Στην όχι και τόσο μακρινή συζήτηση για τον προϋπολογισμό στη βουλή ο ΓΓ του ΚΚΕ, Δημήτρης Κουτσούμπας, αναφέρθηκε ανάμεσα σε άλλα και στο ζήτημα των Ελληνοτουρκικών σχέσεων. Η εν λόγω τοποθέτηση παρατίθεται στον Ριζοσπάστη 19.12.23 με τον υπότιτλο: «Καλλιεργείτε κλίμα εφησυχασμού στον ελληνικό λαό, που πρέπει να επαγρυπνεί».
Ο Δ. Κουτσούμπας είπε ανάμεσα σε άλλα:
«Εμείς, κυρίες και κύριοι της κυβέρνησης, δεν υιοθετούμε το κλίμα εφησυχασμού στον ελληνικό λαό, ίσα ίσα επιμένουμε πάνω στο πολύ επικίνδυνο πλαίσιο που διαμορφώνουν οι ΝΑΤΟϊκοί σχεδιασμοί για οδυνηρές διευθετήσεις στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο….
»…Επιχειρείται να επιταχυνθεί το παζάρι με στόχο….τη συνεκμετάλλευση/συν-διαχείριση και στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο προς όφελος των ενεργειακών και άλλων ομίλων.
»Αυτά όμως συνεπάγονται σοβαρούς κινδύνους για την κυριαρχία και τα κυριαρχικά δικαιώματα της χώρας, στο πλαίσιο ενός οδυνηρού συμβιβασμού, της μοιρασιάς στα δύο, που προβάλλει το τουρκικό κράτος.
»…Ποιες είναι “οι επιθετικές ενέργειές” από τις οποίες η Ελλάδα δεσμεύεται να απέχει;
»Θυμίζω ότι η Τουρκία θεωρεί όχι απλά επιθετική ενέργεια, αλλά “αιτία πολέμου” το αναφαίρετο δικαίωμα της Ελλάδας να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στα 12 ναυτικά μίλια.
»Κατά τη γνώμη μας, αποδεικνύεται για άλλη μια φορά ότι η πολιτική… που προωθείται με ευθύνη της σημερινής κυβέρνησης, όπως και των προηγουμένων, υπηρετεί τα συμφέροντα της ελληνικής αστικής τάξης, βάζοντας σε κίνδυνο τα κυριαρχικά δικαιώματα της χώρας και τον λαό μας σε μεγάλες περιπέτειες.
»Όμως η ειρήνη, η συνεργασία, η φιλία και η αλληλεγγύη ανάμεσα στους λαούς της Ελλάδας και της Τουρκίας δεν περνάει μέσα από τέτοιου είδους “λυκοφιλίες,” αλλά μέσα από την κοινή δράση και τον αγώνα ενάντια στα σχέδια των αστικών τάξεων και του ΝΑΤΟ στην περιοχή». (Οι υπογραμμίσεις, με έντονα γράμματα, δικές μας).
Και πλειοδοτώντας σε πατριωτισμό, τονίζει ότι:
«Το ΚΚΕ αντιτίθεται σε κάθε είδους υποχώρηση στην κυριαρχία και στα κυριαρχικά δικαιώματα, στην αλλαγή διεθνών συνθηκών που καθορίζουν τα σύνορα, και εργάζεται για την ανάπτυξη της κοινής πάλης των λαών της Ελλάδας, της Τουρκίας, της Κύπρου και των άλλων λαών της περιοχής για τα δικά τους συμφέροντα. Από αυτή την άποψη κανείς δεν μπορεί να εφησυχάζει, το αντίθετο, ο λαός μας επιβάλλεται και να ανησυχεί και να επαγρυπνά». (Οι υπογραμμίσεις δικές μας).
Υπάρχει συνέχεια των δηλώσεων του ΓΓ σε συνέντευξη που έδωσε στο δελτίο ειδήσεων του τηλεοπτικού σταθμού ΚΟΝΤΡΑ και στον δημοσιογράφο Π. Χαρίτο και παρατίθεται στον Ριζοσπάστη 20.12.23 με τον υπέρτιτλο: «Μεθοδεύεται απεμπόληση δικαιωμάτων ώστε να πάμε σε συνεκμετάλλευση στο Αιγαίο».
Η ερώτηση του δημοσιογράφου ήταν η ακόλουθη: «…Κατά τη διάρκεια της τοποθέτησής σας για τον προϋπολογισμό εκφράσατε έναν σκεπτικισμό ως προς το τι έχει κατά νου η κυβέρνηση σε σχέση με τα Ελληνοτουρκικά. Τι σας φοβίζει;»
Η απάντηση του Δ. Κουτσούμπα ήταν η εξής:
«…η καθησυχαστική γραμμή με την οποία εμφανίστηκε η ελληνική κυβέρνηση….δεν μας εφησυχάζει καθόλου…..Εμείς θεωρούμε ότι πρέπει να βρισκόμαστε σαν χώρα, σαν λαός σε επαγρύπνηση, διότι οι τουρκικές αξιώσεις, οι αξιώσεις δηλαδή της άρχουσας τάξης της Τουρκίας, που εκφράζεται αυτή τη στιγμή μέσω του Ερντογάν δεν έχουν σταματήσει….Εμείς δεν πιστεύουμε ότι δεν πρέπει να γίνονται διαπραγματεύσεις, δεν πρέπει να γίνονται συνομιλίες….δεν είναι να επιλύονται με πολεμικές συγκρούσεις κλπ, όμως το θέμα είναι το περιεχόμενο αυτών των συνομιλιών. Τι συζητιέται δηλαδή πίσω από τις κλειστές πόρτες….είμαστε 100% σίγουροι….ότι…. μεθοδεύεται η απεμπόληση βασικών δικαιωμάτων….για να υπάρξει συναίνεση ….με την έννοια της συνεκμετάλλευσης του Αιγαίου…διότι η τουρκική αστική τάξη αμφισβητεί τη συνθήκη της Λοζάνης, μιλάει για “Γαλάζια Πατρίδα”, μιλάει για αποστρατιωτικοποίηση των νησιών, μιλάει για κυριαρχικά δικαιώματα που θίγουν εδώ τα νησιά και βραχονησίδες και μια σειρά άλλα ζητήματα».
«Κυριαρχικά δικαιώματα»
Κατ’ αρχήν, ας σταθούμε λίγο στο θέμα του τι σημαίνουν «κυριαρχικά δικαιώματα».
Τα κυριαρχικά δικαιώματα είναι δικαιώματα που ανήκουν στην κυρίαρχη τάξη και όχι στο σύνολο του λαού – τα κυριαρχικά δικαιώματα απορρέουν από τα στενά ταξικά συμφέροντά της άρχουσας τάξης και δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετικά. Γιατί στη χώρα μας, και παντού, ζούμε σε μια ταξική κοινωνία!!
Πρόκειται για το «Α» του επαναστατικού μαρξισμού αλλά και της κοινής λογικής!
Το «Β» είναι ότι στη χώρα μας, και όχι μόνο, οι εργάτες και τα λαϊκά στρώματα δεν έχουν κανένα κυριαρχικό δικαίωμα! Ο άνεργος έχει κυριαρχικό δικαίωμα στη δουλειά; Ο απολυμένος; Αυτοί που οι πλειστηριασμοί ξεσπιτώνουν από τα σπίτια τους – και που πολύ σωστά τρέχουν οι σύντροφοι του ΚΚΕ και της υπόλοιπης Αριστεράς να βάλουν μπροστά τα κορμιά τους για να αποτρέψουν τις εξώσεις, έχουν κυριαρχικά δικαιώματα στο σπίτι τους; Ασφαλώς και όχι, η κυριαρχία βρίσκεται στους τραπεζίτες! Οι συνταξιούχοι που είδαν τις συντάξεις τους να μειώνονται με το έτσι θέλω για να πληρωθεί το δημόσιο χρέος που δημιούργησε η κυρίαρχη αστική τάξη και οι κυβερνήσεις της, έχουν κυριαρχικά δικαιώματα στις συντάξεις τους; Έχουν οι εργατοϋπάλληλοι το δικαίωμα, μετά την κατάργηση των συλλογικών συμβάσεων, να διαπραγματεύονται τα μεροκάματα και τους μισθούς; Ελέγχουν οι εργαζόμενοι τους νόμους που εμποδίζουν το δικαίωμα τους να απεργούν; Οι αγρότες και κτηνοτρόφοι έχουν κυριαρχικά δικαιώματα για να καθορίσουν τις τιμές στα προϊόντα τους; Και για να μην πολυλογούμε, γενικά τη ζωή μας την καθορίζουμε εμείς, ή η κυριαρχία του κεφαλαίου και των εκάστοτε κυβερνήσεων του; Ασφαλώς το κεφάλαιο και οι κυβερνήσεις του!
Ποια είναι τα οφέλη από την επέκταση στα 12 μίλια;
Μπορείτε λοιπόν, σύντροφε ΓΓ του ΚΚΕ να μας κάνετε λιανά ποια θα είναι τα οφέλη για τους εργαζόμενους και τις λαϊκές μάζες από την επέκταση των χωρικών υδάτων στα 12 μίλια;
Μέχρι τώρα δεν είδαμε κανένα όφελος από τον ΠΡΙΝΟ, ενώ κάθε χρόνο οι τιμές των εισιτηρίων στις ακτοπλοϊκές συγκοινωνίες αυξάνουν (χωρίς βέβαια να αυξάνονται οι μισθοί των ναυτεργατών)!
Πράγμα που επί πλέον αποδεικνύει ότι από την αποκλειστική εκμετάλλευση του Αιγαίου δεν είχε ο εργάτης κανένα όφελος και είναι απόλυτα σίγουρο ότι κανένα μα κανένα όφελος δεν θα προκύψει για τους λαούς Ελλάδας, Τουρκίας από τη συνεκμετάλλευση του Αιγαίου από τους καπιταλιστές – συμφωνούμε ότι οι μόνοι που θα έχουν οφέλη θα είναι οι επιχειρηματικοί όμιλοι.
Οι λαοί, αυτό που θα εισπράξουμε σαν «όφελος» από την επέκταση στα 12 μίλια θα είναι η πολεμική σύγκρουση Τουρκίας – Ελλάδας μια και (συμφωνούμε μαζί σας) ότι τα 12 μίλια θεωρούνται από την άρχουσα τάξη της Τουρκίας επιθετική ενέργεια – και για να λέμε την αλήθεια με μια έννοια είναι, γιατί κάτι τέτοιο θα μετατρέψει το Αιγαίο σε ελληνική θάλασσα!
Αλλά στο θέμα αυτό υπάρχει και ένα ακόμη ερώτημα: Γιατί είναι «αναφαίρετο δικαίωμα» της άρχουσας τάξης της χώρας μας η επέκταση των χωρικών υδάτων στα 12 μίλια; Η απάντηση: Επειδή το προβλέπει το Διεθνές Δίκαιο!
Ρωτάμε: ποιος έφτιαξε το «διεθνές δίκαιο»; Η εργατιά; Οι λαοί; Ασφαλώς και όχι! Το έφτιαξαν τα κυρίαρχα συμφέροντα των μεγάλων ιμπεριαλιστικών δυνάμεων και θα λέγαμε ότι η Αριστερά θα πρέπει να το συλλογιέται πολύ πριν το υιοθετήσει με γνώμονα πάντα τα συμφέροντα των εργαζομένων και των λαϊκών μαζών! Οι λαϊκές μάζες της χώρας έχουν άλλα προβλήματα και άλλα δικαιώματα που πρέπει να θεωρούμε «αναφαίρετα» και για τα οποία να παλεύουμε.
Αν το ΚΚΕ γινόταν κυβέρνηση θα εφάρμοζε το «αναφαίρετο δικαίωμα»;
Συνεχίζοντας, ας θέσουμε υποθετικά ένα ερώτημα εξαιρετικής σημασίας: Αν ο διάολος σπάσει το πόδι του και βγει «το ΚΚΕ στη κυβέρνηση και ο λαός στην εξουσία», με βάση το αναφαίρετο δικαίωμα για την επέκταση των χωρικών υδάτων στα 12 μίλια (σύμφωνα μ’ αυτά που λέει ο ΓΓ) θα πάμε σε πόλεμο με την Τουρκία;
Υπόθεση εργασίας πάλι: αν ξανά «σπάσει ο διάολος το πόδι του» και στην Τουρκία έχουμε εργατική κυβέρνηση τύπου ΚΚΕ θα επιμείνει το ΚΚΕ στο «αναφαίρετο δικαίωμα» των 12 μιλίων; Και τότε, στην περίπτωση που οι Τούρκοι σύντροφοι μας πουν ότι δεν συμφωνούν, θα πάμε σε διάλυση σχέσεων όπως έγινε ανάμεσα στη Σοβιετική Ένωση και την Κίνα, ή σε πόλεμο όπως έγινε ανάμεσα στο «κομμουνιστικό» Βιετνάμ και την «κομμουνιστική» Κίνα; Κάτι τέτοιο θα σήμαινε πως πάει περίπατο η κοινή δράση των λαών Τουρκίας, Ελλάδας, Κύπρου, κλπ, που τόσο εμφατικά υποστηρίζει το ΚΚΕ!
Γι’ αυτό η απάντηση στο πρόβλημα είναι μόνο μία: η συντροφική αξιοποίηση από κοινού του Αιγαίου και της Α. Μεσογείου από τη Σοσιαλιστική Ομοσπονδία Ελλάδας, Τουρκίας, Κύπρου, με σεβασμό ασφαλώς στο περιβάλλον χωρίς εξορύξεις, χωρίς υπεραλιεία και με ήπια τουριστική ανάπτυξη. Γι’ αυτή, την τρίτη εκδοχή χρειάζεται να παλέψουν οι λαοί των τριών χωρών μας.
Περί συνθήκης Λοζάνης και επιθετικότητας
Τώρα όσο αφορά την επίκληση και το σεβασμό της Συνθήκης της Λοζάνης το ΚΚΕ και γενικά η Αριστερά χρειάζεται να είναι αρκετά φειδωλή, έως και το να μην την επικαλείται καθόλου, γιατί έχει ασάφειες που επιδέχονται διαφορετικές ερμηνείες και δεν μπορούμε να μπούμε εμείς, σαν Αριστερά, στο παιγνίδι εντυπώσεων και αμφισβητήσεων των αρχουσών τάξεων.
Για παράδειγμα, στο άρθρο 12 αναφέρεται ότι: «…νησιά που βρίσκονταν σε μικρότερη απόσταση των τριών μιλίων από την μικρασιατική ακτή παρέμεναν κάτω από την τουρκική κυριαρχία». Πάνω σε αυτή την ασάφεια είχαμε την κρίση στα Ίμια το 1996, όπου είχαμε και τον θάνατο τριών αθώων τους οποίους εκμεταλλεύονται δεόντως οι φασίστες για να προωθήσουν την επικίνδυνη αντιλαϊκή ατζέντα τους.
Επίσης στο άρθρο 13 αναφέρεται ότι: «…η ελληνική κυβέρνηση είχε (και έχει) την υποχρέωση στα τέσσερα νησιά, Μυτιλήνη, Χίο, Σάμο και Ικαρία, να μην ανεγείρει οχυρωματικά έργα ή να εγκαταστήσει ναυτική βάση, να περιορίσει τη στρατιωτική δύναμη στα νησιά στον αριθμό των στρατεύσιμων από αυτά και να συντηρεί δύναμη χωροφυλακής και αστυνομίας ανάλογη με το μέγεθος των νησιών». (ΛΩΖΑΝΗ 1923 εκδόσεις Καστανιώτη σελ. 16-17) Πάνω σ’ αυτή την βάση ασάφειας η Τουρκία βάζει το ζήτημα της αποστρατικοποίησης των νησιών!
Ένα επίσης σοβαρό στοιχείο στις αναφορές του ΚΚΕ για την ελληνοτουρκική διαμάχη έχει να κάνει με το γεγονός ότι η ηγεσία του ΚΚΕ στις αναφορές της για τα ελληνοτουρκικά συνηθίζει να αναφέρεται επίμονα και να τονίζει μονόπλευρα την επιθετική στάση της αστικής τάξης της Τουρκίας και σπάνια έως και καθόλου αναφέρεται στην επιθετική στάση της ελληνικής αστικής τάξης.
Πράγμα όμως που έρχεται σε αντίθεση με την απόφαση του 19ου συνεδρίου του ίδιου κόμματος (δείτε «Ο βασικός εχθρός βρίσκεται στην ίδια μας τη χώρα», σελίδα 29, εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή») όπου αναγράφεται:
«Σε περίπτωση ιμπεριαλιστικής πολεμικής εμπλοκής της Ελλάδας, είτε σε αμυντικό είτε σε επιθετικό πόλεμο, το Κόμμα πρέπει να ηγηθεί της αυτοτελούς οργάνωσης της εργατικής – λαϊκής πάλης με όλες τις μορφές, ώστε να οδηγήσει σε ολοκληρωτική ήττα της αστικής τάξης, εγχώριας και ξένης ως εισβολέα, έμπρακτα να συνδεθεί με την κατάκτηση της εξουσίας».
Στο ίδιο βιβλίο στη σελίδες 12 και 13 υπάρχει αναφορά στους Μαρξ-Ένγκελς (από το Κομουνιστικό Μανιφέστο):
«…που διαπιστώνουν πως “οι προλετάριοι δεν έχουμε πατρίδα” και αναδείκνυαν τον προλεταριακό διεθνισμό, δηλαδή την κοινή πάλη των εργατών ως όρο για να νικήσουν τη δική τους αστική τάξη – δηλαδή να κατακτήσουν την εξουσία στη χώρα τους.”
Θεωρούμε ότι οι θέσεις αυτές είναι ολόσωστες και παρεμπιπτόντως θα προτείναμε στα μέλη και τους οπαδούς του ΚΚΕ να μελετήσουν πολύ προσεκτικά το εν λόγω βιβλίο («Ο βασικός εχθρός βρίσκεται στην ίδια μας τη χώρα») και τα σχετικά κείμενα.
Επίσης είναι σωστό αυτό που αναφέρεται στην απόφαση του 20ου Συνεδρίου του κόμματος ότι:
«…ο χαρακτήρας του πολέμου… είναι ιμπεριαλιστικός και από τις δύο πλευρές, ασχέτως ποιος είναι πρώτος επιτιθέμενος. Αυτήν τη θέση ζυμώνουμε στην εργατική τάξη και τα λαϊκά στρώματα…» Γιατί: «Η Ελληνική αστική τάξη έχει ενεργό συμμετοχή σε ιμπεριαλιστικούς σχεδιασμούς, επεμβάσεις, ανταγωνισμούς, με γνώμονα την αναβάθμιση της θέσης της στην ευρύτερη περιοχή. Έχει ευθύνη για μια ενδεχόμενη πολεμική εμπλοκή της χώρας». (Οι υπογραμμίσεις δικές μας).
Κατάφωρη αντίφαση
Είναι φανερό ότι οι δηλώσεις του ΓΓ που έχουμε αναφέρει στην αρχή του παρόντος άρθρου βρίσκονται σε κατάφωρη αντίθεση με τις πιο πάνω αποφάσεις των συνεδρίων του κόμματος. Γιατί έχουν αταξική αναφορά όταν αναφέρονται γενικά για κυριαρχικά δικαιώματα της χώρας, όταν στην ουσία καλούν την κυβέρνηση της Δεξιάς να προχωρήσει στην επέκταση των χωρικών υδάτων (που σημαίνει άμεσο πόλεμο, αντί να την καλούν για το αντίθετο) όταν αναφέρονται μονόπλευρα στις επιθετικές αξιώσεις της αστικής τάξης της Τουρκίας, όταν πλειοδοτούν σε πατριωτισμό έναντι των αστικών κυβερνήσεων.
Αυτές οι θέσεις αναπτύσσουν στη συνείδηση της εργατικής τάξης και τα λαϊκά στρώματα τον εθνικισμό. Αντί να αναπτύξουν την ταξική συνείδησή και το ταξικό ένστικτό τους, στην ιδέα της «αυτοτελούς οργάνωσης της εργατικής-λαϊκής πάλης με όλες τις μορφές, ώστε να οδηγήσει….(στην) κατάκτηση της εξουσίας…», μετατρέπουν την εργατική τάξη και τα λαϊκά στρώματα σε ουρά των συμφερόντων και των κυριαρχικών δικαιωμάτων της άρχουσας τάξης της χώρας!
Και μην ανησυχείτε, σύντροφοι της ηγεσίας του ΚΚΕ, η ταξικά συνειδητοποιημένη και αρκετά έμπειρη άρχουσα τάξη της χώρας μας γνωρίζει πολύ καλά πως να υπερασπίσει τα ταξικά συμφέροντά της και τα κυριαρχικά της δικαιώματα. Οι απόψεις του ΓΓ δεν την απασχολούν, καθώς, πράγματι δεν υπάρχει μεγαλύτερη πολιτική ανοησία από το να υποδεικνύει η Αριστερά στο κεφάλαιο ποια είναι τα συμφέροντά και τα κυριαρχικά δικαιώματά του! Γι’ αυτό και η ελληνική άρχουσα τάξη δαπανά ένα μεγάλο ποσοστό του ΑΕΠ –το μεγαλύτερο στην Ευρώπη– για εξοπλισμούς, σε βάρος των κοινωνικών δαπανών τις οποίες ολοένα και περικόπτει, αυξάνοντας τους έμμεσους φόρους κλπ, κλπ. Συζητάει και συμμαχεί με τον σφαγέα των Παλαιστινίων Νετανιάχου και τον δικτάτορα της Αιγύπτου Σίσι (το ΚΚΕ πολύ σωστά κατάγγειλε αυτή τη συνεργασία) ενώ την ίδια στιγμή που βρίσκεται σε μόνιμη διαμάχη με την αστική τάξη της Τουρκίας, δεν έχει κανένα μα κανένα πρόβλημα να συνεργάζεται οικονομικά με το τουρκικό κεφάλαιο, με σημαντικές εμπορικές συναλλαγές και ελληνικά κεφάλαια να επενδύονται στην Τουρκία και αντίστροφα.
Πρόσφατα ο ΥΠΕΞ της Ελλάδας Γ. Γεραπετρίτης όπως μας ενημερώνει ο Ριζοσπάστης 23-24.12.23:
«…μιλώντας προ ημερών στη συζήτηση για τον προϋπολογισμό…..εστίασε στις 15 συμφωνίες, μνημόνια και κοινές δηλώσεις που υπογράφτηκαν πρόσφατα στο Ανώτατο Συμβούλιο Συνεργασίας, των δύο μερών στην Αθήνα». Και ότι «…έχει έρθει ο χρόνος να συζητήσουμε και τα μείζονα, τα μεγάλα, εκείνα τα οποία αποτελούν τις ουσιώδεις διαφορές μας.
Κι ακόμα ότι:
«…για το ζήτημα της επέκτασης των χωρικών υδάτων, … “στον χρόνο κατά τον οποίο θα κρίνει η ελληνική πολιτεία ότι είναι σκόπιμο να επεκτείνει τα χωρικά ύδατα, θα το πράξει”. (Οι υπογραμμίσεις είναι του Ριζοσπάστη).
Με άλλα λόγια η άρχουσα τάξη της χώρας μας δεν έχει παραιτηθεί από «αναφαίρετο δικαίωμά της», για τα 12 μίλια μόνο που θα το πράξει όταν θα έχει το πάνω χέρι – γι’αυτό μην ανησυχείτε σύντροφοι του ΚΚΕ!!
ΥΓ: Στο βιβλίο του Άρη Χατζηστεφάνου «Προπαγάνδα και Παραπληροφόρηση» διαβάζουμε:
«Όπως εξηγεί ο ομότιμος καθηγητής διεθνών σχέσεων Αλέξης Ηρακλείδης στο βιβλίο του Αιγαίο και Ανατολική Μεσόγειος, ελάχιστοι γνωρίζουν ότι το διεθνές δίκαιο δεν είναι με το μέρος μας όταν, για παράδειγμα, διατηρούμε διαφορετικό εύρος εναέριου χώρου και χωρικών υδάτων, όταν υποστηρίζουμε ότι το 90% του Αιγαίου είναι ελληνική υφαλοκρηπίδα, ότι μπορούμε να καθορίζουμε μονομερώς την ΑΟΖ μας μέχρι και βόρεια των ακτών της Λιβύης ή ότι μπορούμε να ζητάμε σχέδια πτήσης από τουρκικά μαχητικά αεροσκάφη πάνω από όλο το Αιγαίο. Ό ίδιος παρουσιάζει οκτώ ζητήματα στα οποία οι ελληνικές θέσεις είναι από ασθενείς έως ολοκληρωτικά λαθεμένες (και τις αντίστοιχες ανεδαφικές θέσεις της Τουρκίας)
[Ηρακλείδης Αλέξης Αιγαίο και Ανατολική Μεσόγειος, 50+1 όψεις των ελληνοτουρκικών διαφορών, σελ.37, Εκδόσεις Θεμέλιο 2020.]
