Με αφορμή τον ιστορικό αγώνα που δίνουν 400 φυλές Ινδιάνων στην περιοχή Standing Rock στις ΗΠΑ ενάντια στον αγωγό πετρελαίου Dacota Access που απειλεί να καταστρέψει τις ζωές τους (δείτε: xekinima.org/standing-rock) δημοσιεύουμε άρθρο σχετικά με τους αγώνες των ινδιάνικων φυλών της Β. Αμερικής στις δεκαετίες του 60 και του 70. Το β’ μέρος θα δημοσιευθεί αύριο.
Του Γιώργου Κασαμπαλάκου
Στις 12 Οκτώβρη του 1492, όταν ο Κολόμβος έφτασε στις Μπαχάμες, στις πύλες του Νέου Κόσμου, δε βρήκε μια ακατοίκητη ήπειρο. Η εκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών πηγών των νέων εδαφών και η ολοένα επεκτεινόμενη εγκατάσταση σε αυτά των Ευρωπαίων, δεν έγινε, όπως είναι γνωστό, με ειρηνικό τρόπο. Η άφιξη εκείνη σήμανε την σύγκρουση δυο πολιτισμών, ανάμεσα στους υπηκόους των μεγάλων ευρωπαϊκών αυτοκρατοριών και τους ιθαγενείς Αμερικανούς, μακρινούς απόγονους των φυλών που είχαν εποικήσει την αμερικανική ήπειρο τουλάχιστον 15.000 χρόνια πριν,[1] περνώντας από τους πάγους ανάμεσα σε Σιβηρία και Αλάσκα.
Δυο πολιτισμοί σε διαφορετικά επίπεδα ανάπτυξης
Οι διαφορές των δύο πολιτισμών είχαν άμεση σχέση με το επίπεδο παραγωγής τους και τους τρόπους με τους οποίους ιστορικά εξασφάλιζαν την τροφή τους. Σύμφωνα με τον αμερικανό καθηγητή βιογεωγραφίας και εξελικτικής βιολογίας, Jared Diamond, σε αυτό συνέτεινε η έλλειψη πολλών ειδών ζώων στην αμερικανική ήπειρο, κατάλληλων για εξημέρωση αλλά και γεωγραφικοί λόγοι.
Στην Ευρασία, η χρήση ζώων όπως το άλογο και το βόδι, οδήγησαν στη βελτίωση της γεωργίας, αλλά χρησίμευσαν και ως πηγή ενέργειας, πέρα από την ανθρώπινη μυϊκή δύναμη, για παράδειγμα στο γύρισμα της μυλόπετρας. Στην αμερικανική ήπειρο, αν εξαιρέσουμε το λάμα, τα υπόλοιπα ζώα που θα μπορούσαν να λειτουργήσουν με αυτόν τον τρόπο, ήρθαν μαζί με τους Ευρωπαίους, από το 1492 κι έπειτα. Από την άλλη, ο κύριος άξονας βορρά – νότου της Αμερικής, σε αντίθεση με τον άξονα ανατολής – δύσης της Ευρασίας, δεν επέτρεπε την εύκολη διάχυση ζώων, φυτών, ανθρώπων, ιδεών και τεχνολογίας.
Συνέπεια των δύο αυτών παραγόντων ήταν το μεγάλο χρονικό προβάδισμα των Ευρωπαϊκών πληθυσμών ως προς τη δημιουργία μόνιμων οικισμών, την κατασκευή βασικών εργαλείων όπως τον τροχό, την ανάπτυξη της γραφής, την ανάπτυξη του εμπορίου, της ναυσιπλοϊας αλλά και των όπλων. Η μη συσσώρευση των πληθυσμών σε μικρές περιοχές (πόλεις) άφησε εκτεθειμένους τους αυτόχθονες αμερικανούς στα μικρόβια που έφερναν μαζί τους οι Ευρωπαίοι και που, σε πολλές περιπτώσεις, εξολόθρευσαν μαζικά τους ιθαγενείς πληθυσμούς πριν καν τη συνάντησή μαζί τους. Τέλος, σε επίπεδο πολιτικής οργάνωσης και κοινωνικής δομής, στην Ευρώπη το 1492 υπήρχαν αρκετές σημαντικές αυτοκρατορίες, ενώ στη Βόρεια Αμερική υπήρχαν μόνο κάποιες αρχηγίες, στα νοτιοανατολικά.
Σταδιακός αφανισμός των ινδιάνικων πληθυσμών
Στις Η.Π.Α. υπάρχει η εθνική γιορτή της μέρας του Κολόμβου, που γιορτάζεται κάθε δεύτερη Δευτέρα του Οκτώβρη. Σύμφωνα με τον εθνικό μύθο, οι Ινδιάνοι υποδέχτηκαν τον Χριστόφορο Κολόμβο σαν ήρωα, η αλήθεια όμως είναι πολύ διαφορετική. Όταν ο απεσταλμένος της Ισπανικής αυτοκρατορίας και οι άνδρες του αποβιβάστηκαν στη νήσο Ισπανιόλα (Αϊτή) γοητεύτηκαν όχι τόσο από τις εξωτικές ομορφιές αυτού του επίγειου παραδείσου, αλλά από τα χρυσά σκουλαρίκια που κρέμονταν στα αυτιά τους. Με διάφορους τρόπους, όπως ανταλλαγή χρυσού με χάντρες και εργαλεία, αλλά και με την πειθώ της αυτοκρατορικής βίας, ξεκίνησαν την οικονομική αφαίμαξη των γηγενών πληθυσμών. Ο εποικισμός της Βόρειας Αμερικής προήλθε κατά κύριο λόγο από τους Ολλανδούς στα βορειοανατολικά, τους Άγγλους στα νοτιοανατολικά, τους Γάλλους στα Νότια και τους Ισπανούς στα δυτικά.
Η σκηνή που περιγράφεται στο βιβλίο του Γουίλιαμ Μπράντφορντ, «Ιστορία της φυτείας του Πλύμουθ», γραμμένο μεταξύ του 1630 και του 1651, έχει αδιαμφισβήτητη ιστορική αξία, μιας και ο συγγραφέας ήταν ο Προσκηνυτής[2] κυβερνήτης της αποικίας:
«Όσους γλίτωσαν από τη φωτιά τους κατέσφαξαν, κάποιους τους διαμέλισαν, άλλους τους διαπέρασαν με τα ξίφη τους (…) Ήταν τρομακτικό θέαμα να τους βλέπεις να καίγονται μέσα σε μεγάλα σκεύη γεμάτα με καυτό λάδι που το έσβηναν ποτάμια αίματος. Η δυσωδία και η οσμή που αναδυόταν ήταν φρικτή».
Σύμφωνα με τον Χάουαρντ Ζιν, επίτιμο καθηγητή Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Βοστόνης, ο πληθυσμός των 10.000.000 Ινδιάνων που ζούσαν στη Βόρεια Αμερική θα μειωνόταν σταδιακά σε λιγότερο από 1.000.000.
Πολιτισμός και γεωγραφία των αυτοχθόνων
Η δίψα για κέρδος, οδήγησε τους Ευρωπαίους εποίκους να «ντύσουν» θεωρητικά τον πολιτισμό τους ως δήθεν ανώτερο από τον αντίστοιχο των ιθαγενών ινδιάνων. Πόσο αλήθεια όμως είναι αυτό;
Ο πολιτισμός των Ινδιάνων της Βόρειας Αμερικής δεν ήταν ανύπαρκτος, όπως ίσως κάποιοι θεωρούν. Με κοινωνικές δομές βασισμένες στην συγγένεια, πολύ διαφορετικές από τις ευρωπαϊκές, μιας και δε βασίζονταν στην ατομική αλλά στη συλλογική ιδιοκτησία και με δεδομένη την αλληλεγγύη ανάμεσα στα μέλη μιας φυλής, ανακαλύπτουμε σήμερα την ύπαρξη κέντρων συσσώρευσης πληθυσμού –έως και 30.000 ζούσαν στην πόλη Καoκία, κοντά στο σημερινό Σαιντ Λούις – με ανεπτυγμένα δίκτυα άρδευσης και αποχέτευσης. Η δημιουργία ψηλών κτιρίων, είτε για τη διαμονή είτε για λατρευτικούς σκοπούς είναι δεδομένη. Υπήρχαν κατασκευές που συγκρίνονταν ευθέως με τις πυραμίδες ή άλλα «θαύματα» της ανθρώπινης δημιουργικότητας. Η έλλειψη γραπτού λόγου δε βοήθησε στην καταγραφή των πολιτισμικών επιτευγμάτων των αυτοχθόνων.
Οι Ινδιάνοι είχαν αναπτύξει σημαντικά τη γεωργία, όμως ήταν πραγματικά δεξιοτέχνες στις κατασκευές. Στην περιοχή του σημερινού Νέου Μεξικού, οι Ινδιάνοι των φυλών Ζούνι και Χόπι έχτιζαν τεράστια πολυεπίπεδα σπίτια, ανάμεσα σε βουνοπλαγιές, τα οποία φιλοξενούσαν ολόκληρες φυλές. Λίγο μεταγενέστερα, στα πρώτα μετά Χριστό χρόνια, οι περιβόητοι λοφοποιοί της κοιλάδας του Οχάϊο, δημιούργησαν γιγάντια χωμάτινα γλυπτά, στο σχήμα ανθρώπων ή ζώων, ορατά από πολλά χιλιόμετρα μακριά. Ενδεικτικά, ένα τέτοιο χωμάτινο γλυπτό είχε μήκος τριάμισι μίλια!
Οι φυλές των Ινδιάνων σχημάτιζαν ένα πολύπλοκο ψηφιδωτό που κάλυπτε ολόκληρη την Αμερική βόρεια του Μεξικού. Οι σχέσεις τους δεν ήταν βέβαια ειδυλλιακές – πριν τον ερχομό των Ευρωπαίων είχαν πολεμήσει άπειρες φορές μεταξύ τους. Οι σημαντικότερες φυλές, με πληθυσμιακά κριτήρια, ήταν οι Μαϊντού, Μιγουόκ και Σαλίνας στα νοτιοδυτικά (στην ευρύτερη περιοχή της Καλιφόρνια), οι Σινούκ στα βορειοδυτικά, οι Κρόου, Τσεγιέν, Αραπάχο και Ντακότα στις μεγάλες πεδιάδες, οι Απάτσι στο Νέο Μεξικό, οι Ιρόκουα, Πεκουότ, Τουτέλο και Ντελάγουεαρ στα βορειοανατολικά και τέλος, οι Κρικ, Τσίκασο, Τσερόκι, Τσοκτό και Σεμινόλ στα νοτιοανατολικά (οι πέντε τελευταίες φυλές είχαν δημιουργήσει την Ομοσπονδία των Πέντε Πολιτισμένων Φυλών, με κοινό γνώρισμα την τοπική διάλεκτο Μουσκόγκεαν).
Αναγκαστικές μετακινήσεις των Ινδιάνων
Ο αυξανόμενος εποικισμός της Βόρειας Αμερικής από Ευρωπαίους, εξωθούσε τους Ινδιάνους ολοένα και δυτικότερα. Οι Ινδιάνοι, από κάτοικοι ολόκληρης της βορειοαμερικανικής ηπείρου, κατέληξαν να κατοικούν σε απομονωμένες –στην πλειοψηφία τους άνυδρες και άγονες περιοχές– τα λεγόμενα reservations. Βέβαια, αυτή η «μετακόμιση» έγινε σταδιακά, συνήθως μέσα από κατ’ επίφαση συμφωνίες μεταξύ των δύο πλευρών.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα η συμφωνία του 1834, με την οποία ο πρόεδρος Τζέφερσον επέβαλε τη μετακίνηση των Ινδιάνων πέντε φυλών (Τσερόκι, Τσοκτό, Κρικ, Νατσέζ, Τουσκαρόρα) που ζούσαν δυτικά του Μισσισσίππι, στην Οκλαχόμα, που κηρύχτηκε επίσημα ινδιάνικη πολιτεία. Υπολογίζεται πως στη διάρκεια του «δρόμου των δακρύων», όπως ονομάστηκε αυτή η αναγκαστική μετακίνηση, 70.000 Ινδιάνοι πήραν το δρόμο της ξενιτιάς, ενώ 4.000 πέθαναν στο δρόμο από τις απάνθρωπες συνθήκες. Προτού καν στεγνώσει το μελάνι της συμφωνίας, η επέκταση των ευρωπαίων εποίκων στην Οκλαχόμα, ακύρωσε στην πράξη τη συνθήκη! Παρόμοια τύχη είχαν οι Σεμινόλ στη Φλόριντα, ενώ οι Σιου αντιστάθηκαν μέχρι την συνθήκη ειρήνης, ή καλύτερα υποταγής τους, το 1868 στο Φορτ Λάραμι, πριν την μαζική σφαγή τους το 1890 στο Γούντιντ Νι.
Τελικά, το 1845 θριάμβευσε το περίφημο manifest destiny, η διακήρυξη των ΗΠΑ για το πεπρωμένο του νέου έθνους να κατοικεί και να ελέγχει όλη την ήπειρο! Η καταπάτηση κάθε συνθήκης περί των εδαφών των ινδιανικών πληθυσμών απέκτησε ηθικό και ιδεολογικό μανδύα, οι έποικοι είχαν κάθε δικαίωμα να εφαρμόσουν το νόμο κατά το δοκούν, προκειμένου να μεταφέρουν τις αξίες του «ανώτερου» πολιτισμού τους σε όλη την βόρεια Αμερική.
Η ανάγκη για την υπογραφή και επανεξέταση των συνθηκών υποταγής των αυτοχθόνων αμερικανών, οδήγησε στη δημιουργία του Γραφείου Ινδιανικών Υποθέσεων (Bureau of Indian Affairs, ΒΙΑ), που δημιουργήθηκε το 1824 και αποτέλεσε τον πόλο εξουσίας και διοίκησης των Ινδιάνων από το αμερικανικό κράτος.
Οι πολιτικές της αφομοίωσης
Οι Ινδιάνοι αναγκάστηκαν να αποκοπούν από τη μητρική γη, τις παραδόσεις τους, να μεταναστεύσουν για να επιβιώσουν. Οι φυλές των Ινδιάνων, μέχρι τότε, είχαν νομική υπόσταση. Με αυτόν τον τρόπο, προστατευόταν ο θεσμός των φυλών, που είχε τεράστια ιστορική και πολιτισμική σημασία για τη συνέχιση της ινδιάνικης κουλτούρας και συνείδησης.
Στα τέλη του 19ου αιώνα, ξεκίνησε να εφαρμόζεται η πολιτική της αφομοίωσης των Αμερικανών Ινδιάνων, όταν με νόμο του Ντόουζ το 1887, η γη των reservations μοιράστηκε στα μέλη των φυλών, με τα δικαιώματα ιδιοκτησίας και πώλησης εν ισχύ, όπως σε κάθε αμερικανό πολίτη. Η νομική υπόσταση των φυλών κλονίστηκε και τα μέλη τους μετατράπηκαν σε αυτόνομα άτομα-πολίτες, συνέβη μια τεράστια ηθική, κοινωνική και πολιτισμική καταρράκωση. Οι Ινδιάνοι ποτέ δε «χώνεψαν» αυτή την αλλαγή. Την έπνιξαν στην υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ, τις αυξημένες αυτοκτονίες, την κατάθλιψη, ενώ η ανεργία η φτώχεια και η έλλειψη παιδείας συμπλήρωναν την εικόνα της παρακμής τους.
Η «αφομοίωση» συνεχίστηκε και εντάθηκε στις αρχές και μέχρι τα μέσα του 20 αιώνα. Το 1953, με επίσημη δικαιολογία την απόπειρα βελτίωσης των συνθηκών διαβίωσης των Ινδιάνων, νομοθετήθηκαν οι Indian Termination Policies, το νομικό πλαίσιο με βάση το οποίο καταργούνταν όλες οι φυλές ως Νομικά Πρόσωπα, με ταυτόχρονη διακοπή κάθε χρηματοδότησης και περαιτέρω βοήθειας σε αυτές.
Στην πραγματικότητα, ήταν το επιστέγασμα μιας πολιτικής που θεωρούσε ως λύση των προβλημάτων των αυτοχθόνων την εξαφάνιση της ινδιάνικης κοινωνίας δια της αφομοίωσής της στο μεγάλο χωνευτήρι της κοινωνίας των Η.Π.Α.
Το κίνημα των Ινδιάνων
Στις δεκαετίες που ακολούθησαν, με αιχμή τις δεκαετίες 60 και 70, ένας δυνατός άνεμος ανανέωσης φύσηξε στην κοινωνία των Η.Π.Α. Κοινωνικές μειονότητες άρχισαν τον αγώνα για την προάσπιση των ιδιαίτερων δικαιωμάτων τους. Οι μαύροι συντόνισαν τις δράσεις τους μέσα από το κίνημα για τα Πολιτικά Δικαιώματα, οι φοιτητές ζητούσαν ανεξαρτησία των πανεπιστημίων από το επίσημο κράτος, το κίνημα ενάντια στον πόλεμο του Βιετνάμ, η σεξουαλική απελευθέρωση αλλά και οι απαρχές του οικολογικού κινήματος σηματοδότησαν την εγκαθίδρυση μιας νέας κουλτούρας.
Οι Ινδιάνοι δεν θα μπορούσαν να μείνουν αμέτοχοι, με τα τόσα προβλήματα που αντιμετώπιζαν. Έτσι αποφάσισαν να οργανωθούν για να παλέψουν συντονισμένα για την κοινωνική, ηθική και πολιτισμική τους επιβίωση. Δημιούργησαν μια σειρά από οργανώσεις, μικρότερες και μεγαλύτερες, τοπικής και πανεθνικής εμβέλειας, πρωταγωνιστικό ρόλο όμως κατά γενική αποδοχή, έπαιξε το Αμερικάνικο Ινδιάνικο Κίνημα (American Indian Movement – ΑΙΜ).
Αν και γέννημα των δεκαετιών της ριζοσπαστικοποίησης, το κίνημα των ινδιάνων είχε σημαντικές διαφοροποιήσεις από τα άλλα κινήματα. Η βασική διαφορά του ινδιάνικου κινήματος με το αντίστοιχο για τα πολιτικά δικαιώματα ήταν πως οι Ινδιάνοι δεν επιθυμούσαν την πλήρη ενσωμάτωση στην αμερικανική κοινωνία, ήταν υπέρ του φυλετικού διαχωρισμού, αφού αυτή εκπορευόταν από τις παραδοσιακές τους κοινωνικές δομές και το βαθύ τους δέσιμο με τις Φυλές. Οι επιδιώξεις τους ήταν συνέπεια της αίσθησης πως τα εδάφη τους κατέχονταν παράνομα από το αμερικάνικο κράτος και πως οι ίδιοι αποτελούσαν αυτόνομο ξεχωριστό κράτος, μέσα στις Η.Π.Α.
Επίσης, το αμερικάνικο ινδιάνικο κίνημα είχε έντονα στοιχεία πνευματικότητας. Ταυτόχρονα με την αμφισβήτηση των κυρίαρχων αντιλήψεων στις Η.Π.Α. και την προσπάθεια χτισίματος μιας αυτόνομης κοινότητας, είχε ως στόχο να ξαναδημιουργήσει το πνευματικό δέσιμο που είχε πια χαθεί, τη σύνδεση με τη φύση.
Ταυτόχρονα όμως, το αμερικάνικο ινδιάνικο κίνημα αποτελούσε γέννημα των κοινωνικών συνθηκών της εποχής και της ιστορικής αναγκαιότητας για επίλυση των τρομερών προβλημάτων των ινδιάνων στην καθημερινότητά τους. Υπό αυτή την έννοια, η δημιουργία του ΑΙΜ ήταν άλμα στη συνείδηση των ίδιων των ινδιάνων, μιας και για πρώτη φορά υιοθέτησαν πρακτικές και τρόπους δράσης των λευκών, για να παλέψουν για τα αιτήματά τους. Παρά τις διαφορές τους με τα υπόλοιπα κινήματα, για πρώτη φορά διαδήλωσαν ή έκαναν καταλήψεις. Στην πραγματικότητα, για πρώτη φορά από τον εποικισμό από τους λευκούς, οι ινδιάνοι συνειδητοποίησαν ότι είχαν κάθε λόγο να αισθάνονται αλληλεγγύη απέναντι σε άλλες κοινωνικές ομάδες που διεκδικούσαν τα δικαιώματά τους, όπως οι μαύροι, οι φοιτητές, οι φιλειρηνιστές βετεράνοι του Βιετνάμ. Έτσι δημιουργήθηκε μια κουλτούρα επιστροφής στις παραδοσιακές αξίες μέσω του αιτήματος για την επαναθεσμοθέτηση των φυλών ως Νομικών Προσώπων, παράλληλα με το χτίσιμο δεσμών και αλληλεγγύης με τους αγωνιζόμενους και καταπιεσμένους αμερικανούς.
Σημειώσεις:
-
Σύμφωνα με τον Αμερικανό καθηγητή γεωγραφίας, ανθρωπολογίας και εξελικτικής βιολογίας, Jared Diamond, η είσοδος στην αμερικανική ήπειρο τοποθετείται μεταξύ 35.000 και 14.000. Άλλοι χρονολογούν το πέρασμα της Αλάσκας περίπου 25.000 χρόνια πριν.
-
Προσκυνητές (Pilgrims) λεγόταν μια ομάδα αποσχιστών πουριτανών, που ίδρυσαν την αποικία Πλίμουθ.
