Το κείμενο αυτό βασίζεται στην ομιλία της Jess Spear στη συζήτηση για τη θαλάσσια ρύπανση που έγινε στο 25ο κάμπινγκ Antinazizone – YRE, στις 29/7
Τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια όλο και μεγαλύτερη συνειδητοποίηση του προβλήματος της καταστροφής του περιβάλλοντος σε πλατιά στρώματα στις ΗΠΑ. Η έκρηξη που συνέβη στην πλατφόρμα εξόρυξης πετρελαίου Deepwater Horizon στον κόλπο του Μεξικό το 2010, ήταν ένα τρομοκρατικό γεγονός από το οποίο πέθαναν 11 άτομα και διέρρευσαν εκατομμύρια τόνοι πετρελαίου στη θάλασσα. Δεν μας είναι καν γνωστό πόσο πετρέλαιο ακριβώς χύθηκε, γιατί η BP χρησιμοποίησε 7 εκατομμύρια λίτρα χημικών διαλυτικών για να «καλύψει» την πετρελαιοκηλίδα. Η τοξικότητα αυτών των χημικών είναι άγνωστη αλλά τα αποτελέσματα τους ήταν καταστροφικά. Επηρέασαν ζώα και φυτά από το πιο χαμηλό επίπεδο της τροφικής αλυσίδας, όπως τους μικροοργανισμούς, μέχρι τα δελφίνια που βρίσκονται στο υψηλότερο επίπεδο. Μια μελέτη έδειξε 50% μείωση στον πληθυσμό των δελφινιών τα χρόνια μετά τη διαρροή.
Το παραπάνω γεγονός όμως, δεν αποτελεί ένα μεμονωμένο περιστατικό. Διαρροές πετρελαίου συμβαίνουν συνεχώς, απλά συνήθως δεν λαμβάνουν τόσο μεγάλη δημοσιότητα όπως αυτή της Deepwater Horizon, ούτε υπάρχει τόσο μεγάλη πίεση για να καθαριστούν οι πετρελαιοκηλίδες. Στη Νιγηρία, έχουν καταγραφεί περισσότερες από 11.000 διαρροές από το 2006 και μετά. Και 10 χρόνια μετά από τη τελευταία μεγάλη διαρροή, οι κάτοικοι της περιοχής ακόμα προσπαθούν να αναγκάσουν την Shell να αποκαταστήσει τις ζημιές.
Οι περισσότεροι και οι περισσότερες που ασχολούνται ενεργά με το περιβαλλοντικό κίνημα την τελευταία δεκαετία, σίγουρα γνωρίζουν του όνομα του Ken Saro Wiwa, του νεαρού ακτιβιστή από την περιοχή των Ogoni, ο οποίος είχε εκτελεστεί επειδή κατάφερε να εκθέσει τη Shell για την καταστροφή που έκανε στη γη της φυλής του. Η καταστροφή αυτή σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες θα χρειαστεί 25 – 30 χρόνια για να αποκατασταθεί.
***
Μόλις ένα χρόνο αργότερα γίναμε μάρτυρες μιας ακόμα μεγάλης περιβαλλοντικής καταστροφής στο εργοστάσιο πυρηνικής ενέργειας στη Fukushima, όταν ένα τσουνάμι 15 μέτρων προσέκρουσε πάνω του και το 80% των πυρηνικών αποβλήτων χύθηκαν στη θάλασσα. Οι συνέπειες αυτής της καταστροφής είναι ανυπολόγιστες.
Μέσω των social media, πολλά βίντεο και εικόνες που δείχνουν τεράστιες ποσότητες πλαστικών που καταλήγουν στον ωκεανό γίνονται καθημερινά viral. Τον τελευταίο χρόνο συγκεκριμένα, πάρα πολλοί άνθρωποι παρακολούθησαν την σειρά ντοκιμαντέρ «Blue planet» (Μπλέ Πλανήτης). Στην Κίνα μάλιστα, 80 εκατομμύρια άνθρωπο παρακολούθησαν ταυτόχρονα το πρώτο επεισόδιο μέσω live streaming, κάτι το οποίο «έριξε» την ταχύτητα του ίντερνετ!
Η σειρά ασχολείται με την ομορφιά που κρύβει ο ωκεανός και το πόσο σημαντικός είναι αυτός για την πανίδα και τη χλωρίδα. Η μεγάλη δημοτικότητα της σειράς από μόνη της δείχνει ότι οι άνθρωποι έχουν μια βαθιά επιθυμία να δουν, να βιώσουν και να καταλάβουν τον φυσικό κόσμο. Στην καθημερινή μας ζωή όμως, ανάλογα και με τον τόπο κατοικίας του καθενός, οι περισσότεροι άνθρωποι ζούμε αποκομμένοι από το φυσικό περιβάλλον.
Ο καπιταλισμός ανάγκασε τους ανθρώπους να εγκαταλείψουν τη γη και τους ωθησε να εργάζονται σε εργοστάσια. Αυτό οδήγησε στην αστικοποίηση και στο διαχωρισμό της πόλης από την επαρχία. Ο Μαρξ μίλησε για αυτή τη ρήξη μεταξύ του ανθρώπου και της φύσης. Η αλληλεπίδραση μας με τη φύση έγινε εξαιρετικά μονόπλευρη με αποτέλεσμα να είναι και μη βιώσιμη. Πλουτοπαραγωγικοί πόροι εξάγονται από τη γη και τη θάλασσα χωρίς καμία προσπάθεια να επιστραφεί όλος αυτός ο φυσικός πλούτος στη φύση.
***
Όμως αυτό το χάσμα δεν είναι μόνο υλικό αλλά και ψυχολογικό. Οι άνθρωποι συνεχίζουν να έχουν την ανάγκη να έρχονται σε επαφή με το φυσικό περιβάλλον και να θέλουν όλο και περισσότερο να το προστατέψουν. Γι’ αυτό δεν είναι παράξενο που όταν οι άνθρωποι έμαθαν το μέγεθος της καταστροφής υπήρξε μεγάλη ανταπόκριση. Το τελευταίο επεισόδιο της σειράς «Blue Planet» επικεντρώθηκε στους τρόπους με τους οποίους ο άνθρωπος καταστρέφει τον ωκεανό και την πανίδα του. Αυτό που συγκλόνισε όμως τους ανθρώπους περισσότερο είναι το θέμα των πλαστικών αποβλήτων. Μερικά από τα στοιχεία που αναφέρθηκαν στη σειρά και δείχνουν το μέγεθος του προβλήματος είναι ότι κάθε χρόνο 5 έως 12 εκατομμύρια τόνοι πλαστικού καταλήγουν στην θάλασσα. Αυτό ισοδυναμεί με ένα απορριμματοφόρο πλαστικών σκουπιδιων που ρίχνονται στη θάλασσα κάθε ένα λεπτό! Επίσης, μελέτες δείχνουν ότι έως το 2050 το συνολικό βάρος των πλαστικών στον ωκεανό θα είναι μεγαλύτερο από το συνολικό βάρος όλων των ψαριών!
Το πλαστικό, όμως, δεν μένει ακίνητο στον ωκεανό. Υπάρχουν ζωντανά πλάσματα μέσα στον ωκεανό που αλληλεπιδρούν με τα πλαστικά και αυτό τα κάνει κομμάτι της τροφικής αλυσίδας. Σε πολλές περιπτώσεις το πλαστικό οδηγεί σε θάνατο τα θαλάσσια θηλαστικά και πουλιά γιατί γεμίζει τα στομάχια τους και δεν μπορεί να διασπαστεί με αποτέλεσμα να μην υπάρχει χώρος για άλλη τροφή. Ακόμα, το πλαστικό προσκολλάται στους κοραλλιογενείς υφάλους μπλοκάροντας το φως και το οξυγόνο και γεμίζοντας τους βλαβερές τοξίνες, με αποτέλεσμα οι ύφαλοι να αρρωσταίνουν και σταδιακά να πεθαίνουν. Όμως δεν είναι μόνο τα ζώα του ωκεανού που τρώνε το πλαστικό, αλλά και εμείς οι άνθρωποι. Έρευνα στο πανεπιστήμιο Ghent του Βελγίου πρόσφατα έδειξε ότι ο μέσος Ευρωπαίος/α που καταναλώνει οστρακοειδή, καταναλώνει πιθανότατα και 11.000 μικροσκοπικά κομμάτια πλαστικού κάθε χρόνο.
***
Η κοινωνική κατακραυγή για τα πλαστικά απόβλητα έχει οδηγήσει σε πολλές απαγορεύσεις όπως π.χ. για τις πλαστικές σακούλες, τα πλαστικά καλαμάκια και γενικά τα πλαστικά προϊόντα μιας χρήσης. Αυτό είναι μια θετική εξέλιξη.
Στη σειρά «Blue Planet» ο αφηγητής, David Attenborough, λέει: «Ποτέ πριν δεν υπήρχε τέτοια συνειδητοποίηση, ποτέ πριν δεν είχαμε τόση δύναμη να κάνουμε κάτι. Είναι βέβαιο ότι είμαστε υπεύθυνοι για τη φροντίδα του Μπλε Πλανήτη μας». Και η πραγματικότητα είναι ότι ποτέ πριν οι άνθρωποι δεν είχαν συγκλονιστεί τόσο από το μέγεθος και τη σοβαρότητα του προβλήματος, νιώθοντας υποχρεωμένοι να κάνουν κάτι. Από την άλλη, οι λύσεις όμως που προωθούνται και κυριαρχούν στη δημόσια συζήτηση δεν είναι εφικτές στη σημερινή εποχή και αυτό κάνει τους ανθρώπους να νιώθουν ανεπαρκείς.
Όπως και με την κλιματική αλλαγή έτσι και με τη μόλυνση του ωκεανού, προωθείται η άποψη ότι οι ατομικές μας επιλογές έχουν τη μεγαλύτερη σημασία. Προφανώς θα έπρεπε όλοι να ανακυκλώνουμε όσο μπορούμε και να συμμετέχουμε σε προγράμματα που ενημερώνουν για το πρόβλημα, αλλά όπως είπε και ένας ερευνητής: «Η ανακύκλωση του πλαστικού βοηθάει στη σωτηρία του πλανήτη όσο βοηθάει το κάρφωμα ενός καρφιού στην πτώση ενός ουρανοξύστη». Όλη αυτή η προώθηση της ατομικής ευθύνης είναι μια συνειδητή προσπάθεια από της εταιρείες που παράγουν πλαστικά μιας χρήσης για να αποποιηθούν τις δικές τους ευθύνες.
Φανταστείτε ότι μπαίνετε μια μέρα στο σπίτι σας και βρίσκετε την κουζίνα πλημμυρισμένη με νερό. Ανακαλύπτετε ψάχνοντας ότι το νερό προέρχεται από μια διαρροή ενός σπασμένου σωλήνα κάτω από το νεροχύτη. Τι θα κάνατε; Προφανώς θα προσπαθούσατε να σταματήσετε την διαρροή και μετά να σφουγγαρίσετε το πάτωμα. Ή θα φωνάζατε κάποιον να σφουγγαρίσει το πάτωμα όσο εσείς προσπαθούσατε να σταματήσετε την διαρροή. Όπως και να έχει, δεν θα σφουγγαρίζατε απλά το πάτωμα. Ούτε θα βάζατε το σφουγγάρισμα του πατώματος στις καθημερινές δουλειές της ημέρας. Δεν θα κατηγορούσατε τον εαυτό σας ή τα παιδιά σας ότι το νερό υπάρχει γιατί δεν σφουγγαρίζετε το πάτωμα αρκετά συχνά, ενώ το νερό συνεχίζει να τρέχει από το σπασμένο σωλήνα. Ενστικτωδώς θα βλέπατε ότι πρέπει να λύσετε την αιτία του προβλήματος.
Το πιο σημαντικό λοιπόν είναι να λύσουμε τις αιτίες του προβλήματος και όχι να ασχολούμαστε μόνο μόνο με των περιορισμό των επιπτώσεων. Στις λύσεις όμως που προωθούνται από τα κυριάρχα ΜΜΕ, είτε αφορούν την κλιματική αλλαγή ή την πλαστική ρύπανση, πρέπει ο κάθε καταναλωτής να πιέσει την «αγορά» μειώνοντας την δική του χρήση πλαστικών προϊόντων. Βέβαια αυτό σημαίνει ότι ο καταναλωτής θα μποϊκοτάρει τη χρήση πλαστικών τα οποία έχουν ήδη παραχθεί… Ακόμα και έτσι, τι γίνεται με τα πλαστικά που δεν ανακυκλώνονται; Τι γίνεται με τα μέρη όπου δεν υπάρχουν προγράμματα ανακύκλωσης; Τι γίνεται με όλα τα πλαστικά που είσαι υποχρεωμένος να αγοράσεις ως συσκευασίες, αγοράζοντας φαγητό; Τι γίνεται με όλα τα προϊόντα που περιέχουν πλαστικό χωρίς καν να το γνωρίζουμε;
***
Είναι ξεκάθαρο ότι το πρόβλημα δεν είναι κάτι που μπορεί να λυθεί ατομικά από τον καθένα και τη καθεμιά. Το πρόβλημα είναι συστημικό. Φυσικά και θα πρέπει ο καθένας μας να μειώσει τη χρήση πλαστικών προϊόντων, αλλά για λυθεί ριζικά το πρόβλημα πρέπει να αλλάξει και το σύστημα. Το πρόβλημα δεν είναι ο καταναλωτής αλλά η ανεξέλικτη φύση της αγοράς. Είναι η παραγωγή που πρέπει να ρυθμιστεί, όχι η κατανάλωση, και εκεί πρέπει να στοχεύει η απαγόρευση του πλαστικού.
Πρόσφατα η Ευρωπαϊκή ένωση ανακοίνωσε την απαγόρευση συγκεκριμένων πλαστικών προϊόντων μιας χρήσης, και αυτό είναι κάτι εξαιρετικά θετικό, αλλά δεν αποτελεί λύση. Αυτές οι απαγορεύσεις δεν είναι αρκετές, είναι απλά βοηθητικές. Η μεγαλύτερη ποσότητα των πλαστικών στον ωκεανό δεν προέρχεται από τα μπουκαλάκια νερού που καταναλώνονται καθημερινά, αλλά από τις μεγάλες αλιευτικές εταιρείες. Σχεδόν τα μισά από τα πλαστικά απόβλητα προέρχονται από πλαστικά δίχτυα ψαρέματος. Ακόμα λοιπόν και αν απαγορευόταν καθολικά η χρήση πλαστικών προϊόντων από τους καταναλώτες/ριες και πάλι θα υπήρχαν τεράστιες ποσότητες πλαστικού στους ωκεανούς.
***
Οι εταιρείες στον καπιταλισμό λειτουργούν με βάση το κέρδος και τον ανταγωνισμό, και άρα είναι αδύνατον να αναγκαστούν να μην παράγουν ή να μην χρησιμοποιούν πλαστικό όσο από αυτό βγάζουν κέρδος. Καμία εταιρεία δεν θα κάνει κάτι τόσο ζημιογόνο για την ίδια. Όλες οι εταιρείες στα πλαίσια του καπιταλισμού θα παράγουν όσο φθηνότερα μπορούν για όσο περισσότερο μπορούν ανεξάρτητα από τις επιπτώσεις στο περιβάλλον, αρκεί να είναι κερδοφόρο για τις ίδιες.
Επιπρόσθετα, αυτές που ευθύνονται για την παραγωγή του πλαστικού είναι οι ίδιες που ευθύνονται για την κλιματική αλλαγή – είναι οι μεγάλες πετρελαιοπαραγωγικές εταιρείες. Στην πραγματικότητα, η παραγωγή πλαστικού αποτελεί το 6%-8% της συνολικής κατανάλωσης πετρελαίου. Το πετρέλαιο υπάρχει σχεδόν παντού, από τις μηχανές των αυτοκινήτων, τα συνθετικά λιπάσματα, μέχρι τα πλαστικά μπουκαλάκια νερού. Οι πετρελαϊκές εταιρείες θα ρουφήξουν μέχρι και την τελευταία σταγόνα πετρελαίου που υπάρχει, για όσο είναι κερδοφόρο για αυτούς, και θα μολύνουν ακόμα περισσότερο το περιβάλλον και τους ωκεανούς. Οι εταιρείες αυτές έχουν στην κατοχή τους κοιτάσματα που είναι ακόμα ανεκμετάλλευτα, αξίας 17 τρις δολλαρίων! Και δεν πρόκειται να τα εγκαταλείψουν καθόλου εύκολα. Όταν θέλεις να τα βάλεις με τις μεγαλύτερες εταιρείες στον πλανήτη, σημαίνει ότι πρέπει να έχεις και την απαραίτητη δύναμη για να το κάνεις. Ποια είναι αυτή η δύναμη όμως και πως την συγκεντρώνεις;
***
Τη μεγαλύτερη δύναμη στον πλανήτη την έχει η εργατική τάξη! Η εργατική τάξη παράγει όλα τα προϊόντα, κατασκευάζει, λειτουργεί και συντηρεί όλες τις μηχανές, χτίζει τις πόλεις και τους δρόμους. Η εργατική τάξη εξάγει το πετρέλαιο, το διυλίζει και παράγει το πλαστικό που τυλίγει τα σάντουιτς που τρώμε. Η εργατική τάξη οδηγεί όλα τα καράβια, όλα τα τραίνα, και όλα τα φορτηγά που μεταφέρουν αυτά τα προϊόντα στους καταναλωτές. Η εργατική τάξη λοιπόν έχει και τη δύναμη για να σταματήσει όλη αυτή τη μόλυνση!
Οι εργαζόμενοι αν αποφασίσουν να απεργήσουν μαζικά, μαχητικά και οργανωμένα, μπορούν να σταματήσουν την παραγωγή και να απαιτήσουν να λειτουργήσει με διαφορετικό τρόπο.
***
Ο καπιταλισμός προσπαθεί να περιορίσει το πρόβλημα κάνοντας μικρορυθμίσεις στην αγορά, ή με συμφωνίες ανάμεσα σε χώρες. Τα μέτρα αυτά δεν είναι αποτελεσματικά γιατί κάνουν «μπαλώματα» στο πρόβλημα. Προσπαθούν με νύχια και με δόντια να συντηρήσουν αυτό το σάπιο σύστημα και δεν έχουν σκοπό να το αλλάξουν, καθώς πιστεύουν ότι είναι το μεγαλύτερο επίτευγμα της ανθρωπότητας. Όλο και περισσότεροι άνθρωποι όμως συνειδητοποιούν ότι αν δεν αλλάξει το σύστημα δεν μπορεί να υπάρξει καμιά ουσιαστική λύση.
Αυτό που χρειάζεται δεν είναι έλεγχος από τα πάνω, αλλά έλεγχος από τα κάτω. Έλεγχος από αυτούς που δεν έχουν συμφέροντα, από αυτούς που δεν βγάζουν κέρδη που προέρχονται καταστρέφοντας τη γη και των ωκεανό.
Στην πραγματικότητα, χρειάζεται να ανατραπεί το σύστημα και να υπάρχει κοινωνική ιδιοκτησία στις πρώτες ύλες, τα εργοστάσια και τον πλούτο. Μόνο έτσι θα μπορούσαμε να συζητήσουμε και δημοκρατικά να αποφασίσουμε ένα σχέδιο για να εξασφαλίσουμε την εκμηδένιση χρήσης ορυκτών καυσίμων και πλαστικών. Ταυτόχρονα θα μπορούσαμε να κάνουμε μαζικές επενδύσεις σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και σε βιοδιασπώμενα υλικά που θα διανέμονται δωρεάν και θα χρησιμοποιηθούν παγκοσμίως αντικαθιστώντας όλα τα προϊόντα και υποπροϊόντα πετρελαίου.
***
Σε όλο τον κόσμο οι άνθρωποι ξεσηκώνονται, ενώνονται και απαιτούν την αλλαγή! Αρνούνται να αποδεχτούν την περιβαλλοντική καταστροφή, τις πολιτικές λιτότητας, και αρχίζουν να αμφισβητούν το σύστημα που σημειώνει κέρδη ρεκόρ για τους πλούσιους, την ίδια ώρα που εκατομμύρια άνθρωποι δεν έχουν τροφή και στέγη.
Αν θέλουμε να σταματήσουμε την μόλυνση και να φτιάξουμε μια οικολογική, βιώσιμη κοινωνία πρέπει να αναρωτηθούμε πως θα αρχίσουμε να χτίζουμε κινήματα, που θα αμφισβητήσουν αυτό το σύστημα, πως θα φτιάξουμε μια κοινωνία όπου η γη και οι πόροι θα ανήκουν στην κοινωνία και η παραγωγή θα σχεδιάζεται δημοκρατικά.
Για να γίνουν όλα αυτά πρώτα απ’ όλα πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι οι περισσότεροι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο θέλουν μια τέτοια αλλαγή. Τα ποσοστά τηλεθέασης της σειράς «Blue Planet» είναι μια ένδειξη για αυτό. Οι περισσότεροι άνθρωποι θέλουν έναν κόσμο χωρίς καταπίεση, πολέμους και μόλυνση του περιβάλλοντος. Και είναι ξεκάθαρο ότι ήδη έχουμε όλη την απαραίτητη τεχνολογία και τον πλούτο για να γίνει αυτή η μετάβαση άμεσα. Πρέπει να θυμίσουμε σε όλους τις άπειρες ανεκμετάλλευτες δυνατότητες που υπάρχουν, και πως θα μπορούσαμε να τις χρησιμοποιήσουμε όχι μόνο για να λύσουμε τα επιφανειακά, βραχυπρόθεσμα προβλήματα αλλά και για να φτιάξουμε μια κοινωνία με αφθονία. Όπως είπε και ο Ένγκελς: «Εμείς οι άνθρωποι, με τη σάρκα, το αίμα και το μυαλό μας, ανήκουμε στη φύση, και βρισκόμαστε στο επίκεντρό της. Η κυριαρχία μας πάνω στη φύση έγκειται στο γεγονός ότι έχουμε το πλεονέκτημα σε σχέση με όλα τα υπόλοιπα πλάσματα της γης, να είμαστε ικανοί να μάθουμε τους νόμους της και να τους εφαρμόσουμε σωστά».
