Δημοσιεύουμε σήμερα το β’ μέρος του άρθρου για τους αγώνες των Ινδιάνων της Β. Αμερικής στις δεκαετίες του 60 και του 70, με αφορμή τον ιστορικό αγώνα που δίνεται αυτή την περίοδο στο Standing Rock (δείτε: xekinima.org/standing-rock). Το πρώτο μέρος δημοσιεύθηκε χτες (δείτε: https://xekinima.org/oi-agones-ton-indianon-tis-boreiou-ame/)
Του Γιώργου Κασαμπαλάκου
Δημιουργία του ΑΙΜ-κατάληψη του Αλκατράζ
Το ΑΙΜ ιδρύθηκε το 1968 στη Μινεάπολις, από τον Ντένις Μπανκς, τον Τζωρτζ Μίτσελ και τον Κλάιντ Μπέλεκουρτ. Στην ιδρυτική σύσκεψη, στην οποία συγκεντρώθηκαν περίπου 200 Ινδιάνοι, συζητήθηκαν κρίσιμα ζητήματα της καθημερινότητας τους, όπως η στέγαση, η φτώχεια και η έλλειψη τροφής, αλλά και η καταπάτηση δικαιωμάτων που απέρρεαν από τις προηγούμενες συνθήκες. Το FBI και η CIA, βέβαια, παρακολουθούσαν στενά τις κινήσεις τους…
Το ΑΙΜ δε νοιαζόταν να μην προκαλέσει, τουναντίον, η δημοσιότητα, η κάλυψη από τα Μ.Μ.Ε. ήταν βασικό εργαλείο στην ενημέρωση της κοινωνίας για τα προβλήματα που αντιμετώπιζαν οι γηγενείς Αμερικανοί. Τον Οκτώβρη του 1969, η έναρξη του κινήματος έλαβε χώρα στο νησί Αλκατράζ. Οι Ινδιάνοι, ήδη από το 1964, διεκδικούσαν την κυριότητα του νησιού, βάσει της συνθήκης του Φορτ Λάραμι, του 1868. Στις 9 Νοέμβρη, λιγότεροι από 10 μέλη του AIM με αρχηγό τον Ρίτσαρντ Όουκς, κατέλαβαν συμβολικά το νησί για μια μέρα. Στις 20 Νοέμβρη επανήλθαν για τα καλά: Εκατό περίπου αυτόχθονες, με ηγέτη τον ίδιο τον Ντένις Μπανκς, κατέλαβαν το νησί για 19 μήνες! Εγκατέστησαν μάλιστα και ραδιοφωνικό σταθμό, τον RADIO FREE ALCATRAZ. Η δημοσιότητα που επεδίωκαν ξεπέρασε τις προσδοκίες τους. Το συγκρότημα Creedence Clearwater Revival επισκέφθηκε την κατάληψη, ενισχύοντας οικονομικά με 15.000 δολάρια το κίνημα. Ανάμεσα στους «υψηλούς καλεσμένους» της κατάληψης ήταν ο Ντικ Γκρέγκορι, ο Μάρλον Μπράντο και η Τζέην Φόντα.
Ένα χρόνο αργότερα, τον Μάρτη του 1970, δώδεκα μέλη του κινήματος κατέλαβαν τα γραφεία του BIA στην Αλαμέντα. Η κατάληψη κράτησε μόλις 3 ώρες, όταν οι εισβολείς παραδόθηκαν ειρηνικά στην αστυνομία.
Καταλήψεις χώρων
Στις 26 Νοέμβρη του 1970, ανήμερα της εθνικής εορτής της Μέρας των Ευχαριστιών, Ινδιάνοι ακτιβιστές κατέλαβαν το Mayflower 2, το πιστό αντίγραφο του πλοίου με το οποίο οι πρώτοι έποικοι έφτασαν στη Μασαχουσέτη. Ο συμβολισμός προφανής: Για τους λευκούς, η άφιξή τους στην αμερικάνικη ήπειρο ήταν ευλογία, για τους ήδη κατοίκους της αμερικανικής ηπείρου τι ήταν;
Τον Απρίλη του 1971, ακολούθησε η κατάληψη του Φορτ Σνέλινγκ, μιας στρατιωτικής βάσης στη Μινεσότα, από δεκάδες μέλη του AIM, που κατεστάλη μέσα από την επέμβαση των ειδικών δυνάμεων.
Ένα μήνα αργότερα, στις 16 Μάη του 1971, το σκηνικό επαναλήφθηκε, αυτή τη φορά σε μια πρώην βάση του ναυτικού στη Μινεάπολη. Με τη συνδρομή προβοκατόρων υπαλλήλων των μυστικών υπηρεσιών, που προχώρησαν σε βανδαλισμούς εντός της βάσης με σκοπό να προκαλέσουν την επέμβαση της αστυνομίας, τερματίστηκε και αυτή η προσπάθεια των μελών του αμερικανικού ινδιάνικου κινήματος.
Ιερό όρος-πρώτες δολοφονίες Ινδιάνων
Μια από τις δράσεις των αυτοχθόνων αμερικανών που έμειναν χαραγμένες στη συλλογική μνήμη ήταν η συμβολική κατάληψη της κορυφής του όρους Ράσμορ, στη Νότια Ντακότα. Εκεί βρίσκεται το πασίγνωστο γλυπτό που αναπαριστά τις μορφές των πρώτων αμερικανών προέδρων, δημιούργημα του γνωστού καλλιτέχνη και μέλους της Κου Κλουξ Κλαν, Γκουτζον Μπόργκλουμ. Το βουνό ανήκε στη φυλή των Λακότα μέχρι το 1877, όταν και προσαρτήθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες μετά τον «μεγάλο πόλεμο των Σιου». Σύμφωνα με τις παραδόσεις των ιθαγενών, το έδαφος αυτό ήταν ιερό, είχε όμως χάσει την ιερότητά του μετά το 1877. Ο Τζων Φάιαρ ‘Κουτσό Ελάφι’, πνευματικός ταγός των Λακότα, έθαψε ιερά αντικείμενα στο βουνό, ώστε αυτό να αποκτήσει ξανά τη χαμένη του πνευματικότητα. Η κατάληψη δεν κράτησε παρά μερικές ώρες.
Στις αρχές του 1972, ένα νέο περιστατικό ήρθε να συσσωρευθεί στην καθημερινότητα της καταπίεσης των γηγενών αμερικανών. Ο Ρέϊμοντ Γιέλοου Θάντερ, μέλος των Λακότα, δολοφονήθηκε από τέσσερις λευκούς στο Γκόρντον της Νεμπράσκα. Σύμφωνα με τις καταγγελίες, προηγήθηκε δημόσιος εξευτελισμός και βασανισμός του. Στη δίκη, που επακολούθησε ένα μήνα μετά, επιβλήθηκε ποινή φυλάκισης σε δύο από τους δολοφόνους. Παρ’ ότι η ποινή φυλάκισης ήταν η μικρότερη δυνατή, επρόκειτο για την πρώτη φυλάκιση λευκών για δολοφονία Ινδιάνου στις Η.Π.Α.
Το ΑΙΜ είχε κάθε δικαίωμα να μιλά για νίκη, αν και για να επιτευχθεί η ισότητα στη μεταχείρισή τους, έπρεπε να διανυθεί ακόμα πολύς δρόμος.
Το μονοπάτι των παραβιασμένων συνθηκών
Στις 20 του ίδιου μήνα, ένας εκ των ηγετών της κατάληψης του Αλκατράζ, ο Ρίτσαρντ Όουκς, έπεσε νεκρός από τα πυρά ενός ρατσιστή, στην Καλιφόρνια.
Μεγάλες διαδηλώσεις ακολούθησαν, ενώ τότε αποφασίστηκε να διοργανωθεί μια μεγάλη πορεία, παρόμοια με εκείνες που γίνονταν για τα πολιτικά δικαιώματα. Ο πρώην ηγέτης του ΑΙΜ, Μπανκς, μαζί με τους Μπαρνέτ και Μπέλεκουρ, σχεδίασαν το «Μονοπάτι των Παραβιασμένων Συνθηκών», μια πορεία που θα διένυε στο πλάτος ολόκληρη τη Βόρεια Αμερική, καταλήγοντας στην Ουάσιγκτον.
Το «Μονοπάτι» ξεκίνησε από το Αλκατράζ του Σαν Φρανσίσκο, στο τέλος του Σεπτέμβρη του 1972. Στην πραγματικότητα, ήταν μια μεγάλη πομπή αυτοκινήτων που διέσχισαν ολόκληρη την αμερικανική ήπειρο. Οι διαδηλωτές, μέλη του ΑΙΜ και 7 μικρότερων οργανώσεων, έφτασαν στην Ουάσιγκτον στις 3 Νοέμβρη του 1972, εκδίδοντας δελτίο τύπου στο οποίο αναφερόταν:
«Το 1832, το Μαύρο Γεράκι είπε στο λαό του πολύ σωστά: Γνωρίζετε τους λόγους που πολεμάμε. Και τους γνωρίζουν και οι λευκοί. Και θα ‘πρεπε γι’ αυτό να ντρέπονται. Σήμερα, η κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών γνωρίζει τους λόγους για τους οποίους πηγαίνουμε στην πρωτεύουσά της. Δυστυχώς όμως γι’ αυτήν, δεν γνωρίζει το πώς πρέπει να μας υποδεχθεί. Πηγαίνουμε εκεί γιατί η Αμερική ενώ δείχνει έτοιμη να εκφράσει τη ντροπή της, μια ντροπή που όμως δεν θα της κοστίσει τίποτε απολύτως, δεν είναι διατεθειμένη να αλλάξει η ίδια και να επιτρέψει μια αξιοπρεπή ζωή για τα ινδιάνικα έθνη.»
Παράλληλα, 800 μέλη του ΑΙΜ κατέλαβαν για μια φορά ακόμα το BIA (Γραφείο Ινδιανικών Σχέσεων) το μετονόμασαν σε Πρεσβεία των Αυτοχθόνων Αμερικανών, κρατώντας το υπό τον έλεγχό τους για 5 ημέρες. Είναι χαρακτηριστικό πως μέχρι και οι Μαύροι Πάνθηρες δήλωσαν την υποστήριξή τους στην κατάληψη, αν το ΑΙΜ την χρειαζόταν. Υπήρξαν όμως και φωνές, όπως αυτή της NTCA (Εθνική Ένωση Προέδρων Φυλών, ένας φορέας με συντηρητικά αντανακλαστικά, που διατηρούσε στενή σχέση με το κράτος) που κατήγγειλε τον ακτιβισμό του ΑΙΜ, καλώντας το κράτος να καταστείλει τους «εγκληματίες» Ινδιάνους, επιβεβαιώνοντας όσους αυτόχθονες υποστήριζαν πως ο μεγαλύτερος αντίπαλος του κινήματος ήταν ο εσωτερικός.
Παρά το παράτολμο της ενέργειάς τους, οι καταληψίες του ΑΙΜ πέτυχαν τους στόχους τους, εκμεταλλευόμενοι τη χρονική συγκυρία των παραμονών προεδρικών εκλογών μεταξύ Νίξον και Μακ Γκόβερν. Στις 8 Νοέμβρίου του 1972, εκτονώθηκε η κατάσταση, αφού οι δυο πλευρές συμφώνησαν στην εκκένωση του κτιρίου και την μη δίωξη των αυτοχθόνων αμερικανών.
Δολοφονία του Χαρτ Μπουλ – τα επεισόδια στο Κάστερ
Η ηρεμία δεν έμελλε να διαρκέσει πολύ. Στην πόλη Μπούφαλο Γκαπ της Νότιας Ντακότα, ο 20χρονος ινδιάνος Ουέσλεϊ Μπαντ Χαρτ Μπουλ έπεσε νεκρός από χτυπήματα με μαχαίρι του λευκού ρατσιστή, Ντάρελ Σμιτ. Ενώ η ινδιάνικη κοινωνία έβραζε από οργή, ο δολοφόνος αφέθηκε ελεύθερος με εγγύηση, αφού κατηγορήθηκε για ανθρωποκτονία χωρίς πρόθεση.
Η κατάσταση μύριζε και πάλι μπαρούτι. Πεντακόσια περίπου μέλη του ΑΙΜ συγκεντρώθηκαν έξω από το δικαστικό μέγαρο, στο Κάστερ της Νότιας Ντακότα, απαιτώντας την παραπομπή του δολοφόνου σε δίκαιη δίκη. Οι διαδηλωτές δέχθηκαν σφοδρή επίθεση από το FBI και την τοπική αστυνομία, οι ταραχές εξαπλώθηκαν και οι συγκεντρωμένοι πυρπόλησαν το δικαστικό μέγαρο. Συνελήφθησαν τριάντα αυτόχθονες αμερικανοί που πέρασαν μήνες στη φυλακή. Ανάμεσά τους, η μητέρα του δολοφονημένου Ουέσλεϊ Μπαντ Χαρτ Μπουλ, η οποία κρατήθηκε έγκλειστη για 6 μήνες, την ώρα που ο δολοφόνος του γιου της αθωώθηκε πανηγυρικά στη δίκη που πραγματοποιήθηκε υπό δρακόντια μέτρα ασφαλείας, στις 2 Μαϊου 1973.
Η 5η φάλαγγα των Ινδιάνων-προδότες και προβοκάτορες
Στα επεισόδια του Κάστερ, αναδείχτηκε η πιο μεγάλη αδυναμία του κινήματος των ινδιάνων, η διάσπαση στις γραμμές τους.
Από την πρώτη τους μέρα στο Νέο Κόσμο, οι λευκοί Ευρωπαίοι έπαιξαν με το «διαίρει και βασίλευε». Σπάνια διαφορετικές φυλές συμμαχούσαν μεταξύ τους για κοινά συμφέροντα, ενώ οι παλιοί παραδοσιακοί φύλαρχοι που είχαν μάθει να ζουν υποταγμένοι στους ομοσπονδιακούς νόμους, φθονούσαν τις επιτυχίες του ΑΙΜ, αφού έτσι αποδεικνυόταν περίτρανα η δική τους δειλία και ανεπάρκεια.
Οι διεργασίες στο εσωτερικό του κινήματος φανερώθηκαν και από ένα περιστατικό που συνέβη τον Σεπτέμβρη του 1972. Πενήντα μέλη του ΑΙΜ κατέλαβαν το BIA (Γραφείο Ινδιάνικων Σχέσεων) στην Οκλαχόμα, απαιτώντας την απομάκρυνση του κρατικού διευθυντή εκπαίδευσης, αρχηγού των Τσίκασο, Όβερτον Τζαίημς. Το ΑΙΜ κατηγόρησε τον Τζαίημς για κατασπατάληση των κονδυλίων που θα δίνονταν για την εκπαίδευση των παιδιών των Ινδιάνων.
Η ενδεικτικότερη όμως περίπτωση διεφθαρμένου αρχηγού φυλής ήταν ο Ντικ Γουίλσον, ηγέτης της φυλής των Ογκλάλα. Ο Γουίλσον ήταν ένας βαθιά διεφθαρμένος και συντηρητικός Ινδιάνος, που μισούσε κάθε τι το νεωτερικό στην ινδιάνικη κοινωνία. Αφού αναρριχήθηκε, με τη βοήθεια του FBI, στην ηγεσία των Ογκλάλα, έφτιαξε τον δικό του ιδιωτικό στρατό με τον οποίο τάχθηκε ανοιχτά υπέρ των δυνάμεων καταστολής των Η.Π.Α., ενάντια στους συμπατριώτες του. Στις 9 Φεβρουαρίου 1973, κατατέθηκε αίτημα καθαίρεσής του, όμως εκείνος κατάφερε, με τη βοήθεια των δυνάμεων καταστολής, να ελέγξει την κατάσταση.
Η πολιτική καταστολής του ΑΙΜ έμοιαζε υπερβολικά με την αντίστοιχη που εφαρμόστηκε στους Μαύρους Πάνθηρες. Η ομοιότητα διόλου συμπτωματική, μιας και το FBI είχε εφαρμόσει το ίδιο πρόγραμμα, το περιβόητο COINTELPRO. Το ‘πρόγραμμα’ περιελάμβανε μια ποικιλία δράσεων, από δολοφονίες ηγετικών στελεχών των εν λόγω οργανώσεων, μέχρι εκβιασμούς, δυσφημιστική προπαγάνδα στα κυρίαρχα ΜΜΕ, ακόμα και ψυχολογικό πόλεμο. Οι σχέσεις του ΑΙΜ με οργανώσεις όπως οι Μαύροι Πάνθηρες, οι Φοιτητές για μια Δημοκρατική κοινωνία (SDS) και οι Βετεράνοι ενάντια στον πόλεμο του Βιετνάμ, ήταν αρκετές για να αντιμετωπιστεί σαν μια τρομοκρατική οργάνωση, που δυναμίτιζε τα θεμέλια της χώρας. Πράκτορες των μυστικών υπηρεσιών διείσδυαν σε δράσεις του ΑΙΜ, προξενώντας βιαιοπραγίες και βανδαλισμούς, οι οποίες με τη σειρά τους προκαλούσαν την επέμβαση των δυνάμεων καταστολής.
Φαίνεται πως το ΑΙΜ είχε απόλυτη γνώση του «ενδιαφέροντος» από τις μυστικές υπηρεσίες, καταβάλλοντας φιλότιμες προσπάθειες να απαλλαγεί από τις ενέργειες των προβοκατόρων. Αρμόδιος για την επιχείρηση «αντικατασκοπίας» του ΑΙΜ ήταν ο Βέρνον Μπέλεκουρ, όμως ελάχιστα μπορούσε να κάνει για να αποτρέψει τη δράση επιτήδειων μελών των υπηρεσιών ασφαλείας. Ο ικανότερος πράκτορας που διείσδυσε στο ΑΙΜ, θεωρείται ο Ντάγκλας Ντάρχαμ. Εκπαιδευμένος από τη CIA, και αφού άλλαξε το χρώμα μαλλιών του σε μαύρο, κατόρθωσε να κερδίσει την εμπιστοσύνη της ηγεσίας του κινήματος, φτάνοντας μέχρι τη θέση του Γενικού Υπευθύνου Ασφαλείας.
Η κατάληψη και η πολιορκία του Γούντιντ Νι
Η κατάσταση ήταν εκρηκτική. Οι δράσεις των Αμερικανών Ινδιάνων εντείνονταν, το ίδιο και η καταστολή. Στις 27 Φεβρουαρίου, τριακόσιοι οπλισμένοι ακτιβιστές του ΑΙΜ πραγματοποίησαν κατάληψη στο χωριό Γούντιντ Νι, ένα μέρος με τεράστια συμβολική αξία[1] για τους αυτόχθονες αμερικανούς.
Παρά την άμεση περικύκλωση και πολιορκία τους από τις ειδικές δυνάμεις, αντιστάθηκαν με απαράμιλλο ηρωισμό για 71 μέρες! Πολέμησαν αποκλεισμένοι, πεινασμένοι και συκοφαντημένοι, την ώρα που αλληλέγγυοι του κινήματος επιχειρούσαν να σπάσουν τον κλοιό. Μάλιστα, στις 17 Απριλίου, 3 μισθωμένα αεροπλάνα έριξαν προμήθειες με αλεξίπτωτα στα μέλη του ΑΙΜ. Ήταν τότε που ο 47χρονος Τσερόκι, Φρανκ Κλιαργουότερ πυροβολήθηκε ενώ κοιμόταν, για να ξεψυχήσει λίγες μέρες αργότερα.
Στις 27 Απριλίου, ο Σιου βετεράνος του Βιετνάμ, Λώρενς Ντιν Μπάντι Λαμόντ, πυροβολήθηκε στην καρδιά από έναν ελεύθερο σκοπευτή, αφού πρώτα οι ειδικές δυνάμεις είχαν κάνει χρήση δακρυγόνων ώστε να μπορέσουν να βγάλουν τους υπερασπιστές του Γούντιντ Νι από τα χαρακώματά τους.
Η πολεμική ατμόσφαιρα στο Γούντιντ Νι πήρε πανεθνική δημοσιότητα, λόγω των γνωστών αμερικανών καλλιτεχνών που πήραν δημόσια θέση υπέρ των δικαιωμάτων των Ινδιάνων και του δίκαιου αγώνα τους. Στις 27 Μαρτίου, ο Μάρλον Μπράντο, νικητής του βραβείου 1ου αντρικού ρόλου για την ερμηνεία του στην ταινία «Ο νονός», αρνήθηκε να παρευρεθεί στην απονομή, σε ένδειξη συμπαράστασης στους αγωνιζόμενους Ινδιάνους. Τον αντικατέστησε η ινδιάνικης καταγωγής ηθοποιός, Σαχίν Λιτλφέδερ, η οποία ντυμένη με την παραδοσιακή ενδυμασία των Απάτσι, κατήγγειλε την καταστολή στο Γούντιντ Νι!
Στις 8 Μαϊου 1973, η κατάληψη έληξε με την παράδοση των ινδιάνων. Η συνέχεια διαδραματίστηκε στο δικαστήριο, όμως οι περισσότεροι από τους καταληψίες αθωώθηκαν μετά από μια έντονη διαδικασία που πήρε πολλή δημοσιότητα.
Το αμερικανικό κράτος όμως δεν ήταν διατεθειμένο να αφήσει το ΑΙΜ αλώβητο. Έτσι ξεκίνησε μια τριετία καταστολής και τρομοκρατίας απέναντι στους ακτιβιστές του κινήματος. Υπολογίζεται ότι περισσότεροι από 60 Αμερινδιάνοι δολοφονήθηκαν, χωρίς να γίνει επίσημα καμιά διερεύνηση.
Το κίνημα και οι συνθήκες διαβίωσης των Ινδιάνων σήμερα
Η πτώση της ριζοσπαστικοποίησης στα χρόνια που ακολούθησαν, έμελλε να σημάνει την ύφεση και του κινήματος για τα δικαιώματα των αυτοχθόνων.
Είναι χαρακτηριστικό ότι τα τρία πανεθνικά συνέδρια του ΑΙΜ που ακολούθησαν, είχαν μηδαμινή συμμετοχή. Παρ’ όλα αυτά, μια μεγάλη ακόμα διαπολιτειακή πορεία, η οποία ονομάστηκε «The longest walk» (η μεγαλύτερη πορεία) πραγματοποιήθηκε το 1978.
Η παρακμή αυτή, σε συνδυασμό με την τρομοκρατία των μυστικών υπηρεσιών, ανάγκασαν το ΑΙΜ να αναστείλει τη λειτουργία του, το 1979. Απομεινάρια του επιχείρησαν να το κρατήσουν ζωντανό, κυρίως όμως σε πνευματιστικό επίπεδο. Ταυτόχρονα, πρώην αγωνιστές του ΑΙΜ δραστηριοποιήθηκαν ενάντια στο κίνημα ενάντια στα πυρηνικά όπλα, ενώ μια ακόμα πορεία, η «the longest walk 2», έλαβε χώρα το 2008, χωρίς όμως τη ζωντάνια και την αγωνιστικότητα των προηγούμενων δεκαετιών.
Η μοίρα του κινήματος των Ινδιάνων ήταν παρόμοια με των άλλων κινημάτων της εποχής. Ο ριζοσπαστισμός των προηγούμενων δεκαετιών χάθηκε κάπου στα μέσα της δεκαετίας του 70. Παρόλο που λίγα ήταν τα απτά αποτελέσματα των ακτιβιστών Ινδιάνων και της δράσης τους, είναι αδιαμφισβήτητη η αλλαγή της αντίληψης της παγκόσμιας κοινότητας απέναντι στους αυτόχθονες Αμερικανούς, την ιστορία, τα προβλήματα της καθημερινότητάς τους και την ανάγκη διατήρησης της πολιτισμικής τους ταυτότητας.
Η φολκλόρ εικόνα των Ινδιάνων στις ταινίες γουέστερν αντικαθίσταται πλέον από την εικόνα των σύγχρονων αυτοχθόνων αμερικανών, που κατακτούν σιγά σιγά τους νεοαμερικανούς με την κουλτούρα και τις παραδόσεις τους.
Σημειώσεις
-
Το Δεκέμβρη του 1890, με αφορμή την απαίτηση των Σιου να διατηρήσουν ζωντανή την παράδοση ενός πνευματιστικού χορού, του Χορού των Πνευμάτων, που είχε απαγορευθεί από τους λευκούς, πραγματοποιήθηκε εξέγερση. Οι Σιου αποδεκατίστηκαν, ενώ δολοφονήθηκε ο ιστορικός ηγέτης τους, Tata’nka I’yota’nke, ή αλλιώς Sitting Bull. Τα γεγονότα έλαβαν χώρα στο χωριό Γούντιντ Νι της Νότιας Ντακότα και η πραγματική αιτία της αντιπαράθεσης ήταν η πρόθεση των λευκών να καταλάβουν τα πλούσια σε κοιτάσματα χρυσού εδάφη των Σιου.
Βιβλιογραφία
-
Χάουαρντ Ζιν: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΛΑΟΥ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΠΟΛΙΤΕΙΩΝ, Αιώρα, Αθήνα, 2008.
-
Gertrud D. Schier (επιμ.): ΟΙ ΙΝΔΙΑΝΟΙ ΤΩΝ ΠΕΔΙΑΔΩΝ ΤΗΣ ΒΟΡΕΙΑΣ ΑΜΕΡΙΚΗΣ, Πλέθρον, Αθήνα, 2006.
-
Jared Diamond: ΌΠΛΑ, ΜΙΚΡΟΒΙΑ ΚΙ ΑΤΣΑΛΙ, Κάτοπτρο, Αθήνα, 2006.
-
Κλωντ Λεβι-Στρος: Ο ΜΥΘΟΣ ΤΟΥ ΛΥΓΚΑ, Γκοβόστης, Αθήνα, 1994.
-
Robert E. Bieder: SCIENCE ENCOUNTERS THE INDIAN, 1820-1880, University of Oklahoma Press, 1986.
-
Curtis M. Hinsley, Jr.: SAVAGES and SCIENTISTS, Smithsonian Institution Press, Washington, 1981.
