Το τελευταίο διάστημα η ένταση στις ελληνοτουρκικές σχέσεις με αφορμή τις έρευνες για υδρογονάνθρακες στην ανατολική Μεσόγειο, έχει ανοίξει αναπόφευκτα τη συζήτηση για το ποιος τελικά δικαιούται να εκμεταλλευτεί τα κοιτάσματα που έχουν εντοπιστεί και όσα ενδεχομένως θα εντοπιστούν στο μέλλον. Η πιο σύντομη απάντηση στο παραπάνω ερώτημα, είναι «κανείς». Γιατί αν θέλουμε μια ειρηνική συνύπαρξη μεταξύ των λαών της περιοχής, αλλά και ένα ασφαλές, υγιές θαλάσσιο περιβάλλον, όπως και τερματισμό των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου που εντείνουν την κλιματική αλλαγή, δεν πρέπει να γίνει καμία εξόρυξη και καμία εκμετάλλευση κοιτασμάτων φυσικού αερίου και πετρελαίου! Αν και το φυσικό αέριο (για το οποίο τα μέχρι στιγμής στοιχεία δείχνουν ότι αφθονεί στην περιοχή) έχει κατά καιρούς παρουσιαστεί σαν ένα σχετικά ασφαλές και φιλικό προς το περιβάλλον ορυκτό καύσιμο, η πραγματικότητα είναι διαφορετική.
Φυσικό αέριο
Ο λόγος για τον οποίο το φυσικό αέριο έχει κατά διαστήματα παρουσιαστεί ως μια μορφή «πράσινης» ενέργειας, έχει να κάνει με το γεγονός ότι η καύση του παράγει περίπου τη μισή ποσότητα διοξειδίου του άνθρακα σε σχέση με την καύση πετρελαίου. Έτσι, οι μεγάλες εταιρείες ενέργειας το παρουσιάζουν σαν την πιο καθαρή και λιγότερο επιβαρυντική για την κλιματική αλλαγή εκδοχή ορυκτού καυσίμου.
Αυτό όμως το οποίο «ξεχνάνε» να αναφέρουν, είναι ότι το φυσικό αέριο αποτελείται κατά το μεγαλύτερο μέρος του από μεθάνιο (ανάλογα με το κοίτασμα η περιεκτικότητα του σε μεθάνιο μπορεί να φτάσει ως και το 90%). H απελευθέρωση μεθανίου στην ατμόσφαιρα είναι πολύ πιο επιβαρυντική ως προς την κλιματική αλλαγή σε σχέση με τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα. Συγκεκριμένα το μεθάνιο είναι περίπου 30 φορές πιο δραστικό σε σχέση με το διοξείδιο του άνθρακα ως προς την κλιματική αλλαγή. Επομένως, η χρήση του κάθε άλλο παρά φιλική προς το περιβάλλον είναι. Τα πηγάδια των εξορύξεων φυσικού αερίου, όπως και οι μεγάλοι αγωγοί μεταφοράς του σε ολόκληρο τον κόσμο είναι βασικές πηγές εκπομπών μεθανίου και άλλων αερίων του θερμοκηπίου, καθώς δεν υπάρχει εξόρυξη, ούτε αγωγός που να μην έχει διαρροές. Σε κάποιες περιπτώσεις μάλιστα οι διαρροές αυτές είναι πολύ πιο επιβαρυντικές για την κλιματική αλλαγή από την ίδια την καύση του φυσικού αερίου για την παραγωγή ενέργειας.
Όλα αυτά ισχύουν στο σενάριο που τα πάντα θα κυλήσουν «ομαλά». Ποια θα είναι όμως τα αποτελέσματα σε περίπτωση ατυχήματος, το οποίο σε μια σεισμογενή περιοχή όπως η Μεσόγειος θα συμβεί αναπόφευκτα κάποια στιγμή;
Ένα ατύχημα σε μια εγκατάσταση υποθαλάσσιας εξόρυξης φυσικού αερίου θα θέσει σε θανάσιμο κίνδυνο τη θαλάσσια ζωή και την ισορροπία του οικοσυστήματος της περιοχής. Μια ενδεχόμενη υποθαλάσσια έκρηξη μπορεί να σκοτώσει ακαριαία ψάρια, θαλάσσια θηλαστικά, ακόμη και οστρακοειδή, ενώ η παρουσία μεγάλων συγκεντρώσεων φυσικού αερίου στο νερό μπορεί να τα σκοτώσει μέσα σε λίγες μέρες προκαλώντας τους ασφυξία, καθώς το μεθάνιο εκτοπίζει τα μόρια το οξυγόνου από το νερό. Μπορεί να φανταστεί κανείς ποιες θα είναι οι συνέπειες από ένα τέτοιο ατύχημα, για το περιβάλλον της Μεσογείου το οποίο βρίσκεται ήδη κάτω από τεράστια πίεση, με το 80% των ψαριών να απειλείται από την υπεραλίευση, για τους μικρούς αλιείς και άλλους κλάδους της οικονομίας.
Η ελληνική θαλάσσια τάφρος είναι εξαιρετικά υψηλής σημασίας για την επιβίωση μιας σειράς κητοειδών που απειλούνται με εξαφάνιση από την Μεσόγειο όπως οι φάλαινες φυσητήρες (έχουν απομείνει μόλις 300). Οι έρευνες και οι γεωτρήσεις για φυσικό αέριο και πετρέλαιο είναι μια επιπλέον απειλή και θα μειώσει ακόμη περισσότερο τις πιθανότητες πολλών κητοειδών (φάλαινες, δελφίνια, κ.α.) να επιζήσουν.
Πετρέλαιο
Στην περίπτωση των εξορύξεων πετρελαίου, υπάρχουν πολύ περισσότερα παραδείγματα καταστροφικών ατυχημάτων, ενώ η σύνδεσή του με την εκπομπή αερίων ρύπων είναι γνωστή εδώ και δεκαετίες. Αρκεί εδώ να θυμηθούμε ένα από τα καταστροφικότερα ατυχήματα των τελευταίων χρόνων, αυτό της έκρηξης στην πλατφόρμα άντλησης «Deepwater Horizon» της BP στον Κόλπο του Μεξικού το 2010. Κατά την έκρηξη σκοτώθηκαν έντεκα εργαζόμενοι της εταιρείας, ενώ απελευθερώθηκαν στη θάλασσα περίπου 3,19 εκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου.
Στη συνέχεια, η BP ανέλαβε υποτίθεται να καθαρίσει τη γιγάντια πετρελαιοκηλίδα. Μια από τις μεθόδους «καθαρισμού» που χρησιμοποίησε ήταν να ψεκάσει πάνω από τη θαλάσσια περιοχή ένα χημικό μίγμα με την ονομασία «Corexit», που έκανε ένα μέρος του τεράστιου όγκου του πετρελαίου να στερεοποιηθεί, να σπάσει σε κομμάτια και να πέσει στον πάτο της θάλασσας. Επιστήμονες εκτιμούν ότι τα συγκεκριμένα κομμάτια, τα οποία μάλιστα ξεβράζονται κατά διαστήματα στις ακτές, είναι ακόμη πιο τοξικά από το ίδιο το πετρέλαιο, τόσο για τη θαλάσσια ζωή όσο και για τον άνθρωπο. Πολλοί από τους κατοίκους των κοντινών περιοχών αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα υγείας, από δερματικά εξανθήματα, μέχρι ανεπάρκεια ζωτικών οργάνων και εγκεφαλικές βλάβες, τις οποίες συνδέουν με την έκθεσή τους στο «κοκτέιλ» που έφτιαξε η BP.
Στη Μεσόγειο, η οποία είναι μια κλειστή θάλασσα, ακόμα και ένα σχετικά μικρής έκτασης ατύχημα μπορεί να έχει πάρα πολύ σοβαρές επιπτώσεις στο περιβάλλον, την οικονομία των νησιών και των παραλίων, που βασίζονται στην αλιεία και τον τουρισμό. Και βέβαια, τις συνέπειες αυτές θα τις πληρώσουν οι εργαζόμενοι και οι φτωχοί όλων των χωρών της περιοχής.
Ανάπτυξη για τις χώρες που έχουν κοιτάσματα;
Ένα βασικό επιχείρημα των υπέρμαχων των εξορύξεων, είναι πως μια χώρα σαν την Ελλάδα, χτυπημένη από την κρίση και τη φτώχεια, πρέπει τουλάχιστον να αξιοποιήσει όποιον ορυκτό πλούτο ενδεχομένως διαθέτει, να κυνηγήσει τα έσοδα από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο και την ανάπτυξη που θα φέρει η αξιοποίηση τους. Η εμπειρία ωστόσο των λαών μεγάλων πετρελαιοπαραγωγών χωρών, στην συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων δεν περιλαμβάνει συνθήκες ευημερίας. Στις περισσότερες περιπτώσεις συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Οι πολυεθνικές ενέργειας ξεζουμίζουν τους πόρους αυτών των χωρών και όταν ο απλός κόσμος που δεν απολαμβάνει ούτε καν ψίχουλα από τα κέρδη, τολμάει να αντισταθεί στην καταστροφή, αντιμετωπίζεται με βία και καταστολή. Παραδείγματα αποτελούν η Νιγηρία, το Ιράκ, το Ιράν, το Καζακστάν, η Βραζιλία κ.α.
Ίσως το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η περίπτωση των εξορύξεων πετρελαίου και φυσικού αερίου από τον πετρελαϊκό κολοσσό «Shell» στο δέλτα του Νίγηρα κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 90. Η Shell κατέστρεψε μεγάλες εκτάσεις γης της φυλής των Ογκόνι, ρυπαίνοντας λίμνες και ποτάμια, δηλητηριάζοντας το έδαφος, προκαλώντας εκρήξεις και διαρροές φυσικού αερίου. Όταν οι Ογκόνι που είδαν τη γη, τη ζωή και τις παραδοσιακές επαγγελματικές τους δραστηριότητες να καταστρέφονται εξεγέρθηκαν, η Shell σε συνεργασία με το διεφθαρμένο στρατιωτικό καθεστώς της χώρας συνέτριψε το κίνημα χρησιμοποιώντας άγρια καταστολή, φτάνοντας στο σημείο να εκτελέσει ιθαγενείς αγωνιστές με στημένες κατηγορίες για δολοφονίες. Δεν άφησε στον ντόπιο πληθυσμό κανένα κέρδος και καμία ανάπτυξη. Άφησε μόνο νεκρούς, δηλητηριασμένα ποτάμια και καμένη γη.
Ποιος κερδίζει από τις εξορύξεις;
Οι πρακτικές στο χώρο των πολυεθνικών ενέργειας δε διαφέρουν. Κανένα ατύχημα, κανένα ρίσκο, καμία τοπική κοινωνία, καμία περιβαλλοντική ευαισθησία δεν μπαίνει πάνω από τα κέρδη τους. Το κόστος όμως, θα το πληρώσουμε εμείς, οι κοινωνίες των γύρω χωρών. Είτε πρόκειται για εκτεταμένη ρύπανση και καταστροφές, είτε δίπλα σε αυτά έχουμε και εθνικιστικές εντάσεις ή και στρατιωτικές συγκρούσεις, οι χαμένοι της υπόθεσης θα είναι οι Έλληνες, οι Τούρκοι και οι Κύπριοι εργαζόμενοι.
Όσο για τα τεράστια κέρδη δεν πρόκειται να καταλήξουν στη μια ή την άλλη χώρα, αλλά στις πολυεθνικές που θα κερδίσουν το δικαίωμα να εκμεταλλευτούν το φυσικό αέριο και το πετρέλαιο. Κι αν περισσέψουν λίγα ψίχουλα, δε θα φτάσουν ποτέ να καλύψουν κενά στην υγεία, την παιδεία, τους μισθούς και τις κοινωνικές παροχές που χρειαζόμαστε. Θα τα διαχειριστούν διεφθαρμένοι πολιτικοί σαν τον Μητσοτάκη ή τον Ερντογάν… Δικό μας συμφέρον είναι να παλέψουμε από κοινού με τους γειτονικούς λαούς για να αποτρέψουμε την καταστροφή.
