Ραφαήλ Πράσινος, Μηχανολόγος Μηχανικός
Με βάση το Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Απορριμμάτων που είχε ψηφιστεί ήδη από το 2020, η καύση σκουπιδιών μπαίνει στο επίκεντρο της διαχείρισης των αποβλήτων. Προβλέπεται η δημιουργία εργοστασίων καύσης που θα κατασκευαστούν σε συγκεκριμένα σημεία στη χώρα, αλλά και καύση στις τσιμεντοβιομηχανίες (κάτι που ήδη συμβαίνει) οι οποίες πιθανότατα να έχουν και οικονομικές διευκολύνσεις για την καύση στις εγκαταστάσεις τους αφού αυτή θεωρείται πλέον «πράσινη» πρακτική.
Στην Ελλάδα σήμερα, τα αστικά στερεά απόβλητα καταλήγουν είτε χώρους υγειονομικής ταφής απορριμμάτων (ΧΥΤΑ) ή σε ανεξέλεγκτες χωματερές σε όλο και μεγαλύτερες ποσότητες, ενώ τα ποσοστά ανακύκλωσης (μικρότερα του 20% του συνόλου) είναι από τα χαμηλότερα στην Ευρώπη (50% κατά μέσο όρο). Με πρόσχημα τα μεγάλα πρόστιμα που επιβάλλει η ΕΕ στην Ελλάδα για τη μη ορθή διαχείριση των απορριμμάτων, η καύση βαφτίζεται ως «ενεργειακή αξιοποίηση» παρά τις τραγικές συνέπειές της στο περιβάλλον και την υγεία, και προβάλλεται ως η μοναδική βιώσιμη λύση.
Στο νομοσχέδιο επίσης προβλέπεται η κατασκευή 46 μονάδων επεξεργασίας απορριμμάτων (ΜΕΑ). Σε αυτές θα καταλήγουν όλων των ειδών τα απορρίμματα, και ανάλογα με τον σχεδιασμό της κάθε μιας θα γίνεται διαχωρισμός, επεξεργασία και βέβαια θα παράγονται και απορριμματογενή καύσιμα, τα οποία χρησιμοποιούνται συχνά στις τσιμεντοβιομηχανίες. Με βάση τις νέες εξαγγελίες του ΥΠΕΝ όμως, οδηγούμαστε σε καύση σύμμεικτων απορριμμάτων (πράσινος κάδος) όπως άλλωστε συμβαίνει ήδη και στον Βόλο, με χιλιάδες τόνους σύμμεικτων σκουπιδιών να καίγονται στη τσιμεντοβιομηχανία της εταιρείας Lafarge κάθε μήνα. Από το σύνολο των ΜΕΑ που προβλέπονται, οι 13 έχουν ήδη κατασκευαστεί, κάποιες είναι σε αρχικό στάδιο κατασκευής, ενώ για τις υπόλοιπες εκκρεμεί η αδειοδότηση μέχρι το τέλος του χρόνου.
Σε μελέτη που παρουσιάστηκε στο Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ), οι μονάδες καύσης θα βρίσκονται στη Ροδόπη, την Κοζάνη, τη Βοιωτία, την Αττική, την Πελοπόννησο και το Ηράκλειο, με μεγαλύτερες αυτές της Κοζάνης και της Αττικής, με διαφορά.Οι δυναμικότητες θα είναι περίπου 300.000 τόνοι στη Κοζάνη και 700.000 στην Αττική ετησίως. Για να υπάρχει μια σύγκριση, στον Βόλο ήδη η κατάσταση είναι άσχημη μόνο με 100.000 τόνους τον χρόνο ενώ η νέα σύμβαση της εταιρείας προβλέπει διπλασιασμό της ποσότητας αυτής.
Επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία και στο περιβάλλον
Η καύση απορριμμάτων παράγει ένα πλήθος βλαβερών ουσιών με πιο επικίνδυνες τις διοξίνες, που σχηματίζονται λόγω της καύσης πλαστικών, που αποτελούν άλλωστε τον μεγαλύτερο όγκο των σκουπιδιών. Οι ενώσεις αυτές είναι από τις τοξικότερες που υπάρχουν και έχουν χαρακτηριστεί ως «σιωπηλός θάνατος», καθώς δεν είναι αντιληπτές με καμία από τις ανθρώπινες αισθήσεις και δρουν συσσωρευτικά στον λιπώδη ιστό. Αυτό σημαίνει ότι οι επιπτώσεις στην υγεία δεν είναι άμεσα ορατές, αλλά έπειτα από έντονη έκθεση σε αυτές, εκδηλώνονται με την μορφή καρκίνων, γενετικών ανωμαλιών, τερατογενέσεων, νευρολογικών και αναπαραγωγικών προβλημάτων, κα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί και η χρήση διοξινών στον πόλεμο του Βιετνάμ, τα αποτελέσματα της οποίας φαίνονται μέχρι και σήμερα (γενετικές ανωμαλίες και όχι μόνο).
Από τη διαδικασία παράγονται επίσης τοξικά βαρέα μέταλλα (αρσενικό, υδράργυρος, κάδμιο, θάλλιο, κλπ) καθένα υπεύθυνο για διάφορα προβλήματα στη λειτουργία του οργανισμού. Τέλος, προϊόν της καύσης αποτελεί και η τέφρα, αιωρούμενη και στερεή. Όλα τα παραπάνω αφενός μεν τα εισπνέουμε και αφετέρου με τη βροχή επικάθονται στο φυσικό περιβάλλον και εισχωρούν στον υδροφόρο ορίζοντα, δηλητηριάζοντας το χώμα, το νερό, τα αγροτικά και κτηνοτροφικά προϊόντα.
Οικονομικό βάρος
Εκτός από ζημιογόνος για την ανθρώπινη υγεία, η καύση είναι και οικονομικά επιβαρυντική σε πολλά επίπεδα. Η δημιουργία τέτοιων μονάδων απαιτεί πολύ μεγάλες επενδύσεις και η Ε.Ε. δεν τις χρηματοδοτεί πλέον, επειδή είναι ενάντια στα πρότυπά της. Για αυτό η κατασκευή τους θα γίνει μέσω ΣΔΙΤ, φορτώνοντας μεγάλο οικονομικό βάρος στον δημόσιο προϋπολογισμό, ενώ θα παραδοθούν εξ’ ολοκλήρου στο ιδιωτικό κεφάλαιο ως νέα πηγή κερδοφορίας του, στο πλαίσιο της ιδιωτικοποίησης-εμπορευματοποίησης της διαχείρισης των απορριμμάτων. Επιπλέον, το λειτουργικό κόστος της όλης διαδικασίας που θα το επωμίζονται οι δήμοι, θα οδηγήσει σε εκτίναξη των δημοτικών τελών και των φόρων που αντιστοιχούν στο κόστος της περιβαλλοντικής βλάβης. Ενδεικτικά για την Αττική, όπου σήμερα βρίσκεται στα 50 ευρώ ανά κάτοικο υπολογίζεται ότι θα τριπλασιαστεί. Τέλος στις συμβάσεις που υπογράφονται θα υπάρχουν και ρήτρες, δηλαδή δεσμευτικές ποσότητες σκουπιδιών που θα πρέπει να παρέχει το κράτος σε κάθε μονάδα. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι η Ελλάδα μπορεί να εισάγει και επιπλέον σκουπίδια από άλλες χώρες, και σίγουρα δεν θα προωθεί την ανακύκλωση καθώς θα είναι δεσμευμένη να παρέχει συγκεκριμένες ποσότητες καύσιμης ύλης για τα εργοστάσια καύσης.
Ψέματα και Αλήθειες
Η προπαγάνδα που υπάρχει γύρω από το ζήτημα, είναι ότι πρόκειται για σύγχρονες μονάδες που θα πληρούν όλες τις προδιαγραφές ασφαλείας και επομένως δεν υπάρχουν λόγοι ανησυχίας. Πολλές φορές μάλιστα επιστρατεύονται παραδείγματα από το εξωτερικό για να παρουσιαστεί η καύση ως μια ασφαλής μέθοδος διαχείρισης των σκουπιδιών. Η εμπειρία από το εξωτερικό όμως δεν είναι καθόλου αυτή, καθώς υπάρχουν πολλά παραδείγματα στον κόσμο που δείχνουν πόσο τοξική είναι η καύση απορριμμάτων, ακριβώς λόγω των διοξινών. Μελέτες για περιοχές στις ΗΠΑ και την Ιαπωνία έχουν οδηγήσει σε κλείσιμο αντίστοιχων εργοστασίων μετά από πίεση των τοπικών κοινωνιών. Αλλά και στην Ευρώπη, με πιο πρόσφατες τις έρευνες στη Μαδρίτη, που έδειξαν μεγάλες συγκεντρώσεις διοξινών ακόμη και 4 χλμ μακριά από τα εργοστάσια καύσης που χρησιμοποιούν σύγχρονα συστήματα αντιρρυπαντικής τεχνολογίας, οδήγησαν στην ανάπτυξη κινημάτων που ζητούν την οριστική διακοπή λειτουργίας τους. Στη Λωζάνη, όπου παρόμοια μονάδα λειτουργούσε από το 1960 ως το 2005, έρευνα έδειξε ότι ακόμη και τώρα υπάρχουν μεγάλες συγκεντρώσεις στο έδαφος γύρω από την πόλη, γεγονός που οδήγησε την κυβέρνηση να λάβει μέτρα για την προστασία των πολιτών και να διεξάγει μελέτες και σε άλλες περιοχές όπου λειτουργούσαν τέτοιες μονάδες.
Και αν αυτά είναι τα αποτελέσματα για σύγχρονες μονάδες αποκλειστικά για καύση, η ρύπανση από τους κλιβάνους των τσιμεντοβιομηχανιών θα είναι πολλαπλά χειρότερη. Ο ΠΟΥ δεν έχει θεσπίσει ασφαλή όρια για την έκλυση διοξινών – αυτό σημαίνει ότι ακόμα και η ελάχιστη ποσότητα ευρήματος είναι επικίνδυνη. Στην Ελλάδα όπου υπάρχει πλήρης ασυδοσία των μεγάλων εταιρειών είναι σίγουρο ότι ούτε τα προσχηματικά όρια και για τους υπόλοιπους ρύπους δε πρόκειται να τηρούνται.
Υπάρχει εναλλακτική;
Με τα χρήματα που προορίζονται για την καύση των απορριμμάτων θα μπορούσε να δημιουργηθεί ένα ολοκληρωμένο δημόσιο σύστημα διαχείρισης των αστικών απορριμμάτων με σεβασμό στο περιβάλλον και προς το συμφέρον των πολιτών.
Τα βασικά σημεία αυτού του συστήματος θα μπορούσαν να είναι:
- Η αντικατάσταση των μπλε και πράσινων κάδων από ένα σύστημα 4 ή 5 διαφορετικών κάδων για προδιαλογή των απορριμμάτων σε διαφορετικά ρεύματα (χαρτί, μέταλλα, πλαστικά, γυαλί, απόβλητα κουζίνας κλπ) από τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις.
- Η δημιουργία ειδικών χώρων για τη συγκέντρωση βαριών και επικίνδυνων απορριμμάτων, ηλεκτρονικών συσκευών, μπαταριών, συσκευασιών χρωμάτων-φυτοφαρμάκων, φαρμάκων κοκ.
- Η εκπαίδευση της κοινωνίας για την σημασία της προδιαλογής των απορριμμάτων στην πηγή.
- Η δημιουργία μικρών μονάδων συγκέντρωσης των προδιαλεγμένων απορριμμάτων όπου τα μεν ανακυκλώσιμα θα δεματοποιούνται και θα στέλνονται στις αντίστοιχες βιομηχανίες (π.χ. τα μέταλλα στις χαλυβουργίες), τα δε οργανικά θα μετατρέπονται σε λίπασμα (κομπόστ) μέσα από αερόβια ζύμωση.
- Η διάθεση των ανακυκλώσιμων από του Δήμους μπορεί να αυξήσει τα έσοδα του Δήμου και να αξιοποιηθεί, αν υπάρχει η πολιτική θέληση, για τη μείωση των δημοτικών τελών και για έργα υπέρ των δημοτών.
- Η αξιοποίηση του λιπάσματος για τις ανάγκες των Δήμων (πράσινο) ή/και η διάθεση του σε δημότες.
- Η αξιοποίηση των αδρανών υλικών για αποκατάσταση παλιών/ανενεργών λατομείων.
Η διαχείριση των απορριμμάτων θα πρέπει να γίνεται εξολοκλήρου από τους Δήμους και το κράτος, σε συνθήκες διαφάνειας, δηλαδή κάτω από τον έλεγχο των εργαζομένων και της κοινωνίας, με παράλληλη πρόσληψη του αναγκαίου προσωπικού πλήρους και μόνιμης εργασίας, μακριά από ιδιωτικά-κερδοσκοπικά συμφέροντα.
Τα πλεονεκτήματα της πρότασης για ολοκληρωμένη διαχείριση των απορριμμάτων είναι:
- Προστατεύει το περιβάλλον και τη δημόσια υγεία από τις επικίνδυνες επιπτώσεις της καύσης των απορριμμάτων καθώς και από τις επιπτώσεις της μαζικής ταφής σύμμεικτών απορριμμάτων σε ΧΥΤΑ.
- Δίνει έσοδα στους Δήμους και μειώνει τα δημοτικά τέλη.
- Ο μηχανολογικός εξοπλισμός που απαιτείται είναι ασύγκριτα πιο φθηνός σε σχέση με τις Μονάδες Παραγωγής SRF/RDF.
- Δημιουργεί περισσότερες θέσεις εργασίας σε σχέση με τις Μονάδες Παραγωγής SRF/RDF και είναι πιο φιλική προς το περιβάλλον και την υγεία μας.
Αυτή η πρόταση έρχεται σε σύγκρουση με την πολιτική της κυβέρνησης της ΝΔ που θέλει να επεκτείνει την καύση των απορριμμάτων σε ολόκληρη την Ελλάδα, ιδιωτικοποιεί τα πάντα, πετσοκόβει τους αναγκαίους πόρους από τους Δήμους και δεν προχωρά στις προσλήψεις που χρειάζονται οι Δήμοι για να λειτουργήσουν.
Και βέβαια ένα ολοκληρωμένο τέτοιο σχέδιο πρέπει να ξεκινάει από την ανάγκη για άμεση μείωση της παραγωγής σκουπιδιών (ύπαρξη πολλών και άχρηστων συσκευασιών κλπ), να περιλαμβάνει την κατάργηση των πλαστικών μιας χρήσης και τη δραστική μείωση των υπόλοιπων πλαστικών. Χρειάζεται δέσμευση των βιομηχανιών ώστε τα προϊόντα τους να είναι καλής ποιότητας και εύκολα επισκευάσιμα. Για να γίνει αυτό πράξη απαιτείται κεντρικός σχεδιασμός της παραγωγής και της οικονομίας από τους εργαζόμενους και την κοινωνία, δηλαδή σύγκρουση με το ίδιο το καπιταλιστικό σύστημα παραγωγής.
