Μεταξύ 11 και 15 Φεβρουαρίου πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα η πρώτη διεθνής συνδιάσκεψη της πρωτοβουλίας Internationalist Standpoint. Στις μέρες που προηγήθηκαν και σ’ αυτές που θ’ ακολουθήσουν, θα δημοσιεύουμε τα κείμενα που συζητήθηκαν και συμφωνήθηκαν στη συνδιάσκεψη. Το πρώτο κείμενο σχετικά με τις «Παγκόσμιες Προοπτικές» δημοσιεύτηκε σε τέσσερα μέρη (Μια εποχή κρίσης και τεράστιας αστάθειας, Ο πόλεμος στην Ουκρανία, Γεωπολιτικοί Ανταγωνισμοί, Καθήκοντα).
Τα άλλα τρία ψηφίσματα που συμφωνήθηκαν από τη Συνδιάσκεψη αφορούν
α) τα διδάγματα από τις διασπάσεις της CWI και της ISA
β) το περιβάλλον και
γ) τους αγώνες του φεμινιστικού και ΛΟΑΤ κινήματος.
Σήμερα δημοσιεύουμε το ψήφισμα για το περιβάλλον.
- Μετά την αποτυχία της συνόδου COP27 να σημειώσει οποιαδήποτε σοβαρή πρόοδο στην κατεύθυνση της αντιμετώπισης της καταστροφικής κλιματικής αλλαγής, η ιστοσελίδα του ΟΗΕ έκανε λόγο για «πέντε βασικά συμπεράσματα» που προκύπτουν από την COP27. Το συγκεκριμένο δημοσίευμα προσπαθεί να παρουσιάσει μια εικόνα που να μην είναι τόσο ζοφερή όσο η πραγματική, αναφερόμενο στην απόφασή για τη δημιουργία ενός «ταμείου απωλειών και ζημιών» (ένα ταμείο για την ενίσχυση των πιο ευάλωτων χωρών που πλήττονται από πλημμύρες, ξηρασίες κ.λπ.) και στη «σαφή πρόθεσή» των συμμετεχόντων να διατηρήσουν ζωντανό τον στόχο να μην ξεπεράσει η άνοδος της θερμοκρασίας του πλανήτη τον 1,5 βαθμό Κελσίου σε σχέση με την προβιομηχανική εποχή.
- Στην πραγματικότητα, το ταμείο απωλειών και ζημιών δεν είναι τίποτα περισσότερο από μια αφηρημένη ιδέα, δεδομένου ότι η COP27 δεν διευκρίνισε καν ποιες χώρες θα παρέχουν ή θα λαμβάνουν τη χρηματοδότηση, ούτε και συμφωνήθηκε συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα για την έναρξη της λειτουργίας του. Όσον αφορά τη «σαφή πρόθεσή» τους να διατηρήσουν ζωντανό τον στόχο για την άνοδο της θερμοκρασίας μέχρι 1,5 βαθμό Κελσίου, οι ίδιες οι εκθέσεις τους εξηγούν ότι αυτό απέχει πολύ από την πραγματικότητα.
- Σύμφωνα με την έκθεση του ΟΗΕ «Emissions Gap Report» η διατήρηση αυτού του στόχου θα απαιτούσε έναν «άμεσο, συστημικό μετασχηματισμό». Η έκθεση εκτιμά ότι:
«Οι πολιτικές που εφαρμόζονται σήμερα θα οδηγήσουν σε αύξηση της θερμοκρασίας κατά 2,8 βαθμούς Κελσίου μέχρι το τέλος του αιώνα. Η εφαρμογή των σημερινών δεσμεύσεων μπορεί να περιορίσει την αύξηση αυτή μόνο σε 2,4-2,6 βαθμούς Κελσίου μέχρι το τέλος του αιώνα…».
- Αλλά ακόμη και αυτές οι «δεσμεύσεις» δεν είναι τίποτα παραπάνω από λόγια. Η ενεργειακή κρίση, που έχει βέβαια ενταθεί από τον πόλεμο στην Ουκρανία και τις κυρώσεις της ΕΕ κατά της Ρωσίας, έχει οδηγήσει σε μια φρενίτιδα αναζήτησης και εξόρυξης νέων πηγών ορυκτών καυσίμων σε όλο τον κόσμο. Η χρήση του πετρελαίου, του φυσικού αερίου και του άνθρακα επεκτείνεται αντί να βρίσκεται στη διαδικασία της σταδιακής εξάλειψης, ενώ οι επιστήμονες προειδοποιούσαν ότι η κατάσταση ήταν κρίσιμη ακόμη και πριν από τον πόλεμο, την ενεργειακή κρίση και τη μαζική στροφή προς τον άνθρακα.
- Η σύνοδος COP26 (το 2021) ήταν επίσης μια πλήρης αποτυχία, με τους ηγέτες του κόσμου να αποφεύγουν κάθε είδους δεσμευτική απόφαση για στόχους γύρω από τη μείωση της χρήσης ορυκτών καυσίμων και των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Ωστόσο, μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία, ακόμη και αυτές οι χλιαρές, «εθελοντικές» προσπάθειες εγκαταλείφθηκαν. Κατά τη διάρκεια του 2022 άνοιξαν ή πάρθηκαν αποφάσεις να ανοίξουν νέα ανθρακωρυχεία στην Ευρώπη. Τον Δεκέμβριο του 2022 η Βρετανία ενέκρινε το άνοιγμα ενός νέου ανθρακωρυχείου για πρώτη φορά μετά από πολλές δεκαετίες. Στη Γερμανία το ανθρακωρυχείο του Λούτσερατ επεκτείνεται, απειλώντας κατοίκους και περιβαλλοντικούς ακτιβιστές με εκδίωξη από την περιοχή. Σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, ανθρακωρυχεία και εργοστάσια παραγωγής ενέργειας από άνθρακα τα οποία σχεδιαζόταν να κλείσουν, παίρνουν παράταση λειτουργίας.
- Σε παγκόσμιο επίπεδο, η κατανάλωση άνθρακα αναμένεται να επανέλθει στα προ δεκαετίας επίπεδα, ενώ η τιμή του αυξήθηκε κατά περίπου 170% τους μήνες που ακολούθησαν τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Ο άνθρακας δεν απειλεί μόνο τις τοπικές κοινότητες, τη δημόσια υγεία και τα οικοσυστήματα, αλλά επιπλέον αποτελεί τεράστιο κίνδυνο για το κλίμα, καθώς θεωρείται το πιο επιβλαβές ορυκτό καύσιμο όσον αφορά την κλιματική αλλαγή.
- Μπορούμε μόνο να φανταστούμε την εικόνα του κόσμου σε περίπτωση αύξησης της θερμοκρασίας κατά 2,8 βαθμούς Κελσίου πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα μέχρι το τέλος του αιώνα. Σήμερα ωστόσο βλέπουμε ήδη τις πρώτες ενδείξεις αυτού του εφιαλτικού μέλλοντος, μερικές από τις οποίες περιγράφονται από ένα άρθρο του Σεπτεμβρίου 2022 από την σελίδα του ΟΗΕ:
«Τα τελευταία επτά χρόνια, από το 2015 έως το 2021, ήταν τα θερμότερα που έχουν καταγραφεί ποτέ…
»Ο αριθμός των καταστροφών που σχετίζονται με τις καιρικές συνθήκες, το κλίμα και το νερό έχει πενταπλασιαστεί τα τελευταία 50 χρόνια, προκαλώντας καθημερινά απώλειες 202 εκατομμυρίων δολαρίων…
»…3,3 έως 3,6 δισεκατομμύρια άνθρωποι ζουν σε περιοχές που είναι ιδιαίτερα ευάλωτες στην κλιματική αλλαγή…
»Τον Ιούνιο και τον Ιούλιο του 2022, η Ευρώπη επλήγη από δύο ακραίους καύσωνες συνοδευόμενους από ξηρασία. Στην Πορτογαλία σημειώθηκε νέο εθνικό ρεκόρ θερμοκρασίας τον Ιούλιο με 47 βαθμούς Κελσίου, ενώ για πρώτη φορά στα χρονικά, οι θερμοκρασίες στο Ηνωμένο Βασίλειο ξεπέρασαν τους 40 βαθμούς…
»Οι πλημμύρες, οι ξηρασίες, οι καύσωνες, οι ακραίες καταιγίδες και οι πυρκαγιές πηγαίνουν από το κακό στο χειρότερο, σπάζοντας τα ρεκόρ με ανησυχητική συχνότητα. Έχουμε κύματα καύσωνα στην Ευρώπη. Κολοσσιαίες πλημμύρες στο Πακιστάν. Παρατεταμένες και σοβαρές ξηρασίες στην Κίνα, στο Κέρας της Αφρικής και στις Ηνωμένες Πολιτείες…
»Περίπου το 90% της θερμότητας που έχει συσσωρευτεί στη γη αποθηκεύεται στον ωκεανό, η περιεκτικότητα των ωκεανών σε θερμότητα για την περίοδο 2018-2022 ήταν υψηλότερη από οποιαδήποτε άλλη 5ετή περίοδο, με τους ρυθμούς αύξησης της θερμοκρασίας των ωκεανών να παρουσιάζουν ιδιαίτερα έντονη αύξηση τις τελευταίες δύο δεκαετίες».
- Ενώ η καύση ορυκτών καυσίμων είναι η πιο προφανής αιτία της κλιματικής αλλαγής, στην πραγματικότητα η κατάσταση είναι πολύ πιο σύνθετη. Οι ακραίες καιρικές συνθήκες, που προκαλούνται από την άνοδο της παγκόσμιας θερμοκρασίας, καθιστούν τα οικοσυστήματα του πλανήτη πιο ευάλωτα και υπονομεύουν έτσι την ικανότητά τους να λειτουργούν ως φυσική προστασία από την υπερθέρμανση του πλανήτη. Τα δάση καταστρέφονται συχνότερα από πυρκαγιές, με αποτέλεσμα την πιο περιορισμένη απορρόφηση διοξειδίου του άνθρακα. Το λιώσιμο των παγετώνων αποκαλύπτει τμήματα του εδάφους, το οποίο απορροφά περισσότερη ηλιακή ακτινοβολία αντί να την αντανακλά πίσω στην ατμόσφαιρα όπως θα έκαναν οι παγετώνες. Η άνοδος της θερμοκρασίας των ωκεανών επηρεάζει τη λειτουργία των θαλάσσιων φυτικών οργανισμών και μαζί με αυτή, την ικανότητά τους να φωτοσυνθέτουν, άρα να παράγουν οξυγόνο και να απορροφούν διοξείδιο του άνθρακα. Η κλιματική αλλαγή είναι ένας αυτοτροφοδοτούμενος μηχανισμός, επομένως δεν μπορούμε να περιμένουμε ότι αν απλώς μειώσουμε τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, η κατάσταση θα επανέλθει σε φυσιολογικά επίπεδα. Αντίθετα, απαιτούνται δραστικές αλλαγές στην κατεύθυνση της αποκατάστασης των ζημιών που έχουν προκληθεί στα δάση, τους ωκεανούς, τις πεδιάδες, τα ποτάμια, κ.λπ. ολόκληρου του πλανήτη. Στην πραγματικότητα όμως, το καταστροφικό σύστημα του κέρδους κάνει ακριβώς το αντίθετο.
- Τα οικοσυστήματα του κόσμου δεν καταστρέφονται μόνο λόγω της κλιματικής αλλαγής, αλλά και με πολλούς άλλους διαφορετικούς τρόπους. Η αποψίλωση των δασών είναι κατά κανόνα σκόπιμη, αφού τα δάση «μπαίνουν εμπόδιο» σε πιο κερδοφόρες δραστηριότητες – από τις εξορύξεις και τη βιομηχανική παραγωγή τροφίμων μέχρι τα γιγαντιαία αιολικά πάρκα, με τα τελευταία μάλιστα να προωθούνται ως «καθαρή» μορφή ενέργειας. Οι ωκεανοί του πλανήτη ρυπαίνονται με εκατομμύρια τόνους πλαστικών απορριμμάτων, πετρελαιοκηλίδες ή διαρροές μεθανίου σε εγκαταστάσεις υπεράκτιων γεωτρήσεων.
- Μόνο μεταξύ Ιανουαρίου και Ιουνίου 2022, τα τροπικά δάση του Αμαζονίου έχασαν 3.988 τετραγωνικά χιλιόμετρα βλάστησης, που εκχερσώθηκαν για να δώσουν τη θέση τους κυρίως σε δραστηριότητες που σχετίζονται με την αγροτική παραγωγή και τη βιομηχανία τροφίμων. Μόνο μέσα στον τελευταίο μήνα της προεδρίας του Μπολσονάρου (Δεκέμβριος 2022) η αποψίλωση του βραζιλιάνικου τμήματος του τροπικού δάσους του Αμαζονίου αυξήθηκε κατά 150%. Σε σύγκριση με την προηγούμενη δεκαετία, τα ποσοστά αποψίλωσης των δασών κατά τα χρόνια του Μπολσονάρου αυξήθηκαν κατά περισσότερο από 75%. Σήμερα, περίπου το 17% του δάσους έχει καταστραφεί, με αποτέλεσμα τον εκτοπισμό των ιθαγενών, την απώλεια ειδών χλωρίδας και πανίδας και την επιδείνωση της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Οι αγροτικές επιχειρήσεις απειλούν επίσης τα τροπικά δάση της Νοτιοανατολικής Ασίας, όπου εκτιμάται ότι αν οι σημερινοί ρυθμοί αποψίλωσης συνεχιστούν, μέχρι το 2100 κινδυνεύει να χαθεί πάνω από το 40% της βιοποικιλότητας της περιοχής.
- Η γεωργική γη επηρεάζεται επίσης από τις πρακτικές της εντατικής γεωργίας. Οι υβριδικοί σπόροι, που εισήχθησαν από τη λεγόμενη «πράσινη επανάσταση» κατά τις δεκαετίες του 1950 και του 60, απαιτούν τεράστιες ποσότητες νερού, φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων σε σύγκριση με τις παραδοσιακές ποικιλίες σπόρων. Η εισαγωγή των Γενετικά Τροποποιημένων Οργανισμών (ΓΤΟ) λίγες δεκαετίες αργότερα, εξασφάλισε ότι κάθε σπόρος θα κατοχυρώνεται με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας και θα πωλείται με το δικό του «σετ» φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων, από εταιρείες όπως η Monsanto και η Syngenta που στοχεύουν στον απόλυτο έλεγχο της γεωργικής παραγωγής. Σήμερα, το μεγαλύτερο κομμάτι της αγροτικής παραγωγής χρησιμοποιείται ως ζωοτροφή προκειμένου να καλυφθούν οι γιγαντιαίες απαιτήσεις της παραγωγής κρέατος. Αυτές οι εντατικές μέθοδοι εξαντλούν τη γεωργική γη, γεγονός που οδηγεί τις αγροτικές επιχειρήσεις να εισβάλλουν στα δάση, μια πρακτική με πολύ σοβαρές περιβαλλοντικές επιπτώσεις σε πολλά επίπεδα.
- Εκτός από τα παραπάνω, η παγκόσμια κρίση βιοποικιλότητας έχει επίσης οδηγήσει στην έξαρση των ιών και των μολυσματικών ασθενειών, όπως η Covid-19. Οι καταστροφικές πολιτικές των μεγάλων επιχειρήσεων και των κυβερνήσεων σε όλο τον κόσμο δημιούργησαν τις περιβαλλοντικές συνθήκες που προκάλεσαν την πανδημία και στη συνέχεια άφησαν τις μάζες των εργαζομένων και των φτωχών να πληρώσουν το τίμημα με τη ζωή τους.
- Η πλαστική ρύπανση απειλεί την ανθρώπινη υγεία καθώς και τα χερσαία και θαλάσσια οικοσυστήματα και την άγρια ζωή. Το 99% της παγκόσμιας παραγωγής πλαστικού βασίζεται στο πετρέλαιο, το φυσικό αέριο ή ακόμη και τον άνθρακα και δεν μπορεί να αποσυντεθεί. Διασπάται σε όλο και μικρότερα κομμάτια που συνεχίζουν να ζουν για πάντα ως μικροπλαστικά και νανοπλαστικά. Σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις, καταναλώνουμε κατά μέσο όρο πέντε γραμμάρια πλαστικού κάθε εβδομάδα, δηλαδή περίπου μια πιστωτική κάρτα. Τα πλαστικά απόβλητα ευθύνονται επίσης για τον θάνατο εκατομμυρίων θαλασσοπουλιών, θαλάσσιων θηλαστικών και άλλων υδρόβιων ειδών κάθε χρόνο καθώς και για την αποσταθεροποίηση των ωκεάνιων οικοσυστημάτων.
- Μόνο το 10% περίπου των πλαστικών υλικών που έχουν παραχθεί στον πλανήτη έχει ανακυκλωθεί μία φορά και μόνο το 1% έχει ανακυκλωθεί δύο φορές. Αν και δεν μπορούν να ανακυκλωθούν όλα τα πλαστικά (και αυτός είναι ο σημαντικότερος λόγος για τον οποίο χρειαζόμαστε επειγόντως ένα σχέδιο για να σταματήσει η παραγωγή τους) το ποσοστό της ανακύκλωσης θα μπορούσε να είναι κάπως καλύτερο από το σημερινό, αν δεν ήταν πολύ φθηνότερο το να παράγονται νέα πλαστικά αντικείμενα από ό,τι το να ανακυκλώνονται τα παλιά. Οι κυβερνήσεις, οι μεγάλες επιχειρήσεις και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης σε όλο τον κόσμο, προσπαθούν να πείσουν τον κόσμο ότι η ανακύκλωση πλαστικών και άλλων απορριμμάτων είναι ευθύνη των καταναλωτών. Στην πραγματικότητα, οι πολιτικές τους και η εμπλοκή του ιδιωτικού τομέα στη διαχείριση των αποβλήτων, οδηγούν στα πολύ χαμηλά ποσοστά ανακύκλωσης, στις τεράστιες χωματερές, ή στην ακόμη πιο επικίνδυνη πρακτική της χρήσης των απορριμμάτων ως καύσιμο στα εργοστάσια.
- Οι πρόσφατες συνομιλίες που διοργάνωσε ο ΟΗΕ για το θέμα της πλαστικής ρύπανσης αποτέλεσαν μια ακόμη αποτυχία μετά την COP27. Οι διαπραγματεύσεις αυτές, που έλαβαν χώρα στα τέλη του 2022 μεταξύ αντιπροσωπειών από 160 χώρες, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η πλαστική ρύπανση πρέπει να τερματιστεί, αλλά για άλλη μια φορά δεν υπήρξε δεσμευτική συμφωνία για τον τρόπο επίτευξης αυτού του στόχου, με τους μεγάλους παραγωγούς πλαστικών όπως οι ΗΠΑ και η Σαουδική Αραβία να επιμένουν ότι η προσπάθεια πρέπει να είναι εθελοντική και δεν πρέπει να εφαρμοστούν υποχρεωτικά μέτρα.
- Παράλληλα, η ενεργειακή κρίση έχει οδηγήσει σε μια απολύτως χαοτική κατάσταση στο πεδίο της αναζήτησης και εξόρυξης ακόμη περισσότερων ορυκτών καυσίμων, ενώ παράλληλα κερδίζουν έδαφος και οι υποτιθέμενες «πιο πράσινες εναλλακτικές λύσεις», που όμως στην πραγματικότητα είναι εξίσου επιβλαβείς για το περιβάλλον. Οι αναπτυσσόμενες χώρες είναι τα συνηθέστερα θύματα αυτού του «κυνηγιού θησαυρού», αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι οι δυτικές καπιταλιστικές δυνάμεις ασχολούνται σοβαρά με την προστασία των δικών τους χωρών από πρακτικές που οδηγούν σε περιβαλλοντικές καταστροφές.
- Η ενεργειακή κρίση, που εντάθηκε μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία, οδήγησε μια σειρά χώρες σε ακόμη πιο έντονη στροφή προς την πυρηνική ενέργεια, την οποία έχουν χαρακτηρίσει ως «οικολογική εναλλακτική», κάτι που όπως έχει αποδειχτεί από μια σειρά πυρηνικές καταστροφές στην πρόσφατη ιστορία, δεν ισχύει. Το τελευταίο διάστημα, έχουν έρθει «στη μόδα» οι μικροί αρθρωτοί πυρηνικοί αντιδραστήρες. Όμως η μόνη ουσιαστική διαφορά που φέρνει αυτή η μορφή μονάδων παραγωγής πυρηνικής ενέργειας, είναι απλώς ότι καθιστά ευκολότερη την εγκατάστασή τους, ενώ δεν μειώνει τις επιπτώσεις που μπορεί να προκληθούν από ένα ενδεχόμενο ατύχημα. Επιπλέον, η ευκολία κατασκευής αυτών των μονάδων αυξάνει την ταχύτητα εξάπλωσης του κινδύνου.
- Η απελπιστική αναζήτηση φυσικού αερίου από τη μεριά της Ευρώπης, αποτέλεσε μια μεγάλη επιχειρηματική ευκαιρία για τις αμερικανικές ενεργειακές εταιρείες, οι οποίες το τελευταίο διάστημα πουλάνε πολύ μεγαλύτερες ποσότητες από το ακριβό και περιβαλλοντικά επικίνδυνο υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG) που εξορύσσουν, στην ευρωπαϊκή αγορά. Η αμερικανική βιομηχανία φυσικού αερίου γνώρισε τεράστια ανάπτυξη πριν από μερικές δεκαετίες, με την ανακάλυψη της μεθόδου του «fracking», η οποία επιτρέπει την εκμετάλλευση κοιτασμάτων που βρίσκονται σε μεγάλο βάθος και είναι «παγιδευμένα» ανάμεσα σε πετρώματα, κυρίως σχιστολιθικά. Η αύξηση των σεισμών, η μόλυνση των υπόγειων υδάτων και η σπατάλη τεράστιων ποσοτήτων καθαρού νερού, καθώς και οι διαρροές μεθανίου στην ατμόσφαιρα, είναι μερικοί μόνο από τους περιβαλλοντικούς κινδύνους που συνδέονται με το fracking και γενικότερα τις εξορύξεις φυσικού αερίου.
- Την ίδια ώρα συνεχίζεται και η αναζήτηση πετρελαίου. Ορισμένες από τις τελευταίες ανακαλύψεις περιλαμβάνουν τεράστια κοιτάσματα στην Αφρική, η εξόρυξη των οποίων απειλεί ευάλωτα οικοσυστήματα παγκόσμιας σημασίας, όπως το Δέλτα του Οκαβάνγκο στη Μποτσουάνα, που περιλαμβάνεται στον κατάλογο παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO. Παράλληλα βρίσκονται σε φάση σχεδιασμών, ή ήδη κατασκευάζονται νέοι αγωγοί. Ο αγωγός EACOP (East Africa Crude Oil Pipeline – Αγωγός Αργού Πετρελαίου Ανατολικής Αφρικής) αναμένεται να ολοκληρωθεί έως το 2025 και θα μεταφέρει 216.000 βαρέλια αργού πετρελαίου την ημέρα, από τη δυτική Ουγκάντα, στο λιμάνι της Τάνγκα στην Τανζανία, περνώντας επικίνδυνα κοντά από τη λίμνη Βικτώρια, τη μεγαλύτερη λίμνη της Αφρικής, από την οποία εξαρτώνται για την επιβίωσή τους κοινότητες ψαράδων σε τρεις διαφορετικές χώρες.
- Σαν να μην έφταναν όλα αυτά, η παγκόσμια παραγωγή άνθρακα (που πριν από τον πόλεμο στην Ουκρανία ήταν προγραμματισμένο να αρχίσει να μειώνεται σταθερά) αναζωπυρώνεται από την ενεργειακή κρίση. Χώρες όπως η Κίνα, η Ινδία και η Νότια Αφρική, είδαν την παραγωγή τους να αυξάνεται κατά 7,8% (από 5,1 δισεκατομμύρια τόνους το 2021 σε 5,5 δισεκατομμύρια τόνους το 2022). Ο άνθρακας δεν είναι μόνο το πιο επιβλαβές ορυκτό καύσιμο όσον αφορά τον αντίκτυπό του στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, αλλά αποτελεί και έναν περιβαλλοντικό εφιάλτη στις περιοχές όπου εξορύσσεται. Σε ορισμένες από τις περιοχές εξόρυξης άνθρακα στην Ινδία, το έδαφος έχει γίνει ασταθές και σημειώνονται συχνά κατολισθήσεις. Τα αποθέματα άνθρακα που απλώνονται σε τεράστιες εκτάσεις πάνω και κάτω από το έδαφος, έχουν οδηγήσει σε μεγάλες πυρκαγιές, ορισμένες από τις οποίες καίνε εδώ και δεκαετίες, με καταστροφικές συνέπειες για τη δημόσια υγεία και το περιβάλλον.
- Αναζητώντας «εναλλακτικές λύσεις» στα βρώμικα ορυκτά καύσιμα, οι ενεργειακές εταιρείες και οι κυβερνήσεις προωθούν ή δοκιμάζουν ήδη κάποιες από τις υποτιθέμενς «φιλικές προς το περιβάλλον» ιδέες τους. Ανάμεσα σε αυτές τις ιδέες βρίσκεται ο τρομακτικός χαρακτηρισμός της πυρηνικής ενέργειας ως «πράσινης» από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (που μπορεί να οδηγήσει στην επιδότησή της) η μαζική καταστροφή εύθραυστων ορεινών οικοσυστημάτων προκειμένου να εγκατασταθούν γιγαντιαία αιολικά πάρκα, ή η προώθηση των ηλεκτρικών οχημάτων, οι μπαταρίες των οποίων απαιτούν τη χρήση των λεγόμενων «πράσινων» μετάλλων, όπως κοβάλτιο, λίθιο, χαλκός κ.λπ. Αυτά τα μέταλλα εξορύσσονται σε βάρος των τοπικών κοινοτήτων σε χώρες του παγκόσμιου Νότου, από ανθρώπους που εργάζονται κάτω από φρικτές συνθήκες, συμπεριλαμβανομένης της παιδικής εργασίας, ενώ το περιβάλλον στο οποίο ζουν δηλητηριάζεται.
- Τον Αύγουστο του 2018 η Greta Thunberg, μαθήτρια από τη Σουηδία, αποφάσισε να σταματήσει να πηγαίνει στο σχολείο τις Παρασκευές και αντί γι’ αυτό να περνάει μερικές ώρες έξω από το σουηδικό κοινοβούλιο, απαιτώντας να ληφθούν μέτρα για την αντιμετώπιση της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Το παράδειγμά της σύντομα ακολούθησαν εκατομμύρια νέοι σε όλο τον κόσμο σε ένα κίνημα που έγινε γνωστό ως «Fridays for Future» (Παρασκευές για το Μέλλον). Με μαζικές διαδηλώσεις, μαχητική διάθεση, ευφάνταστα συνθήματα, δημιουργήθηκε ένα σημαντικό κίνημα, το οποίο, παρά τη σύγχυση και τις αντιφάσεις στις γραμμές του, οδήγησε ένα τμήμα της νεολαίας στην αμφισβήτηση του καπιταλιστικού συστήματος αναδεικνύοντας τον ρόλο του στην κλιματική αλλαγή και την οικολογική καταστροφή γενικότερα. Άλλα τμήματά της βέβαια συνέχισαν να πιστεύουν ότι υπάρχει η δυνατότητα να κάνουν τους ηγέτες του πλανήτη να καταλάβουν την κρισιμότητα της κατάστασης και να πάρουν μέτρα, γεγονός που δείχνει τα όρια αυτού του κινήματος. Το κίνημα αυτό ανακόπηκε (όπως και άλλα) από την πανδημία, αν και ορισμένα στρώματα που προήλθαν από αυτό εξακολουθούν να είναι ενεργά σήμερα. Σε κάθε περίπτωση, η περιβαλλοντική κρίση εξακολουθεί να είναι ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα που επηρεάζουν τη συνείδηση της νεολαίας, αλλά και μεγάλων τμημάτων της κοινωνίας συνολικά.
- Σήμερα βέβαια, η οπισθοχώρηση των διαδηλώσεων της νεολαίας για το κλίμα έχει φέρει στην επιφάνεια ένα είδος «ακτιβισμού» που δεν έχει να προσφέρει τίποτα στα περιβαλλοντικά κινήματα και τους στόχους τους. Οι «ακτιβιστές της ντοματόσουπας», οι οποίοι επιτίθενται σε έργα τέχνης προκειμένου να τραβήξουν την προσοχή του κοινού, μπορεί να το καταφέρνουν προς στιγμήν, αλλά τελικά απλά αποξενώνουν την πλειοψηφία των εργαζομένων και της νεολαίας από τις ιδέες που υποτίθεται ότι προσπαθούν να προωθήσουν.
- Οι ακτιβιστές για το κλίμα, τα τοπικά περιβαλλοντικά κινήματα, η νεολαία που αναζητά διέξοδο και ριζοσπαστικές ιδέες, πρέπει να οικοδομήσουν κοινά αιτήματα και κοινές δομές με την εργατική τάξη, πρέπει να συνδέσουν τον αγώνα για την προστασία του πλανήτη με αυτόν για την ανατροπή του καπιταλισμού και την εγκαθίδρυση μιας σοσιαλιστικής κοινωνίας, ως τον μόνο τρόπο για να μπει ένα τέλος στην ξέφρενη πορεία προς την οικολογική καταστροφή.
- Για να αντιμετωπιστεί η αυξανόμενη απειλή της υπερθέρμανσης του πλανήτη και άλλων περιβαλλοντικών καταστροφών, απαιτούνται δραστικά μέτρα, που ξεπερνούν τα στενά όρια των περιορισμένων παραχωρήσεων που θα μπορούσε να κάνει ο καπιταλισμός. Καθώς και ένα σχέδιο για την παραγωγή και τη διανομή ενέργειας και τροφίμων, τη διαχείριση των αποβλήτων, την αποκατάσταση των κατεστραμμένων οικοσυστημάτων, την προστασία των καταφυγίων απειλούμενων ειδών, ένα σχέδιο για την απαγόρευση της παραγωγής πλαστικού και της πυρηνικής ενέργειας, για τον περιορισμό και την αποκατάσταση όσο το δυνατόν περισσότερων καταστροφών από αυτές που έχουν προκληθεί μέχρι σήμερα.
- Απαιτούνται επίσης μαζικές δημόσιες επενδύσεις στην έρευνα για την εξέλιξη των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) και της τεχνολογίας τους και σε επιστημονικές μελέτες σχετικά με την καταλληλότερη τοποθέτησή τους. Επένδυση στις ΑΠΕ δεν σημαίνει να γεμίσει κάθε βουνοκορφή με αιολικά πάρκα σύμφωνα με τα συμφέροντα των εταιρειών ενέργειας. Σημαίνει ακριβή υπολογισμό των ενεργειακών αναγκών και της περιβαλλοντικής ευαισθησίας της κάθε περιοχής, επιλογή της καταλληλότερης μονάδας παραγωγής ενέργειας (αιολική, ηλιακή, γεωθερμική, θαλάσσια κύματα, παλιρροϊκή ενέργεια, τεχνολογία υδρογόνου κ.λπ.) και προσπάθεια ελαχιστοποίησης των απωλειών ενέργειας κατά τη μεταφορά της. Αυτό σημαίνει ότι χρειαζόμαστε μικρές, τοπικές μονάδες παραγωγής ενέργειας, προκειμένου να ελαχιστοποιήσουμε τις απώλειες λόγω μεταφοράς και τις επιπτώσεις τους στο περιβάλλον. Πρέπει να βάλουμε τέλος στις δαπάνες για πολέμους, στρατούς και οπλικά συστήματα, πρέπει να σχεδιάσουμε και να κατασκευάσουμε τις πόλεις και τις μεταφορές μας έτσι ώστε να καταναλώνουν όσο γίνεται λιγότερη ενέργεια.
- Όλες οι νέες μηχανικές συσκευές πρέπει να σχεδιάζονται και να κατασκευάζονται για μέγιστη διάρκεια ζωής. Πρέπει να μπει τέλος στην πρακτική της προγραμματισμένης αχρήστευσης. Τα περισσότερα πλυντήρια ρούχων, για παράδειγμα, έχουν διάρκεια ζωής μεταξύ πέντε και οκτώ ετών. Ωστόσο, είναι πάρα πολύ απλό να σχεδιαστούν μηχανήματα που διαρκούν τουλάχιστον είκοσι χρόνια. Θα πρέπει επίσης να σχεδιάζονται έτσι ώστε να μπορούν να επισκευάζονται εύκολα όταν παρουσιάζουν βλάβη, αντί να πετιούνται.
- Η παραγωγή τροφίμων πρέπει να ανταποκρίνεται στις πραγματικές διατροφικές ανάγκες των ανθρώπων και όχι στην απληστία των πολυεθνικών εταιρειών που την ελέγχουν από τον σπόρο μέχρι το ράφι του σούπερ μάρκετ. Είναι απαραίτητη η δραστική αλλαγή στις διατροφικές συνήθειες του παγκόσμιου πληθυσμού, οι οποίες έχουν διαμορφωθεί από τις ίδιες αυτές πολυεθνικές, τόσο για λόγους προστασίας της δημόσιας υγείας, όσο και του περιβάλλοντος.
- Τα επεξεργασμένα τρόφιμα καθώς και η υπερβολική κατανάλωση κρέατος (στην πλειοψηφία τους χαμηλής ποιότητας) είναι επικίνδυνα για την υγεία και το περιβάλλον. Προκειμένου να διατηρηθούν οι σημερινές διατροφικές συνήθειες, βρίσκεται σε εξέλιξη μια μαζική καταστροφή των δασικών οικοσυστημάτων του πλανήτη για χάρη των μεγάλων αγροτικών και κτηνοτροφικών επιχειρήσεων. Η παραγωγή κρέατος ευθύνεται περίπου για το 14,5% των συνολικών ανθρωπογενών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, κυρίως μεθανίου. Η παραγωγή κρέατος είναι πολύ απαιτητική σε φυσικούς πόρους – για να αναφέρουμε μόνο ένα παράδειγμα, απαιτούνται 13.000 λίτρα νερού για την παραγωγή ενός κιλού μοσχαρίσιου κρέατος, ενώ η παραγωγή ενός κιλού πατάτας απαιτεί μόλις 100 λίτρα νερού. Τα ψάρια πρέπει να αλιεύονται με βιώσιμες μεθόδους και η αλιεία πρέπει να λειτουργεί με αυστηρούς κανόνες, ώστε να διασφαλίζεται η διατήρηση των ιχθυαποθεμάτων.
- Είναι επίσης απαραίτητο να διατηρηθούν και να προωθηθούν οι παραδοσιακές ποικιλίες σπόρων, ώστε να μειωθούν οι ανάγκες για νερό, λιπάσματα και φυτοφάρμακα. Ο έλεγχος της παραγωγής τροφίμων πρέπει να αφαιρεθεί από μεγάλες πολυεθνικές όπως η Nestle και η Cargill, ώστε να διασφαλιστεί ότι τα τρόφιμα που παράγονται είναι ασφαλή και απαλλαγμένα από Γενετικά Τροποποιημένους Οργανισμούς, όπως και ότι δεν θα καταλήγουν σε χωματερές επειδή δεν φαίνονται αρκετά ελκυστικά για να πωληθούν, την ίδια στιγμή που τουλάχιστον 828 εκατομμύρια άνθρωποι στον πλανήτη βρέθηκαν αντιμέτωποι με συνθήκες πείνας το 2021 (ο αριθμός αυτός έχει προφανώς εκτοξευθεί κατά τη διάρκεια του 2022 και θα χειροτερέψει ακόμη περισσότερο το 2023).
- Θα πρέπει να υπάρξει άμεση απαγόρευση των πλαστικών μιας χρήσης (με εξαιρέσεις μικρής κλίμακας σε τομείς όπως η ιατρική) και να μειωθούν δραστικά οι πλαστικές συσκευασίες. Είναι άμεση η ανάγκη να σχεδιαστεί η διαδικασία αντικατάστασης των πλαστικών με φυσικά υλικά και να σταματήσει η χρήση υδρογονανθράκων για την παραγωγή τους, με δραστική αύξηση των δημόσιων δαπανών στο πεδίο της ανεξάρτητης επιστημονικής έρευνας για την περαιτέρω ανάπτυξη ασφαλών και φιλικών προς το περιβάλλον υλικών. Η διαχείριση των αποβλήτων συνολικά πρέπει να σχεδιαστεί σε μικρή, τοπική κλίμακα, εστιάζοντας στη χωριστή διαλογή, στην ανακύκλωση όσων μπορούν να ανακυκλωθούν και στη μετατροπή των βιοαποδομήσιμων αποβλήτων σε φυσικό εδαφοβελτιωτικό. Τα εργοστάσια καύσης αποβλήτων και οι Χώροι Υγειονομικής Ταφής πρέπει να απαγορευτούν, καθώς ευθύνονται για σοβαρούς περιβαλλοντικούς και υγειονομικούς κινδύνους.
- Οι περιβαλλοντικές καταστροφές, οι διαρροές πετρελαίου και φυσικού αερίου, η πλαστική ρύπανση, οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, η πυρηνική απειλή, καθώς και η άνοδος της θερμοκρασίας και οι φυσικές καταστροφές όπως οι πυρκαγιές, οι πλημμύρες και οι ξηρασίες δεν σταματάνε μπροστά σε σύνορα. Σήμερα, είναι δύσκολο να βρει κανείς μια χώρα ή ακόμη και μια περιφέρεια που να μην επηρεάζεται με κάποιο τρόπο από ένα περιβαλλοντικά επιβλαβές έργο, ή από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Από ακραία καιρικά φαινόμενα ή φυσικές καταστροφές, μέχρι σχέδια γεωτρήσεων, εξορύξεων, κατασκευής εγκαταστάσεων καύσης ορυκτών καυσίμων ή άλλες επιθέσεις στα οικοσυστήματα, ολόκληρος ο κόσμος είναι ένα πεδίο πιθανών περιβαλλοντικών καταστροφών.
- Κανένα μέρος στη γη δεν είναι ασφαλές όσο ο καπιταλισμός συνεχίζει να βασίζει τα κέρδη του στην καταστροφή του πλανήτη. Αυτό καθιστά την αναγκαιότητα του διεθνισμού στο πεδίο των περιβαλλοντικών κινημάτων και των εργατικών αγώνων ακόμα μεγαλύτερη και πιο επείγουσα.
- Σε ορισμένες περιπτώσεις, ο διεθνισμός μπορεί να έχει ακόμη μεγαλύτερη σημασία, όταν οι περιβαλλοντικές απειλές συνδυάζονται με εθνικιστικές εντάσεις. Κάτι τέτοιο συμβαίνει στην περίπτωση της σύγκρουσης στο Αιγαίο, όπου πολυεθνικές εταιρείες ενέργειας αναζητούν πετρέλαιο και φυσικό αέριο, ενώ οι κυβερνήσεις της Ελλάδας, της Τουρκίας και της Κύπρου ανταγωνίζονται για την εκμετάλλευση αυτών των πόρων. Σε ένα πλαίσιο παγκόσμιας αστάθειας και αυξανόμενων εντάσεων μεταξύ των μεγάλων ιμπεριαλιστικών μπλοκ, τέτοιες εξελίξεις μπορούν να πυροδοτήσουν ακόμη μεγαλύτερους κινδύνους για τους λαούς σε τοπικό επίπεδο.
- Έτσι, είναι σημαντικό να διατηρηθούν και να επεκταθούν πρωτοβουλίες όπως η «Kasma Birak / Don’t Dig it / Μας Σκάβουν το Λάκκο», μια κοινή καμπάνια κατά των ορυκτών καυσίμων, του εθνικισμού και του πολέμου, από τοπικές περιβαλλοντικές ομάδες από την Ελλάδα, την Τουρκία και την Κύπρο, στην προσπάθεια της ανάπτυξης κοινών αγώνων για την ειρήνη και ενάντια στους εθνικιστικούς ανταγωνισμούς στην περιοχή και για την περιβαλλοντική προστασία ολόκληρης της Μεσογείου. Είναι επίσης σημαντικό να συνεχίσουμε την παρέμβασή μας σε περιβαλλοντικά κινήματα της νεολαίας, όπως το κίνημα «Fridays for Future» στη Ρουμανία, που αποτελείται κυρίως από μαθητές και φοιτητές. Τα στρώματα αυτά έχουν ήδη δείξει σημαντικό ενδιαφέρον για θέματα που αφορούν το περιβάλλον και την κλιματική κρίση ειδικότερα, και είναι πιθανό να τα δούμε να κινητοποιούνται ξανά στο μέλλον.
- Για να είναι αποτελεσματικά και να κερδίσουν νίκες, τα περιβαλλοντικά κινήματα πρέπει να συνδέσουν τα αιτήματά τους με αυτά των εργαζομένων, πρέπει να συνδυάσουν τις δικές τους μορφές δράσης με τις απεργίες, τη μέθοδο που χτυπά άμεσα στα κέρδη των καπιταλιστών. Τα τοπικά περιβαλλοντικά κινήματα, πρέπει επίσης να προβάλλουν αιτήματα για ζητήματα όπως η δημιουργία νέων θέσεων εργασίας σε τομείς όπως η έρευνα, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, η αποκατάσταση και η διατήρηση των τοπικών οικοσυστημάτων κ.λπ. καθώς και η προστασία των θέσεων εργασίας που υπάρχουν (στη γεωργία, τον τουρισμό, την αλιεία κ.λπ.) από τις καταστροφικές συνέπειες δραστηριοτήτων όπως η εξόρυξη, οι γεωτρήσεις κ.λπ. Σε κάθε μία από αυτές τις περιπτώσεις, οι μεγάλοι «επενδυτές» και οι τοπικές αρχές υποστηρίζουν ότι το έργο τους θα δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας και θα βελτιώσει την τοπική και εθνική οικονομία. Αυτό το επιχείρημα μπορεί να είναι πειστικό για τμήματα της κοινωνίας που βρίσκονται αντιμέτωπα με τη φτώχεια και την ανεργία, εκτός αν τα περιβαλλοντικά και εργατικά κινήματα προτείνουν τις δικές τους, καλά επεξεργασμένες προτάσεις, απαιτώντας παράλληλα:
- Μαζικές δημόσιες επενδύσεις στην έρευνα σχετικά με τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (αιολική, ηλιακή, γεωθερμική, θαλάσσια κυματική ενέργεια, παλιρροϊκή ενέργεια, τεχνολογία υδρογόνου κ.λπ.) και ένα σχέδιο για τον τερματισμό της εξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα το συντομότερο δυνατό. Απαγόρευση της πυρηνικής ενέργειας, καθώς αποτελεί τεράστια απειλή για τη ζωή και την υγεία των ανθρώπων, καθώς και για το περιβάλλον.
- Άμεση απαγόρευση των πλαστικών μιας χρήσης και σχέδιο για τη δημιουργία εναλλακτικών λύσεων φιλικών προς το περιβάλλον.
- Ένα δημόσιο και δημοκρατικά ελεγχόμενο σύστημα διαχείρισης αποβλήτων, βασισμένο στην ιδέα των τοπικών μονάδων διαχείρισης απορριμμάτων, με στόχο την ανακύκλωση και την κομποστοποίηση.
- Απαγόρευση των Γενετικά Τροποποιημένων Τροφίμων και Οργανισμών και πρόγραμμα αντικατάστασης των υβριδικών σπόρων με παραδοσιακές ποικιλίες καλλιεργειών και αφαίρεση του ελέγχου της παραγωγής τροφίμων από τα χέρια των πολυεθνικών εταιρειών. Είναι επίσης απαραίτητη μια μαζική ενημερωτική εκστρατεία για τη σταδιακή αλλαγή των διατροφικών συνηθειών, που ουσιαστικά δημιουργήθηκαν από τις πολυεθνικές εταιρείες τροφίμων για να εξυπηρετήσουν τα κέρδη τους.
- Προστασία των σημαντικών καταφυγίων της άγριας ζωής και των ευάλωτων οικοσυστημάτων, αποκατάσταση αυτών που έχουν υποστεί ζημιές με τον πληρέστερο δυνατό τρόπο.
- Εξάλειψη της πρακτικής της προγραμματισμένης αχρήστευσης εμπορευμάτων από τους κατασκευαστές. Όλες οι μηχανικές συσκευές πρέπει να κατασκευάζονται για να διαρκούν όσο γίνεται περισσότερο.
- Να περάσουν σε δημόσια ιδιοκτησία υπό εργατικό έλεγχο και διαχείριση οι κολοσσοί των αγροτικών επιχειρήσεων, στο πλαίσιο ενός σοσιαλιστικού σχεδιασμού των εθνικών και περιφερειακών οικονομιών και της παγκόσμιας οικονομίας, ώστε να σχεδιάζεται η παραγωγή και η διανομή τροφίμων με βάση τις ανάγκες του πληθυσμού του πλανήτη, με βασικό κριτήριο τη δημόσια υγεία και την προστασία της φύσης και όχι την ακόρεστη απληστία για κέρδη των καπιταλιστικών επιχειρήσεων.
