Η είδηση έρχεται από το Πλύμουθ της Βρετανίας και έχει προκαλέσει σοκ και έντονες συζητήσεις εντός και εκτός βρετανικών συνόρων: πριν από λίγες μέρες ένας 22χρονος άντρας, ο Jake Davison, σκότωσε τη μητέρα του και κατόπιν περιπλανήθηκε για λίγο στους δρόμους της πόλης, πυροβολώντας άλλους έξι ανθρώπους: οι τέσσερις έπεσαν νεκροί, ενώ οι άλλοι δύο τραυματίστηκαν σοβαρά. Μεταξύ των νεκρών ήταν και ένα τρίχρονο κορίτσι, ενώ στο τέλος της θανατηφόρας του περιπλάνησης ο Davison έβαλε τέρμα και στη δική του ζωή.
Καθώς η αστυνομία, οι δημοσιογράφοι, αλλά και η κοινή γνώμη άρχισαν να αναζητούν τα κίνητρα αυτής της αποτρόπαιης πράξης, το ρεπορτάζ και οι ανεπίσημες συζητήσεις ενέπλεξαν το θέμα της κοινότητας των incel, στην οποία φαίνεται πως ανήκε ο δράστης. Τα γεγονότα του Πλύμουθ θυμίζουν έντονα κάποιες άλλες παρόμοιες μαζικές δολοφονίες που συνέβησαν στις ΗΠΑ, τον Καναδά και άλλες χώρες, μερικά χρόνια πριν, και οι οποίες είχαν συνδεθεί με τους incel.
Τι είναι λοιπόν οι incel;
Η λέξη αποτελεί σύντμηση της έκφρασης involuntary celibates (ακούσιοι εργένηδες) και χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από την Alana, μια Καναδή bisexual blogger. Στη δεκαετία του ‘90, η Alana δημιούργησε μια ιστοσελίδα, με σκοπό να μοιραστεί τις εμπειρίες της από την όχι ιδιαίτερα ενεργή ερωτική της ζωή και το βίωμα της ερωτικής της μοναξιάς. Η ιστοσελίδα έγινε σύντομα ιδιαίτερα δημοφιλής, βραβεύτηκε από ΛΟΑΤΚΙ συλλογικότητες και τελικά το 1997 μετατράπηκε σε κοινότητα, στην οποία άτομα ανεξαρτήτως φύλου και σεξουαλικής ταυτότητας, μοιράζονταν τις εμπειρίες, τα συναισθήματα και τις σκέψεις τους – κάτι σαν διαδικτυακό forum αλληλοβοήθειας. Στα χρόνια που ακολούθησαν, γύρω στις αρχές της δεκαετίας 2000, εντός της κοινότητας αναπτύχθηκαν δύο τάσεις: η μία συνέχιζε το αρχικό μοτίβο του πρότζεκτ, ενώ η άλλη συγκέντρωσε αποκλειστικά straight άντρες, που μοιράζονταν την ιδέα ότι για το γεγονός ότι ήταν εργένηδες (inceldom) την ευθύνη είχαν οι γυναίκες που τους απέρριπταν. Η ίδια η Alana, απογοητευμένη από αυτή την εξέλιξη, εγκατέλειψε το πρότζεκτ, αλλά η κοινότητα των incel συνέχισε να είναι δραστήρια σε διάφορα forum στο διαδίκτυο, εξελίσσοντας την αρχική ιδεοληψία προσπαθώντας να την κάνει συγκεκριμένη κοσμοαντίληψη.
Διαμορφώθηκε έτσι η «ανδρόσφαιρα» (manosphere), η οποία αναπτύχθηκε σε ιστότοπους όπως το Reddit, το 4chan ή το 8chan, και έχτισε σταδιακά μια δική της γλώσσα και υποκουλτούρα. Η manosphere αποτέλεσε μάλιστα αντικείμενο επιστημονικής έρευνας, η οποία οδηγήθηκε σε πολύ ενδιαφέροντα συμπεράσματα, βάσει των οποίων η incel ιδεολογία αποτελεί τη σημαντικότερη υπο-ομάδα της ανδρόσφαιρας και κατατάσσεται πλέον μεταξύ των πλέον σημαντικών μισογυνικών τάσεων που τροφοδοτούνται και μεγεθύνονται μέσα στο διαδίκτυο.
Η θεωρία των incel
Σύμφωνα με τις πεποιθήσεις των incel, οι άντρες χωρίζονται σε κατηγορίες: υπάρχουν οι ωραίοι άντρες, αυτοί που έχουν την τύχη να γεννηθούν με συγκεκριμένο σωματότυπο (οι incel ορίζουν με λεπτομέρεια τις διαστάσεις του κρανίου, τις γωνίες του προσώπου, το πάχος των καρπών και των αστραγάλων). Λέγονται chads και αυτούς επιλέγουν κατά πλειοψηφία οι γυναίκες. Εναλλακτικά, οι γυναίκες διαλέγουν άντρες με πολλά λεφτά και καλή δουλειά. Αυτούς όμως, λογικά, κάποια στιγμή θα τους βαρεθούν και θα τους χωρίσουν, αλλά δε θα βγουν χαμένες, γιατί τα δικαστήρια θα τις κατοχυρώσουν με μια καλή διατροφή.
Στον κόσμο των incel, άντρες και γυναίκες κατηγοριοποιούνται σε μια κλίμακα 1-10, με βάση τα εξωτερικά τους χαρακτηριστικά και την ομορφιά τους, η οποία όπως είδαμε ορίζεται βάσει συγκεκριμένων… τεχνικών προδιαγραφών. Λογικά, μια γυναίκα αξίας π.χ. 5, θα έπρεπε να ζευγαρώσει με έναν άντρα επίσης αξίας 5. Στην πραγματικότητα όμως δεν συμβαίνει αυτό, γιατί οι γυναίκες είναι από τη φύση τους «υπεργαμικές», πονηρές και καταφερτζούδες: με διάφορα τερτίπια κατορθώνουν να έχουν άντρες που «αξίζουν» παραπάνω από τις ίδιες, να τους εναλλάσσουν συχνά (ή να έχουν παραπάνω από έναν ταυτόχρονα), με αποτέλεσμα οι άντρες «χαμηλής αξίας» να μένουν μόνοι.
Δηλαδή να καταδικάζονται σε ακούσια αγαμία και να γίνονται incel. Σύμφωνα με τη θεωρία τους, για την κακή τους τύχη, φταίνε οι γυναίκες και το πώς αυτές ελέγχουν την κοινωνία. Πιστεύουν ακόμα πως το φαινόμενο έχει μεγεθυνθεί τα τελευταία χρόνια εξαιτίας των social media και των dating apps: εφαρμογές όπως το instagram ή το tinder τροφοδοτούν τη ματαιοδοξία και την «υπεργαμία» των γυναικών, με αποτέλεσμα φυσικά οι incel να ζημιώνονται ακόμα περισσότερο και να καταδικάζονται σε αιώνια μοναξιά.
Με αυτό τον τρόπο διαμορφώνεται ένα σπιράλ, στο οποίο οι incel ανταλλάσσουν απόψεις και εμπειρίες στα forum στα οποία συμμετέχουν, ενισχύοντας ακόμα περισσότερο τη στρεβλή τους αντίληψη για τον κόσμο, αλλά και την απελπισία τους. Αυτή την αντίληψη τη βαφτίζουν γνώση, αποκαλώντας την red pill: πρόκειται για ευθεία αναφορά στην ταινία Matrix, όπου «ο πρωταγωνιστής καλείται να επιλέξει μεταξύ δύο χαπιών: το μπλε θα τον κάνει να συνεχίσει να ζει σε μια ψευδαίσθηση, ενώ το κόκκινο θα του δείξει την πραγματική ζωή. Συνεπώς, για τους incels, η “πραγματική ζωή” είναι η λανθασμένη πεποίθηση πως οι γυναίκες κρύβονται πίσω από την δυσχερή ένταξή τους στην κοινωνία».
Σε αυτές τις online συζητήσεις, οι incel, εκτός από απόψεις, ανταλλάσσουν και selfies, προκαλώντας τους άλλους incel να επιβεβαιώσουν το σενάριο με σχόλια όπως: «είσαι όντως άσχημος, γιατί οι καρποί σου είναι πολύ λεπτοί» και «το πρόσωπό σου δεν είναι αρκετά γωνιώδες, οπότε καμία γυναίκα δε θα ασχοληθεί μαζί σου, γιατί όλες θέλουν chads ή πλούσιους». Όσο περισσότερο χρόνο περνούν μέσα σε αυτό το τοξικό κλίμα, τόσο περισσότερο ενσωματώνουν τη «γνώση του red pill». Από κει και πέρα, ανοίγονται διάφοροι δρόμοι. Κάποιοι επιλέγουν τη λύση των pick-up artists, αυτών δηλαδή που μελετάνε τεχνικές με προέλευση από το marketing, τη διαφήμιση και την ψυχολογία, τις οποίες εξελίσσουν, προσαρμόζουν και χρησιμοποιούν για να κατακτήσουν γυναίκες. Μερικοί από αυτούς μάλιστα το κάνουν και προσοδοφόρο επάγγελμα. Άλλοι απλά πείθονται ότι τίποτα δεν πρόκειται να αλλάξει, οπότε απλά περιμένουν να πεθάνουν: η κατάσταση αυτή συνοψίζεται στη συνθήκη ΝΕΕΤ (No Education Employment or Training) ή LDAR (lay down and rot).
Στην ακραία εκδοχή της, αυτή η συνειδητοποίηση του red pill, καταλήγει στο black pill (μαύρο χάπι), την κατάσταση δηλαδή στην οποία η γνώση σχετικά με τη φύση της κοινωνίας και τις ευθύνες των γυναικών έχει μετατραπεί σε πλήρη αποδοχή, με τρόπο που μπορεί να οδηγήσει στην αυτοκτονία. Υπάρχουν πολλά threads (διαδικτυακές συζητήσεις) στα incel forums, όπου κάποιος στέλνει posts, στα οποία εκδηλώνει αυτοκτονικές τάσεις, και στα σχόλια από κάτω τα άλλα μέλη της κοινότητας τον προτρέπουν να τις υλοποιήσει, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις τον καλούν και «να τιμωρήσει αυτές που φταίνε». Φυσικά δεν φτάνουν όλοι οι incel σε αυτό το ακραίο σημείο, όσοι όμως όντως φτάνουν εκεί, μπορεί να γίνουν πολύ επικίνδυνοι.
Εκδίκηση, υποκουλτούρα, μισογυνισμός
Ο πρώτος που διέπραξε μαζικούς φόνους ήταν ο George Sodini στο 2009 στο Los Angeles, o οποίος σκότωσε τρεις γυναίκες, τραυμάτισε άλλα εννέα άτομα και μετά αυτοκτόνησε. Η πιο εμβληματική μορφή στην κοινότητα των incel όμως είναι ο Elliot Rodger, που το 2014 στην Isla Vista της Καλιφόρνια άνοιξε πυρ και οδήγησε έξι άτομα στο θάνατο, τραυμάτισε άλλους 14 και κατόπιν επίσης αυτοκτόνησε. Προηγουμένως είχε δημοσιεύσει ένα μανιφέστο 137 σελίδων και πολλά βίντεο στο YouTube, στα οποία αυτοχαρακτηριζόταν ως incel, και μολονότι προωθούσε το pick-up artists hate (δηλαδή το μίσος για όσους incel προσπαθούν να βρούν τεχνικές για να «βγουν από την κατάσταση τους»), κατέληγε στο ότι ήθελε να πάρει εκδίκηση για την απόρριψη που είχε βιώσει από τις γυναίκες.
Τα επόμενα χρόνια ακολούθησαν και άλλοι. Τα περισσότερα εγκλήματα έγιναν στις ΗΠΑ και τον Καναδά, ενώ οι περισσότεροι δράστες φρόντισαν να αφήσουν σημειώματα ή post σε πλατφόρμες όπως το Facebook, στα οποία έκαναν αναφορά στην ιδεολογία τους και ιδιαίτερα στον Rodger χαρακτηρίζοντάς τον μάρτυρα ή πνευματικό τους ταγό. Η φύση και το μοτίβο αυτών των εγκλημάτων οδήγησε σε κάποιες περιπτώσεις τις αρχές να τα χειριστούν σαν «μισογυνική τρομοκρατία» (π.χ. ο Christopher Cleary που το 2019 καταδικάστηκε για τρομοκρατική απόπειρα). Ορισμένοι επιστήμονες επίσης χρησιμοποιούν αυτό τον όρο.
Με βάση τα ευρήματα της έρευνας των Kayla Preston, Michael Halpin, Finlay Maguire, το προφίλ του μέσου incel είναι λευκός άντρας με κατώτερη ή μεσαία ταξική προέλευση και απόφοιτος μέσης (ή κολλεγιακής) εκπαίδευσης.
Σύμφωνα με όσα αναφέραμε ήδη, στον πυρήνα της incel θεωρίας βρίσκεται η αντίληψη ότι την ευθύνη για την κοινωνική περιθωριοποίηση που βιώνουν αυτά τα άτομα τη φέρουν οι γυναίκες: οι γυναίκες φαίνεται πως είναι υπεργαμικές και διαθέτουν μια πρωτοφανή σεξουαλική δύναμη, με την οποία καταφέρνουν να ελέγχουν και να διαμορφώνουν την κοινωνία. Θα μπορούσαμε να αναζητήσουμε τις ψυχολογικές αιτίες που οδηγούν ανθρώπους στο να ρίχνουν τις ευθύνες για τη δυσμενή τους θέση σε άλλους ανθρώπους, αντί να τις αναζητούν για παράδειγμα στο κοινωνικό σύστημα και να παίρνουν την απόφαση να δουλέψουν για να αλλάξουν τις συνθήκες αυτές.
Το θέμα όμως είναι πως οι incel και η θεωρία τους είναι ακριβώς προϊόντα αυτού του συστήματος, της πατριαρχίας όπως αυτή εκδηλώνεται μέσα στο καπιταλιστικό πλαίσιο. Ακόμα και αν υπάρχει μια ψυχολογική διάσταση, ο μισογυνισμός δεν φύτρωσε στα κεφάλια των incel με κάποιο μαγικό τρόπο, αντιθέτως ενυπάρχει στο κοινωνικό σύστημα, αναπαράγεται μέσα σε πλαίσια όπως η οικογένεια ή το σχολικό περιβάλλον και διαπνέει τις εργασιακές και οικονομικές σχέσεις, πεδία όπως η μόδα, η διαφήμιση, το marketing ή ακόμα και η ιατρική.
Από τη στιγμή που γεννιόμαστε, όλοι και όλες μας εκπαιδευόμαστε για να υπηρετήσουμε συγκεκριμένους έμφυλους ρόλους και για να χωρέσουμε μέσα σε συγκεκριμένα έμφυλα στερεότυπα. Τα κορίτσια ντύνονται στα ροζ και παίζουν με κούκλες και κουζινικά. Το παιδικό δωμάτιο του αγοριού είναι γαλάζιο γεμάτο με μπάλες, αυτοκινητάκια και παιχνίδια με κατασκευές. Τα κορίτσια σπρώχνονται προς γνωστικά πεδία όπως οι γλώσσες, οι κοινωνικές επιστήμες και η τέχνη – και πάντως προορίζονται να γίνουν μητέρες. Τα αγόρια αντίστοιχα θα γίνουν μηχανικοί ή γιατροί και σκοπός της ζωής τους θα είναι να προμηθεύουν με χρήματα και υλικά αγαθά την οικογενειακή εστία.
Σε αυτό το πλαίσιο λοιπόν, έρχεται σαν «λογικό» το συμπέρασμα μια ότι η γυναίκα οφείλει να ικανοποιεί τις σεξουαλικές, ψυχαγωγικές ή κοινωνικές ορέξεις του άντρα: γι’ αυτό υπάρχει, αυτός είναι ο προορισμός της. Κι αν επιλέξει να μην το κάνει, ή αν επιλέξει κάποιον άλλο άντρα (πιο όμορφο; πιο πλούσιο; απλά διαφορετικό;), φταίει, έχει παραβιάσει τους κανόνες και άρα πρέπει να τιμωρηθεί. Το άτομο που έχει βιώσει αυτή την απόρριψη λοιπόν, αναλαμβάνει αυτόκλητα να την τιμωρήσει, και μαζί με αυτήν να τιμωρήσει και όλες τις άλλες γυναίκες -εξάλλου όλες ίδιες είναι-, και κατ’ επέκταση την κοινωνία που σε αυτή την περίπτωση απέτυχε να τηρήσει τα υπεσχημένα. Κι όποιον πάρει ο Χάρος -δυστυχώς, κυριολεκτικά. Στις μαζικές δολοφονίες τους, οι incel σκοτώνουν και άντρες, γιατί εχθρός τους δεν είναι μόνο οι γυναίκες που τους απέρριψαν, αλλά και οι chads που αυτές οι γυναίκες επέλεξαν. Η πατριαρχία δεν σκοτώνει μόνο γυναίκες.
Η υποκουλτούρα των incel διαμορφώθηκε μέσα σε αυτό το κοινωνικό πλαίσιο, σαν απάντηση, ή ακόμα και καταφύγιο ή παρηγοριά για όλους εκείνους τους άντρες που απέτυχαν να υλοποιήσουν το στερεοτυπικό ανδρικό πρότυπο, στο οποίο έμαθαν από παιδιά ότι πρέπει να χωρέσουν. Και στην εποχή του διαδικτύου, εύλογα διαδόθηκε ταχύτατα σε μεγάλα κομμάτια του δυτικού -και όχι μόνο- κόσμου.
Αξίζει εδώ να σημειωθεί και το εξής: ο τρόπος και τα εργαλεία που χρησιμοποιούν οι incel για να ορίσουν τις κατηγορίες των ανθρώπων (μέγεθος κρανίου, γωνίες προσώπου κλπ) παραπέμπουν με σαφήνεια στις ρατσιστικές κατηγοριοποιήσεις των ανθρώπων που συχνά στο παρελθόν είχε υιοθετήσει και μερίδα της επιστημονικής κοινότητας, προκείμενου να «αποδείξει την κατωτερότητα της μαύρης φυλής ή του γυναικείου φύλου». Αυτές οι ιδέες έχουν αναβιώσει τα τελευταία χρόνια στα πλαίσια της alt-right (η νέα «εναλλακτική» ακροδεξιά με γραβάτες) ιδεολογίας που ανέδειξε «ηγέτες» όπως ο Donald Trump. Κι αν οι incel φαντάζουν σαν ένα εξωτικό φρούτο που ευδοκιμεί στις μακρινές ΗΠΑ, ή την αγγλοσαξωνική Βρετανία, μια ματιά σε σελίδες του Facebook όπως το «Όχι, δεν είσαι μισογύνης», μας δείχνει πως το εξωτικό φρούτο έχει εισαχθεί και στα καθ’ ημάς.
Συλλογική απάντηση σε ένα τεράστιο κοινωνικό πρόβλημα
Το πατριαρχικό κοινωνικό μοντέλο λειτουργεί με τρόπο διαιρετικό μέσα στην κοινωνία. Οι incel είναι ένα αντιπροσωπευτικό παράδειγμα: ονομάζουν φταίχτη για την περιθωριοποίησή τους τις γυναίκες και, σε οριακές περιπτώσεις, επιλύουν το πρόβλημα με την εκδίκηση, σαν αυτόκλητοι τιμωροί. Η κουλτούρα της διαίρεσης εντός των χαμηλών κοινωνικών στρωμάτων εξυπηρετεί μονάχα εκείνους που τα εκμεταλλεύονται. Αν για τη μιζέρια μου φταίνε οι γυναίκες, δε βλέπω πόσο φταίει ο εργοδότης που δε με πληρώνει αρκετά, το κράτος που υποβαθμίζει τη δημόσια υγεία και την εκπαίδευση, η καπιταλιστική κάστα που καταστρέφει το περιβάλλον και θυσιάζει τα πάντα στο βωμό των υπερκερδών της. Ούτε βλέπω ότι μια σειρά από θέματα ψυχικής υγείας, αυτοπεποίθησης, κοινωνικών δεξιοτήτων, μας τα έχει φορτώσει το σύστημα που μας αλλοτριώνει, μας αποξενώνει, μας επιβάλλει σχέσεις εξάρτησης, εξουσίας και συμφέροντος. Οπότε, δεν θα στραφώ ποτέ εναντίον τους.
Είναι αναγκαίο να είμαστε ενωμένοι απέναντι στην πατριαρχία, ανεξαρτήτως φύλου και σεξουαλικής ταυτότητας, γιατί είμαστε όλοι και όλες θύματά της. Είναι αναγκαίο να διεκδικήσουμε συλλογικά ορισμένα βασικά πράγματα που θα βοηθήσουν στη μείωση φαινομένων όπως οι incel:
- Ένταξη της σεξουαλικής εκπαίδευσης σε όλες τις βαθμίδες του σχολείου: σεξουαλική εκπαίδευση που να περιλαμβάνει τις έννοιες των κοινωνικών φύλων, των έμφυλων ρόλων, της συναίνεσης, των σχέσεων με συνολικό τρόπο.
- Ψυχολογική υποστήριξη από νωρίς, εντός και εκτός σχολείου, προς τα παιδιά με δυσκολίες ένταξης στο σχολικό και κοινωνικό περιβάλλον, που υφίστανται bullying.
- Αντίστοιχη υποστήριξη και ειδική εκπαίδευση για τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς και τους γονείς.
- Κοινωνική μέριμνα και οικονομική υποστήριξη για τους ανέργους. Η ανεργία είναι οπωσδήποτε ένας παράγοντας που εντείνει το αίσθημα της περιθωριοποίησης και ψυχικές διαταραχές όπως η κατάθλιψη, παράγοντες που μπορεί να οδηγήσουν ένα άτομο στο να αναζητήσει καταφύγιο σε θεωρίες που ρίχνουν τις ευθύνες «κάπου αλλού» και προσφέρουν το τάχα προστατευτικό πλαίσιο μιας ομάδας.
- Η έμφυλη βία είναι διάχυτη στο διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Είναι απαραίτητο να ενισχυθεί η δίωξη του ηλεκτρονικού εγκλήματος και να μην υποτιμά την ανάπτυξη αυτών των φαινομένων στο διαδίκτυο.
Σε κάθε περίπτωση, μόνο οι συλλογικοί αγώνες μπορούν να απαιτήσουν και να πετύχουν την αντιμετώπιση αυτών των φαινομένων. Τα φαινόμενα αυτά, όμως, δεν πρόκειται να εξαλειφθούν εντός του καπιταλιστικού συστήματος, που έχει ανάγκη την κοινωνική διαίρεση και ενδυναμώνεται από αυτή. Έτσι, οι συλλογικοί αγώνες αυτοί πρέπει να έχουν στον ορίζοντα τους την ανατροπή αυτού του συστήματος.
