Άννα Παπαδάκη, φοιτήτρια & νέα εργαζόμενη
85% των γυναικών στην Ελλάδα έχει υποστεί κάποιας μορφής σεξουαλική παρενόχληση στο χώρο εργασίας τους, σύμφωνα με έρευνα που δημοσίευσε πριν από μερικές βδομάδες η ActionAid. Όταν 1 στις 9 γυναίκες δέχονται σεξουαλική παρενόχληση στη δουλειά τους και 1 στις 4 είναι θύματα φυσικής ή και σεξουαλικής βίας, δεν χρειάζεται μεγάλη ανάλυση για να καταλάβει κανείς ποια είναι πραγματικά η θέση της γυναίκας στην ελληνική κοινωνία.
Αν είναι ανεπιθύμητο, δεν είναι φλερτ
Η σεξουαλική παρενόχληση είναι μια μορφή έμφυλης βίας που εκδηλώνεται είτε με ανεπιθύμητη και επιθετική λεκτική συμπεριφορά (όπως π.χ. επιθετικό/πιεστικό «φλερτ», σχόλια και μηνύματα με σεξουαλικές αναφορές κ.α.), είτε με ανεπιθύμητη σωματική συμπεριφορά σεξουαλικού χαρακτήρα (από ενοχλητικά επίμονες ματιές και χειρονομίες, μέχρι ανεπιθύμητη σωματική επαφή, ακόμα και βιασμό).
Η σεξουαλική παρενόχληση, δυστυχώς, δεν προέρχεται από μη συνηθισμένους άντρες. Καθημερινά, καθημερινοί άντρες ασκούν παρενόχληση αναζητώντας επίμονα την εξουσία πάνω σε μια γυναίκα, συνειδητά ή ασυνείδητα, θεωρώντας πως αυτό είναι κομμάτι της αρσενικής φύσης.
Πολλοί άνθρωποι έχουν την εντύπωση πως αν η γυναίκα πει ξεκάθαρα «όχι» θα σταματήσουν οι σεξουαλικές προσεγγίσεις. Κάτι τέτοιο όμως δεν συμβαίνει στην πραγματικότητα. Οι γυναίκες λένε ξεκάθαρα «όχι» είτε λεκτικά, είτε με τη στάση τους, αλλά αυτοί που ασκούν παρενόχληση στην πλειοψηφία των περιπτώσεων συνεχίζουν. Από την μια γιατί σε μεγάλα κομμάτια της κοινωνίας κυριαρχεί η αντίληψη ότι οι γυναίκες κολακεύονται από την προσοχή αλλά «το παίζουν» δύσκολες και ότι οι άντρες χρειάζεται να επιμένουν. Από την άλλη γιατί οι άντρες που ασκούν σεξουαλική παρενόχληση δεν μπορούν να ανεχτούν την απόρριψη που αποτελεί πλήγμα στο αίσθημα εξουσίας τους. Ο αυτοσεβασμός αυτού που παρενοχλεί συνδέεται μέσα του με την ικανότητά του να αποπλανήσει τις γυναίκες και να τις κάνει να υποταχθούν σ’ αυτόν. Επιπλέον, πολλές φορές οι άνδρες αυτοί έχουν μια πολύ παραδοσιακή άποψη για τους ρόλους των δύο φύλων θεωρώντας πως αυτός των γυναικών είναι στην ουσία η εξυπηρέτηση των αναγκών του άνδρα.
Σεξουαλική παρενόχληση στην εργασία
Η σεξουαλική παρενόχληση βρίσκει φυσικά τις γυναίκες και στον χώρο εργασίας με τα ποσοστά των σχετικών ερευνών να αποκαλύπτουν μια πολύ άσχημη κατάσταση.
Σύμφωνα με την έρευνα της εταιρείας «Qed Market research» για λογαριασμό της ActionAid, το 85% των γυναικών έχουν πέσει θύματα σεξουαλικής παρενόχλησης στο χώρο εργασίας τους. Μάλιστα, για πολλές γυναίκες στον χώρο του τουρισμού και επισιτισμού η σεξουαλική παρενόχληση είναι και πιο έντονη και πιο ταχτική, αποτελώντας μέρος της εργασιακής τους καθημερινότητας. Η επιλογή του κλάδου αυτού δεν έγινε τυχαία, αλλά λόγω του ότι σ’ αυτές τις επιχειρήσεις (εστιατόρια, μπαρ, ξενοδοχεία κ.λπ.) απασχολείται μεγαλύτερος αριθμός εργαζομένων στην Ελλάδα, συχνά και με άτυπη εργασία. Στο χώρο αυτό λοιπόν 80% των γυναικών γίνεται στόχος βλεμμάτων, λεκτικών παρενοχλήσεων και αποδέκτης σεξουαλικών ιστοριών, με 1/3 να το βιώνει αυτό συχνά η καθημερινά. 3 στις 4 έχουν γίνει αποδέκτες ανεπιθύμητης σωματικής επαφής ενώ 4 στις 10 έχουν δεχτεί πίεση για ερωτικά ραντεβού, stalking και μηνύματα προσβλητικού περιεχομένου. Πιο συγκλονιστικό απ’ όλα είναι όμως το γεγονός ότι το 22% των γυναικών έχει πέσει θύμα σεξουαλικής επίθεσης ή βιασμού ενώ το 27% θύμα σεξουαλικού εκβιασμού στο συγκεκριμένο χώρο εργασίας!
«Υπάρχουν πολλά καθημερινά σχόλια και “αστειάκια” που απλώς τα παραβλέπεις. Είναι συνεχόμενα. Είναι επίσης πολύ δύσκολο να διαχειριστείς τα προκλητικά βλέμματα ενός πελάτη που σε καρφώνει συνέχεια όταν δουλεύεις πίσω από το μπαρ. Είναι μια συμπεριφορά που όποιος την κάνει, ξέρει τι κάνει. Και είναι ακόμα πιο ενοχλητικό όταν δείχνεις ότι δεν το θέλεις και ο άλλος συνεχίζει. Είναι μια συμπεριφορά που δείχνει “εξουσία” γιατί παρόλο που σε ενοχλεί, δεν μπορείς να το σταματήσεις. Και αυτός το συνεχίζει με εξουσιαστικό τρόπο, “επειδή μπορώ και το κάνω και είσαι κάτω από το βλέμμα μου”. Σκέψου πώς νιώθει κάποια που το βιώνει αυτό, νιώθει τρομερή παραβίαση και δεν μπορεί να φύγει, πρέπει να μείνει εκεί και να δουλέψει.»
Ε., 41 χρονών, εργαζόμενη σε επιχείρηση εστίασης
«Ήμουν 15 χρονών, δούλευα σε χώρο εστίασης και κάθε πρωί υπήρχε μια στάνταρ παρέα αντρών 50-60 χρονών που πάντα καθόταν στο πιο απομακρυσμένο τραπέζι, αυτό που δεν φαίνεται από τους άλλους πελάτες. Κάθε φορά που πήγαινα στο τραπέζι τους, έβλεπα τα βλέμματά τους και γενικότερα το στιλ τους που ήταν “εγώ είμαι πελάτης, έχω πάντα δίκιο και ό,τι κι αν πω, εσύ πρέπει να σωπάσεις”. Είχα πάντα φόβο όταν έπρεπε να πάρω παραγγελία. Αλλά εκείνη την ημέρα, φοβόμουν πάρα πολύ, με είχε πιάσει ταχυπαλμία που έπρεπε να πάω. Μου παρήγγειλαν μπύρα βαρέλι και είχαμε δύο μεγέθη στο μαγαζί, μικρή και μεγάλη οπότε τους ρώτησα τι θέλουν και μου είπαν “εμάς μας αρέσουν οι μικρούλες, οπότε θα φέρεις μικρούλες για όλους μας”. Και με κοίταξε χαμογελώντας. Με έπιασε τρέμουλο. Εκείνοι να χαζογελάνε και εγώ να προσπαθώ να γράψω την παραγγελία ενώ έτρεμε το χέρι μου. Και σκέφτομαι ότι αν δεν ήμασταν σε ιδιωτικό χώρο και αυτός ο άνθρωπος με πετύχαινε κάπου αλλού στο δρόμο, τι άλλο θα μπορούσε να μου κάνει; Ήταν πολύ απειλητικό. Για εμένα ήταν τότε πρωτοφανές όλο αυτό. Ήταν η πρώτη μου δουλειά, 15 χρονών.»
Α., 26 χρονών, εργαζόμενη σε τουρισμό και εστίαση
Ψυχολογικές και Ψυχοσωματικές συνέπειες
Η σεξουαλική παρενόχληση στην εργασία έχει συνέπειες στη γυναίκα τόσο σε προσωπικό επίπεδο όσο και σε κοινωνικό και οικονομικό. Μπορεί να οδηγήσει ακόμα και σε ψυχικές διαταραχές και σωματικές ασθένειες. Σύμφωνα και πάλι με την έρευνα της ActionAid, 35% των γυναικών δήλωσε ότι αυτή η ανεπιθύμητη κατάσταση που βίωσαν είχε αρνητικές συνέπειες στην ψυχική και σωματική τους υγεία. Τα θύματα σεξουαλικής παρενόχλησης καταβάλλονται από φόβο, στρες, θυμό, σύγχυση, κατάθλιψη, αίσθηση αδυναμίας και ανικανότητας κ.α. ενώ υπάρχουν ψυχοσωματικές αντιδράσεις όπως πόνοι στο σώμα, αίσθημα κόπωσης, ναυτίας κ.α. Σύνηθες συναίσθημα είναι και αυτό της ανασφάλειας καθώς οι γυναίκες που παρενοχλούνται σεξουαλικά είναι αναγκασμένες να βρίσκονται σε συνεχή εγρήγορση προκειμένου να προστατεύσουν το άτομό τους. Επιπλέον, το 92% των γυναικών είχε επιπτώσεις σε προσωπικό-επαγγελματικό επίπεδο ενώ το 18% αναγκάστηκε να παραιτηθεί.
«Αν του πεις του άλλου “τι κοιτάς ρε”, θα σου πει “τι που κοιτάω, το βλέμμα μου είναι και πέφτει όπου θέλει” και αυτό δεν ξέρω πώς να το διαχειριστώ. Δεν έχω αποδείξεις ότι υπάρχει. Και είναι σαν να παίζεις το παιχνίδι του άλλου γιατί νιώθω ότι αυτό θέλει και ο άλλος, να ξεκινήσεις μια αντιπαράθεση και να σε βγάλει “τρελή”.»
Ε., 41 χρονών, εργαζόμενη σε επιχείρηση εστίασης
«Είχα πάει σε ένα δωμάτιο γιατί κάναμε και room service στο οποίο έμενε ένα ζευγάρι και μου άνοιξε ο άντρας γυμνός και με το μπουρνούζι ανοιχτό. Ήταν σαν να φορούσε μια ανοιχτή ζακέτα. Εγώ από την θέση που εργαζόμουν, δεν έπρεπε να δείξω ότι είδα κάτι, ούτε να αντιδράσω. Έπρεπε να αντιδράσω σαν να ήταν ντυμένος. Εκείνος όμως με κοιτούσε επίμονα στα μάτια, μου χαμογελούσε και με έκανε να νιώθω ότι το κάνει επίτηδες όλο αυτό. Έπρεπε να υπογράψει την παραγγελία, οπότε ήρθε ακόμα πιο κοντά μου για να πάρει την απόδειξη και ήταν όλες του οι κινήσεις του προκλητικές για να δει την αντίδρασή μου.»
Κ., 29 χρονών, εργαζόμενη σε ξενοδοχείο
Οι νόμοι και η εφαρμογή τους…
Το φεμινιστικό κίνημα και η Αριστερά μέσα από τους αγώνες που έδωσε σε προηγούμενες δεκαετίες κατέστησε αντικείμενο δημόσιας παρέμβασης την άσκηση βίας κατά των γυναικών. Έτσι, από τον νόμο περί σεξουαλικής παρενόχλησης του 2006 (πλέον έχει αντικατασταθεί από αυτόν του 2010) η σεξουαλική παρενόχληση θεωρείται διάκριση λόγω φύλου, η οποία απαγορεύεται. Επίσης, το άρθρο 337 του Ποινικού Κώδικα ορίζει ρητά την προσβολή της γενετήσιας αξιοπρέπειας ως ποινικό αδίκημα. Στην παράγραφο 6 του ίδιου άρθρου προβλέπεται ότι όποιος προβαίνει σε σεξουαλική παρενόχληση εκμεταλλευόμενος την εργασιακή θέση του παθόντος τιμωρείται με φυλάκιση έως τριών ετών και χρηματική ποινή τουλάχιστον 1.000 ευρώ.
Οι παραπάνω νόμοι σπάνια εφαρμόζονται. Θεωρητικά μια γυναίκα θύμα σεξουαλικής παρενόχλησης μπορεί να απευθυνθεί στο Συνήγορο του Πολίτη, στο Σώμα Επιθεώρησης Εργασίας αν το περιστατικό έχει συμβεί στο χώρο εργασίας της, ή να προσφύγει στα αστικά δικαστήρια. Όμως, η επιθεώρηση εργασίας είναι υπό διάλυση, ενώ η προσφυγή στα δικαστήρια είναι πολύ ακριβή υπόθεση. Όσο για τον Συνήγορο του Πολίτη, η αποτελεσματικότητά του είναι τουλάχιστον αμφισβητούμενη.
Οι περισσότερες γυναίκες δεν φτάνουν όμως καν στην πόρτα ενός από τους παραπάνω θεσμούς. Από τις γυναίκες που έχουν παρενοχληθεί σεξουαλικά στο χώρο της εργασίας τους μόνο το 6% κατήγγειλε επίσημα το περιστατικό στον αρμόδιο φορέα. Η μεγάλη πλειοψηφία των γυναικών δεν καταγγέλλει τη σεξουαλική παρενόχληση για μια σειρά λόγους, μεταξύ των οποίων και οι ακόλουθοι. Τα θύματα σεξουαλικής παρενόχλησης στο χώρο εργασίας βρίσκονται συχνά σε μια εξουσιαστική θέση με τον θύτη τους, δηλαδή, ο θύτης τους είναι ιεραρχικά ανώτερος στον εργασιακό χώρο και συνεπώς η καταγγελία έχει γι’ αυτές εκτός από το ψυχικό κόστος και οικονομικές απώλειες καθώς κινδυνεύουν να χάσουν την εργασία τους. Ο φόβος της ανεργίας ειδικά στην περίοδο κορονοϊού είναι αρκετός για να αποτρέψει ένα θύμα να καταγγείλει το θύτη του. Επιπλέον παρότι η σεξουαλική παρενόχληση είναι τόσο μαζικό φαινόμενο μεγάλα κομμάτια της κοινωνίας, αν όχι η πλειοψηφία, ρίχνει με κάποιο τρόπο την ευθύνη στο θύμα, θεωρώντας πως πρόκειται για υπερβολές ή πως η γυναίκα προκάλεσε την σεξουαλική παρενόχληση μέσα από το ντύσιμό της, την συμπεριφορά της ή επειδή δεν την απέτρεψε με έντονο τρόπο.
Πρέπει να γίνει σε όλους και όλες πολύ καθαρό ότι το θύμα δεν έχει καμία ευθύνη ούτε για την σεξουαλική παρενόχληση, ούτε για την αδυναμία του κάποιες φορές να αντιδράσει καταγγέλλοντας το περιστατικό. Η κατάσταση που βιώνει είναι πολύ δύσκολη και ψυχοφθόρα και ο μόνος που φταίει γι’ αυτή είναι αυτός που δεν σέβεται το «όχι».
Οργάνωση και αγώνες
Οι φεμινιστικές οργανώσεις, οι οργανώσεις της Αριστεράς και τα μαχητικά σωματεία πρέπει να μπουν μπροστά στον αγώνα ενάντια στην σεξουαλική παρενόχληση των γυναικών. Με εκστρατείες ενημέρωσης και δράσης, με οργανωμένες διαμαρτυρίες στους χώρους όπου γνωρίζουμε ότι λαμβάνουν χώρα τέτοιες συμπεριφορές και επιθέσεις εναντίον των γυναικών και με το στήσιμο ενός δικτύου στήριξης των γυναικών που θέλουν να καταγγείλουν και να παλέψουν και μέσα και έξω από τα δικαστήρια ενάντια στους δράστες.
Χρειάζεται να μπει ένα τέλος στην έμφυλη βία και στις διακρίσεις και στον χώρο της εργασίας και παντού! Παλεύουμε για την εξάλειψη της σεξουαλικής παρενόχλησης και της βίας. Δεν θέλουμε να αισθανόμαστε γενναίες επειδή έχουμε μάθει να τα αντιμετωπίζουμε αποτελεσματικά. Θέλουμε να αισθανόμαστε ελεύθερες. Καμία ανοχή σε περιστατικά σεξουαλικής παρενόχλησης και σεξιστικής βίας!
