Τoυ Νίκου Κανελλή
Παρά την τεράστια ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας και τον αμύθητο πλούτο που έχουν συσσωρεύσει οι μεγάλοι καπιταλιστές διεθνώς, σε 37 χώρες του κόσμου έχουν ξεσπάσει κοινωνικές ταραχές λόγω της πείνας. Σε αυτό το σημείο μας έχει οδηγήσει τον 21ο αιώνα ο καπιταλισμός. Το σύστημα που πάνω από όλα βάζει το κέρδος για το κεφάλαιο.
Η αλματώδης αύξηση των τιμών πολύ βασικών τροφίμων διεθνώς είναι η αιτία της σοβαρής αυτής κρίσης.
Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα μέσα σε ένα χρόνο (Μάρτης 07 – Μάρτης 08) το καλαμπόκι αυξήθηκε κατά 31%, το ρύζι 74%, η σόγια 87% και το στάρι 130%!
Η συνολική αύξηση της τιμής των τροφίμων ήταν 83%, την τελευταία τριετία.
"Ακραία φτώχεια"
Αυτές οι μεγάλες και απότομες αυξήσεις έχουν οδηγήσει εκατομμύρια ανθρώπους, ειδικά στον ”αναπτυσσόμενο” κόσμο, στην πείνα καθώς αδυνατούν να πληρώσουν για την τροφή τους. Σαν αποτέλεσμα 100 επιπλέον εκατομμύρια άνθρωποι έχουν οδηγηθεί στην ”ακραία φτώχεια”, δηλαδή στον υποσιτισμό και την πείνα (στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας).
Στην Αφρική σήμερα η μέση οικογένεια ξοδεύει το 50% του εισοδήματός της για το φαγητό. Στη Νιγηρία, για παράδειγμα, λόγω των αυξήσεων, ο κατώτατός μισθός δεν φτάνει για να αγοράσεις ένα σακί ρύζι (50kg) ενώ οι αρτοποιοί ανακοίνωσαν ότι θα αυξήσουν την τιμή του ψωμιού κατά 25%, την ίδια στιγμή που η μέση οικογένεια ξοδεύει το 73% του εισοδήματος της για το φαγητό. Στο Ελ Σαλβαδόρ οι φτωχοί αναγκάστηκαν να περιορίσουν στο μισό την καθημερινή τους τροφή.
Όμως οι ανατιμήσεις χτυπούν και τον ανεπτυγμένο-δυτικό κόσμο. Στη Μ. Βρετανία 24 βασικά είδη διατροφής αυξήθηκαν κατά 15% σε ένα χρόνο, στις ΗΠΑ τα αβγά αυξήθηκαν κατά 38% και το ψωμί κατά 19% ενώ όλοι ζούμε στο πετσί μας την ακρίβεια στην Ελλάδα.
Αυτές οι συνθήκες είναι η αιτία για τις ταραχές και τις βίαιες συγκρούσεις που ξεσπούν από το Καμερούν ως την Αίγυπτο και από την Ινδονησία ως την Σενεγάλη. Στην Αϊτή μάλιστα, οι διαδηλώσεις οδήγησαν την κυβέρνηση σε πτώση.
"Ωρολογιακή βόμβα"
Ο κίνδυνος να ”ξεφύγει” η κατάσταση σε ολόκληρες περιοχές του πλανήτη και η προοπτική γενικευμένων εξεγέρσεων με ”ανεξέλεγκτες” επιπτώσεις έχουν θορυβήσει τους εκπροσώπους του συστήματος. Διόλου τυχαία ο ΟΗΕ οργάνωσε ειδική συνάντηση με θέμα την κρίση. Ο γραμματέας του Οργανισμού, Μπαν Κι Μουν, έκανε έκκληση για άμεση βοήθεια στις κυβερνήσεις. Ενώ η Ζοζέτ Σιράμ, διευθύντρια του Παγκόσμιου Προγράμματος Τροφίμων του ΟΗΕ χαρακτήρισε την κοινωνική οργή: «τσουνάμι που φουσκώνει στις αναπτυσσόμενες χώρες» και «ωρολογιακή βόμβα που θα εκραγεί».
Κι όμως, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τροφίμων (FAO) το 2007 καταγράφηκε ιστορικό ρεκόρ στην παραγωγή σιτηρών, η οποία έφτασε τους 2,1δις τόνους αυξημένη κατά 4,6% σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά.
Το ότι η μεγαλύτερη σοδειά στην ανθρώπινη ιστορία έχει οδηγήσει σε μια τέτοια αύξηση των τιμών φανερώνει ότι το θεμελιακό πρόβλημα δεν είναι οι περιορισμοί της φύσης, αλλά η καπιταλιστική παραγωγή με σκοπό το κέρδος.
Που οφείλονται οι αυξήσεις;
Ποιες είναι λοιπόν οι αιτίες των αυξήσεων;
Οι αναλυτές του κεφαλαίου συχνά αναφέρουν την αύξηση της ζήτησης κρέατος από την Ινδία και την Κίνα (λόγω της οικονομικής ανάπτυξης σ’ αυτές τις χώρες) γεγονός που με τη σειρά του αυξάνει τη ζήτηση των ζωοτροφών και άρα τις τιμές τους. Όμως αυτό το επιχείρημα ανατρέπεται στην ουσία από την ραγδαία αύξηση της παραγωγής σιτηρών που αναφέραμε πιο πάνω. Οι βασικές αιτίες βρίσκονται αλλού.
Κερδοσκοπία
Καταρχήν πολύ σημαντικό ρόλο παίζουν οι κινήσεις των κερδοσκοπικών κεφαλαίων.
Λόγω της οικονομικής και χρηματοπιστωτικής κρίσης που ξεκίνησε στις ΗΠΑ, με αφορμή τα στεγαστικά δάνεια, και σήμερα εξαπλώνεται σε όλο και περισσότερες χώρες του κόσμου, σημαντικά κερδοσκοπικά κεφάλαια που τζόγαραν στα των χρηματιστηρίων αποφάσισαν να εγκαταλείψουν αυτό το πεδίο γιατί έχει γίνει πολύ επικίνδυνο. Και επέλεξαν να τζογάρουν πλέον στον τομέα των τροφίμων και άλλων πρώτων υλών για να συνεχίσουν να αυξάνουν τα κέρδη τους. Έτσι ”επένδυσαν” μαζικά στα τρόφιμα οδηγώντας σε αύξηση των τιμών τους. Χαρακτηριστικό είναι ότι οι καθημερινές συναλλαγές έχουν αυξηθεί κατά 20% στο Χρηματιστήριο του Σικάγο όπου διακινούνται σιτηρά.
Βιοκαύσιμα
Δεύτερος παράγοντας είναι τα λεγόμενα βιοκαύσιμα, δηλαδή η παραγωγή ενέργειας από αγροτικά προϊόντα (καλαμπόκι κλπ).
Οι κυβερνήσεις και το κεφάλαιο διεθνώς αποφάσισαν να κάνουν στροφή στα βιοκαύσιμα αναζητώντας μια εναλλακτική λύση απέναντι στο πετρέλαιο, που έχει φτάσει τα $120 το βαρέλι. Έτσι στις ΗΠΑ και την ΕΕ όλο και περισσότερο καλαμπόκι μετατρέπεται σε αιθανόλη (βιοκαύσιμο). Οι ΗΠΑ, που είναι ο μεγαλύτερος παραγωγός καλαμποκιού στον κόσμο, χρησιμοποιεί περισσότερο καλαμπόκι για βιοκαύσιμα από όσο εξάγει στη διεθνή αγορά.
Το 50% της αμερικάνικης σοδειάς καλαμποκιού, που αντιστοιχεί στο 40% της παγκόσμιας σοδειάς, θα χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή αιθανόλης ως το τέλος του 2008. Σύμφωνα μάλιστα με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, το 50% της αύξησης της ζήτησης καλαμποκιού διεθνώς οφείλεται στην στροφή των ΗΠΑ στα βιοκαύσιμα.
Παράλληλα η απόφαση της κυβέρνησης των ΗΠΑ να επιδοτήσει σημαντικά την αιθανόλη (οι επιδοτήσεις έφτασαν τα $ 6 δις την τελευταία χρονιά) έχει στρέψει πολλούς αγρότες στην καλλιέργεια καλαμποκιού, σε εκτάσεις που μέχρι σήμερα καλλιεργούνταν ρύζι, στάρι και σόγια. Τέλος η αυξανόμενη παραγωγή αιθανόλης από καλαμπόκι οδηγεί στην αύξηση της τιμής του κρέατος και των πουλερικών καθώς αυτά τρέφονται με τα παράγωγα του καλαμποκιού και αφού ακριβαίνουν οι ζωοτροφές ακριβαίνει και το κρέας.
Η παραγωγή βιοκαυσίμων στις ΗΠΑ την τελευταία 2ετία θα μπορούσε να δώσει τροφή σε 250 εκατομμύρια ανθρώπους ενώ ένα μόνο γέμισμα του ντεπόζιτου ενός αυτοκινήτου τύπου SUV (τζιπ) με αιθανόλη αντιστοιχεί στην τροφή ενός ανθρώπου για έναν ολόκληρο χρόνο!
Παράλληλα η μεγάλη αύξηση της τιμής του πετρελαίου έχει οδηγήσει σε άνοδο της τιμής των λιπασμάτων, της αγροτικής παραγωγής με γεωργικά μηχανήματα και φυσικά της μεταφοράς των αγροτικών προϊόντων.
Νεοφιλελευθερισμός
Όμως, σύμφωνα με τον ίδιο τον Economist (ένα καθαρά αντιδραστικό περιοδικό, στην υπηρεσία του μεγάλου κεφαλαίου) μεγάλο μερίδιο ευθύνης έχουν και οι ίδιες νεοφιλελεύθερες πολιτικές που εδώ και χρόνια επιβάλλονται από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ).
Για παράδειγμα ανάμεσα στο 1980 και το 2004 οι δημόσιες δαπάνες για την αγροτική ανάπτυξη, την έρευνα κλπ, σε διεθνές επίπεδο, μειώθηκαν στο μισό, στα πλαίσια των νεοφιλελεύθερων περικοπών. Αυτό είχε σαν συνέπεια την πτώση της ποιότητας των σπόρων αλλά και την περιορισμένη εκμετάλλευση καλλιεργήσιμων εκτάσεων. Για παράδειγμα στη Νιγηρία από τα 74εκατομμύρια εκτάρια καλλιεργήσιμης γης που υπάρχουν, μόνο τα 34 αξιοποιούνται καθώς υπάρχει έλλειψη τρακτέρ αλλά και ανεπαρκείς αρδευτικές υποδομές!
Παράλληλα το ΔΝΤ εδώ και χρόνια πίεζε τις αναπτυσσόμενες χώρες να καλλιεργούν προϊόντα για εξαγωγές έτσι ώστε να βγάζουν συνάλλαγμα για να αποπληρώνουν το τεράστιο εξωτερικό τους χρέος προς τις πλούσιες χώρες της Δύσης. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα ακόμη και παραδοσιακά αγροτικές περιοχές, που παλιότερα ήταν αυτάρκης στα είδη που σήμερα ακριβαίνουν, να εξαρτώνται πλέον από εισαγωγές.
Τέλος σοβαρό ρόλο παίζουν πλέον και οι κλιματικές αλλαγές και τα ακραία καιρικά φαινόμενα που προκαλούν όπως οι καύσωνες και οι πλημμύρες.
Καπιταλισμός: ένα παράλογο σύστημα
Με τον πιο καθαρό τρόπο φαίνεται πλέον ο παραλογισμός αυτού του συστήματος. Στο βωμό της μεγιστοποίησης των ήδη αμύθητων υπερκερδών του πολυεθνικού κεφαλαίου οι τζογαδόροι του κόσμου δεν διστάζουν να καταδικάσουν εκατομμύρια ανθρώπους στην πείνα.
Στην προσπάθειά της να «λύσει» το «ενεργειακό πρόβλημα» λόγω των ακριβών τιμών του πετρελαίου, με βιοκαύσιμα, η ελίτ αυτού του κόσμου δημιουργεί μια νέα ακόμη μεγαλύτερη κρίση. Επιπλέον, τα βιοκαύσιμα δεν είναι η απάντηση το περιβαλλοντικό ζήτημα αφού δεν αποτελούν «πράσινη» ενέργεια (αυτό όμως είναι θέμα μιας ξεχωριστής ανάλυσης).
Ο «ελεύθερος ανταγωνισμός» αντί για περισσότερα, καλύτερα και πιο φθηνά προϊόντα καταστρέφει ολόκληρους κλάδους παραγωγής και αδυνατεί να πάει μπροστά την κοινωνία.
Στην προσπάθειά τους να δώσουν λύση στη σημερινή κρίση, οι καπιταλιστές θα προκαλέσουν νέα ακόμη μεγαλύτερα προβλήματα. Για παράδειγμα ήδη ακούστηκαν προτάσεις για μαζική χρήση των μεταλλαγμένων. Όμως μια τέτοια προοπτική θα προκαλέσει τεράστια περιβαλλοντικά προβλήματα με εξίσου ανυπολόγιστες επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία.
Τι πρέπει να γίνει;
Για αυτό η ευθύνη για τη λύση πέφτει στους εργαζόμενους, τις λαϊκές μάζες και τις οργανώσεις τους (αριστερά κόμματα και συνδικάτα) διεθνώς.
Οι οργανώσεις του μαζικού κινήματος πρέπει κατ’ αρχήν να παλέψουν για άμεσες και δραστικές αυξήσεις στους μισθούς για να αντιμετωπιστεί η άνοδος των τιμών των τροφίμων.
Επιπλέον οι μισθοί θα πρέπει να παρακολουθούν την αύξηση της τιμής των τροφίμων και των βασικών αγαθών (Αυτόματη Τιμαριθμική Αναπροσαρμογή).
Παράλληλα πρέπει να επιβληθεί πλαφόν στις τιμές των τροφίμων από το κράτος.
Όμως αυτά τα μέτρα δεν μπορούν να λύσουν συνολικά το πρόβλημα. Συμπληρωματικά χρειάζεται οι πολυεθνικές επιχειρήσεις που διακινούν τα τρόφιμα σε ολόκληρο τον κόσμο να περάσουν στα χέρια της κοινωνίας, δηλαδή να εθνικοποιηθούν κάτω από συνθήκες βέβαια διαφάνειας και εργατικού και ελέγχου. Κι αυτό γιατί αποδείχτηκε ότι στα χέρια των καπιταλιστών αντί να καλύπτουν τις ανθρώπινες ανάγκες γίνονται μέσον πλουτισμού.
Επιπλέον θα πρέπει να περάσουν στα χέρια της κοινωνίας και οι μεγάλες αγροτικές μονάδες έτσι ώστε να μπορεί να σχεδιαστεί η αγροτική παραγωγή με άμεσο στόχο την αντιμετώπιση της πείνας.
Παράλληλα πρέπει να ληφθούν μέτρα ώστε οι φτωχοί μικροαγρότες να μπορούν να παράγουν πιο πολλά και πιο φθηνά αγροτικά προϊόντα. Για να γίνει αυτό απαιτείται η εθνικοποίηση και των βιομηχανιών λιπασμάτων, των φυτώριων και των βιομηχανιών γεωργικών μηχανημάτων. Και παράλληλα χρειάζεται ένα σχέδιο μαζικών κρατικών επενδύσεων με στόχο τον εκσυγχρονισμό και την εκβιομηχάνιση των μικρών και μεσαίων καλλιεργειών, παράλληλα με τη δημιουργία αγροτικών συναιτερισμών, με στόχο τη μείωση του κόστους παραγωγής.
Στην ίδια κατεύθυνση θα πρέπει να εθνικοποιηθούν και οι τράπεζες ώστε να παρέχεται στους μικροαγρότες φθηνές πιστώσεις.
Στα πλαίσια αυτή της προσπάθειας θα πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη στο ζήτημα του περιβάλλοντος. Κανένα μέτρο και καμιά γεωργική μέθοδος δεν θα πρέπει να υπονομεύει το περιβάλλον και την υγεία μας στο βωμό της μεγαλύτερης απόδοσης.
Όλα τα παραπάνω μέτρα όμως δεν μπορούν να αφεθούν στα χέρια του σημερινού κράτους. Γιατί το σημερινό κράτος στο τέλος, τέλος εξυπηρετεί πάντα τα συμφέροντα του κεφαλαίου. Οι εθνικοποιήσεις αν γίνουν από τους εκπρόσωπους του κεφαλαίου θα οδηγήσουν ξανά σε διαφθορά, μίζες και κακοδιαχείριση και δεν θα λύσουν κανένα πρόβλημα. Οι εργάτες γης και οι εργαζόμενοι γενικότερα θα πρέπει δημοκρατικά και με διαφάνεια να αναλάβουν τον έλεγχο και την ίδια τη διεύθυνση της διακίνησης και της παραγωγής των τροφίμων.
Σοσιαλισμός: Η μόνη προοπτική
Μόνο ένα πρόγραμμα όπως το πιο πάνω μπορεί να αντιμετωπίσει τη σημερινή κρίση.
Οι κινήσεις του ΟΗΕ και των άλλων διεθνών οργανισμών δεν πρόκειται να φέρουν κανένα αποτέλεσμα. Η όποια «ανθρωπιστική βοήθεια» δεν θα φτάσει ποτέ σε αυτούς που τη χρειάζονται γιατί θα φαγωθεί από τις διεφθαρμένες ελίτ που κυβερνούν τις ”αναπτυσσόμενες” χώρες. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε ότι το εξωτερικό χρέος αυτών χωρών ροκάνιζε στο πολλαπλάσιο όσα έδιναν οι δυτικές κυβερνήσεις σαν ανθρωπιστική βοήθεια.
Η σημερινή κατάσταση είναι ιδιαίτερα κρίσιμη. Αν το ξέσπασμα των απεγνωσμένων μαζών συνεχιστεί χωρίς σχέδιο, χωρίς εναλλακτικό πολιτικό πρόγραμμα και μια προοπτική μπορεί να οδηγήσει σε συγκρούσεις τυφλής βίας ακόμη και με φυλετικά χαρακτηριστικά. Αν αφεθούν οι καπιταλιστές να δώσουν λύση τα αδιέξοδα θα γίνουν ακόμη πιο μεγάλα και το κόστος σε ανθρώπινες ζωές θα είναι ανυπολόγιστο.
Σήμερα μόνο η εργατική τάξη μπορεί να δώσει λύση, συσπειρώνοντας γύρω τις φτωχές λαϊκές μάζες, και ιδιαίτερα τους φτωχούς αγρότες στις ”αναπτυσσόμενες” χώρες, και παλεύοντας μαζί τους, για να εφαρμοστεί ένα πρόγραμμα όπως το παραπάνω. Για να πάρει στα χέρια της συνολικά την παραγωγή όλων των προϊόντων και υπηρεσιών και για να τη σχεδιάσει με βάση τις ανάγκες και τα συμφέροντα της κοινωνίας. Με δυο λόγια πρέπει να ανατραπεί ο καπιταλισμός και να χτιστεί η σοσιαλιστική κοινωνία. Γιατί πλέον το δίλημμα τίθεται ξανά καθαρά, σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα.
