Του Χάρη Σαββίδη 

Η προηγούμενη εβδομάδα ήταν ιστορική για την αμερικανική κεντρική τράπεζα (Fed) καθώς αποφάσισε να διακόψει το πρόγραμμα εκτύπωσης δολαρίων (που είναι γνωστό ως QE3 και λειτουργούσε μέσω της αγοράς κρατικών ομολόγων και τιτλοποιημένων ενυπόθηκων δανείων).

Το πρόγραμμα αυτό υπήρξε το τρίτο του είδους του. Όλα αυτά προέκυψαν ως το λογικό επόμενο βήμα του μηδενισμού του βασικού επιτοκίου δανεισμού, το 2008. Από τότε το μόνο που θα μπορούσε να κάνει η κεντρική τράπεζα για να βοηθήσει την οικονομία, αυξάνοντας παραπέρα τη ρευστότητα, ήταν να τυπώνει χρήμα.

Όλα καλά;…

Αυτό τον καιρό στην Fed (όπως είναι γνωστή η κεντρική τράπεζα των ΗΠΑ) υπάρχουν αισθήματα ανακούφισης για τα αποτελέσματα της πολιτικής που ακολούθησαν όλα τα προηγούμενα χρόνια.

Το ποσοστό ανεργίας, που προ πενταετίας «φλέρταρε» με το 10%, σήμερα είναι μικρότερο του 6%. Οι τιμές στην αγορά ακινήτων έχουν ανακάμψει σε σημαντικό βαθμό και στο χρηματιστήριο οι δείκτες σπάνε το ένα ρεκόρ μετά το άλλο. Ο φόβος που υπήρχε αρχικά για τους κινδύνους δημιουργίας πληθωριστικών πιέσεων στην οικονομία από την εκτύπωση χρήματος δεν δικαιώθηκε – ο τιμάριθμος βρίσκεται στο 1,5%.

Ακόμα, η εικόνα της οικονομίας συνολικά εμφανίζεται θετική. Την προηγούμενη Πέμπτη ανακοινώθηκε ότι το αμερικανικό ΑΕΠ κατά τους καλοκαιρινούς μήνες «έτρεχε» με ρυθμό 3,5%. Μπορεί να είναι χαμηλότερος από το 4,6% του β΄ τριμήνου αλλά παραμένει ψηλός και ξεπέρασε αισθητά τις προσδοκίες (η μέση πρόβλεψη ήταν 2,9%).

Κατά τα τελευταία 5 τρίμηνα ο ρυθμός ανάπτυξης έχει υπερβεί το 3% σε όλα πλην του περασμένου χειμώνα, όταν η βαρυχειμωνιά προκάλεσε συρρίκνωση του ΑΕΠ. Η αμερικανική οικονομία, εκ πρώτης όψεως, δείχνει να σταθεροποιείται σε τροχιά ικανοποιητικής ανάπτυξης.

… όχι ακριβώς

Μια πιο προσεκτική ματιά στους αριθμούς αποκαλύπτει μια αρκετά διαφορετική εικόνα.

Σημαντικό μέρος της ανάπτυξης το γ’ τρίμηνο προήλθε από την αύξηση των δημοσίων δαπανών – κυρίως εκείνων για τον αμερικανικό στρατό (κατά 16% ή 30 δισ. δολ.). Απογοητευτικά ήταν, αντιθέτως, τα στοιχεία για τις ιδιωτικές επενδύσεις και τις καταναλωτικές δαπάνες.

Στην αγορά εργασίας, η υποχώρηση του ποσοστού ανεργίας δεν είναι και τόσο πραγματική καθώς αποδίδεται σε μεγάλο βαθμό στην απογοήτευση πολλών ανέργων, που παύουν να αναζητούν δουλειά. Ενώ, από την άλλη, οι νέες θέσεις εργασίας είναι σε ένα μεγάλο τμήμα τους προσωρινές και αμείβονται σαφώς χειρότερα από εκείνες που υπήρχαν πριν την κρίση.

Όσο για την απουσία πληθωριστικών πιέσεων, αυτή δεν έχει να κάνει με εσωτερικούς παράγοντες στις ΗΠΑ, αλλά αποδίδεται στο παγκόσμιο αποπληθωριστικό περιβάλλον.

Κάτι φοβούνται οι «επενδυτές»…

Στην πραγματική οικονομία μπορεί η συνεισφορά της εκτύπωσης δολαρίων να είναι αμφιλεγόμενη αλλά στην «αγορά» δεν έχουν αμφιβολίες: Τα φρεσκοτυπωμένα δολάρια υπήρξαν το καύσιμο ενός ξέφρενου ράλι στα χρηματιστήρια, που βοήθησε τις τράπεζες να επουλώσουν τις πληγές που επιφέρει η κρίση στην κερδοφορία τους.

Τώρα όμως που η στρόφιγγα στερεύει, οι «επενδυτές» αρχίζουν να ανησυχούν. Η αύξηση της αβεβαιότητας δημιουργεί εντονότερες διακυμάνσεις ενώ τα υπερβολικά υψηλά επίπεδα των τιμών των μετοχών τροφοδοτούν τους φόβους για απότομη διόρθωση.

Το κλίμα αυτό είναι περισσότερο αισθητό στα ευρωπαϊκά χρηματιστήρια, με πρώτο το ελληνικό. Παρά το ότι τα αποτελέσματα των stress test ήταν ευνοϊκά, στην Αθήνα οι τραπεζικές μετοχές έχασαν σχεδόν το ένα πέμπτο της αξίας τους μέσα σε 3 συνεδριάσεις. Σχεδόν το ένα τρίτο της αξίας της έχει χάσει και η τράπεζα με τις χειρότερες επιδόσεις στα stress test, η ιταλική Monte dei Paschi di Siena. Πιέσεις δέχθηκαν όμως και μετοχές ισχυρών τραπεζών, όπως οι γερμανικές Commerzbank και Deutsche Bank.

Πριν την καταιγίδα

Κάποιος απτός άμεσος κίνδυνος δεν υπάρχει στον ορίζοντα, κι όμως το κλίμα στην αγορά θυμίζει την στιγμή πριν την καταιγίδα. Ο… ουρανός είναι εξαιρετικά βαρύς, με τις μεγαλύτερες οικονομίες διεθνώς να διολισθαίνουν προς την παγίδα του αποπληθωρισμού και να αδυνατούν να ανακάμψουν από την κρίση. Οι πολιτικές λιτότητας και οι νεοφιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις πλήττουν τα εισοδήματα των εργαζομένων, περιορίζοντας περαιτέρω τη ζήτηση στην αγορά. Η ανεργία όταν δεν αυξάνεται, καμουφλάρεται σε κακοπληρωμένες θέσεις μερικής απασχόλησης. Οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις στον ευρωπαϊκό Νότο αδυνατούν να δανειστούν από τις τράπεζες, την ώρα που οι μεγάλες επιχειρήσεις στον Βορρά δεν ξέρουν τι να κάνουν με τα φθηνά κεφάλαια που τους προσφέρονται. Ο πλούτος συσσωρεύεται σε όλο και λιγότερα χέρια, επιτείνοντας την κρίση και οδηγώντας όλο και ταχύτερα στην έκρηξη.