης που χαρακτηρίζει το μαρξισμό και τον ίδιο τον Τρότσκι.
Η εποχή ήταν ιδιαίτερα κρίσιμη καθώς μόλις είχε προηγηθεί το οικονομικό κραχ του 1929 και η κρίση στην πραγματική οικονομία που το ακολούθησε, καθώς και μια σειρά αποτυχημένων επαναστάσεων σε διαδοχικές χώρες της Ευρώπης αλλά και της Ασίας (Κίνα). Την ίδια στιγμή ήταν εμφανής η άνοδος του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος στην Γερμανία υπό την ηγεσία του Χίτλερ που θα ερχόταν στην εξουσία μερικούς μήνες αργότερα.
Ιστορικός υλισμός
Ο Τρότσκι καλέστηκε στην Κοπεγχάγη από το Σύνδεσμο Σοσιαλδημοκρατών Φοιτητών που αναζητούσαν απαντήσεις στα μεγάλα οικονομικά, κοινωνικά και πολιτικά προβλήματα της εποχής.
Ξεκίνησε την ομιλία του αναφέροντας ότι βασικός σκοπός του είναι, μέσα από κοινωνιολογικές αναφορές και τη μελέτη των «νόμων» της ιστορικής εξέλιξης της ανθρωπότητας, να εξηγήσει τις αιτίες της επανάστασης και την αναγκαιότητά της σε συγκεκριμένες χρονικές περιόδους. Ο όρος που χρησιμοποιείται στη μαρξιστική φιλολογία για να περιγράψει αυτή την προσέγγιση είναι«υλιστική αντίληψη της ιστορίας».
Ο Τρότσκι ξεκινά από μια πιο γενική εικόνα της κοινωνίας και των αρχών που την διέπουν, προτού καταλήξει στην ρωσική κοινωνία και στις αντικειμενικές συνθήκες που είχαν διαμορφωθεί την κρίσιμη εκείνη ιστορική στιγμή που ξέσπασε η επανάσταση καθώς και στην πορεία της τα επόμενα 15 χρόνια.
Αναπτύσσει, κατ’ αρχήν, κάποιες βασικές μαρξιστικές έννοιες. Η ανθρώπινη κοινωνία έχει σαν φυσικό προορισμό την αναπαραγωγή της – την επιβίωσή της και την συνέχιση των γενεών, μέσα όμως από τη συνεργασία, καθώς ο άνθρωπος είναι ένα κοινωνικό ον. Τα βασικά χαρακτηριστικά της κοινωνίας καθορίζονται από τον χαρακτήρα της οικονομίας. Ο χαρακτήρας της οικονομίας καθορίζεται από το είδος (το επίπεδο ανάπτυξης) των μέσων παραγωγής που χρησιμοποιεί η κοινωνία για την αναπαραγωγή της. Το επίπεδο ανάπτυξης των μέσων παραγωγής, ιστορικά, έχει μια αντιστοίχιση με ένα συγκεκριμένο κοινωνικό καθεστώς – πχ η εποχή της αυτοκίνησης, των ρομπότ, και της υψηλής τεχνολογίας δεν θα μπορούσε να υπάρχει σε συνθήκες φεουδαρχισμού ή δουλοκτητικής κοινωνίας (όπως ήταν η αρχαία Ελλάδα και Ρώμη).
Κάθε κοινωνικό καθεστώς εξασφαλίζει τα συμφέροντα της άρχουσας τάξης (του μεγάλου κεφαλαίου στον καπιταλισμό, των φεουδαρχών στη φεουδαρχία κοκ)σε τέτοιο βαθμό όμως που αυτή η ίδια άρχουσα τάξη εμποδίζει στην συνέχεια την εξέλιξή της κοινωνίας, και κατ’ αντιστοιχία των παραγωγικών δυνάμεων.
Όμως ότι έχει αρχή έχει και τέλος. Έρχεται, κάποια στιγμή, η εποχή που πρέπει να αλλάξει η κοινωνική δομή έτσι ώστε να επιτρέψει την παραπέρα εξέλιξη και πρόοδο των παραγωγικών δυνάμεων.Το θέμα όμως είναι ότι καμιά άρχουσα τάξη δεν δέχεται ειρηνικά και με την συγκατάθεσή της την αλλαγή του κοινωνικού καθεστώτος και την μεταβίβαση της εξουσίας σε μια άλλη ανερχόμενη τάξη.
Στο σημείο αυτό θα πρέπει μια νέα προοδευτική κοινωνική τάξη,να συσπειρώσει τις δυνάμεις της, να κερδίσει την εμπιστοσύνη της πλειοψηφίας του πληθυσμού, να συνδυάσει την λογική και την καθαρή σκέψη με το θάρρος, την θέληση και την τόλμη. Είναι η ώρα της εξέγερσης και της κοινωνικής επανάστασης.
Πολλές εξεγέρσεις έχουν υπάρξει στον παρελθόν χωρίς όμως να νικήσουν – χωρίς να εκπληρώσουν τον ιστορικό τους σκοπό: την αλλαγή του κοινωνικού καθεστώτος, την μεταβίβαση της εξουσίας στην ανερχόμενη, νέα, προοδευτική τάξη (στις συνθήκες του καπιταλισμού, την εργατική τάξη) δηλαδή να φτάσουν στην επανάσταση. Είτε δεν είχαν αφουγκραστεί σωστά τις αντικειμενικές συνθήκες της εποχής είτε είχαν παρασυρθεί από την εκρηκτική δύναμη των μαζών, η τη μαζική βία που φυσιολογικά προκύπτει όταν τίθενται ζητήματα ζωής και θανάτου μπροστά στις λαϊκές μάζες.
Για αυτούς τους λόγους, σε τέτοιες συνθήκες είναι απαραίτητο η ριζοσπαστική τάξη που αναλαμβάνει δράση(η τάξη των εργαζομένων στη σημερινή εποχή) να μπορεί να ελίσσεται και να προσαρμόζεται, χωρίς να παρεκκλίνει όμως από τις βασικές της αρχές και χωρίς να χάνει τον στόχο της. Είναι το σημείο που είναι απαραίτητο να υπάρχει το πολιτικό κόμμα, η οργάνωση δηλαδή των πιο προχωρημένων στοιχείων της ανερχόμενης τάξης που να λειτουργούν σαν το επιτελείο του αγώνα, που να προσφέρει θέσεις και προτάσεις στην τάξη που δίνει τη μάχη. Αυτός είναι ο υποκειμενικός παράγοντας που είναι απαραίτητος για την μετεξέλιξη της εξέγερσης σε νικηφόρα επανάσταση.
Ρωσία: και «καθυστερημένη» και «ανεπτυγμένη»
Μια σειρά γεγονότων και καταστάσεων συμπληρώνουν το πάζλ των αιτιών που οδήγησαν στη νίκη τη Ρωσική επανάσταση.
Η Ρωσία ήταν μια καθυστερημένη οικονομικά χώρα αλλά ταυτόχρονα μια χώρα με πολλές δυνατότητες. Από την μία μεριά περιείχε 100.000.000 αγρότες, αναλφάβητους και εξαθλιωμένους στην συντριπτική πλειοψηφία και από την άλλη τεράστιες βιομηχανικές μονάδες άνω των 1.000 εργατών και μάλιστα σε ποσοστό υπερδιπλάσιο από τις αντίστοιχες μεγάλες βιομηχανικές μονάδες στις Η.Π.Α. Λόγω της ακαταλληλότητας των δρόμων είχε αναγκαστεί να αναπτύξει ένα εξαιρετικό δίκτυο σιδηροδρομικών γραμμών.
Όπως αναφέρει, αναπτύσσοντας το νόμο της «ανισόμερης και συνδυασμένης ανάπτυξης» ο Λ. Τρότσκι κάποιες φορές είναι επιβεβλημένο μια καθυστερημένη οικονομικά χώρα να κάνει άλματα και να περάσει από την φεουδαρχία κατευθείαν στην βιομηχανία χωρίς τα ενδιάμεσα στάδια της χειροτεχνίας και της βιοτεχνίας(από τα οποία πέρασαν οι «ανεπτυγμένες» καπιταλιστικές χώρες) δανειζόμενη την επιστήμη και τις τεχνικές από τις χώρες που έχουν ήδη φτάσει στο βιομηχανικό στάδιο. Μία χώρα, ακόμα και αν είναι οικονομικά «καθυστερημένη», δεν παύει να αλληλεπιδρά και να συμμετέχει στην παγκόσμια αλυσίδα του καπιταλιστικού οικονομικού συστήματος.
Μέσα από αυτούς τους οικονομικούς και κοινωνικούς μηχανισμούς έσπασε η αλυσίδα στον πιο αδύναμο κρίκο του καπιταλισμού, τη Ρωσία.
Όξυνση των αντιθέσεων – ο α’ παγκόσμιος πόλεμος
Η όξυνση των ταξικών αντιθέσεων, μέσω του ιμπεριαλιστικού πολέμου που είχε ξεκινήσει από το 1914 (α’ παγκόσμιος) είχε αποκαλύψει το πιο ωμό πρόσωπό του καπιταλισμού.
Η ανικανότητα του τσάρου και της αστικής τάξης της Ρωσίας να δώσουν λύση στα φλέγοντα προβλήματα των μαζών, η πολιτική «ανεπάρκεια» των ρεφορμιστικών κομμάτων των «Σοσιαλεπαναστατών» και των «Μενσεβίκων», που ανίκανοι να συγκρουστούν με την άρχουσα τάξη δεν τόλμησαν ούτε καν τον πόλεμο να σταματήσουν, έκανε τους εργάτες των πόλεων αλλά και τους φαντάρους (που προέρχονταν από τους αγροτικούς πληθυσμούς) να στραφούν μαζικά υπέρ του επαναστατικού κόμματος των Μπολσεβίκων.
Το ίδιο και τα καταπιεζόμενα έθνη της τσαρικής αυτοκρατορίας (Ουκρανοί, Λευκορώσοι, Βαλτικές χώρες, Καυκάσιοι, χώρες κεντρικής Ασίας κλπ) το δικαίωμα των οποίων για αυτοδιάθεση είχε υποστηρίξει πολύ καιρό πριν το Μπολσεβίκικο κόμμα.
Αν υπολογίσει κανείς το βιομηχανικό προλεταριάτο, τους αγροτικούς πληθυσμούς, τα καταπιεζόμενα έθνη και τις μεγάλες μάζες των αγανακτισμένων φαντάρων, τότε συγκεντρώνεται μια τεράστια δύναμη, ικανή, μέσα από μια προσεχτικά σχεδιασμένη στρατηγική να επιφέρει την κοινωνική αλλαγή που οραματίζονταν.
Για να υπάρξει αυτός ο στρατηγικός σχεδιασμός, ήταν απαραίτητη η παρουσία του πολιτικού φορέα που θα έκανε τις απαιτούμενες «επεξεργασίες» και θα τις πρότεινε στα όργανα πάλης των εργατικών και λαϊκών μαζών. Ο φορέας αυτός ήταν το κόμμα των Μπολσεβίκων
Λένιν και Τρότσκι
Αυτόν ακριβώς τον υπολογισμό είχαν κάνει και είχαν προβλέψει οι κεντρικοί ηγέτες της ρωσικής επανάστασης, ο Λένιν και ο Τρότσκι, μαζί με άλλα στελέχη του Μπολσεβίκικου κόμματος.
Είχαν καταφέρει να αποκτήσουν βαθιές ρίζες μέσα στον λαό συμβάλλοντας στη δημιουργία επαναστατικής ταξικής συνείδησης. Είχαν καταφέρει να δημιουργήσουν τα πιο αμεσοδημοκρατικά, με απόλυτη διαφάνεια, ριζωμένα μέσα στις λαϊκές μάζες όργανα εξουσίας, τα Σοβιέτ (που μεταφράζεται σε «λαϊκά συμβούλια») και φυσικά είχαν αποκτήσει μια τεράστια εμπειρία με την διεξαγωγή της επανάστασης του 1905, που αποτέλεσε στην πραγματικότητα κάτι σαν «γενική πρόβα» της επανάστασης του ‘17.
Αυτό που ένωσε τους Λένιν και Τρότσκι στο κόμμα των Μπολσεβίκων (ενάντια σε άλλα στελέχη όπως τον Στάλιν, τον Κάμενεφ και τον Ζινόβιεφ) ήταν η κατανόηση ότι παρότι η επανάσταση του 1917 ξεκίνησε τον Φλεβάρη έχοντας κατά βάση αστικά χαρακτηριστικά (ανατροπή τσαρισμού και εγκαθίδρυση αστικού κοινοβουλευτικού καθεστώτος) δεν έπρεπε και δεν μπορούσενα σταματήσει στην μετάβαση από το φεουδαρχικό-μισοδουλοπαροικό καθεστώς στην αστική κοινοβουλευτική δημοκρατία, αλλά να συνεχίσει μέχρι την εργατική εξουσία και τον σοσιαλιστικό μετασχηματισμό.
Τα κέρδη της επανάστασης
Οι συνέπειες της επανάστασης του Οκτώβρη μπορούν να αναλυθούν με τη γλώσσα απόλυτων αριθμών και μέσα από μια ανθρωποκεντρική, κοινωνικής διάστασης, ανάλυση.
Ο πρώτος, αντικειμενικός παράγοντας-κριτήριο σύμφωνα με τον Μαρξισμό, όπως εξηγεί οΤρότσκι είναι η μέτρηση της προόδου που επιτυγχάνεται με την αύξηση της παραγωγικότητας της κοινωνικής εργασίας. Η σχεδιασμένη οργάνωση της παραγωγής στη Σοβιετική Ένωση πέτυχε μέσα σε 15 χρόνια όσα χρειάστηκε η καπιταλιστική οργάνωση μέσα σε 2 εκατονταετίες – κι αυτά παρά το εφιαλτικό σταλινικό καθεστώς του οποίου ο Τρότσκι υπήρξε το πρώτο μεγάλο θύμα.
Ο Τρότσκι αναφέρει χαρακτηριστικά πως το διάστημα της επταετίας 1925-1932 η βιομηχανική παραγωγή στη Σοβιετική Ένωση είχε 4πλασιαστεί σε σχέση με την προεπαναστατική περίοδο, όταν σε χώρες όπως οι Η.Π.Α και η Γερμανία είχε μειωθεί 2 και 1,5 φορά αντίστοιχα.
Η επανάσταση, στην πρώτη της περίοδο, άνοιξε τις πύλες της στον πολιτισμό και τις τέχνες, για την πλατιά μάζα του λαού και όχι για μια χούφτα εκλεκτών. Δόθηκε, την πρώτη περίοδο της επανάστασης, η δυνατότητα αξιοποίησης των τεράστιων δυνατοτήτων, της ενεργητικότητας, δημιουργικότητας και των χαρισμάτων, σε ανθρώπους που μέχρι πριν τους εκμεταλλευόταν μια ανεξέλεγκτη ρουτινιασμένη κάστα έξω από οποιαδήποτε δημοκρατική διαδικασία και στοιχειώδη έλεγχο.
Σ’ όλα αυτά βέβαια έβαλε ταφόπλακα ο Σταλινισμός, ιδιαίτερα στα χρόνια που ακολούθησαν την παρουσία του Τρότσκι στην Κοπεγχάγη.
Πυξίδα
Η Οκτωβριανή επανάσταση πρέπει να αποτελείτην πυξίδα για τις καταπιεσμένες και εκμεταλλευόμενες τάξεις της ανθρωπότητας.
Μόνο με μια ορθολογικά σχεδιασμένη ανύψωση των παραγωγικών δυνάμεων και δίκαιης κατανομής των αγαθών μπορεί να ανυψωθεί το συλλογικό βιοτικό επίπεδο και να προχωρήσει η κοινωνική εξέλιξη. Μόνο έτσι ο άνθρωπος δεν θα είναι υποχρεωμένος να αφιερώνει το μεγαλύτερο μέρος των δυνάμεών του στην εργασία, απλά και μόνο για να μπορεί να επιβιώνει. Μόνο έτσι μπορεί να κερδίσει την ελευθερία του καθυποτάσσοντας παράλληλα τις άναρχες δυνάμεις της αγοράς καθιερώνοντας σαν αδιαπραγμάτευτη αξία της κοινωνικής οργάνωσης την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και ευημερία έναντι του κέρδους.
Για να κατακτηθούν όλα αυτά απαιτείται η στρατηγική του επαναστατικού δρόμου. Όσοι στην Αριστερά θεωρούν ότι μπορούν να καταφέρουν τα πιο πάνω με σταδιακές μεταρρυθμίσεις και «αμοιβαία επωφελείς διαπραγματεύσεις» με την άρχουσα τάξη θα αποτύχουν παταγωδώς. Εξάλλου η πορεία της ηγεσίας του ΣΥΡΙΖΑ τους προηγούμενους μήνες αποδεικνύει την αλήθεια αυτής της διαπίστωσης με τον πιο εκκωφαντικό τρόπο!
