Της Τζούντι Μπίσον, Σοσιαλιστικό Κόμμα – CWI (αδελφή οργάνωση του «Ξ» στη Βρετανία)
Μαζικές διαδηλώσεις, στις οποίες πήραν μέρος σχεδόν 1 εκατομμύριο άνθρωποι, ξέσπασαν στη Πετρούπολη στις 2 και 3 Ιούλη του 1917, σε μια κολοσσιαία έκρηξη οργής και δυσαρέσκειας.
Οι εργάτες, οι στρατιώτες και οι αγρότες αντιδρούσαν οργισμένα στην αποτυχία της προσωρινής κυβέρνησης – που ανέλαβε την εξουσία μετά την επανάσταση του Φλεβάρη – να επιφέρει δραστικές αλλαγές στις φρικτές συνθήκες κάτω από τις οποίες ζούσαν. Βρίσκονταν αντιμέτωποι με τις υψηλές τιμές των τροφίμων, τους μισθούς φτώχειας, τις ανταπεργίες (lock out) των ιδιοκτητών των εργοστασίων και την έλλειψη μέσων μεταφοράς.
Η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι ήταν η απόφαση της κυβέρνησης ήδη από τον Ιούνη να ξεκινήσει μια νέα επίθεση στα πλαίσια του Ά Παγκοσμίου Πολέμου, βυθίζοντας μαζικά τον πληθυσμό σε ακόμη πιο βαθιά δυστυχία. Οι φτωχοί ζούσαν σε συνθήκες πολέμου, ενώ οι πλούσοι κολυμπούσαν στα κέρδη χάρη στις υψηλές τιμές των βασικών αγαθών και την κάλυψη των αναγκών του πολέμου.
Η τεράστια δύναμη του κινήματος των αρχών του Ιούλη έφερε την κυβέρνηση κοντά στην κατάρρευση. Σοκαρισμένη από την εικόνα που έβλεπε μποροστά της, την οποία αντιλαβμανόταν ως αμφισβήτηση της εξουσίας της – όπως εξάλλου την αντιλαμβάνονταν και οι περισσότεροι από τους εργάτες της Πετρούπολης – διέταξε το στρατό να πυροβολήσει τους διαδηλωτές. Επακολούθησε ένα όργιο καταστολής που άφησε πίσω του εκατοντάδες νεκρούς.
Αντεπαναστατικά στρατεύματα στάλθηκαν στην Πετρούπολη, τα όπλα των εργατών και των στρατιωτών της πόλης κατασχέθηκαν και τα επαναστατικά στρατεύματα που ήταν στο μέτωπο αφοπλίστηκαν.
Οι Μπολσεβίκοι κατηγορήθηκαν για τα γεγονότα από τη κυβέρνηση και τους πολιτικούς τους αντιπάλους και βρέθηκαν αντιμέτωποι με ένα κύμα καταστολής. Πολλοί πετάχτηκαν στη φυλακή, συμπεριλαμβανομένου του Τρόσκι και ενός αριθμού άλλων ηγετών. Οι εφημερίδες και τα γραφεία τους δέχτηκαν επιδρομές και έκλεισαν. Ο Λένιν έφυγε για τη Φινλανδία και κατάφερε να επιστρέψει μόνο αφού είχε τελειώσει και ο Σεπτέμβρης.
Έτσι οι Μπολσεβίκοι – στη μέση ενός έτους με μαζικά κινήματα και δυο επαναστάσσεις – είχαν υποστεί σημαντικά πλήγματα και εξαναγκάστηκαν σε ημι-παράνομη δουλειά για έναν αριθμό εβδομάδων. Εκτός από τις φυσικές επιθέσεις εναντίον τους, ήταν επίσης αντιμέτωποι με μια μεγάλη κυβερνητική προπαγανδιστική επίθεση που τους κατηγορούσε για την έλλειψη προμηθειών στο μέτωπο και τις επιτυχίες του γερμανικού στρατού.
Στην πραγματικότητα δεν ήταν οι ηγέτες των Μπολσεβίκων αυτοί που είχαν καλέσει τις διαδηλώσεις. Για την ακρίβεια ήταν αντίθετοι με την πραγματοποίηση τους.
Όταν όμως το κίνημα έτσι κι αλλιώς ξέσπασε, συνειδητοποίησαν ότι η θέση τους σαν επαναστατικό κόμμα ήταν να εμπλακούν πλήρως σε αυτό –επρόκειτο για την έκφραση μιας απελπισμένης κραυγής για αλλαγή – προκειμένου να προσπαθήσουν να το στρέψουν σε μια οργανωμένη κατεύθυνση και να ελαχιστοποιήσουν τις συνέπειες της ήττας.
Ένα στρώμα του πληθυσμού, ιδιαίτερα στην Πετρούπολη και στις τάξεις των στρατιωτών στο μέτωπο, βρισκόταν σε τεράστιο αναβρασμό, με ξεκάθαρη διάθεση εξέγερσης. Επίσης, στις αγροτικές περιοχές λάμβαναν χώρα απόπειρες των αγροτών να καταλάβουν τη γη.
Το κίνημα ήταν ανοργάνωτο, με πολλές οδομαχίες και προετοιμασίες για ένοπλες δράσεις. Για παράδειγμα, ένα σύνταγμα πυροβολικού επισκεπτόταν εργοστάσια για να κερδίσει υποστήριξη για μια ένοπλη επίθεση ενάντια στην κυβέρνηση.
Οι εργάτες και οι στρατιώτες κατέβαιναν στην έδρα της εκτελεστικής επιτροπής των Σοβιέτ στο ανάκτορο της Ταυρίδας, απαιτώντας τα Σοβιέτ – τα συμβούλια των εργατών, στρατιωτών και αγροτών – να πάρουν την εξουσία. Εν τω μεταξύ οι αντεπαναστάτες Μενσεβίκοι και Σοσιαλεπαναστάτες μέσα στα ανάκτορα καταδίκαζαν το κίνημα σαν μια επίθεση ενάντια στη δημοκρατία από ένοπλες συμμορίες!
Οι Μπολσεβίκοι συμμετείχαν στις διαδηλώσεις με συνθήματα όπως «Καμία συμμαχία με την αστική τάξη», «Όλη η εξουσία στα Σοβιέτ», «Τέλος στη στρατιωτική επίθεση» και «Κρατικός έλεγχος της παραγωγής».
Συνείδηση
Η μεγάλη δυσκολία που αντιμετώπισαν ήταν ότι η συνείδηση αυτού του πολύ μαχητικού στρώματος που ηγούνταν της εξέγερσης στην Πετρούπολη βρισκόταν μπροστά από την υπόλοιπη χώρα. Σαν αντανάκλαση αυτού του γεγονότος, οι Μπολσεβίκοι ήταν ακόμη μόνο μια μειοψηφία στα βασικά Σοβιέτ.
Οι Μενσεβίκοι και οι Σοσιαλεπαναστάτες ήταν πλειοψηφία στα εργατικά και τα αγροτικά στρώματα, καθώς παρέμεναν οι αυταπάτες σε σχέση με την ικανότητα τους να εκπληρώσουν τις υποσχέσεις τους: να βάλουν τέλος στον πόλεμο, να δώσουν γη στους αγρότες, να επιτρέψουν τον εργατικό έλεγχο στη παραγωγή κοκ.
Όμως αυτά τα κόμματα, βασισμένα κυρίως στους διανοούμενους και την αγροτιά, δεν είχαν ένα βιώσιμο σχέδιο για να εκπληρώσουν τις υποσχέσεις τους, ούτε και τη βούληση να το πράξουν. Στην πραγματικότητα χρησίμευαν ως «όργανο της αστικής τάξης για την εξαπάτηση του λαού», για να χρησιμοποιήσουμε τα λόγια του Λένιν.
Δεν είχαν μάθει τίποτα από την επανάσταση του Φλεβάρη που έδειξε καθαρά ότι είναι αδύνατο οι καπιταλιστές να φέρουν την αστική δημοκρατία και την οικονομική ανάπτυξη, όπως και ότι θα έκαναν ότι ήταν δυνατό για να δώσουν την εξουσία πίσω στις δυνάμεις του καπιταλισμού και της φεουδαρχίας.
Είχαν οι Μπολσεβίκοι δίκιο που αρχικά αντιτάχθηκαν στη προοπτική των διαδηλώσεων και έπειτα εξέδωσαν κάλεσμα με το οποίο ζητούσαν τη λήξη τους τη νύχτα της 4ης Ιουλίου;
Θα μπορούσε το κίνημα παρά τα εμπόδια, να συνεχίσει μέχρι να δώσει την εξουσία στα χέρια των Σοβιέτ ή της εργατικής τάξης;
Οι διαφορές στη συνείδηση και τη διάθεση των μαζών θα είναι πάντα αναπόφευκτες, αλλά θα μπορούσαν αυτές διαφορές σε εκείνο το σταδίο να ξεπεραστούν από τη δράση;
Τόσο ο Λένιν όσο και ο Τρότσκι – που μαζί στη συνέχεια οδήγησαν τους Μπολσεβίκους στην επιτυχημένη εργατική επανάσταση του Οκτώβρη – εξήγησαν ότι σε εκείνο το στάδιο η κατάληψη της εξουσίας δε θα οδηγούσε στη διατήρηση της στη συνέχεια.
Και οι δυο έκριναν, τόσο εκείνη την εποχή όσο και στις μετέπειτα αναλύσεις τους, ότι από τη στιγμή που το κίνημα είχε ξεσπάσει, το σωστό ήταν να καλέσουν σε μια ειρηνική διαδήλωση και όχι μια εξέγερση. Διαφορετικά, όπως ανέλυσε αργότερα ο Τρότσκι, η Πετρούπολη τον Ιούλη θα μπορούσε να γίνει μια «Κόμμουνα», περικυκλωμένη και σε συνθήκες πείνας όπως η αντίστοιχη Κομμούνα του Παρισίου το 1871.
Επαναλαμβανόμενα ξεσπάσματα
Οι «ημέρες του Ιούλη» δεν ήταν το πρώτο ξέσπασμα μαζικής δυσαρέσκειας μετά την επανάσταση του Φλεβάρη. Υπήρξαν μεγάλες διαμαρτυρίες τον Απρίλη και τον Ιούνη, κατά τη διάρκεια των οποίων οι Μπολσεβίκοι απαίτησαν οι ηγέτες των Σοβιέτ να πάρουν την πλήρη εξουσία και να απορρίψουν την άχρηστη, καπιταλιστική προσωρινή κυβέρνηση.
Στις 18 Ιούνη σχεδόν μισό εκατομμύριο άνθρωποι διαδήλωσαν, με τα συνθήματα των Μπολσεβίκων να χαίρουν μαζικής αποδοχής. Αλλά παρά το μέγεθος τους, και σε αυτά τα κινήματα διαμαρτυρίας, οι ηγέτες των Μπολσεβίκων έπρεπε να παίξουν ένα περιοριστικό ρόλο, προειδοποιώντας ενάντια στις απόπειρες για βίαιη κατάληψη της εξουσίας.
Δεν ήθελαν να δουν το αίμα και την ενέργεια των εργαζομένων να θυσιάζονται άσκοπα σε βίαιες συγκρούσεις με τους φιλοκαπιταλιστές «Καντέτους» (σημ: Συνταγματικοί Δημοκράτες, το βασικό αστικό κόμμα της εποχής) τις αντιδραστικές φιλοτσαρικές Μαύρες Εκατονταρχίες και τις κρατικές δυνάμεις.
Από την περίοδο λίγο μετά την επανάσταση του Φλεβάρη, τα Σοβιέτ συνυπήρχαν με τη φιλοκαπιταλιστική προσωρινή κυβέρνηση, χωρίς κανείς από τους δυο να έχει το πάνω χέρι απέναντι στον άλλο. Οι εκπρόσωποι του καπιταλισμού, σε συμμαχία με τους γαιοκτήμονες, ήθελαν να τελειώνουν με τα Σοβιέτ, αλλά δεν είχαν τη δύναμη να το καταφέρουν.
Από την άλλη, τα Σοβιέτ ελέγχονταν από τους Τσερετέλι και Τσερνόφ – Μενσεβίκους και Σοσιαλεπαναστάτες που αρνούνταν να αμφισβητήσουν σοβαρά την καπιταλιστική κυβέρνηση. Αντίθετα, την κρατούσαν ζωντανή προσπαθώντας να την «ελέγχουν». «Περιμένετε τη σύγκλιση της συντατικής συνέλευσης για να λυθούν όλα τα προβλήματα», συνέχισαν να υπόσχονται, ενώ την ίδια στιγμή έκαναν ότι μπορούσαν για να την αναβάλουν.
Στις 6 Μάη ένας αριθμός Μενσεβίκων και Σοσιαλεπαναστατών ηγετών μπήκαν ακόμη και στο υπουργικό συμβούλιο, δημιουργώντας μια συμμαχία που για την αστική τάξη και τους γαιοκτήμονες βοηθούσε θολώνοντας τα νερά όσον αφορά τη πραγματική φύση της κυβέρνησης. Οι Μενσεβίκοι και οι Σοσιαλεπαναστάτες προχώρησαν στη σύναψη συμφωνίων και σε άθλιους συμβιβασμούς με τους αστούς υπουργούς.
Ο Λένιν αργότερα σχολίασε:
«…Οι καπιταλιστές έτριψαν με χαρά τα χέρια τους έχοντας βρει βοηθούς ενάντια στον λαό στα πρόσωπα των «ηγετών των Σοβιέτ» και έχοντας διασφαλίσει την υπόσχεση τους να υποστηρίξουν «τις επιθετικές επιχειρήσεις στο μέτωπο», δηλαδή την επανάληψη του ιμπεριαλιστικού ληστρικού πολέμου…»
Στις αρχές Ιούλη, 6 υπουργοί που ήταν μέλη στο βασικό καπιταλιστικό κόμμα, τους Καντέτους, παραιτήθηκαν από τις θέσεις του, παραδίδοντας τη θέση του επικεφαλής της κυβέρνησης στον Σοσιαλεπαναστάτη Αλεξάντερ Κερένσκι. Ωστόσο, ο Κερένσκι και οι γύρω από αυτόν ήταν «απλώς ένα προπέτασμα για τους αντεπαναστάτες Καντέτους και τη στρατιωτική κλίκα που βρίσκεται στην εξουσία σήμερα» εκτιμούσε ο Λένιν.
Αυτή η «στρατιωτική κλίκα» προωθήθηκε σκόπιμα από την κυβέρνηση σαν συνέπεια της διαταγής για στρατιωτική επίθεση τον Ιούνη. Ένας από τους στόχους της κυβέρνησης ήταν να ανακόψει την επαναστατική ζύμωση που δεν έλεγε να σταματήσει – ο πληθυσμός ήθελε ακόμη απεγνωσμένα να δει αποτελέσματα από την επανάσταση του Φλεβάρη. Ο στρατιωτικός βραχίονας του κράτους ήταν ως εκ τούτου απαραίτητος για τη βίαιη καταστολή της αντίθεσης στην κυβέρνηση και των Μπολσεβίκων μετά την εξέγερση του Ιούλη.
Οι Μενσεβίκοι και οι Σοσιαλεπαναστάτες ηγέτες, με διάφορους τρόπους υποστήριξαν σιωπηρά ή και πιο ανοιχτά τις επιθέσεις εναντίον των Μπολσεβίκων, φανερώνοντας περαιτέρω την αντεπαναστατική τους φύση. «…Έχουν βουλιάξει στο πάτο του βρωμερού αντεπαναστατικού βούρκου…βασικά πρόδωσαν τους Μπολσεβίκους» είπε ο Λένιν.
Ο Λένιν επανεκτίμησε την κατάσταση μετά τις «Μέρες του Ιούλη». Τον Ιούνη προβληματιζόταν ήδη για τις αλλαγές που λάμβαναν χώρα, αλλά τώρα συνειδητοποίησε πλήρως πως μια αποφασιστική, αντικειμενική αλλαγή είχε προκύψει. Αντί της «δυαδικής εξουσίας», η αντεπανάσταση είχε κερδίσει το πάνω χέρι, με επικεφαλής τους ανώτατους αξιωματικούς του στρατού και με τη στήριξη των καπιταλιστών και των μοναρχικών.
Ανάλυση
Οι εχθροί της εργατικής τάξης επιβεβαίωναν με τη στάση τους την ορθότητα της ανάλυσης του Λένιν. Μετά τις διαδηλώσεις του Ιούλη, ο πρίγκηπας Λβοφ, πρώην επικεφαλής της προσωρινής κυβέρνησης, δήλωσε σε μια ομιλία του:
«…Αυτό που ενισχύσει την αισιοδοξία μου πάνω απ’ όλα, είναι τα γεγονότα των περασμένων ημερών μέσα στη χώρα. Είμαι πεπεισμένος ότι το «βαθύ ρήγμα» που πετύχαμε στο μέτωπο του Λένιν είναι ασύγκριτα πιο σημαντικό για τη Ρωσία απ’ ότι το γερμανικό ρήγμα στο νοτιοδυτικό μας μέτωπο…»
Ο Λένιν εξήγησε ότι αυτή η νέα κατάσταση σήμαινε πως το κάλεσμα στα Σοβιέτ να πάρουν την εξούσια δεν ήταν πλέον ένα σωστό αίτημα, επειδή δεν μπορούσαν πλέον να το κάνουν με έναν απλό τρόπο, απλώς αποφασίζοντας να διαλύσουν την προσωρινή κυβέρνηση.
Οι εξεγέρσεις και η «μερική αντίσταση» δεν θα ήταν αρκετές, συμπέρανε. Αντ’ αυτού ήταν απαραίτητο να κερδηθεί η πλειοψηφία των εργατών και των αγροτών στο πρόγραμμα των Μπολσεβίκων και να προετοιμαστεί προσεκτικά για μια ένοπλη εξέγερση όταν προκύψουν οι κατάλληλες συνθήκες για την επιτυχία της. Αν δεν προέκυπτε μια νέα εργατική επανάσταση, η χώρα θα οδηγούνταν σε μια πλήρη νίκη μιας στρατιωτικής δικατορίας.
Εξηγώντας περαιτέρω την κατάσταση, ο Λένιν εξέδωσε μια νεκρολογία για τα Σοβιέτ, στην περίπτωση που θα παρέμεναν υπό την ηγεσία των αντεπαναστατικών κομμάτων:
«…Αυτή τη στιγμή τα Σοβιέτ είναι σαν τα πρόβατα που τα έχουν φέρει στο σφαγείο και βελάζουν θλιμένα κάτω από το μαχαίρι του χασάπη. Τα Σοβιέτ είναι επί του παρόντος ανίσχυρα και αβοήθητα απέναντι στην θριαμβεύουσα αντεπανάσταση…»
Η άποψη του Λένιν εγκρίθηκε από το συνέδριο των Μπολσεβίκων που ξεκίνησε στις 26 Ιούλη (κατά τη διάρκεια του οποίου εγκρίθηκε επίσης η συμμετοχή του Τρότσκι στο κόμμα).
Το σύνθημα «Όλη η εξουσία στα Σοβιέτ» αντικαταστάθηκε από το σύνθημα «Εξουσία για την εργατική τάξη και την αγροτιά».
Μόλις εφτά βδομάδες αργότερα, όταν οι Μπολσεβίκοι κέρδισαν την πλειοψηφία στο εργατικό τμήμα του Σοβιέτ της Πετρούπολης στις 9 Σεπτέμβρη – με τον Τρότσκι να εκλέγεται επικεφαλής του Σοβιέτ – μπορούσαν πλέον να πουν: «Όλη η εξουσία στα Μπολσεβίκικα Σοβιέτ»!
Οι «Μέρες του Ιούλη» περιέχουν πολλά διδάγματα για τους αγώνες και τα κινήματα σήμερα. Ένα από αυτά είναι ότι ένα επαναστατικό κόμμα δεν πρέπει απλώς να υποστηρίζει κάθε μαζικό κίνημα, ή κάθε επίθεση απέναντι στο καπιταλιστικό σύστημα που προκύπτει. Πρέπει παράλληλα να προσπαθεί να το οδηγήσει σε μια κατεύθυνση που θα συμβάλει στην ενοποίηση, ενίσχυση και προχώρημα συνολικά του εργατικού κινήματος, όπως έκαναν οι Μπολσεβίκοι.
Ωστόσο, ίσως το πιο σημαντικό μάθημα είναι ο τρόπος με τον οποίο η μαρξιστική ανάλυση μαζί με τον δημοκρατικό διάλογο και αντιπαράθεση μπορούν να επιτρέψουν σε ένα επαναστατικό κόμμα να αντιμετωπίσει μια περίοδο υποχωρήσεων και να επαναπροσανατολίσει τις δυνάμεις του για να χτίσουν στη κατεύθυνση της μελλοντικής νίκης.
Σχετικά άρθρα
- Ιούνης 1917: οι Μπολσεβίκοι κερδίζουν έδαφος, μετατρέπονται σε μια ισχυρή δύναμη!
- Ρωσική επανάσταση 1917 – Απρίλης: ο επαναπροσανατολισμός των Μπολσεβίκων
- Μάρτης 1917 – Μετά την πτώση του Τσαρισμού, ποια είναι τα επόμενα βήματα της επανάστασης;
- 1917: Η απελευθέρωση των γυναικών και της ΛΟΑΤ κοινότητας στην επαναστατική Ρωσία
- Ο Φλεβάρης – έτσι ξεκίνησε η Ρώσικη επανάσταση του 1917
- Γενάρης 1917 – Η παραμονή της επανάστασης
