Πρόσφατο δημοσίευμα του Balkan Insight αναφέρει ότι η κινέζικη εταιρεία Serbia Zijin Mining, που έχει εξαγοράσει εγκαταστάσεις εξόρυξης χρυσού και χαλκού στην ανατολική Σερβία, συνέχιζε να διαχειρίζεται τα εξορυκτικά απόβλητα χωρίς να έχει ανανεωθεί η απαραίτητη άδεια από τη σέρβικη κυβέρνηση.
Συγκεκριμένα, η άδεια διαχείρισης αποβλήτων έληξε στις 31 Δεκέμβρη του 2022, ενώ το Υπουργείο Εξόρυξης και Ενέργειας της Σερβίας απέρριψε το αίτημα ανανέωσης τον Νοέμβρη του 2023. Βέβαια, η απορριπτική απάντηση δεν δημοσιοποιήθηκε από το Υπουργείο, παρά μόνο όταν το τελευταίο αναγκάστηκε να απαντήσει σε σχετική ερώτηση του Ινστιτούτου Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας και Περιβαλλοντικής Ρύθμισης (RIRE).
Στην απόφαση του υπουργείου που δημοσίευσε το RIRE, φαίνεται πως η Zijin δεν είχε καταθέσει όλα τα απαιτούμενα έγγραφα και δεδομένα προκειμένου να ανανεωθεί η άδειά της, ενώ την ίδια ώρα σχεδίαζε να ανοίξει πέντε νέους χώρους ταφής αποβλήτων. Πρακτικά δηλαδή, η εταιρεία απορρίπτει τα εξορυκτικά απόβλητα χωρίς άδεια εδώ και ενάμιση χρόνο.
Το πρόσφατο αυτό περιστατικό αποτελεί ένα ακόμη επεισόδιο στο έργο της συνεχούς περιβαλλοντικής καταστροφής που έχει υποστεί η περιοχή από τότε που η Zijin εξαγόρασε τα ορυχεία με την υποστήριξη της σέρβικης κυβέρνησης.
Η Zijin ξεκίνησε να δραστηριοποιείται στην ανατολική Σερβία το 2018, καθώς εξαγόρασε το 63% της υπερχρεωμένης κρατικής εταιρείας εξόρυξης και μεταλλουργίας RTB-Bor. Μάλιστα, δυο χρόνια πριν ο τότε πρωθυπουργός, Αλεξάνταρ Βούτσιτς, είχε δηλώσει πως θα γονατίσει ενώπιον του τότε Κινέζου πρωθυπουργού Λι Κετσιάνγκ για να παροτρύνει τις πιο ισχυρές εταιρείες της Κίνας να εξαγοράσουν την RTB Bor.
Σήμερα η Serbia Zijin Copper διαχειρίζεται τα ορυχεία χαλκού Veliki Krivelj, Jama, Jama–Borska Reka, Cerovo, Krivelj, Majdanpek κ.ά. στην ανατολική Σερβία.
Περιβαλλοντικές καταστροφές και πρόστιμα «χάδια»
Τα αποτελέσματα των επιθεωρήσεων που έκανε το 2019 και το 2020 η Υπηρεσία Προστασίας του Περιβάλλοντος της Σερβίας (SEPA) στις εγκαταστάσεις στο Μπορ, πιστοποίησαν την ύπαρξη διοξειδίου του θείου περίπου τρεις φορές πάνω από τα επιτρεπτά όρια, ενώ τα επίπεδα αρσενικού ήταν 265 φορές υψηλότερα από το επιτρεπόμενο όριο (παρότι στην ουσία, όταν πρόκειται για βαρέα μέταλλα δεν υπάρχει ασφαλές όριο διαρροής στο περιβάλλον).
Άλλωστε, η Zijin έχει πλούσιο «ιστορικό» περιβαλλοντικών καταστροφών. Αυτό που άφησε πίσω της η εξορυκτική δραστηριότητα της εταιρείας στην επαρχία Fujian στην Κίνα, ήταν η ρύπανση των ποταμών και των πηγών της περιοχής με κυανιούχο νάτριο, το οποίο χρησιμοποιούσε για να ξεπλένει τα μεταλλεύματα. Πρόκειται για ένα τοξικό στοιχείο που προκάλεσε πολύ υψηλά ποσοστά καρκίνου στους ανθρώπους της περιοχής, θάνατο ψαριών στα ποτάμια, κ.ά.
Επιπλέον, η κινέζικη εταιρεία έχει καταδικαστεί στην Σερβία για παράβαση του Νόμου περί Μεταλλευτικών και Γεωλογικών Ερευνών και της έχουν επιβληθεί πρόστιμα. Το πιο εξοργιστικό είναι ότι και τα πρόστιμα που επιβλήθηκαν ήταν πραγματικά αστεία.
Τον Δεκέμβρη του 2022 η εταιρεία καταδικάστηκε για «εκτέλεση μεταλλευτικών εργασιών χωρίς την κατάλληλη τεχνική τεκμηρίωση και έγκριση της αρμόδιας αρχής» με αποτέλεσμα να της επιβληθεί πρόστιμο 11.080 ευρώ, που είναι όμως χαμηλότερο από το ποσό που ορίζει ο νόμος – από 12.790 έως 25.580 ευρώ. Έναν μήνα νωρίτερα είχε καταδικαστεί για δυο κατηγορίες («λειτουργία χωρίς συναίνεση στη μελέτη εκτίμησης περιβαλλοντικών επιπτώσεων» καθώς και για «διεξαγωγή δραστηριοτήτων χωρίς ολοκληρωμένη άδεια») και πλήρωσε πρόστιμα 1.703 και 2.129 ευρώ αντίστοιχα, την ώρα που για τα δυο αδικήματα προβλέπεται πρόστιμο από 1.278 έως 25.580 ευρώ. Σε κάθε περίπτωση πρόκειται για ποσά πραγματικά αστεία για εταιρείες τέτοιου μεγέθους.
Το δικαστικό σύστημα της Σερβίας ρίχνει πρόστιμα «χάδια» στην κινέζικη εταιρεία, ενώ την ίδια στιγμή η σέρβικη κυβέρνηση της κάνει πλάτες προκειμένου να συνεχίσει την καταστροφική της δραστηριότητα. Χαρακτηριστικά, το 2021 η Zijin είχε στόχο να επεκτείνει τα ορυχεία χρυσού Cukaru Peki και ζήτησε άδεια να ανοίξει νέα ζώνη εκμετάλλευσης. Η σέρβικη κυβέρνηση έκρινε ότι δεν απαιτείται μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων προκειμένου να προχωρήσει η επέκταση του ορυχείου και απλά της επέτρεψε να υλοποιήσει το σχέδιο χωρίς κανέναν έλεγχο ή κριτήριο!
Οι κάτοικοι αντιστέκονται
Μέσα σε αυτό το καταστροφικό σκηνικό, κάτοικοι της περιοχής αποφάσισαν να οργανωθούν και να βάλουν φρένο στη δραστηριότητα της Zijin, στήνοντας μπλόκα στον κεντρικό δρόμο προκειμένου να εμποδίσουν την πρόσβαση στα φορτηγά και τα οχήματα της εταιρείας να φτάσουν στο ορυχείο Veliki Krivelj.
Οι κάτοικοι πέρα από τις επιπτώσεις της περιβαλλοντικής καταστροφής, έχουν να αντιμετωπίσουν και τις καταστροφές που έχουν υποστεί τα σπίτια τους από τις εκρήξεις στο όρος Στάριτσα (Starica) για την επέκταση του ορυχείου Veliki Krivelj. Το όρος Στάριτσα αποτελεί ένα φυσικό φράγμα μεταξύ της πόλης Μάιντανπεκ (Majdanpek) και της τοποθεσίας του ορυχείου. Το 2022 οι κάτοικοι έστησαν οδοφράγματα προκειμένου να εμποδίσουν τις εκρήξεις της εταιρείας, ενώ ταυτόχρονα απαιτούσαν να δημοσιοποιηθούν τα ακριβή όρια του ορυχείου, αλλά και το ποιες θα είναι οι επιπτώσεις της καταστροφής του βουνού που λειτουργούσε ως φυσικό φράγμα μεταξύ της πόλης και των μεταλλευτικών δραστηριοτήτων. Ζητούσαν επίσης να ενημερωθούν σχετικά με τα σχέδια για το μέλλον της πόλης.
Ως προς τις εκρήξεις, η Zijin έδωσε μια προκλητική απάντηση λέγοντας ότι δεν ανατινάσσουν το βουνό αλλά πρόκειται για εκρήξεις «στο πλαίσιο προληπτικών μέτρων, λόγω της αποκατάστασης του επικίνδυνου βραχώδους όγκου στο όρος Starica».
Οι κινητοποιήσεις των κατοίκων σημείωσαν μερικές σημαντικές νίκες. Τον Ιούνη του 2023 το τοπικό δικαστήριο επιβεβαίωσε ότι ένα μεγάλο κομμάτι γης από το όρος Στάριτσα -το οποίο η Zijin είχε ισχυριστεί ότι είναι δικό της- ανήκει στο κράτος και όχι στην εταιρεία εξόρυξης. Επιπλέον, τον Ιουλίου του 2023, το Διοικητικό Δικαστήριο του Βελιγραδίου, μετά από αγωγή του RIRE, ακύρωσε την απόφαση της κυβέρνησης της Σερβίας που επέτρεψε στη Zijin να επεκτείνει τη μονάδα επίπλευσης (πρόκειται για μια διαδικασία επεξεργασίας βιομηχανικών λυμάτων) του ορυχείου στο Μάιντανπεκ χωρίς να εκτιμηθούν οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις.
Τον περασμένο Φλεβάρη, ήρθε ακόμη μια σημαντική νίκη του τοπικού κινήματος, καθώς η εταιρεία ανακοίνωσε την προσωρινή αναστολή της παραγωγής του ορυχείου λόγω των μπλόκων των κατοίκων.
Πρόκειται για σημαντικές επιτυχίες που σημειώνει το τοπικό κίνημα απέναντι σε μια εταιρεία που προσπαθεί να αυξήσει τα κέρδη της μέσα από καταστροφικές δραστηριότητες, έχοντας εξασφαλίσει την πλήρη στήριξη της σέρβικης κυβέρνησης. Οι νίκες αυτές είναι σημαντικό να αξιοποιηθούν και να επεκταθούν, όχι μόνο από το περιβαλλοντικό κίνημα της Σερβίας στο σύνολό του, αλλά και από τα αντίστοιχα κινήματα των γειτονικών χωρών, που τα τελευταία χρόνια επιδιώκουν τον συντονισμό και την ανταλλαγή εμπειριών και διοργανώνουν κοινές κινητοποιήσεις ενάντια σε εξορυκτικές εταιρείες μεγαθήρια. Ένα τέτοιο πρόσφατο παράδειγμα ήταν η κοινή κινητοποίηση σε Ελλάδα και Τουρκία ενάντια στην Eldorado Gold, στα τέλη του Απρίλη. Αυτού του είδους οι κοινές δράσεις μπορούν να δώσουν νέα ώθηση στα τοπικά περιβαλλοντικά κινήματα και να τα οδηγήσουν σε νέες νίκες απέναντι στις πολυεθνικές που απειλούν το μέλλον όλων μας.
