Στα πλαίσια του 27ου κάμπινγκ Antinazizone – YRE, διοργανώθηκε συζήτηση με θέμα «Black Lives Matter: Το κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα από το 60 μέχρι σήμερα». Το παρακάτω κείμενο είναι βασισμένο στις εισηγήσεις της Κατερίνας Τελμετίδη και του Γιώργου Φράγκου που άνοιξαν τη συζήτηση.
Οι αγώνες για τα δικαιώματα των μαύρων στην Αμερική από το 1950 μέχρι και το 1970 είναι πιο επίκαιροι από ποτέ. Μετά την ανατριχιαστική δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ από αστυνομικούς γεννήθηκε ένα νέο κύμα του κινήματος black lives matter.
Και σε κάθε νέο κίνημα είναι πολύ σημαντικό να βγαίνουν συμπεράσματα από τα αντίστοιχα κινήματα του παρελθόντος, προκειμένου να μην επαναλαμβάνονται τα ίδια λάθη και να καταφέρνουν οι αγώνες να είναι νικηφόροι! Σε μεγάλο βαθμό και παρά τις μεταξύ τους διαφορές, οι ηγέτες των κινημάτων των μαύρων για τα πολιτικά δικαιώματα στην Αμερική, αναγνώρισαν σε κάποια φάση ότι ο αγώνας για την ισότητα πρέπει να είναι αγώνας της εργατικής τάξης, ανεξαρτήτως φυλής, και να είναι ένας αγώνας ανατροπής του καπιταλιστικού συστήματος προς τον σοσιαλισμό.
Mε τη λήξη του Αμερικανικού Εμφυλίου Πολέμου (12 Απριλίου 1861 – 9 Απριλίου 1865) έληξε η δουλεία των μαύρων, όχι όμως και ο φυλετικός διαχωρισμός, που αποτελούσε τον κανόνα για πολλές δεκαετίες μετά. Αυτό που κυριάρχησε ήταν η Νομοθεσία Τζιμ Κρόου (Jim Crow laws), που ανάμεσα σε άλλα εξασφάλισε το διαχωρισμό της λευκής και μαύρης φυλής, με την τελευταία σε ρόλο πολιτών δεύτερης κατηγορίας.
Στο Νότο των ΗΠΑ, οι μαύροι όφειλαν να κάθονται στο πίσω μέρος του λεωφορείου σε ειδικές ξεχωριστές θέσεις και φυσικά να παραχωρούν τη θέση τους στους λευκούς αν δεν υπήρχε άλλη θέση. Προβλεπόταν ακόμη και η ύπαρξη ξεχωριστών βρυσών νερού για λευκούς και μαύρους πολίτες, διαφορετικά σχολεία (φυσικά πολύ κατώτερα για τους μαύρους) ξεχωριστές βιβλιοθήκες, κλπ.
Την 1η Δεκεμβρίου του 1955, η Ρόζα Παρκς, μία 42χρονη έγχρωμη μοδίστρα στο Μοντγκόμερι της Αλαμπάμα, αρνείται να δώσει τη θέση της στο λεωφορείο σε έναν λευκό. Η κίνησή της αυτή θα πυροδοτούσε το κίνημα για πολιτικά δικαιώματα στις ΗΠΑ αλλά και στον κόσμο και θα γινόταν το σύμβολο του αγώνα των μαύρων στην Αμερική.
Όπως είπε και η ίδια
«Ο κόσμος λέει ότι δεν παραχώρησα τη θέση μου γιατί ήμουν κουρασμένη, αλλά αυτό δεν είναι αλήθεια. Δεν ήμουν σωματικά κουρασμένη ούτε περισσότερο κουρασμένη απ’ όσο ήμουν συνήθως στο τέλος μιας ημέρας στη δουλειά. Όχι, η μόνη κούραση που είχα, ήταν αυτή του να υποχωρώ».
Κατά την κορύφωση του κινήματος για τα πολιτικά δικαιώματα στα μέσα του 1950, την ίδια χρονική περίοδο κατά την οποία ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ υποστήριζε ότι η ισότητα μπορεί να επιτευχθεί με ειρηνικές μεθόδους, ο Malcolm X ηγούταν ενός εναλλακτικού κινήματος που αρχικά είχε ως σκοπό την ενδυνάμωση και την απελευθέρωση των μαύρων, «με κάθε απαραίτητο μέσο», δηλαδή ακόμα και με βία.
Malcolm X
Όταν ο Malcolm X τελείωσε το σχολείο στράφηκε στα μικροεγκλήματα και πέρασε κάποιο χρόνο σε αναμορφωτήρια. Το 1945 καταδικάστηκε σε πολυετή φυλάκιση για κλοπή. Κατά πάσα πιθανότητα η σκληρότητα της ποινής προκλήθηκε από την οργή των ενόρκων αφού τους είπαν ότι ο Malcolm X έλαβε βοήθεια από τη λευκή ερωμένη του. Αυτή η εμπειρία τον οδήγησε στο πολύ σωστό συμπέρασμα ότι,
«Δεν μπορείς να έχεις καπιταλισμό χωρίς ρατσισμό».
Κατά την παραμονή του στη φυλακή ο Malcolm X αφοσιώθηκε στη μόρφωσή του, ενώ τελικά προσχώρησε στο «Έθνος του Ισλάμ», μια μουσουλμανική οργάνωση μαύρων που πρέσβευε τον διαχωρισμό τους από τους λευκούς σαν το μόνο τρόπο που θα προωθούσε τα δικαιώματα τους.
Παράλληλα αναπτυσσόταν το κίνημα για τα κοινωνικά δικαιώματα στο οποίο συμμετείχαν εκατομμύρια εξαγριωμένοι μαύροι που απαιτούσαν αλλαγή. Οι ηγέτες του κινήματος για τα κοινωνικά δικαιώματα προσπάθησαν να συνδέσουν αυτό το λαϊκό κίνημα με το Δημοκρατικό Κόμμα. Ο Malcolm X τους κατάγγειλε:
«…Ποιος άκουσε ποτέ οργισμένοι επαναστάτες να χορεύουν μαζί με τους καταπιεστές τους δίπλα σε λιμνούλες γεμάτες νούφαρα, με γκόσπελ και κιθάρες και λόγους του τύπου «έχω ένα όνειρο», ενώ οι μαύροι της Αμερικής συνεχίζουν να ζουν σ’ έναν εφιάλτη;…»
Στην πορεία και λίγο καιρό πριν δολοφονηθεί, ο Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ, κινήθηκε προς τα αριστερά υποστηρίζοντας την ενότητα της εργατικής τάξης και στηρίζοντας απεργίες και απεργούς.
Mάρτιν Λούθερ Κινγκ
Ο Mάρτιν Λούθερ Κινγκ καθιερώθηκε σαν ο πιο σπουδαίος ηγέτης του κινήματος των πολιτικών δικαιωμάτων. Οι ειρηνιστικές του ιδέες κυριάρχησαν για μεγάλο διάστημα στο κίνημα, αλλά όταν κάποια στιγμή μπήκε στη μάχη η πολύ πιο εκρηκτική νεολαία, άρχισε να δυσκολεύεται να κρατήσει την ίδια γραμμή.
Οι μαύροι βρίσκονταν αντιμέτωποι με χτυπήματα, λιντσαρίσματα και βόμβες μολότοφ, έτσι η ιδέα της μη βίας δε φαινόταν ρεαλιστική. Φιγούρες όπως ο Malcolm X με το μήνυμα της πιο μαχητικής δράσης, έγιναν πιο ελκυστικό παράδειγμα για τους νέους μαύρους.
Αφού ο Κινγκ βραβεύτηκε με το Νόμπελ ειρήνης, ο Malcolm X χρησιμοποίησε πάλι την ευκαιρία να αναλύσει τις διαφορετικές τους προσεγγίσεις:
«Αυτός πήρε το νόμπελ ειρήνης, εμείς έχουμε το πρόβλημα. Δεν θέλω τον λευκό να μου δίνει μετάλλια. Αν ακολουθώ ένα στρατηγό που με οδηγεί στη μάχη και ο εχθρός τείνει να του δώσει βραβεία ή τιμές θα τον υποπτεύομαι. Ειδικά αν πάρει βραβείο ειρήνης πριν τελειώσει ο πόλεμος».
Παρά την αρχική του γραμμή ο Mάρτιν Λούθερ Κινγκ αναγκάστηκε να μιλήσει για επανάσταση προς το τέλος της ζωής του. Το 1967 σχολιάζει:
«Τα τελευταία 12 χρόνια, είμαστε ένα κίνημα μεταρρυθμίσεων … κινούμαστε σε μία νέα περίοδο που πρέπει να είναι περίοδος επανάστασης. Τι νόημα έχει για ένα μαύρο να υπάρχουν κοινά εστιατόρια αν δεν μπορεί να αγοράσει ένα χάμπουργκερ;».
Αυτή η δήλωση συντάραξε την άρχουσα τάξη. Ο Κινγκ άρχισε να υποστηρίζει πορείες απεργών εργατών και δολοφονήθηκε καθώς ετοιμαζόταν να συμμετάσχει σε εργατική πορεία στο Μέμφις.
Μαύροι Πάνθηρες
Ένα νέο, αποφασισμένο στρώμα στη νεολαία των μαύρων άρχισε να εμφανίζεται, που πλέον δε μπορούσε να πειστεί από τη στρατηγική της «μη βίας». Ήταν πια έτοιμοι για ένα διαφορετικό είδος δράσης.
Το κόμμα των Μαύρων Πανθήρων που σχηματίστηκε το 1966, εμπνεύστηκε αρκετά από τις ιδέες του Malcolm X. Το ασυμβίβαστο πρόγραμμά τους των 10 σημείων καλούσε για πλήρη απασχόληση, στέγη και μόρφωση για όλους τους μαύρους. Πιο δημοφιλές ήταν το αίτημα για ένα τέλος στη ρατσιστική αστυνομική βία. Απέρριψαν τον πασιφισμό για χάρη της μαχητικής δράσης και της αυτοάμυνας ενάντια στους ρατσιστές. Αποτελούσαν τη λογική ανάπτυξη του αγώνα προς ένα ανώτερο επίπεδο.
Η ιστορία του κινήματος για τα πολιτικά δικαιώματα των Αφροαμερικανών μας έχει αφήσει μια σπουδαία παρακαταθήκη και πολύτιμα συμπεράσματα για το σήμερα.
Και σήμερα η οργή ξεχειλίζει ξανά
Ολόκληρος ο πλανήτης συγκλονίστηκε από το κίνημα μετά τη δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ στις ΗΠΑ. Μέσα στην ίδια τη χώρα είχαμε ένα από τα σημαντικότερα κινήματα των τελευταίων δεκαετιών, ενώ συγκεντρώσεις και διαμαρτυρίες οργανώθηκαν σε δεκάδες χώρες της Ασίας, της Αφρικής και της Ευρώπης.
Πρέπει να σημειωθεί ότι οι εξεγέρσεις σημειώνονται σε μια περίοδο αρχής μιας παγκόσμιας οικονομικής κρίσης η οποία προβλέπεται χειρότερη του 08 αλλά και του 1929-30, μια κρίση η οποία θα έχει βάθος και διάρκεια. Ο παγκόσμιος καπιταλισμός καλά-καλά δε βγήκε από την προηγούμενη του κρίση (του 2007-8-9) χωρίς να καταφέρει να ξεπεράσει τις συνέπειες της, και έρχεται τώρα ένα νέο κύμα το οποίο δεν έχει τη δυνατότητα και τα επαρκή εργαλεία για να το αντιμετωπίσει.
Στις ΗΠΑ τις δύο τελευταίες δεκαετίες έχουμε χιλιάδες ρατσιστικές δολοφονίες και αμέτρητα περιστατικά βίας, όμως η δολοφονία του Φλόιντ ήταν η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι. Ήταν αυτό που έβγαλε ξανά στην επιφάνεια τις φυλετικές διακρίσεις που υπάρχουν και είναι βαθιά ριζωμένες στον κρατικό μηχανισμό των ΗΠΑ. Παράλληλα έφερε το ζήτημα της αστυνομικής βίας και της ακραίας καταστολής, ένα στοιχείο πλέον αλληλένδετο με τα σημερινά αστικά κράτη και το νεοφιλελεύθερο καπιταλισμό.
Το σύνθημα «I cant breath» («δεν μπορώ να αναπνεύσω») που συνόδεψε το κίνημα, μπορεί να συνοψίσει τη γενικότερη κατάσταση στην οποία έχει φέρει τον εργαζόμενο κόσμο και τους καταπιεσμένους του πλανήτη ο καπιταλισμός.
Το καζάνι που σιγόβραζε
Το κίνημα που ξέσπασε στη Μινεάπολη μετά τη δολοφονία του Φλόιντ, γρήγορα επεκτάθηκε σε 23 από τις 50 πολιτείες της Αμερικής. Από την απόλυτη σιωπή που επέβαλε η πανδημία, φτάσαμε μέσα σε λίγες μέρες σε μια κραυγή αγωνίας, που εκφράζεται από εκατοντάδες χιλιάδες πολύχρωμες φωνές που αγωνιούν για δικαιοσύνη και αναδεικνύουν το αίτημα για αλλαγή.
Εδώ και πολλά χρόνια υπήρχε ένα «κοινωνικό καζάνι», που βράζει. Οι αριθμοί και οι οικονομικοί δείκτες ίσως δεν αρκούν για να περιγράψουν τη ζωή των ανθρώπων, αν και το σίγουρο είναι πως το μισό των Αμερικανών πλέον ζει κάτω ή κοντά στο όριο της φτώχειας. Την εικόνα αυτού του μέχρι πρότινος υπόκωφου αναβρασμού συμπληρώνει η κατάσταση που επικράτησε κατά τη διάρκεια της πανδημίας με 15 εκατομμύρια νοικοκυριά να μη μπορούν να πληρώσουν το ενοίκιο, με τις ουρές χιλιομέτρων στα συσσίτια και με την ανεργία να εκτοξεύεται από το 3,2% στο 24,9%.
Αιτήματα και οργάνωση του κινήματος
Πολλοί ακτιβιστές του κινήματος έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι το κίνημα δεν πρέπει να είναι ένα «μνημόσυνο» για τους νεκρούς, αλλά ένα πεδίο μάχης για το μέλλον των ζωντανών.
Έτσι, το κίνημα πρέπει να είναι καλύτερα οργανωμένο, με σχέδιο και προοπτικές νίκης. Χρειάζεται καθαρά αιτήματα ώστε να αγωνιστεί και να νικήσει, αιτήματα πιο συγκεκριμένα από το σωστό αλλά αόριστο σύνθημα «Black Lives Matter».
Κάποια κομμάτια του κινήματος βάζουν το ζήτημα της κατάργησης της αστυνομίας. Ενώ συμφωνούμε ότι ο ρόλος της αστυνομίας είναι να διατηρήσει το στάτους κβο, να προστατεύει την ιδιωτική περιουσία του 1% και να διαιωνίσει το σημερινό ρατσιστικό σύστημα, δεν μπορείς να χτίσεις ένα κίνημα γύρω από αυτό το αίτημα.
Μερικά από τα αιτήματα που αποτελούν θέμα συζήτησης μέσα στο αμερικανικό κίνημα, στα πλαίσια του Black Lives Matter, είναι η σύνδεση του αγώνα ενάντια στο ρατσισμό με την αύξηση του κατώτατου μισθού, η αντιμετώπιση του οικονομικού διαχωρισμού της μαύρης κοινότητας, αλλά και για δημοκρατικά εκλεγμένες από την κοινωνία επιτροπές που θα ελέγχουν την αστυνομία, αλλά και δραστική μείωση της χρηματοδότησής της.
Πολιτική εκπροσώπηση
Ένα κρίσιμο σημείο επίσης είναι το θέμα της πολιτικής εκπροσώπησης. Το κίνημα του Μπέρνι Σάντερς γέννησε ελπίδες σε πλατιά στρώματα της αμερικάνικης κοινωνίας και έσπρωξε ανθρώπους στην πολιτικοποίηση και σε πιο ριζοσπαστικά μονοπάτια. Ο Σάντερς όμως αποσύρθηκε από τη μάχη και από το κίνημα, δηλώνοντας τελικά στήριξη στον εκπρόσωπο των δημοκρατικών Τζο Μπάιντεν, δηλαδή στο κατεστημένο.
Μετά από αυτή την εξέλιξη μπήκε ξανά στην ατζέντα το ζήτημα της πολιτικής εκπροσώπησης του κινήματος, το αν δηλαδή οι νέες ιδέες που πρεσβεύει το κίνημα, οι εργαζόμενοι και οι νέοι, μπορούν να εκπροσωπηθούν από κάποιο πολιτικό φορέα.
Στην πραγματικότητα αυτός ο φορέας είναι αυτό που πρέπει να χτίσει το ίδιο το κίνημα. Έναν πολιτικό φορέα ο οποίος να μπορεί να ενώνει τους αγώνες και τους καταπιεσμένους.
Ο μαχητικός φεμινισμός, το ΛΟΑΤΚΙ κίνημα, το κίνημα για το περιβάλλον και στην προκειμένη το αντιρατσιστικό κίνημα, πρέπει να συνδεθούν με τους εργαζομένους και το εργατικό κίνημα και να διεκδικήσουν συλλογικά και ενωτικά.
Το γεγονός πως σήμερα οργανώνονται μαζικές διαμαρτυρίες σε όλες τις πολιτείες των ΗΠΑ, είναι ένα από τα στοιχεία που αποδεικνύουν τις δυνατότητες του κινήματος. Κάτι που έλειψε την προηγούμενη περίοδο και είναι απαραίτητο σήμερα, είναι η οργάνωση και ο πανεθνικός συντονισμός, ώστε να αναπτυχθεί το κίνημα, να επεξεργαστεί τα αιτήματα του και να οργανώσει από κοινού την τακτική και τη στρατηγική του.
Το γενικό σύνθημα «Black Lives Matter» αποτελεί τη βάση πάνω στην οποία αναπτύχθηκε το κίνημα, όμως τα αιτήματα πρέπει να γίνουν πιο συγκεκριμένα και να πάνε ένα βήμα παραπέρα από την καταγγελία της αστυνομικής βίας και των δολοφονιών. Να αναδείξουν τις διαφορετικές μορφές διακρίσεων που υφίστανται οι μαύροι, οι Λατίνοι κοκ, όπως η φτώχεια, ο αποκλεισμός από την ανώτατη εκπαίδευση και τις υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης κλπ.
Για να υιοθετηθούν και να κατακτηθούν αιτήματα όπως η αύξηση του βασικού μισθού, η δημόσια και δωρεάν παιδεία και υγεία κα, είναι απαραίτητη η αποφασιστική εμπλοκή της εργατικής τάξης στο κίνημα. Αυτό μπορεί να αποτελέσει καθοριστικό παράγοντα στην εξέλιξη του κινήματος, καθώς οι εργαζόμενοι έχουν τη δύναμη μέσω απεργιακών και άλλων κινητοποιήσεων να «χτυπήσουν» εκεί που πραγματικά «πονάει» το κατεστημένο, δηλαδή να απειλήσουν τα κέρδη τους.
Την ίδια ώρα, οι λευκοί εργαζόμενοι έρχονται πολύ συχνά αντιμέτωποι με τις ίδιες δυσκολίες του ιδιωτικού και πανάκριβου συστήματος Υγείας, των διδάκτρων και των φοιτητικών δανείων, της φτώχειας και της ανεργίας, ειδικά αν λάβουμε υπόψη πως λόγω του κορονοϊού στις ΗΠΑ έχουν χαθεί ήδη πάνω από 30 εκατομμύρια θέσεις εργασίας.
Έτσι, τα παραπάνω αιτήματα αφορούν συνολικά την εργατική τάξη των ΗΠΑ και η σύνδεση του κινήματος των μαύρων με τους λευκούς της εργατικής τάξης είναι απαραίτητη για να είναι αποτελεσματική η μάχη για μια ανθρώπινη ζωή χωρίς διακρίσεις και αποκλεισμούς για τη μεγάλη πλειοψηφία της κοινωνίας.
