Του Σάββα Στρούμπου
Ρώσος σκηνοθέτης και θεωρητικός του κινηματογράφου. Κατάγεται από αστική οικογένεια . Από μικρός δείχνει έφεση προς την τέχνη. Στον εμφύλιο πόλεμο του ’18 ο πατέρας του στρατεύεται με τους Λευκούς, ενώ ο ίδιος προσχωρεί στον Κόκκινο Στρατό κι εργάζεται σε τραίνα που χρησιμοποιούνται για προπαγανδιστικούς σκοπούς. Ο Αϊζενστάιν ανδρώνεται καλλιτεχνικά σε μια εποχή που πολλοί Ρώσοι καλλιτέχνες, μέσα από τη δίνη της επανάστασης, φέρνουν την πρωτοπορία σε κάθε μορφή τέχνης.
Στις αρχές της δεκαετίας του ’20 γίνεται σκηνογράφος και αργότερα καλλιτεχνικός διευθυντής και σκηνοθέτης του Προλέτκουλτ, του πρώτου εργατικού θεάτρου. Μέσα από την πειραματική εργασία του με την ομάδα του Προλέτκουλτ κάνει σημαντικές τομές στην τέχνη του θεάτρου (κατάργηση θεατρικής σκηνής, μίξη διάφορων μορφών θεάματος όπως θέατρο, τσίρκο, μπαλέτο, σινεμά κλπ.). Ο ίδιος δεν μένει απόλυτα ικανοποιημένος από τις έρευνες του και στρέφεται στο σινεμά. Αυτή η στροφή του προς την 7η τέχνη σηματοδοτεί την "γέννηση" ενός από τους μεγαλύτερους κινηματογραφιστές του 20ου αιώνα.
Γύρισε μνημειώδεις ταινίες όπως "Το θωρηκτό Ποτέμκιν" (’25), "Ο Οκτώβρης" (’28), "Ιβάν ο Τρομερός" (’44-’46). Ως προς τις τεχνικές του καινοτομίες αξίζει να σημειώσουμε ότι αντί να σταθεί στην σκιαγράφηση της ψυχολογίας ενός ήρωα, για πρώτη φορά στην ιστορία του σινεμά, τοποθετεί τις μάζες στον ρόλο του πρωταγωνιστή. Από τα εργοστάσια και τους δρόμους παίρνει ερασιτέχνες ηθοποιούς που ενσαρκώνουν τους ήρωες του. Οι σκηνές πλήθους στις ταινίες του θα μείνουν ως μοναδικά έργα τέχνης. Επίσης οι προτάσεις του σχετικά με την τεχνική του μοντάζ αποτελούν σημαντικό μέρος του έργου του.
Κάποιες από τις ταινίες του, βασικά προπαγανδιστικές, απαγορεύονται στο εξωτερικό. Ο ίδιος βλέπει την σκηνοθεσία και το σινεμά ως ιδεολογικό εργαλείο στην υπηρεσία της επανάστασης, ως μέσον αλλαγής συνειδήσεων, χωρίς ποτέ να χάνει την φαντασία και την δημιουργικότητα του. Ο Αϊζενστάϊν., κατά κύριο λόγο, δημιουργεί στην μετεπαναστατική Ρωσία, την στιγμή που μεσουρανούν οι διωγμοί και οι εκκαθαρίσεις από το σταλινισμό. Καθένας που είναι ή φαίνεται μη-σύμφωνος προς το καθεστώς εξολοθρεύεται. Στο θέατρο και στο σινεμά το Κόμμα επιβάλλει τον σοσιαλιστικό ρεαλισμό, μια μορφή τέχνης επικεντρωμένη στην προσωπολατρία και την κομματική προπαγάνδα. Οποιαδήποτε άλλη πρόταση διώκεται σκληρά. Ο Αϊζενστάϊν κατηγορείται από τους σταλινικούς για "φορμαλισμό και υποβάθμιση της ταξικής πάλης", κατηγορία συνηθισμένη για πρωτοπόρους καλλιτέχνες της εποχής. Αναγκάζεται συχνά να κάνει δημόσια αυτοκριτική για το έργο του. Η ομοφυλοφιλία του αποτελεί ένα ακόμα "μελανό σημείο" για την σταλινική κομματική ηθική. Χαρακτηριστικό του κλίματος της εποχής είναι το γεγονός ότι ο ίδιος ο Στάλιν επέβλεπε την διαδικασία του μοντάζ της ταινίας "Οκτώβρης" (αφιέρωμα στα 10χρονα της επανάστασης), ζητώντας αφαίρεση των σκηνών που έδειχναν τον Λένιν με τρόπο που δεν ενέκρινε ο ίδιος, ή σκηνών που τόνιζαν τη συμβολή του Τρότσκι στην επανάσταση. Οι σκηνές οι σχετικές με τον Τρότσκι που παρέμειναν, ενώ τον δείχνουν να δρα δεν αναφέρουν το όνομα του.
Ο Αϊζενστάϊν υπήρξε ο σημαντικότερος εκφραστής της κομμουνιστικής κινηματογραφικής πρωτοπορίας των αρχών του αιώνα. Ο πρόωρος θάνατος του (50χρονών) στέρησε την τέχνη του σινεμά από έναν από τους μεγαλύτερους δημιουργούς.
