Βαγγέλης Κολτσίδης
Η φωνή αντίστασης των εξεγερμένων αυτόχθονων πληθυσμών στην πολιτεία Τσιάπας στο Μεξικό αντηχεί ακόμη. Έχουν περάσει 27 χρόνια από την ημέρα που 3.000 ένοπλοι αντάρτες και αντάρτισσες του Στρατού των Ζαπατίστας για την Εθνική Απελευθέρωση (EZLN) κατέλαβαν το δημαρχείο, την αστυνομία και το στρατιωτικό φρούριο της πόλης Σαν Κριστόμπαλ Ντε Λας Κάσας.
Από το μπαλκόνι του δημαρχείου, στην κεντρική πλατεία Σόκαλο, διακήρυξαν τον πόλεμο στην ομοσπονδιακή κυβέρνηση του Μεξικού δηλώνοντας:
«Είμαστε το αποτέλεσμα 500 χρόνων αγώνα. Αλλά σήμερα λέμε φτάνει πια!»
Σύμφωνα με το άρθρο 39 του Μεξικάνικου Συντάγματος στο οποίο πάτησαν:
«Ο λαός έχει το αναφαίρετο δικαίωμα να αλλάζει ή να τροποποιεί τη μορφή της διακυβέρνησής του.»
Το ίδιο διάστημα κατέλαβαν άλλες 5 πόλεις της πολιτείας Τσιάπας διεκδικώντας γη, εργασία, στέγαση, φαγητό, νερό, Υγεία, Εκπαίδευση, ελευθερία, ανεξαρτησία, ειρήνη και πραγματική δημοκρατία. Όλα όσα είχε στερήσει δηλαδή στον μεξικάνικο λαό η αποικιοκρατική εκμετάλλευση των Ισπανών κατακτητών, αρχικά, για 300 χρόνια και από την εθνική τους απελευθέρωση το 1821 και έπειτα οι εγχώριες αστικές κυβερνήσεις.
Η αποικιακή εκμετάλλευση
Ήταν 1η Γενάρη του 1994 όταν οι Ζαπατίστας αποφάσισαν να εξεγερθούν, όχι τυχαία, καθώς την ίδια μέρα ξεκινούσε να ισχύει η Συμφωνία Ελεύθερου Εμπορίου της Βόρειας Αμερικής (NAFTA).
Οι ιθαγενείς χωρικοί και αγρότες γνώριζαν πολύ καλά ότι οι συμφωνίες αυτές θα αποδειχθούν επιζήμιες για τις κοινωνίες και το βιοτικό τους επίπεδο. Όπως αποδείχτηκε είχαν δίκιο. Ακόμη και σήμερα εξακολουθούν να εκτοπίζονται μαζικά από τον τόπο κατοικίας τους προκειμένου να τον εκμεταλλευθούν οικονομικά μεγάλες επιχειρήσεις.
Οι τιμές των προϊόντων παραγωγής των μικροκαλλιεργητών έχουν μειωθεί κατακόρυφα, το Μεξικάνικο κράτος έχει φτάσει στο σημείο να εισάγει το 50% του καλαμποκιού και των φασολιών που καταναλώνεται, ενώ εξαρτάται από το εξωτερικό για να εξασφαλίσει την επάρκεια βασικών αγαθών όπως κρέας, σιτηρά και γάλα σε σκόνη.
Η κυβέρνηση απαντά με στρατιωτικές επιθέσεις
Η ομοσπονδιακή κυβέρνηση απάντησε, στην αμφισβήτηση της εξουσίας της από τους Ζαπατίστας, με στρατιωτική επίθεση σκοτώνοντας 145 ανθρώπους και τραυματίζοντας εκατοντάδες ακόμη, σε έναν πόλεμο που κράτησε για 11 μέρες.
Στις 16 Φεβρουαρίου 1994 άρχισαν οι διαπραγματεύσεις ανάμεσα στις δύο πλευρές οι οποίες κατέληξαν το 1996 στην συμφωνία του San Andres. Το Μεξικάνικο κράτος αναγνώριζε συνταγματικά και υποχρεωνόταν να σεβαστεί την αυτονομία, τον πολιτισμό και τα συλλογικά δικαιώματα αυτοπροσδιορισμού των ιθαγενών πληθυσμών.
Ωστόσο, η συμφωνία δεν τηρήθηκε ποτέ από την πλευρά της κυβέρνησης και ένα χρόνο αργότερα εξαπέλυσε νέα φονική επίθεση δολοφονώντας στο χωριό Acteal 45 ανθρώπους, μεταξύ των οποίων 21 γυναίκες (ορισμένες ήταν έγκυες) και μικρά παιδιά, οι οποίοι προσεύχονταν στην τοπική Ρωμαιοκαθολική εκκλησία.
Οι επιθέσεις της κυβέρνησης στις κοινότητες των Ζαπατίστας περιορίστηκαν σημαντικά μόνο μετά τις μαζικές αντιδράσεις της Μεξικάνικης κοινωνίας και τις διεθνείς διαμαρτυρίες από αλληλέγγυες οργανώσεις, οι οποίες έλαβαν χώρα σε όλο τον κόσμο και ιδιαίτερα στην Ευρώπη.
Οι αυτόνομες κοινότητες των Ζαπατίστας
Σήμερα οι Ζαπατίστας καταφέρνουν να διατηρούν και να αναπτύσσουν σταδιακά τις δυνάμεις τους, έχοντας σχηματίσει 16 χωριά τα οποία ονομάζουν Καρακόλ (11 εκ των οποίων προστέθηκαν το 2019) και 43 αυτόνομες κοινότητες (οι 16 προστέθηκαν το 2019), όλες στην Μεξικάνικη πολιτεία Τσιάπας.
Προσπαθούν να οικοδομήσουν συλλογικές σχέσεις ουσιαστικής δημοκρατίας, ισότητας και αλληλεγγύης μεταξύ των μελών της κοινότητας σε αντίθεση με τον ατομικισμό, την εχθρότητα και τον ανταγωνισμό μεταξύ των ανθρώπων που καλλιεργεί μεθοδικά το καπιταλιστικό σύστημα.
Ο νέος τρόπος οργάνωσης στις Ζαπατιστικές κοινότητες έχει βελτιώσει εντυπωσιακά τον τρόπο ζωής των κατοίκων. Υπάρχουν πλέον νοσοκομεία, σχολεία, συνεταιρισμοί παραγωγής φρούτων, καφέ και μελιού. Ο υποσιτισμός των ιθαγενών πληθυσμών έχει μειωθεί σημαντικά καθώς και η παιδική θνησιμότητα, χάρη στους δικούς τους γιατρούς.
Άλλο ένα σημαντικό επίτευγμα προόδου για τους Ζαπατίστας είναι τα μηδενικά ποσοστά βιασμών γυναικών και της σεξουαλικής κακοποίησης γενικότερα, ειδικά αν λάβουμε υπόψη ότι στο Μεξικό δολοφονούνται καθημερινά 10 γυναίκες κατά μέσο όρο.
Οι γυναίκες συμμετέχουν ισότιμα στην κοινωνική και πολιτική ζωή, υπάρχουν εκλεγμένες εκπρόσωποι της αυτόνομης κοινότητας, το 50% των στρατιωτικών διοικητών του EZLN αποτελείται από γυναίκες όπως και το 1/3 του EZLN που κατέλαβε την πολιτιστική πρωτεύουσα της πολιτείας Τσιάπας την πρωτοχρονιά του 1994 αποτελούνταν από ένοπλες γυναίκες.
Οι πιέσεις από τη βάση για εξωστρέφεια και πολιτικό αγώνα
Τον Μάρτιο του 2001 οι Ζαπατίστας, με επικεφαλής τον υποδιοικητή Μάρκος αποφάσισαν να βγουν για πρώτη φορά από τις αυτόνομες περιοχές τους και αφού διέσχισαν 13 πολιτείες έφτασαν μετά από 37 μέρες στην πόλη του Μεξικού σε μια διαδρομή που ονόμασαν «Πορεία των Χρωμάτων της Γης».
Στη Μεξικάνικη πρωτεύουσα τους περίμεναν 150.000 κόσμου κυρίως, νέοι, ιθαγενείς, ακτιβιστές και κοινωνικές συλλογικότητες. Όλοι προσμένανε, μάταια, να ακούσουν από το στόμα του Μάρκος την αναγγελία κάποιου ευρύτερου κινήματος ή πολιτικού σχηματισμού το οποίο θα τους έδινε την προοπτική και το όχημα για να αγωνιστούν και οι ίδιοι μαζί τους για μια καλύτερη ζωή. Το θέμα αυτό γινόταν αντικείμενο συζήτησης και σε διεθνές επίπεδο. Δυστυχώς, ο Μάρκος δεν ανταποκρίθηκε σ’ αυτό το αίτημα. Αντίθετα, προσπάθησε για τελευταία φορά να τα βρει με την ομοσπονδιακή κυβέρνηση – όπως αποδείχτηκε ανεπιτυχώς.
Λίγες μέρες αργότερα δήλωσε στη Γαλλική εφημερίδα Le Monde Diplomatique:
«Το θέμα δεν είναι να πάρουμε την εξουσία. Ο αγώνας για την εξουσία είναι ένα ψέμα. Αυτό που χρειάζεται την εποχή της παγκοσμιοποίησης είναι μια νέα σχέση μεταξύ κυβέρνησης και πολιτών. Εάν υπάρξει μια ειρηνευτική συμφωνία ο EZLN θα σταματήσει να κάνει πολιτική με τον τρόπο που το κάνει μέχρι σήμερα. Θα ασκήσουμε διαφορετική πολιτική… χωρίς μάσκες, χωρίς όπλα αλλά για τις ίδιες ιδέες.»
Πρόκειται για μία λάθος θέση που θεωρεί κάθε εξουσία το ίδιο αντιδραστική – αποτέλεσμα της επίδρασης αναρχικών επί της ουσίας ιδεών. Το αν θα έχουμε εξουσία των καπιταλιστών ή οργανώσεων που εκπροσωπούν τα εργατικά και λαϊκά στρώματα, έχει τεράστια διαφορά. Αν ένα κίνημα όπως οι Ζαπατίστας, δημιουργεί την ελπίδα ότι μπορεί να ξεφύγει από τα στενά όρια μιας επαρχίας και να πάρει παν-εθνικές διαστάσεις αλλά αρνείται να το κάνει, τότε όχι μόνο αφήνει ελεύθερο το έδαφος στον ταξικό αντίπαλο να ανασυνταχτεί και να αντεπιτεθεί, αλλά προκαλεί και μαζική απογοήτευση στην κοινωνία.
17 χρόνια αργότερα, το 2018 οι Ζαπατίστας υποστήριξαν στις προεδρικές εκλογές την ανεξάρτητη υποψηφιότητα της ιθαγενούς Μαριτσούι κάτω από τις πιέσεις του Εθνικού Κογκρέσου Ιθαγενών (CNI).
Την πρωτοβουλία για την υποστήριξη της Μαριτσούι την είχε πάρει η βάση του CNI και το EZLN απλά το αποδέχτηκε χωρίς όμως να εμπλακεί ουσιαστικά στον προεκλογικό αγώνα και προβάλλοντας διάφορα αναχώματα και εμπόδια σε αυτόν.
Έτσι τελικά η Μαριτσούι δεν κατάφερε να συγκεντρώσει τις 860.000 απαραίτητες ηλεκτρονικές ψήφους ώστε να μπορέσει να θέσει υποψηφιότητα.
Μια μερίδα, κυρίως, νεολαίας έχει εκφράσει την αντίθεσή της στην απομονωτική τακτική των επικεφαλής των Ζαπατίστας από την υπόλοιπη κοινωνία που βρίσκεται στις μεγάλες πόλεις και κατά συνέπεια από τα κοινωνικά κινήματα, τους εργατικούς αγώνες και την πολιτική εκπροσώπηση. Από την άλλη, οι Ζαπατίστας επέλεξαν να προσεγγίσουν την Μαριτσούι σε μια στιγμή που η κοινωνία στρεφόταν μαζικά προς τον κεντροαριστερό Αντρές Μανουέλ Λόπες Ομπραδόρ (ΑΜΛΟ) ο οποίος τελικά κέρδισε τις εκλογές και είναι σήμερα ο πρόεδρος του Μεξικού. Αυτό είχε ένα κόστος όχι μόνο για την υποψηφιότητα της Μαριτσούι αλλά και για τους ίδιους τους Ζαπατίστας, καθώς ένα τμήμα των υποστηρικτών τους στράφηκε προς τον ΑΜΛΟ και διέρρηξε τους δεσμούς του με τον EZLN από τον Δεκέμβρη του 2018 και μετά.
Η Ευρωπαϊκή περιοδεία και η ανάγκη διεύρυνσης του αγώνα
Είναι κρίσιμης σημασίας ζήτημα για το κίνημα των Ζαπατίστας να βγει από τα στενά τοπικά πλαίσια της πολιτείας Τσιάπας και να αναζητήσει ευρύτερες συμμαχίες προκειμένου να βοηθηθεί αλλά και να βοηθήσει τους ανθρώπους που αντιμετωπίζουν την καταπίεση, την εκμετάλλευση, την οικονομική ανέχεια και την ανελευθερία στο υπόλοιπο Μεξικό, τη Λατινική Αμερική και διεθνώς.
Αν θέλουμε να αντιμετωπίσουμε έναν πολυπρόσωπο και ισχυρότερο αντίπαλο, όπως είναι οι οικονομικά και πολιτικά ισχυροί του πλανήτη, οφείλουμε να οργανώσουμε τις μεγαλύτερες δυνατές αντιστάσεις και να αγωνιστούμε για να ανατρέψουμε την οικονομική και πολιτική ελίτ.
Με αυτή την έννοια είναι θετική και ελπιδοφόρα η απόφαση των Ζαπατίστας να επισκεφθούν, να συναντήσουν, να συζητήσουν και να καταστρώσουν κοινές δράσεις με ανθρώπους που μοιράζονται παρόμοια προβλήματα και αγωνίες σε όλες τις ηπείρους της γης.
Σύμφωνα με τον προγραμματισμό τους 120 αγωνιστές θα επισκεφθούν την ευρωπαϊκή ήπειρο την περίοδο μεταξύ Ιουλίου – Οκτωβρίου, με τη συμμετοχή μιας αντιπροσωπείας που θα αποτελείται από τo Ιθαγενικό Συμβούλιο Διακυβέρνησης, το Μέτωπο των Λαών για την Υπεράσπιση του Νερού και της Γης 3 Μεξικάνικων πολιτειών, το CNI και τον EZLN.
Κλείνουμε με τα δικά τους λόγια και την προσμονή του αγώνα για ένα καλύτερο μέλλον για το σύνολο της ανθρωπότητας:
«Πρέπει να ξαναβγούμε στους δρόμους, ναι, αλλά για να αγωνιστούμε. Γιατί η ζωή, ο αγώνας για τη ζωή, δεν είναι ατομικό ζήτημα αλλά συλλογικό. Τώρα διαπιστώνουμε ότι δεν είναι καν εθνικό, είναι παγκόσμιο. Είμαστε οι Ζαπατίστας φορείς του ιού της αντίστασης και της εξέγερσης. Και ως τέτοιοι/ες θα πάμε στις 5 ηπείρους.»
