Στα πλαίσια της πανευρωπαϊκής συνάντησης της Επιτροπής για μια Εργατική Διεθνή – CWI που πραγματοποιήθηκε τον Ιούλη του 2017 στη Βαρκελώνη, οργανώθηκε μια ειδική συζήτηση – εργαστήριο σχετικά με τους νέους αριστερούς σχηματισμούς και κόμματα και τον ρόλο του ρεφορμισμού σήμερα. Το κείμενο που ακολουθεί αποτελεί επιμέλεια του άρθρου της Ανν Κατρίν από το «Σοσιαλιστικό Κόμμα» – CWI στην Ιρλανδία, που δημοσιεύθηκε αρχικά στο socialistworld.net. Την επιμέλεια έκανε ο σ. Γιάννος Νικολάου.
Κατά τη διάρκεια της ετήσιας συνάντησης της «Επιτροπής για μια Εργατική Διεθνή – CWI» συζητήθηκαν οι εξελίξεις γύρω από τους νέους αριστερούς σχηματισμούς και κόμματα ανά τον κόσμο, τα χαρακτηριστικά τους, καθώς και τα αποτελέσματα της τακτικής των διαφόρων τμημάτων της CWI σε σχέση με αυτά. Στο άνοιγμα της συζήτησης δόθηκε ιδιαίτερο βάρος στη σημασία της ανάλυσης του πλαισίου αυτών των διεργασιών. Ένα πλαίσιο το οποίο καθορίζεται από τη συνεχιζόμενη παγκόσμια οικονομική κρίση, η οποία αποτελεί σημείο καμπής για τη συνείδηση των εργαζομένων και της νεολαίας.
Ο Βίκτορ Τάιμπο (Επαναστατική Αριστερά – CWI στην Ισπανία) περιέγραψε στην εισήγησή του, το πώς κατά το ξεκίνημα της κρίσης το 2007-2008, ήταν διάχυτο το σοκ και ο φόβος στην εργατική τάξη και τη νεολαία σε ολόκληρο τον κόσμο. Αργότερα, είδαμε τα πρώτα βήματα οργάνωσης και αντίστασης ενάντια στη λιτότητα που εφαρμοζόταν, τόσο από τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα, όπως π.χ. το PSOE στην Ισπανία και το ΠΑΣΟΚ στην Ελλάδα, όσο και από δεξιές κυβερνήσεις όπως του Σαρκοζί στη Γαλλία. Ο ρόλος των πρώην σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων τα οποία εφάρμοσαν πολιτικές λιτότητας, ήταν ο παράγοντας που δημιούργησε τις απαιτούμενες συνθήκες που έπαιξαν ρόλο στην εμφάνιση νέων αριστερών σχηματισμών.
Στην Ισπανία, σημείωσε ο Βίκτορ, το κίνημα των Αγανακτισμένων αποτέλεσε σημείο καμπής. Αυτό το κίνημα ήταν μια έκρηξη που αντανακλούσε την ανικανότητα του συνδικαλιστικού κινήματος και της καθεστωτικής αριστεράς να παρουσιάσουν ένα σχέδιο για το πώς η εργατική τάξη θα μπορούσε να τερματίσει τη λιτότητα. Ήταν ένα ανεξάρτητο κίνημα, στο οποίο το κόμμα της Ενωμένης Αριστεράς (IU – διάδοχος του Κομουνιστικού Κόμματος) δεν είχε ουσιαστική παρέμβαση. Μετά από αυτό, οι εκστρατείες και οι κινητοποιήσεις συνεχίστηκαν, ιδιαίτερα αυτές ενάντια στις εξώσεις, ενάντια στην ιδιωτικοποίηση της υγείας και της παιδείας, καθώς και λίγες αλλά σημαντικές συνδικαλιστικές μάχες στον ιδιωτικό τομέα.
Αυτά τα «από τα κάτω» κινήματα, που ξεκίνησαν με τους Αγανακτισμένους, δημιούργησαν το έδαφος πάνω στο οποίο χτίστηκαν αργότερα οι Ποδέμος (Podemos – «Μπορούμε»). Στην εισήγηση επισημάνθηκε η μεγάλη ταχύτητα των γεγονότων, που απαιτούσε την αλλαγή στην τακτική και τον προσανατολισμό των επαναστατών Μαρξιστών.
Στην Ισπανία, όπως και σε άλλες περιπτώσεις, το κενό στην Αριστερά καλύφθηκε από νέους σχηματισμούς. Ο Βίκτορ εξήγησε ότι αυτό ήταν αναγκαίο, το κενό αυτό δε θα μπορούσε να καλυφθεί από τις σταλινικές οργανώσεις. Ωστόσο, αυτή η προοπτική δεν έχει αναπτυχθεί πλήρως σε όλες τις χώρες. Όπως σημείωσε ο Πάτρικ («Σοσιαλιστική Εναλλακτική» – CWI στις ΗΠΑ), εάν ο Μπέρνι Σάντερς είχε απευθύνει κάλεσμα για τη δημιουργία ενός νέου κόμματος, θα μπορούσε να προσελκύσει πάνω από 100.000 μέλη, δηλαδή μια σημαντική πολιτική δύναμη στις ΗΠΑ. Αντί γι αυτό, ο Σάντερς παρέμεινε προσανατολισμένος στους «Δημοκρατικούς» και πήρε την πρωτοβουλία για ένα «χαλαρό» κίνημα, το οποίο δε συμμετέχει ενεργά σε αγώνες ή εκστρατείες.
Κύρια χαρακτηριστικά των νέων αριστερών σχηματισμών
Τα τρία κύρια χαρακτηριστικά των νέων αριστερών σχηματισμών αυτής της περιόδου, είναι τα εξής:
- Αποτελούν έκφραση της αντίστασης ενάντια στη λιτότητα και των αλλαγών που σημειώθηκαν μετά την κρίση του 2007-2008.
- Έδειξαν μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα ότι ο χώρος για το ρεφορμισμό αυτήν την περίοδο είναι περιορισμένος, καθώς τα όρια που θέτει ο καπιταλισμός είναι πολύ στενά και κάνουν ακόμα και μικρές μεταρρυθμίσεις να απαιτούν σύγκρουση με το σύστημα.
- Είναι πολιτικά ασταθείς. Είναι δυνατόν να μετακινούνται ταχύτατα από τα αριστερά προς τα δεξιά και πάλι πίσω κ.ο.κ.
Το δεύτερο σημείο αναπτύχθηκε αργότερα από τον Σεμπέι («Εργατικό και Σοσιαλιστικό Κόμμα», WASP – CWI στη Ν. Αφρική). Εξήγησε πως δεν υπάρχει πλέον η υλική βάση για μόνιμες μεταρρυθμίσεις, όπως συνέβαινε στις ισχυρότερες καπιταλιστικές χώρες στην εποχή μετά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο. Μίλησε επίσης για το πώς οι σημερινές ρεφορμιστικές τάσεις διαφέρουν από τον κλασικό ρεφορμισμό, λόγω των πολύ περιορισμένων αιτημάτων που διατυπώνουν και της άρνησής τους έστω να αναφερθούν στο σοσιαλισμό ως μακροπρόθεσμο στόχο. Σε σχέση με τη συγκεκριμένη κατάσταση στη Ν. Αφρική, περιέγραψε τις ιδιαίτερες συνθήκες που επικρατούν στη χώρα. Η άρνηση των αριστερών συνδικαλιστών να απαντήσουν θετικά στο κάλεσμά για ένα νέο εργατικό κόμμα, οδήγησε στη δημιουργία των “Economic Freedom Fighters” («Αγωνιστές Οικονομικής Ελευθερίας») προς τους οποίους το WASP έχει μια φιλική προσέγγιση, ενώ ταυτόχρονα κάνει δημόσια κριτική στο πρόγραμμα και τις μεθόδους τους.
Οι Ποδέμος χρησιμοποιήθηκαν ως παράδειγμα σε σχέση με το τρίτο χαρακτηριστικό των νέων αριστερών σχηματισμών. Αναλύοντας το πρόγραμμά τους σε τρεις διαδοχικές εκλογές, είναι εμφανής η στροφή από ένα κλασικό αριστερό ρεφορμιστικό πρόγραμμα, το οποίο προσέλκυσε πλατιά στρώματα της κοινωνίας, σε ένα πιο δεξιό πρόγραμμα, πριν μετακινηθεί και πάλι προς τα αριστερά στην τρίτη κατά σειρά εκλογική αναμέτρηση. Ο Βίκτορ τόνισε τη σημασία να προσέχουμε το πραγματικό περιεχόμενο ενός προγράμματος, το οποίο είναι πιο σημαντικό απ’ τη χρήση των ταμπελών «αριστερό» ή «δεξιό».
Η σημασία του προγράμματος αυτών των νέων σχηματισμών επισημάνθηκε επίσης από τον Σάιμον («Σοσιαλιστική Εναλλακτική», SAV – CWI στη Γερμανία). Η συμμετοχή της SAV στην αντικαπιταλιστική αριστερή πλατφόρμα (AKL) του Die Linke έχει παίξει ρόλο στην προσέγγιση ενός κόσμου που κινείται εντός και γύρω από το κόμμα αυτό. Αυτό με τη σειρά του επέτρεψε στους συντρόφους της SAV να παίξουν κάποιο ρόλο στη διαμόρφωση του εκλογικού προγράμματος του κόμματος για το 2017, το οποίο περιγράφηκε ως το πιο αριστερό σε σχέση με τα προηγούμενα. Αν και δεν πρόκειται για ένα σοσιαλιστικό πρόγραμμα, πλέον περιλαμβάνει αιτήματα όπως η εθνικοποίηση των βασικών βιομηχανιών και των μεγάλων ιδιωτικών εταιρειών, για παράδειγμα των φαρμακοβιομηχανιών. Χαρακτήρισε το σημερινό πρόγραμμα του Die Linke ως ένα πολύ αριστερό μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα.
Τα παραπάνω χαρακτηριστικά εκφράστηκαν επίσης μέσω των διαφορών των νέων αριστερών σχηματισμών, σε σύγκριση με τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα στην εποχή μετά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο. Αυτές οι διαφορές περιλαμβάνουν την έλλειψη σταθερών δομών, όπως συμβαίνει για παράδειγμα στο «Μπλόκο της Αριστεράς» στην Πορτογαλία, στο κίνημα «Our Revolution» («Η δική μας επανάσταση») του Μπέρνι Σάντερς και στην «Ανυπόταχτη Γαλλία» του Μελανσόν. Η Ρασέλ («Επαναστατική Αριστερά» – CWI στη Γαλλία) συνέδεσε αυτό το φαινόμενο με την αντικομματική διάθεση που υπάρχει σε κάποια στρώματα, που βλέπουν τα κόμματα ως εγγενώς γραφειοκρατικά, κάτι το οποίο χρησιμοποιείται από τους ρεφορμιστές ηγέτες για να αποφύγουν το δημοκρατικό έλεγχο. Ωστόσο, όπως εξήγησε, οι σχηματισμοί αυτοί καταλήγουν να μην είναι δημοκρατικοί και να αποφεύγεται η πολιτική συζήτηση και οι διαφωνίες στο εσωτερικό τους. Για παράδειγμα, η πρόταση του Μελανσόν ως προς την «επίλυση» των τοπικών διαφωνιών στις συσκέψεις της «Ανυπότακτης Γαλλίας» είναι απλώς να διαχωριστούν οι τοπικές ομάδες σε δύο ξεχωριστές οργανώσεις βάσης. Η Ρασέλ εξήγησε ότι μέρος των καθηκόντων μας είναι και η μάχη για εσωτερική δημοκρατία, η οποία περιλαμβάνει ανάμεσα σε άλλα το να υποστηρίζουμε τη θέση για εκλεγμένους αντιπροσώπους στην επερχόμενη συνδιάσκεψη της «Ανυπόταχτης Γαλλίας», αντί να κληρωθούν ονόματα από λίστες, όπως είναι η πρόταση που προωθείται από την ηγεσία.
Η ηγεσία των νέων κομμάτων
Πολλοί ομιλητές υπογράμμισαν τα ζητήματα που υπάρχουν με τους ηγέτες των νέων αυτών αριστερών κομμάτων. Ο Βίκτορ επεσήμανε την αδυναμία των ηγετών αυτών των νέων σχηματισμών, οι οποίοι φοβούνται την αντιπαράθεση με τη δεξιά και αντ’ αυτού αποδέχονται τη λογική της. Η προσέγγισή τους είναι να πείσουν την αστική τάξη για την ανάγκη αλλαγών, κάτι το οποίο είναι μάταιο, όπως τόνισε και ο Ραφαέλ («Ελευθερία – Σοσιαλισμός – Επανάσταση», LSR – CWI στη Βραζιλία) που περιέγραψε τη σχεδόν 40χρονη εμπειρία του PT (Κόμμα των Εργαζομένων) για να εξηγήσει αυτό το σημείο. Αντί να βασιστούν στο εργατικό και νεολαιίστικο κίνημα, προσπάθησαν να κάνουν κοινοβουλευτικούς και γραφειοκρατικούς ελιγμούς.
Ο Ισμαήλ («Επαναστατικός Σοσιαλισμός» – CWI στην Πορτογαλία) αναφέρθηκε στο ίδιο θέμα, δίνοντας το παράδειγμα των λαθών του Μπλόκου της Αριστεράς το 2015, όταν συμμετείχε σε διαπραγματεύσεις για να δώσει ψήφο ανοχής σε μια κυβέρνηση των σοσιαλδημοκρατών (PS).
Ο Ισμαήλ τόνισε ότι αυτή η τακτική θα μπορούσε να ήταν και σωστή, καθώς ήταν ο μόνος δρόμος για να αποτραπεί να ανέλθει η δεξιά στην κυβέρνηση. Αλλά έπρεπε να επικρίνουμε έντονα τον τρόπο με τον οποίο έγινε αυτό. Οι διαπραγματεύσεις διεξήχθησαν κεκλεισμένων των θυρών και χωρίς τη συμμετοχή των μελών του Μπλόκου, ή των εργαζομένων που το υποστηρίζουν. Δεν προηγήθηκε καμία συζήτηση σχετικά με το πρόγραμμα με βάση το οποίο θα πήγαινε το Μπλόκο στις διαπραγματεύσεις. Επιπλέον, οι ηγέτες του κόμματος σταμάτησαν όλες τις κινητοποιήσεις και κάλεσαν τους εργαζομένους να γυρίσουν σπίτια τους.
Ο Γιάννης από το «Ξεκίνημα» (το ελληνικό τμήμα της CWI) περιέγραψε τα ρεφορμιστικά κόμματα σαν ένα καράβι που δεν έχει ούτε άγκυρα, ούτε τιμόνι. Εξήγησε το ότι η προδοσία της ελληνικής εργατικής τάξης πριν δύο χρόνια από την ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ ήταν αποτέλεσμα του ρεφορμισμού. Το περιέγραψε ως μια βαθιά ιστορική ήττα, αλλά εξήγησε ότι αυτό δεν είχε σαν συνέπεια το τσάκισμα της ραχοκοκαλιάς της εργατικής τάξης. Ωστόσο, σημείωσε ότι είναι δύσκολο να δούμε σε αυτήν την φάση από που μπορεί να προέλθει μια νέα αριστερή δύναμη. Ο ΣΥΡΙΖΑ συνεχίζει τη διαδικασία της αστικοποίησης και της αποσύνθεσης, καθώς αρκετές ομάδες έχουν διασπαστεί από αυτόν. Το ΚΚΕ συνεχίζει επίσης τη σεκταριστική προσέγγισή του προς τις άλλες αριστερές δυνάμεις, απορρίπτοντας κάθε συνεργασία και στέλνοντας τελεσίγραφα, αδυνατώντας να αποκομίσει κέρδη από την κρίση στο ΣΥΡΙΖΑ.
Ο Βίκτορ περιέγραψε πώς η άρχουσα τάξη κάνει λάθος όταν εξισώνει το κίνημα με τους ρεφορμιστές ηγέτες. Αυτό την έχει οδηγήσει σε σημαντικές λάθος εκτιμήσεις, για παράδειγμα όταν προσπάθησαν να απομακρύνουν τον Πάμπλο Ιγκλέσιας από την ηγεσία των Ποδέμος και όταν έγιναν αντίστοιχες κινήσεις στο Σοσιαλιστικό Κόμμα στην Ισπανία, καθώς και με τους Κόρμπιν και Μελανσόν. Αυτές οι λάθος εκτιμήσεις έδειξαν τη δύναμη του κινήματος και το ότι οι εργαζόμενοι και η νεολαία μπορούν να κινητοποιηθούν, ακόμη και όταν η ηγεσία τους είναι πιο πίσω από τις ανάγκες.
Ο Βίκτορ επεσήμανε ακόμα πώς οι ρεφορμιστές βλέπουν τα κοινοβουλευτικά θεσμικά όργανα ως το δρόμο για την αλλαγή, αλλά αυτή η αντίληψη αντικρούεται όλο και περισσότερο από την εμπειρία των απλών ανθρώπων, που βλέπουν ότι ακόμη και όταν νέοι αριστεροί σχηματισμοί έχουν εκπροσώπους στα όργανα αυτά, τα πράγματα δεν αλλάζουν. Αυτό αποδεικνύεται στην Ελλάδα με τον ΣΥΡΙΖΑ, αλλά και σε τοπικό επίπεδο, όταν νέοι σχηματισμοί εφαρμόζουν περικοπές μέσω τοπικών συμβουλίων.
Το Die Linke είναι ένα τέτοιο παράδειγμα. Ο Σάιμον εξήγησε πως το Die Linke παραμένει «δύο κόμματα σε ένα» καθώς ένα τμήμα του προσανατολίζεται απλώς στο κοινοβουλευτικό έργο και στοχεύει σε συνασπισμό με τους Πράσινους και το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα (SPD) ενώ ένα άλλο τμήμα εστιάζει στα κινήματα και τις απεργίες. Ο Φρεντ («Σοσιαλιστική Εναλλακτική» – CWI στο Κεμπέκ) αναφέρθηκε σε ένα παρόμοιο φαινόμενο που υπάρχει στον σχηματισμό «Αλληλέγγυο Κεμπέκ» («Québec Solidaire»). Περιέγραψε τις εντάσεις που υπάρχουν μεταξύ της βάσης του κόμματος και της κοινοβουλευτικής πτέρυγας, η οποία δεν προωθεί τις πιο ριζοσπαστικές προγραμματικές θέσεις του κόμματος.
Καθήκοντα και τακτική των Μαρξιστών
Ο Βίκτορ ολοκλήρωσε την εισήγησή του, μιλώντας συμπερασματικά για τα καθήκοντα και την τακτική των Μαρξιστών, η οποία πρέπει να περιλαμβάνει πτυχές του ενιαίου μετώπου. Τόνισε τη σημασία της σαφήνειας στο πρόγραμμά μας και την ανάγκη να γίνει το σοσιαλιστικό πρόγραμμα κτήμα του ευρύτερου κινήματος. Για να γίνει αυτό, εξήγησε, απαιτείται από εμάς να προβάλουμε τις ιδέες μας σε συγκεκριμένες καταστάσεις και αγώνες, καθώς και η ικανότητά μας να παρέχουμε μεθόδους και στρατηγικές που μπορούν να επιφέρουν νίκες. Έδωσε ένα πρόσφατο παράδειγμα μιας απεργίας των εργαζομένων στο μετρό της Βαρκελώνης, στην οποία παρέμβηκαν οι σύντροφοι της «Επαναστατικής Αριστεράς» και διατύπωσαν ένα πλαίσιο ξεκάθαρων αιτημάτων σε σχέση με τον αγώνα. Άλλοι ομιλητές, όπως η Ρασέλ από τη Γαλλία, ανέφεραν το πώς η εμπλοκή στις προγραμματικές συζητήσεις αυτών των νέων κομμάτων μας προσφέρει επίσης τη δυνατότητα να εξηγήσουμε γιατί χρειάζεται μια αντικαπιταλιστική και σοσιαλιστική προσέγγιση.
Ο Μπομπ από τη Διεθνή Γραμματεία της CWI, επεσήμανε ότι η δημιουργία νέων αριστερών σχηματισμών ήταν σημαντική, αλλά ότι αυτοί οι σχηματισμοί δεν είναι αυτοσκοπός. Κάποιοι από αυτούς μπορεί και να αποτελέσουν ένα βήμα στην κατεύθυνση του χτισίματος νέων μαζικών σοσιαλιστικών κομμάτων. Εξήγησε πώς πρέπει να βλέπουμε την πορεία της εξέλιξής τους, όχι μόνο μεμονωμένες επιτυχίες ή καλά εκλογικά αποτελέσματα. Τα λάθη και οι χαμένες ευκαιρίες οδήγησαν και σε υποχωρήσεις του κινήματος, όπως συνέβη στην Ιταλία, με την κατάρρευση της Κομμουνιστικής Επανίδρυσης, ενός κόμματος που το 1996 πήρε πάνω από 3 εκατομμύρια ψήφους. Τόνισε επίσης ότι η αστάθεια αυτών των σχηματισμών απαιτεί να είμαστε πολύ σαφείς σχετικά με τι δική μας μαρξιστική πολιτική και το ανεξάρτητο προφίλ, για να βοηθήσουμε στην ανοικοδόμηση του εργατικού κινήματος και την αποσαφήνιση του προγράμματός του.
Συνολικά, η συζήτηση υπογράμμισε τη σημασία του να είμαστε πολιτικά ξεκάθαροι και παράλληλα αρκετά ευέλικτοι όσον αφορά την τακτική και την προσέγγισή μας. Όλα τα τμήματα της CWI εργάζονται σε πολύπλοκες, δυναμικές και ξεχωριστές συνθήκες και θα συναντήσουν διαφορετικές προκλήσεις. Στο κλείσιμο της συζήτησης, ο Άλεκ Θρέιβς («Σοσιαλιστικό Κόμμα» – CWI σε Αγγλία και Ουαλία) τόνισε ότι ενώ είμαστε ενεργοί και μαχητικοί σε κάθε κίνημα που διεκδικεί φιλεργατικές αλλαγές/μεταρρυθμίσεις που προκύπτει, εντούτοις δεν αποδεχόμαστε το ρεφορμισμό.
Αυτού του είδους οι τακτικές μας παρέχουν δυνατότητες για να προβάλουμε το σοσιαλιστικό μας πρόγραμμα με μεταβατικό τρόπο, κάτι που θα μας επιτρέψει να κερδίσουμε σημαντικά τμήματα των εργαζομένων στις γραμμές μας. Ολοκλήρωσε τη συζήτηση περιγράφοντας το διπλό καθήκον που έχουμε μπροστά μας. Πρώτον, το χτίσιμο επαναστατικών οργανώσεων/κομμάτων και δεύτερον, της εμπλοκής στις διεργασίες νέων ευρύτερων αριστερών σχηματισμών, οι οποίοι μπορούν να δώσουν φωνή στις καταπιεσμένες μάζες και να αποτελέσουν ένα βήμα προς την κατεύθυνση νέων μαζικών επαναστατικών κομμάτων.
