Η προκαταρκτική συμφωνία της 20ης Δεκέμβρη σχετικά με το νέο Σύμφωνο της ΕΕ για τη Μετανάστευση και το Άσυλο, αποτέλεσε τον επίλογο μιας «μαύρης» χρονιάς για την Ευρώπη, με τον πνιγμό ή τον θάνατο 3.439 ανθρώπων στα σύνορα της, σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης (ΙΟΜ). Συνολικά, 29.500 άνθρωποι είχαν την ίδια μοίρα από το 2014 και μετά, σύμφωνα με το Missing Migrants Project (Εγχείρημα για τους αγνοούμενους μετανάστες). Οι αριθμοί αυτοί είναι ανατριχιαστικοί και καταρρίπτουν από μόνοι τους την προπαγάνδα περί «πολιτισμένης Ευρώπης» που σέβεται τα δικαιώματα.
Το 2023, ο αριθμός των ξεριζωμένων ανθρώπων διεθνώς ξεπέρασε κάθε ιστορικό προηγούμενο φτάνοντας τα 110 εκατομμύρια! Από αυτούς, 36,4 εκατομμύρια (το 1/3) είναι αμιγώς πρόσφυγες πολέμου και 43,3 εκατομμύρια (το 40%) είναι παιδιά. Και ακόμα δεν έχουν καταγραφεί όλες οι συνέπειες του συνεχιζόμενου πολέμου στη Γάζα. Αυτοί οι αριθμοί βέβαια δεν αφορούν κυρίως την ευρωπαϊκή ήπειρο -με την εξαίρεση των Ουκρανών προσφύγων- αφού το 69% των ξεριζωμένων διεθνώς βρίσκει καταφύγιο στις γειτονικές χώρες από τη δική του, εξίσου φτωχές ή και φτωχότερες. Ο αριθμός των προσφύγων στις χώρες μέλη της ΕΕ είναι 22,8 εκατομμύρια και αποτελεί μόλις το 5% του συνολικού πληθυσμού των 448,5 εκατομμυρίων!
Παράλληλα, το νέο Σύμφωνο έρχεται σε μια ιδιαίτερη στιγμή ενόψει των ευρωεκλογών του 2024, στις οποίες η ελληνική και η ευρωπαϊκή Ακροδεξιά με σημαία τους το μεταναστευτικό/προσφυγικό ζήτημα ονειρεύεται ένα εκλογικό άλμα. Οι εθνικές κυβερνήσεις και το διευθυντήριο της καπιταλιστικής ΕΕ σηκώνουν κι αυτές ψηλά την ίδια σημαία. Από τη μια γιατί τους διευκολύνει να «πετάξουν» από πάνω τους την ευθύνη για την ακρίβεια, τις ελλείψεις στέγης, τη φτώχεια, την αποσάθρωση του κράτους πρόνοιας κλπ. Κι από την άλλη γιατί πιστεύουν ότι ένα σκληρό Σύμφωνο, με αντιγραφή μέρους της ατζέντας της Ακροδεξιάς, θα ανακόψει την εκλογική άνοδο της. Η ιστορία βέβαια έχει αποδείξει ότι αυτή είναι η πιο σίγουρη μέθοδος για το αντίθετο. Πρόσφατο παράδειγμα η ίδια η Ελλάδα, όπου με δεδομένη και την κρίση της Αριστεράς, οι σκληροπυρηνικές αντι-προσφυγικές πολιτικές της κυβέρνησης της ΝΔ δεν έκλεισαν, αλλά άνοιξαν τον δρόμο για την είσοδο τριών ακροδεξιών κομμάτων στην τελευταία βουλή.
Τι είναι το νέο Σύμφωνο
Καταρχήν αυτό που χαρακτηρίζει το νέο Σύμφωνο είναι ότι δεν αφιερώνει ούτε λέξη για το πως θα σταματήσουν οι θάνατοι ανθρώπων στα χερσαία και θαλάσσια σύνορα της ΕΕ. Ούτε λέξη για τις χιλιάδες καταγγελίες για παράνομες επαναπροωθήσεις, κακομεταχείριση και βία στα σύνορα ή τις απάνθρωπες συνθήκες ζωής σε προσφυγικές κρατικές δομές. Όλα αυτά θεωρούνται ανάξια λόγου για τους ευρωπαίους ηγέτες.
Οι πρώτες διαπραγματεύσεις για το Σύμφωνο ξεκίνησαν τον Σεπτέμβρη του 2020 και αφορούν στα εξής ζητήματα:
- έλεγχος στα σύνορα (screening) και λειτουργία βάσης δεδομένων (Eurodac),
- αλλαγή της διαδικασίας ασύλου,
- αλλαγή της διαχείρισης των αιτητών ασύλου και
- προβλέψεις για τη διαχείριση έκτακτων καταστάσεων ή «κρίσεων» (σ.σ. όπως τις ονομάζουν)
Η προσπάθεια του διευθυντηρίου της ΕΕ είναι οι διαπραγματεύσεις να ολοκληρωθούν άμεσα ώστε το νέο Σύμφωνο να επικυρωθεί από τα εθνικά κοινοβούλια πριν τις ευρωεκλογές και να εφαρμοστεί αμέσως μετά.
Έλεγχος στα σύνορα, άσυλο και απελάσεις
Το νέο Σύμφωνο προτείνει ο πρώτος έλεγχος στα σύνορα για θέματα υγείας, ταυτότητας, ευαλωτότητας, οικογενειακής κατάστασης και τα δακτυλικά αποτυπώματα, να ολοκληρώνεται μέσα σε μόλις πέντε μέρες, χωρίς καμιά πρόβλεψη για νομική βοήθεια ή συνδρομή ειδικών (πχ ψυχολόγοι, εμπειρογνώμονες trafficking κλπ). Η καταχώρηση στη βάση δεδομένων (Eurodac) θα γίνεται αυτόματα χωρίς δικαίωμα ένστασης. Για τη διαμονή τους θα οδηγούνται σε Κλειστές Ελεγχόμενες Δομές (ΚΕΔ), οι οποίες στην πραγματικότητα, με βάση την ελληνική εμπειρία, αποτελούν φυλακές ειδικού τύπου με εύηχο όνομα.
Ο προφανής στόχος της χρονικής συμπίεσης, σε σχέση με το παρελθόν, είναι το γενικό τσουβάλιασμα όλων των προσφύγων και η συνειδητή παρεμπόδιση, ιδιαίτερα των πιο ευάλωτων κατηγοριών, να αποδείξουν την ευαλωτότητα τους (πχ θύματα βασανιστηρίων, θύματα σεξουαλικών επιθέσεων, νοσούντες με ψυχικά νοσήματα κλπ).
Κατά τη διάρκεια αυτής της φάσης, όλοι/όλες, ακόμα και τα παιδιά, θα θεωρούνται ότι βρίσκονται σε μια «ουδέτερη ζώνη» και όχι εντός της επικράτειας της ΕΕ ή της αντίστοιχης χώρας-μέλους. Σ’ αυτή τη «ζώνη» δεν θα έχει καμιά πρόσβαση το κίνημα αλληλεγγύης και η τοπική κοινωνία και κανείς δεν θα μπορεί επί της ουσίας να ελέγξει ποιοι νόμοι εφαρμόζονται και ποιοι όχι. Στην πραγματικότητα σε αυτές τις «ουδέτερες ζώνες» θα ισχύει ένα γενικευμένο καθεστώς εξαίρεσης όπου τα δικαιώματα των αιτητών ασύλου δεν θα ισχύουν και θα εφαρμόζονται μόνο όσες ρυθμίσεις υπακούν στο αφήγημα της Ευρώπης – φρούριο.
Σε δεύτερη φάση θα γίνεται διαλογή και θα δημιουργούνται δυο κατηγορίες αιτητών ασύλου: αυτοί που θα εντάσσονται στην κανονική, πιο χρονοβόρα διαδικασία ασύλου και θα κατευθύνονται σε δομές φιλοξενίας στο εσωτερικό της χώρας και αυτοί που θα εντάσσονται στη γρήγορη συνοριακή αξιολόγηση. Για τους δεύτερους, που θα παραμένουν σε καθεστώς κράτησης στις συνοριακές ΚΕΔ, το αποτέλεσμα είναι προδιαγεγραμμένο: 99% απόρριψη και απέλαση.
Το κεντρικό κριτήριο της διαλογής είναι ένας εξωφρενικός «κόφτης» για όλους/όλες, ακόμα και τα παιδιά: όσοι/όσες θα προέρχονται από χώρα όπου τα ποσοστά αναγνωρισμένων προσφύγων στην ΕΕ θα είναι κάτω του 20% ετησίως, θα «κόβονται» και θα κρατούνται μέχρι να απελαθούν! Αντικειμενικά αυτό θα αποκλείσει, με μόνο ρατσιστικό κριτήριο την εθνικότητα, όσους προέρχονται από τις περισσότερες χώρες της Ασίας, της Αφρικής, της Μέσης Ανατολής και της Λατινικής Αμερικής! Επιπλέον αυτός ο ισοπεδωτικός «κόφτης», θα καταργήσει μια από τις βασικές αρχές της Συνθήκης της Γενεύης περί της εξέτασης κάθε ατομικού αιτήματος ασύλου ξεχωριστά!
Η γρήγορη συνοριακή αξιολόγηση θα διαρκεί μάξιμουμ 12 βδομάδες και η απόρριψη θα καταλήγει σε μια εξίσου γρήγορη απέλαση. Μάλιστα, ακόμα κι αν ο αιτητής κάνει ένσταση στην απορριπτική απάντηση, αυτό δεν θα ακυρώνει την απέλαση. Στις περιπτώσεις που η απέλαση καθυστερεί (για παράδειγμα αν μια χώρα δεν δέχεται τους απελαθέντες υπηκόους της), η κράτηση θα μπορεί να διαρκεί μέχρι και 12 μήνες. Από αυτόν τον γενικό κανόνα δεν θα εξαιρούνται ούτε τα παιδιά, από την ηλικία των 12 ετών και πάνω! Με το γενικό τσουβάλιασμα θα θυματοποιούνται και οι άνθρωποι που αν εξετάζονταν ξεχωριστά οι υποθέσεις τους θα μπορούσαν να αιτηθούν διεθνούς προστασίας ή ανθρωπιστικού ασύλου, όπως οι επιζήσαντες βασανιστηρίων, κυκλωμάτων trafficking κλπ.
Μια από τις κριτικές που γίνεται στη γρήγορη συνοριακή αξιολόγηση, ακόμα κι από κάποιες αστικές κυβερνήσεις -όπως η Γερμανική για παράδειγμα- είναι πως λείπει προκλητικά η πρόβλεψη κάποιου μηχανισμού επίβλεψης και συγκέντρωσης των ενστάσεων, των διαμαρτυριών κλπ. Είναι πιθανό μάλιστα να ενταχθεί στην τελική μορφή του Συμφώνου ένας τέτοιος μηχανισμός ως προπέτασμα καπνού. Γιατί κατά τα άλλα, όπως έχει αποδειχθεί στην περίπτωση της Ελλάδας, οι επαναπροωθήσεις, η βία στα σύνορα και το έγκλημα της Πύλου, συνέβησαν υπό τη στενή επίβλεψη της FRONTEX.
Η «αλληλεγγύη», οι «ασφαλείς χώρες» και οι περίοδοι «κρίσης»
Στο νέο Σύμφωνο διατηρείται ο Κανονισμός του Δουβλίνου, που αναθέτει το μεγαλύτερο βάρος της διαχείρισης των νέο-εισερχόμενων προσφύγων στις χώρες-μέλη που αποτελούν εισόδους στην ΕΕ (Ιταλία, Ελλάδα, Ισπανία, Κύπρος κλπ). Παράλληλα όμως εισάγεται ένας νέος κανονισμός «υποχρεωτικής αλληλεγγύης» από όλα τα υπόλοιπα κράτη-μέλη που μπορεί να πάρει τρεις μορφές. Είτε μετεγκατάσταση ορισμένου αριθμού αιτητών ασύλου, είτε αντισταθμιστική πληρωμή κατ’ κεφαλήν για άρνηση μετεγκατάστασης, είτε χρηματοδότηση των επιχειρήσεων φύλαξης των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ. Έτσι για παράδειγμα αν ένα κράτος-μέλος αρνηθεί να συμμετάσχει σε μετεγκαταστάσεις αιτητών ασύλου στην επικράτεια του, θα υποχρεώνεται να καταβάλει σε ένα κοινό ταμείο 20.000 ευρώ κατ’ άτομο.
Πρόκειται βέβαια για ευτελισμό της έννοιας της «αλληλεγγύης», αφού τελικά οι καπιταλιστές της κεντρικής και της βόρειας ΕΕ, θα εξαγοράζουν τις υπηρεσίες των συνοριακών μαντρόσκυλων και θα ξεφορτώνονται κάθε ευθύνη καταμερισμού και σεβασμού των δικαιωμάτων των προσφύγων.
Ως προς το που θα καταλήγουν τα λεφτά αυτού του ταμείου, μπορεί το Σύμφωνο να είναι θολό, αλλά οι κύριες δαπάνες της ΕΕ για την μετανάστευση και το άσυλο τα τελευταία χρόνια καταλήγουν στη FRONTEX, στους φράχτες, στη στρατιωτικοποίηση των συνόρων και στη χρηματοδότηση χωρών που γειτονεύουν με την ΕΕ για να αναλάβουν αυτοί το ρόλο του μαντρόσκυλου (Τουρκία, Λιβύη, Τυνησία, Αλβανία κλπ). Κι όπως όλα δείχνουν αυτό θα εξακολουθήσει.
Ένα ακόμα στοιχείο του Συμφώνου, όσον αφορά στις απελάσεις των αιτητών που θα απορριφθούν οι αιτήσεις τους, είναι η επιλογή των «τρίτων ασφαλών χωρών», όπως τις ονομάζουν. Δηλαδή χώρες, εκτός ΕΕ, από τις οποίες πέρασε στη διαδρομή του ο πρόσφυγας και με τις οποίες μπορεί να μην υπάρχει κανένας απολύτως δεσμός.
Στην πραγματικότητα το Σύμφωνο δίνει μια λευκή επιταγή στα χέρια κάθε κράτους-μέλους, που θα μπορεί ανεξέλεγκτα να ονομάζει «ασφαλή» όποια χώρα αποδέχεται τους απελαθέντες, προφανώς με οικονομικό αντίτιμο, χωρίς την εξασφάλιση κανενός απολύτως δικαιώματος των προσφύγων. Όπως η Λιβύη για παράδειγμα όπου ο ΙΟΜ, η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ και οι Γιατροί χωρίς Σύνορα καταγγέλλουν μαζικές σεξουαλικές επιθέσεις, εκβιασμούς, βασανιστήρια και καταναγκαστική εργασία στα κέντρα κράτησης προσφύγων. Ή η Τυνησία που συνεχίζει να αφήνει Αφρικανούς πρόσφυγες στην έρημο δίπλα στην Λιβύη, χωρίς νερό, χωρίς φαΐ, μέχρι να πεθάνουν. Και η Τουρκία που ο αυταρχισμός, η καταστολή και η άρνηση δικαιωμάτων είναι ο γενικός κανόνας.
Κατά τα άλλα οι κυβερνώντες μας θα συνεχίσουν να καταγγέλλουν τους διακινητές ή τα δίκτυα τρομοκρατών, πως αδιαφορούν για τα δικαιώματα και τις ζωές προσφύγων/μεταναστών και πως τους «εργαλειοποιούν» στυγνά… Ενώ οι ίδιοι θα προσθέτουν νέους τόμους στην εγκυκλοπαίδεια της υποκρισίας και της «εργαλειοποίησης» μεταναστών και προσφύγων, προς χάριν των δικών τους γεωπολιτικών επιδιώξεων, ιμπεριαλιστικών επεμβάσεων και νέο-αποικιακής αλαζονείας.
Κάτι ακόμα καινούργιο στο Σύμφωνο είναι ο κανονισμός των εξαιρέσεων στις περιόδους «κρίσεων». Πρόκειται για μια ακόμα λευκή επιταγή στα χέρια των κρατών μελών που θα χειροτερέψει κι άλλο τις συνθήκες για τους ανθρώπους που έχουν ανάγκη από προστασία. Ως «κρίση» θα μπορούν να ορίζουν κάθε περίπτωση αυξημένων εισόδων και αιτημάτων ασύλου, όπως για παράδειγμα την περίοδο 2015-16 ή κάθε ειδική περίσταση όπως με την πανδημία του covid 19.
Τότε θα μπορούν να αλλάζουν προς το αυστηρότερο όλους τους κανόνες και τα χρονοδιαγράμματα. Για παράδειγμα θα μπορούν να «παγώνουν» όλη τη διαδικασία των αιτήσεων ασύλου για ένα μήνα ή και περισσότερο. Θα μπορούν να αλλάζουν όλες τις προθεσμίες, να επεκτείνουν τον αριθμό των ανθρώπων που θα εντάσσονται στη γρήγορη συνοριακή αξιολόγηση και να αυξάνουν τις περιόδους κράτησης όλων των αιτητών ασύλου. Τίποτα από όλα αυτά δεν θυμίζει τη στάση του ευρωπαϊκού διευθυντηρίου στην Ουκρανική κρίση το 2022, όταν εφαρμόστηκαν με πλήρη συνέπεια (και καλά έγινε κάτι τέτοιο ασφαλώς) όλοι οι διεθνείς νόμοι για τους πρόσφυγες, αποδεικνύοντας πόσο υποκριτές είναι όταν μιλάνε για «ανθρώπινα δικαιώματα». Η ανθρωπιά τους εξαρτάται αποκλειστικά από τα οικονομικά και τα γεωπολιτικά τους συμφέροντα.
Να αντισταθούμε στις πολιτικές τους
Οι καπιταλιστικές κυβερνήσεις και η Ακροδεξιά θα συνεχίσουν να μοιράζονται την ίδια σημαία. Εμείς οφείλουμε να κρατάμε τη δική μας και να παλεύουμε:
- Να μην επικυρωθεί το νέο Σύμφωνο από τα εθνικά κοινοβούλια.
- Να σταματήσουν οριστικά οι επαναπροωθήσεις στα θαλάσσια και χερσαία σύνορα της ΕΕ και η συστηματική χρήση βίας, οι φράχτες και η στρατιωτικοποίηση των συνόρων. Ανακατεύθυνση των αντίστοιχων κονδυλίων προς πολιτικές σεβασμού των διεθνώς κατοχυρωμένων δικαιωμάτων των προσφύγων.
- Επανέναρξη των αποστολών έρευνας και διάσωσης και δημιουργία ασφαλών και νόμιμων διαδρομών προς την Ευρώπη, ώστε να πάψουν να χάνονται ζωές στα σύνορα.
- Αξιοπρεπείς συνθήκες υποδοχής και διαβίωσης για όλους τους ανθρώπους που αναζητούν προστασία και ασφάλεια. Αναλογικός διαμοιρασμός των προσφύγων σε όλες τις χώρες της Ευρώπης, με βάση την οικονομία, το μέγεθος, τον πληθυσμό και τις ανάγκες.
- Όχι στην εξωτερική ανάθεση διαχείρισης, κράτησης και αποτροπής των προσφύγων. Κατάργηση της Συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας, ΕΕ-Τυνησίας κλπ.
- Άμεση απεμπλοκή από τον παρατεινόμενο πόλεμο στην Ουκρανία, από τη στήριξη της εθνοκάθαρσης στη Γάζα κι από όλες τις ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις. Απελευθέρωση ευρωπαϊκών κονδυλίων που να συνδράμουν στην ανοικοδόμηση αυτών των χωρών και στην καταπολέμηση της φτώχειας και της πείνας.
- Κοινός αγώνας των εργαζομένων, της νεολαίας και των προσφύγων σε όλη την Ευρώπη για αξιοπρεπή ζωή, εργασία και διαβίωση. Μπορούμε άνετα να ζήσουμε όλοι/ες μαζί αν διεκδικήσουμε όσα μας ανήκουν από τα υπερκέρδη των καπιταλιστών.
- Κοινός αγώνας για να ανακόψουμε την άνοδο της Ακροδεξιάς, για να χτίσουμε την Αριστερά των αναγκών μας και για να απελευθερωθούμε από το σύστημα που γεννά την φτώχεια, την καταπίεση, τον πόλεμο και τον φασισμό.
