- Ποια είναι τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά αυτής της εκλογικής αναμέτρησης, κατά τη γνώμη σας;
Πρόκειται, χωρίς την παραμικρή αμφιβολία, για μια ιστορική αναμέτρηση –ίσως την πιο σημαντική μεταπολεμικά -όχι μόνο για την Ελλάδα αλλά, τολμώ να πω και για ολόκληρη την Ευρώπη. Αυτό είναι βέβαια κάτι που τελευταία λέγεται κατά κόρον, σπάνια όμως επισημαίνεται με σαφήνεια και ο λόγος: το γεγονός, δηλαδή, ότι στην Ελλάδα αντανακλώνται ταυτόχρονα τόσο τα αδιέξοδα του συστήματος όσο και η ελπίδα μιας διαφορετικής πορείας. Είναι και πάλι ώρα να θυμηθούμε ότι η κρίση που δραματικά βιώνουμε δεν είναι ελληνικό φαινόμενο, είναι διεθνής.
Δείτε τι γίνεται στην Ευρώπη –στη νεοφιλελεύθερη ΕΕ, που με τόσο θράσος επικαλείται το κυρίαρχο πολιτικό προσωπικό ως υπόδειγμα: παρατεταμένη οικονομική στασιμότητα, σταθερά διψήφια ανεργία (σχεδόν 26 εκατομμύρια), εκτεταμένη φτώχεια, γενικευμένη περιστολή δικαιωμάτων. Όπως είναι φυσικό, τα αδιέξοδα αυτά δημιουργούν εκτεταμένες πολιτικές αναταράξεις. Ακόμα και σε «προηγμένες» χώρες τα λαϊκά στρώματα αντιδρούν (λ.χ., Βρετανία, Βέλγιο, ακόμα και στη Σκανδιναβία) και σε μια σειρά χώρες το πολιτικό σύστημα κλυδωνίζεται –όμως, ως επί το πλείστον, όχι σε προοδευτική κατεύθυνση (καθώς μαρτυρά η άνοδος της ακροδεξιάς σε μεγάλες και σημαντικές χώρες όπως η Γαλλία). Με την έννοια αυτή η προοδευτική πολιτική αλλαγή που αναμένεται στην Ελλάδα βρίσκεται στην πρωτοπορία των εξελίξεων, γι αυτό άλλωστε και προκαλεί τόσο έντονο διεθνές ενδιαφέρον –ελπίδα στους «από κάτω» και πανικό στους κυρίαρχους.
Η Ελλάδα έχει βιώσει το απόλυτο συστημικό αδιέξοδο, έχει όμως βιώσει και το ζόφο της προοπτικής που οι κυρίαρχες πολιτικές δυνάμεις –ας το επαναλάβω: με ανερυθρίαστο θράσος- προβάλλουν: κατάργηση κάθε εργατικού δικαιώματος ώστε οι άνθρωποι να δουλεύουν (όποτε υπάρχει δουλειά) 10 και 12 ώρες με μισθούς πείνας των 300 και 400 ευρώ, ιδιωτικοποίηση κάθε δημόσιου αγαθού ώστε πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας, παιδείας και ασφάλισης να έχουν μόνο οι πλούσιοι, κατασχέσεις κατοικιών κτλ. Αυτή είναι η κυρίαρχη ατζέντα, αυτού του είδους την «ανάπτυξη» ευαγγελίζονται οι λεγόμενες δυνάμεις της «ευθύνης».
Στις εκλογές αυτές συγκρούεται λοιπόν αυτή η ζοφερή προοπτική με την ελπίδα μιας εναλλακτικής πορείας –μιας πορείας πολιτικού, κοινωνικού και οικονομικού εκδημοκρατισμού που μόνο αυτός είναι σε θέση να αντιμετωπίσει το συστημικό αδιέξοδο. Η προοπτική αυτής της αλλαγής (και οι διεθνείς συνέπειες που αναπόφευκτα θα έχει) είναι τόσο ιστορική που καμιά φορά είναι δύσκολο κι εμείς οι ίδιοι να συνειδητοποιήσουμε.
- Τι πιστεύετε ότι θα γίνει εάν νικητής των εκλογών είναι -όπως αναμένεται- ο ΣΥΡΙΖΑ;
Το πρώτο και πιο άμεσο είναι ότι τα λαϊκά στρώματα θα «αναπνεύσουν» –για να το πω παραστατικά. Το απόλυτα απεχθές και υπεροπτικό πρόσωπο της μνημονιακή εξουσίας έχει βυθίσει τον πληθυσμό της χώρας σε βαθιά κατάθλιψη, αν όχι απελπισία, κι αυτό άμεσα θα αλλάξει –κάτι που είναι εξαιρετικά σημαντικό και που δεν πρέπει καθόλου να υποτιμούμε. Η πολιτική αλλαγή θα αποτελέσει εφαλτήριο για να απελευθερωθεί μια τεράστια διεκδικητική-δημιουργική ενέργεια σε όλα εκείνα τα κοινωνικά στρώματα που έχουν υποστεί τις επιπτώσεις της αδιέξοδης πολιτικής η οποία ακολουθείται τα τελευταία χρόνια. Φανταστείτε τις καθαρίστριες, τους απολυμένους στους Δήμους, τους κατοίκους της Χαλκιδικής που ηρωικά πάλεψαν και εξακολουθούν να παλεύουν ενάντια στην καταστροφή που τους απειλεί, φανταστείτε τους εργαζόμενους της ΕΡΤ, την εκ περιτροπής εργαζόμενη νεολαία –και τόσους άλλους. Η επερχόμενη νίκη του ΣΥΡΙΖΑ θα είναι δική τους νίκη, και έτσι θα τη νιώσουν. Στις περιστάσεις θα παρέχουν βέβαια ενθουσιώδη στήριξη, αλλά είναι κάτι παραπάνω από βέβαιο ότι δεν θα έχουν άλλο δρόμο από το να διεκδικήσουν πίσω τη ζωή που τους αφαιρέθηκε. Αυτό άλλωστε υπόσχεται μια αριστερή κυβέρνηση, αυτή είναι η επαγγελία της.
- Δεν είναι μυστικό ότι η ηγεσία της ΕΕ και οι κυρίαρχες δυνάμεις δεν βλέπουν με καλό μάτι την επερχόμενη νίκη του ΣΥΡΙΖΑ. Εκτιμάτε ότι θα υπάρξουν αντιδράσεις και πιέσεις;
Ακριβώς για τους λόγους που προηγουμένως επεσήμανα, ότι δηλαδή η έλευση στην εξουσία μιας αριστερής κυβέρνησης θα αποτελέσει καταλύτη για το ξέσπασμα ενός μεγάλου διεκδικητικού κινήματος με αλυσιδωτές επιπτώσεις σε ολόκληρη την Ευρώπη (ίσως και παγκόσμια), η αντίδραση των κυρίαρχων –τόσο στην Ελλάδα όσο και διεθνώς- είναι βέβαιη. Αυτό που οι κρατούντες θέλουν με κάθε τρόπο να αποτρέψουν είναι η ανάδυση μιας συγκεκριμένης εναλλακτικής, ένα ρήγμα στην καταθλιπτική λογική ΤΙΝΑ –της άποψης ότι δεν υπάρχει εναλλακτική. Μόνον έτσι είναι δυνατόν να συνεχίζουν τις αδιέξοδες πολιτικές που σήμερα ακολουθούνται.
Η όλη εικόνα θυμίζει την Πλατωνική αλληγορία του Σπηλαίου: οι κοινωνίες βρίσκονται στις μέρες μας αλυσοδεμένες στην υπόγεια σπηλιά του νεοφιλελεύθερου μονόδρομου, χωρίς ποτέ να έχουν αντικρύσει το φως της ημέρας παρά μόνο σκιές και αντίλαλους (τι άλλο άραγε είναι η «ανάπτυξη» που επαγγέλλεται η απερχόμενη κυβέρνηση;).
Για τους κυρίαρχους πρέπει με κάθε θυσία η κατάσταση αυτή να παραμείνει ως έχει –διαφορετικά, το αποτέλεσμα θα είναι κατακλυσμιαίο και η εξουσία τους θα απειληθεί άμεσα (και σκεφτείτε εδώ, για να μην πάμε μακριά, τις συνέπειες που θα έχει μια νίκη του ΣΥΡΙΖΑ στην Ισπανία, την Ιρλανδία, την Ιταλία). Είναι βέβαιο, λοιπόν, ότι οι κυρίαρχοι θα αντιδράσουν, και θα το πράξουν με διάφορους τρόπους. Έχουν άλλωστε στη διάθεσή τους ισχυρά στρατηγικά επιτελεία που θα δοκιμάσουν τόσο το μαστίγιο, όσο και το καρότο: είτε την κατά μέτωπον επίθεση είτε όμως και τον περιορισμό της εναλλακτικής προοπτικής με την πρόταση μιας ήπιας λιτότητας συνδυαστικά με την ιδεολογική ενσωμάτωση της αριστερής κυβέρνησης στο κυρίαρχο σκεπτικό (θα είδατε πιστεύω και την πρόσφατη μεταστροφή κάποιων κυρίαρχων ΜΜΕ) –ένα είδος αργού στραγγαλισμού. Εναπόκειται στην Αριστερά –ολόκληρη την Αριστερά- να αντισταθεί. Έχοντας ακριβώς κατά νου την ιστορικότητα της αποστολής που επωμίζεται, το γεγονός ότι βρίσκεται σε θέση να δείξει έμπρακτα στις κοινωνίες ότι ο συστημικός νεοφιλελεύθερος μονόδρομος είναι απάτη, να μη συμβιβαστεί με σκιές και αντίλαλους, αλλά να διεκδικήσει έξοδο από την υπόγεια σπηλιά.
- Υπάρχει η περίπτωση της αυτοδυναμίας, αλλά σε περίπτωση μη αυτοδυναμίας υπάρχουν σενάρια για κυβέρνηση συνεργασίας. Ποια είναι τα διακυβεύματα;
Θέλω καταρχάς να πω ότι, στις περιστάσεις, είναι σημαντικό ο ΣΥΡΙΖΑ να επιτύχει μια μεγάλη εκλογική νίκη. Ο λόγος έχει να κάνει με την ασυγχώρητη στάση της υπόλοιπης Αριστεράς –πρωτίστως του ΚΚΕ- που, δείχνοντας να αδιαφορεί για ποιος θα είναι στην κυβέρνηση την επόμενη μέρα, διαμηνύει σε όλους τους τόνους ότι δεν πρόκειται όχι να μόνο να συνεργαστεί, αλλά ούτε καν να παράσχει στήριξη σε μια κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ.
Πολλά βέβαια θα εξαρτηθούν από τα αποτελέσματα των εκλογών, όμως το μείζον διακύβευμα είναι η εφαρμογή ενός πραγματικά αριστερού προγράμματος που θα προχωρήσει σε ρήξεις.
Η προοπτική μιας κυβέρνησης συνεργασίας με δυνάμεις που είτε υπήρξαν ανοιχτά μνημονιακές, είτε διέπονται από τη λογική του νεοφιλελεύθερου μονόδρομου ή υποκρύπτουν εθνικισμό θα προλείανε το έδαφος για το είδος εκείνο του αργού στραγγαλισμού που επεσήμανα πριν.
Η αποτροπή αυτής της πιθανότητας είναι εξαιρετικά σημαντική, και αποτελεί παράγοντα που –όσες επιφυλάξεις ή και διαφωνίες μπορεί να έχει κανείς με τον ΣΥΡΙΖΑ- όλοι οι ψηφοφόροι πρέπει να λάβουν σοβαρά υπόψη. Αυτό νομίζω είναι και το μεγαλύτερο νόημα της ψήφου υπέρ του ΣΥΡΙΖΑ. Επιτρέψτε μου όμως να προσθέσω εδώ και κάτι άλλο, μια πρόκληση για το άμεσο μέλλον: η Αριστερά, τόσο εντός όσο και εκτός ΣΥΡΙΖΑ, πρέπει επιτέλους να μάθει να συζητάει σε πνεύμα συντροφικότητας και δημοκρατίας και στο πλαίσιο αυτό να συνεργάζεται. Είναι κάτι που ασφαλώς θα το βρούμε μπροστά μας και την επόμενη μέρα.
- Το μεγάλο στοίχημα φαίνεται ότι είναι εάν ο ΣΥΡΙΖΑ θα είναι συνεπής προς τις δεσμεύσεις του ή αν θα συμβιβαστεί και αυτός με τα μνημόνια, αλλάζοντας τους ενδεχομένως το όνομα. Τι θεωρείτε πιθανότερο;
Όπως είπα και προηγουμένως, είναι εξαιρετικά σημαντικό ο ΣΥΡΙΖΑ να παραμείνει συνεπής προς τις δεσμεύσεις του –διότι, πολύ απλά, το αντίθετο θα ήταν κυριολεκτικά καταστρεπτικό (σε κάποια άλλη ευκαιρία, το έχω χαρακτηρίσει ως «εφιαλτικό σενάριο»). Πρέπει και πάλι να αναλογιστούμε ότι οι πιέσεις θα είναι τεράστιες και –όπως σωστά επισημαίνετε- θα τείνουν να πάρουν και τη μορφή της ήπιας ενσωμάτωσης: μιας λογικής που, για να χρησιμοποιήσω και πάλι την αλληγορία του Σπηλαίου, θα λέει μην αναζητάτε διέξοδο από τη σπηλιά, μείνετε ικανοποιημένοι με τις σκιές. Και βέβαια οι πιέσεις αυτές –δεν είναι παράξενο- έχουν ήδη βρει έκφραση στο εσωτερικό του ίδιου του ΣΥΡΙΖΑ, με την προσπάθεια «στρογγυλέματος» των θέσεων, υποχώρησης από αρχικές –κάποτε και συνεδριακές- εξαγγελίες και δεσμεύσεις. Όλα αυτά σημαίνουν ότι το εγχείρημα είναι απολύτως ανοιχτό –βρίσκεται σε εξέλιξη αυτή την ώρα που μιλάμε- και πρόκειται για διαδικασία που θα επιταθεί την επόμενη περίοδο. Αυτό δίνει και το μέτρο των ευθυνών όχι μόνο του ΣΥΡΙΖΑ, αλλά και ολόκληρης της Αριστερά. Τα προβλήματα του συστήματος είναι τόσο βαθιά και η υπόσχεση της διαφορετικής πορείας τόσο μεγάλη, όμως, που δεν υπάρχει κανένας λόγος απαισιοδοξίας. Είναι μια μάχη, ένας ιστορικός αγώνας, τον οποίο η κοινωνία έχει κάθε δυνατότητα να κερδίσει.
- Εάν ο ΣΥΡΙΖΑ μείνει συνεπής, δεν θα δεχθεί σφοδρό πόλεμο, ειδικά από ΕΕ και ΕΚΤ;
Έχω ήδη απαντήσει θετικά και μάλιστα στον υπερθετικό βαθμό. Βρίσκω όμως την ευκαιρία να αναφερθώ σε δυο βασικά στοιχεία πολιτικής που, κατά τη γνώμη μου, θα διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο στην όλη εξέλιξη. Το πρώτο αφορά στο χρέος. Όλοι οι εχέφρονες άνθρωποι γνωρίζουν ότι το χρέος δεν είναι βιώσιμο. Όσο αργούμε να επισημάνουμε πως η εξυπηρέτησή του βάζει θηλιά στις προοπτικές ενός παραγωγικού –και κατ΄ επέκταση κοινωνικού- μετασχηματισμού, τόσο χάνουμε πολύτιμο χρόνο και ενέργεια. Το δεύτερο αφορά στους φορείς που θα κληθούν να αναλάβουν αυτόν το μετασχηματισμό. Δεν είναι δυνατόν να περιμένουμε αλλαγές στηριζόμενοι στο ιδιωτικό κεφάλαιο, ντόπιο ή ξένο: αυτοί θα αντιδράσουν σε οτιδήποτε φιλολαϊκό επιχειρηθεί, μπορούμε να είμαστε απολύτως βέβαιοι –σε καμία περίπτωση δεν είναι διατεθειμένοι να δεχθούν άρση των προνομίων που απέκτησαν στα μνημονιακά χρόνια. Ούτε βέβαια είναι δυνατόν να περιμένουμε πραγματικές αλλαγές στο βαθμό που οι ιδιώτες που χρεοκόπησαν τις τράπεζες εξακολουθούν να κατέχουν τη διοίκησή τους. Πρόκειται για μέτρα απολύτως κρίσιμα που από την αποφασιστική λήψη τους θα κριθούν πάρα πολλά.
- Εάν πάλι συμβιβαστεί μαζί τους, δεν θα αντιδράσει η κοινωνία;
Η ενεργή παρέμβαση της κοινωνίας αποτελεί, όπως σας έχω ήδη πει, τη μεγαλύτερη ελπίδα και παρακαταθήκη μιας εκλογικής νίκης του ΣΥΡΙΖΑ. Και μπορούμε πιστεύω να είμαστε βέβαιοι ότι η κοινωνία, οι «ηττημένοι» της μνημονιακής περιόδου θα κινηθούν επιτακτικά ζητώντας την υλοποίηση ενός φιλολαϊκού προγράμματος εξόδου από την κρίση.
- Αριστερή κυβέρνηση εντός μίας νεοφιλελεύθερης ευρωζώνης που αναγκάζει τα κράτη μέλη να ακολουθούν την πολιτική της, μπορεί να υπάρξει;
Σωστά επισημαίνετε ότι η προοπτική αυτή μας φέρνει σε μετωπική σύγκρουση με το κυρίαρχο σκεπτικό της ευρωζώνης και της νεοφιλελεύθερης ΕΕ. Όμως η αλλαγή στα ταξικά ισοζύγια που θα φέρει η εκλογική νίκη του ΣΥΡΙΖΑ θα απελευθερώσει τεράστιες κοινωνικές και πολιτικές δυνάμεις διεθνώς. Αν ο ΣΥΡΙΖΑ κινηθεί στην κατεύθυνση της υλοποίησης των εξαγγελιών του και δεν υποχωρήσει, θα διαπιστώσουμε ότι ο νεοφιλελεύθερος βασιλιάς της ΕΕ είναι κατά βάση γυμνός –η Ευρωζώνη και η ΕΕ βρίσκονται σε κρίση, κυριαρχούν και διαβιούν σε συνθήκες φόβου, διότι δεν έχουν τίποτε να δώσουν στις κοινωνίες τους. Δεν εννοώ βέβαια ότι πρέπει να υποτιμούμε την αντίδραση που τα κυρίαρχα κέντρα θα προβάλλουν όμως, από την άλλη, δεν θα πρέπει να υποτιμούμε και τις διεθνείς συνέπειες που θα έχει η αποφασιστική υλοποίηση ενός εναλλακτικού προγράμματος. Αυτό είναι άλλωστε που προκαλεί πανικό στους κυρίαρχους κύκλους.
- Ο λαός φαίνεται να περίμενε αυτές τις εκλογές με έναν ψύχραιμο κι ενσωματωμένο θυμό, προκειμένου να αναθέσει σε κάποιον -εν προκειμένω- στον ΣΥΡΙΖΑ, να τον σώσει. Μία διαδικασία ανάθεσης δηλαδή. Μπορεί να σωθεί ένας λαός με ανάθεση; Ιστορικά, έχουμε λαούς που έχουν κερδίσει δικαιώματα χωρίς σκληρό αγώνα;
Καταρχάς δεν θα πρέπει να υποτιμούμε τους αγώνες της προηγούμενης περιόδου που διαμόρφωσαν το σημερινό πολιτικό σκηνικό (είναι μια κακή συνήθεια που έχουμε εδώ στην Ελλάδα και που, αν δούμε τα πράγματα σε ιστορική προοπτική ή από το εξωτερικό, φαντάζει ακατανόητη): ο ΣΥΡΙΖΑ δεν έπεσε από τον ουρανό, αποτελεί –αντίθετα- αντανάκλαση και έκφραση των εξαιρετικά σημαντικών κοινωνικών αγώνων ολόκληρης της προηγούμενης περιόδου: 30 περίπου γενικές απεργίες, μαχητικά περιβαλλοντικά και μητροπολιτικά κινήματα, πολιτικοποιημένες δομές αλληλεγγύης και τόσα άλλα, συμπεριλαμβανομένης και της απότομης εξαέρωσης της ελληνικής σοσιαλδημοκρατίας. Αυτή η «ψυχραιμία» την οποία αναφέρετε και που εγώ, ακόμα πιο καυστικά, θα μπορούσα και να την χαρακτηρίσω «διεκδικητική ύφεση», ήρθε αφενός λόγω φυσιολογικής κόπωσης και αφετέρου (και που, κατά τη γνώμη μου, είναι και το πιο σημαντικό) λόγω της ανεπάρκειας των συνδικαλιστικών και πολιτικών ηγεσιών οι οποίες απέτυχαν ή και αρνήθηκαν να συντονίσουν και να κλιμακώσουν τους μεγάλους αγώνες που ξέσπασαν (με πιο πρόσφατο, το παράδειγμα της ΕΡΤ). Φυσικό επακόλουθο ήταν τα λαϊκά στρώματα να στρέψουν την προσοχή τους στο πολιτικό επίπεδο –να βγάλουν το συμπέρασμα ότι αλλαγή στα ισοζύγια μπορεί να επέλθει μόνο μέσα από κυβερνητική αλλαγή, μέσα από την έλευση στην εξουσία μιας κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ.
Όμως αυτό δε σημαίνει και εν λευκώ ανάθεση. Οι εργαζόμενοι, η νεολαία, οι άνεργοι, όλοι όσοι ελπίζουν στον ΣΥΡΙΖΑ, ταυτόχρονα τον παρακολουθούν και τον αξιολογούν –και, όπως ανέφερα προηγουμένως- είναι έτοιμοι να διεκδικήσουν, να αναλάβουν και να επιτελέσουν κομβικό ρόλο στην επίτευξη των στόχων που βάζει η επόμενη μέρα. Για να το θέσω επιγραμματικά, το ζήτημα είναι εν προκειμένω πολιτικό, δεν είναι κοινωνικό: η κοινωνία όχι μόνο δεν έχει προβεί σε ανάθεση, βρίσκεται αντίθετα σε βρασμό. Εναπόκειται συνεπώς σε όσους ενεργοποιούμαστε πολιτικά, με πολιτικό λόγο και έργο, να παρέμβουμε προωθητικά, ώστε οι αγώνες που αναπόφευκτα και πάλι θα ξεσπάσουν να είναι αποτελεσματικοί.
- Αριστερή κυβέρνηση με την κοινωνία στον καναπέ μπορούμε να έχουμε;
Σύντομα θα διαπιστώσουμε ότι η κοινωνία δεν βρίσκεται «στον καναπέ». Αν προς στιγμήν δημιουργήθηκε μια τέτοια εικόνα, οφείλεται σε συγκεκριμένες πολιτικές ελλείψεις και καθόλου σε κάποια δήθεν οργανική παθητικοποίηση ή –πολύ περισσότερο- κοινωνική εξισορρόπηση και εφησυχασμό. Σε κάθε περίπτωση, όμως, απαιτούνται τολμηρές πολιτικές παρεμβάσεις, όραμα και συγκεκριμένη στρατηγική ρήξης. Η νέα κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ επωμίζεται εδώ τεράστιες ευθύνες, διότι μόνο με την κοινωνία δίπλα της θα είναι σε θέση να αντιμετωπίσει τις τεράστιες πιέσεις που θα δεχθεί. Ευθύνες όμως επωμίζεται και ολόκληρη η εκτός ΣΥΡΙΖΑ Αριστερά, που καταθέτει εύλογες επιφυλάξεις, ανησυχίες και προβληματισμό. Η έκβαση της μάχης που αρχίζει και που η επιτυχής της έκβαση προϋποθέτει την κινηματική λαϊκή ενεργοποίηση, μας αφορά όλους –κανείς δεν μπορεί να κάθεται στην άκρη, ασκώντας αφ υψηλού κριτική.
- Τι περιμένετε από αύριο;
Τίποτε λιγότερο και τίποτε περισσότερο από το ξεκίνημα της διαδικασίας που θα οδηγήσει σε σπάσιμο των αλυσίδων και έξοδο από το σκοτεινό συστημικό σπήλαιο. Συνομιλούμε λίγες ώρες πριν ανοίξουν οι κάλπες, όμως η επιδίωξη αυτή σίγουρα θα μας συνοδεύει και για ολόκληρο το επόμενο διάστημα.
