Άρθρο της Σύνταξης από το νέο τεύχος του «Ξ», 502, 1 – 15 Νοέμβρη
Τη στιγμή που γράφεται αυτό το κείμενο (31/10) μια σειρά από εξεγέρσεις και κοινωνικές εκρήξεις βρίσκονται σε εξέλιξη σε όλο τον κόσμο. Χιλή, Λίβανος, Ιράκ, Χονγκ Κονγκ, Καταλονία, Εκουαδόρ, Αϊτή και Ινδονησία είναι μόνο τα πιο γνωστά παραδείγματα, αλλά ο κατάλογος δεν τελειώνει εκεί και διαρκώς διευρύνεται.
Στην πραγματικότητα είμαστε μπροστά σε ένα νέο κύμα εξεγέρσεων σε παγκόσμιο επίπεδο, με εκατομμύρια ανθρώπους να έχουν βγει στους δρόμους. Σύμφωνα με μελέτες του πανεπιστημίου Vrije του Άμστερνταμ «τα στοιχεία δείχνουν πως ο αριθμός των διαμαρτυριών αυξάνεται και φτάνει τα επίπεδα της δεκαετίας του ’60, και είναι αυτή τη στιγμή ο μεγαλύτερος από το 2009». Στην πραγματικότητα, ζούμε το μεγαλύτερο κύμα διεθνών κινημάτων και εξεγέρσεων από την προηγούμενη φάση της περιόδου 2008-2011, που περιλάμβανε την «Αραβική άνοιξη» (με κυριότερες εξεγέρσεις στην Αίγυπτο και την Τυνησία) και τα κινήματα των «πλατειών» (Ισπανία, Ελλάδα, Τουρκία, το κίνημα Occupy στις ΗΠΑ, κα).
Στοιχεία που ενώνουν
Προφανώς και στην κάθε χώρα υπάρχουν ειδικές συνθήκες και ιδιαιτερότητες που έχουν ωθήσει τον κόσμο να βγει στους δρόμους. Δεν πρόκειται όμως απλά για μια «σύμπτωση» ότι όλος ο κόσμος αυτή την περίοδο βρίσκεται σε αναταραχή. Και τα κοινά στοιχεία είναι πολλά.
Κατ’ αρχήν, το μέγεθος των διαδηλώσεων είναι σε πολλές περιπτώσεις πρωτοφανές! Πάνω από 1 εκατομμύριο άνθρωποι διαδήλωσαν στο Σαντιάγο της Χιλής (25/10), στη Βαγδάτη του Ιράκ (30/10), στη Βηρυτό του Λιβάνου (20/10) ενώ 2 εκατομμύρια είχαν διαδηλώσει στο Χονγκ Κονγκ στις 16/6! Μισό εκατομμύριο στην Βαρκελώνη (18/10), εκατοντάδες χιλιάδες στο Εκουαδόρ, την Ινδονησία, την Αϊτή και αλλού. Οι αριθμοί αυτοί μιλούν από μόνοι τους, και δείχνουν ότι μαζικά στρώματα των κοινωνιών αυτών βρίσκονται σε αναβρασμό.
Ένα άλλο κοινό στοιχείο είναι η επιμονή αυτών των κινημάτων και η αντίσταση τους στην καταστολή. Παρά τους δεκάδες, ή και σε κάποιες περιπτώσεις (Ιράκ) εκατοντάδες νεκρούς από τις δυνάμεις καταστολής, παρά τους χιλιάδες τραυματίες, ο κόσμος επιμένει και συνεχίζει να κατεβαίνει στο δρόμο, ακόμα και για μήνες (όπως στο Χονγκ Κονγκ). Μάλιστα σε κάποιες περιπτώσεις (Εκουαδόρ, Χιλή), τα κινήματα προκάλεσαν ρήγματα στις δυνάμεις του στρατού που συμφιλιώθηκαν με τους διαδηλωτές.
Τρίτο κοινό στοιχείο είναι το ότι στις περισσότερες περιπτώσεις οι διαδηλώσεις ξεκίνησαν από κάποιο συγκεκριμένο ζήτημα αλλά εξελίχθηκαν σε μια γενικευμένη αντίδραση. Στη Χιλή ήταν η αύξηση στο εισιτήριο του μετρό, στο Λίβανο η φορολόγηση των κλήσεων μέσω ίντερνετ, στο Εκουαδόρ η άρση της επιδότησης στο πετρέλαιο, κτλ. Πολύ γρήγορα όμως φάνηκε ότι αυτά τα μέτρα ήταν απλά η αφορμή, ότι ο κόσμος ήθελε να εκφράσει την οργή και την αγανάκτηση του συνολικά για το πολιτικό σύστημα, τις πολιτικές λιτότητας, την καταπίεση.
Χαρακτηριστικό είναι πως οι εξεγέρσεις πέτυχαν στις περισσότερες περιπτώσεις σημαντικές νίκες και υποχωρήσεις από την πλευρά των κυβερνήσεων. Στο Λίβανο είχαμε την απόσυρση των μέτρων και την παραίτηση της κυβέρνησης. Στη Χιλή είχαμε όχι απλά την απόσυρση των μέτρων αλλά και ανακοίνωση αυξήσεων στους μισθούς και τις συντάξεις και παραίτηση της μισής κυβέρνησης. Στο Εκουαδόρ η κυβέρνηση αναγκάστηκε να φύγει για κάποιες μέρες από την πρωτεύουσα και τελικά απέσυρε τα μέτρα. Στο Χονγκ Κονγκ ο επίμαχος νόμος που έβγαλε το κίνημα στους δρόμους αποσύρθηκε.
Παρόλα αυτά, στις περισσότερες περιπτώσεις οι κινητοποιήσεις συνεχίζονται παρά τις υποχωρήσεις των κυβερνήσεων. Στην πραγματικότητα, τα λαϊκά στρώματα και οι κυβερνήσεις μιλάνε άλλη γλώσσα.
Είναι εντυπωσιακό πως σκληρές νεοφιλελεύθερες κυβερνήσεις «ξαφνικά» βρίσκουν τα λεφτά για να δώσουν μερικά επιδόματα όταν απειλείται η συνέχιση του συστήματος τους. Όπως όμως γράφτηκε σχετικά με την εξέγερση στη Χιλή «δεν είναι για τα 30 πέσος, είναι για τα 30 χρόνια». Έτσι, οι υποχωρήσεις των κυβερνήσεων δεν ικανοποιούν τον κόσμο που θέλει πιο συνολικές και ριζοσπαστικές αλλαγές στη ζωή του.
Ο ρόλος της νεολαίας και των γυναικών
Κοινό χαρακτηριστικό στο παγκόσμιο αυτό κίνημα είναι ότι μπροστάρηδες έχει τη νεολαία, και στις περισσότερες περιπτώσεις τις γυναίκες.
41% του παγκόσμιου πληθυσμού σήμερα είναι νέοι κάτω των 24 χρονών. Είναι νέοι που μεγάλωσαν μέσα στην κρίση, με την εφαρμογή σκληρών νεοφιλελεύθερων πολιτικών λιτότητας «για να σωθούν οι τράπεζες» και «για να πληρωθεί το χρέος».
Και μετά από μια δεκαετία θυσιών, το σύστημα σήμερα με την παραδοχή όλων των σοβαρών οικονομολόγων οδεύει σε νέα ύφεση. Όπως δήλωσε ο Mervyn King, πρώην κυβερνήτης της Τράπεζας της Αγγλίας, ο κόσμος «υπνοβατεί βαδίζοντας προς μια νέα κρίση». Νέα κρίση θα σημαίνει ακόμα πιο απάνθρωπες πολιτικές για την εργαζόμενη πλειοψηφία, και πλήρες αδιέξοδο για τους νέους και τις νέες.
Την ίδια στιγμή, οι ανισότητες είναι τεράστιες και προκλητικές! Με βάση μελέτη της Oxfam, ο πλούτος των 2.200 δισεκατομμυριούχων αυξήθηκε το 2018 κατά 900 δις δολάρια (2,5 δις τη μέρα!). Την ίδια στιγμή, ο πλούτος του φτωχότερου μισού του πληθυσμού της γης (3,8 δισεκατομμύρια ανθρώπων) έπεφτε κατά 500 εκατομμύρια δολάρια τη μέρα. 12% αύξηση του πλούτου των πλουσίων μέσα σε ένα χρόνο, 11% μείωση του πλούτου των φτωχών… Και μετά οι πλούσιοι αναρωτιούνται γιατί εξεγείρεται η νεολαία…
Αυθορμητισμός και αδυναμίες
Παρά την προπαγάνδα των κυβερνήσεων, που ψάχνουν να βρουν πάντα «προβοκάτορες» και υπαίτιους των κινημάτων, οι κινητοποιήσεις αυτές προέκυψαν αυθόρμητα από τα κάτω, ως αντίδραση στην καταπίεση. Σε αντίθεση με προηγούμενες δεκαετίες, στην ηγεσία τους δε βρίσκονται αριστερά κόμματα ή συνδικάτα. Οι κινητοποιήσεις οργανώνονται κυρίως μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, ενώ στις περισσότερες περιπτώσεις δεν έχουν ένα συγκεκριμένο πρόγραμμα αιτημάτων.
Το ότι αυτά τα κινήματα δεν ελέγχονται από τα παραδοσιακά (και στην ουσία συντηρητικά) κόμματα της Αριστεράς και τις ξεπουλημένες ηγεσίες των συνδικάτων είναι προφανώς ένα θετικό στοιχείο, γιατί επέτρεψε να βγει στην επιφάνεια όλη η δυναμική των φρέσκων στρωμάτων που μπαίνουν στον αγώνα.
Όμως, το ότι τα κινήματα και οι εξεγέρσεις αυτές δεν έχουν δομές στις οποίες να μπορεί να γίνει δημοκρατική συζήτηση, να παίρνονται αποφάσεις για την πορεία του αγώνα, να συγκροτούνται πλαίσια αιτημάτων, να προκύπτουν οι στόχοι και να αναλύονται τα προβλήματα, δηλαδή να χαράσσεται η στρατηγική της μάχης, είναι μια μεγάλη αδυναμία τους.
Οι κυβερνήσεις σήμερα είναι στριμωγμένες στη γωνία. Κάποιες θα πέσουν, χάνοντας τη μάχη με το κίνημα. Και σε αυτές τις περιπτώσεις όμως, το σύστημα θα ψάξει να βρει τρόπους να επιβιώσει. Άλλες κυβερνήσεις θα δοκιμάσουν την τακτική του μαστίγιου (καταστολή) και του καρότου (παροχές) μέχρι κουράσουν, να μπερδέψουν ή να τσακίσουν τα κινήματα.
Γιατί όσο μεγάλες και σημαντικές νίκες και αν πετύχουν τα κινήματα, αν δεν έχουν μια εναλλακτική πρόταση για το πως μπορεί να λειτουργήσει η κοινωνία έξω από τον καπιταλισμό, το σύστημα θα βρίσκει τρόπους να ανακάμπτει. Η κατάληξη της μεγαλειώδους εξέγερσης της Αιγύπτου, που τελικά οδήγησε σε μια νέα δικτατορία, ή των κινητοποιήσεων στη Λιβύη και στην Συρία, που οδήγησαν σε πολέμους, είναι εκεί για να μας θυμίζουν πως όταν τα κινήματα δεν πάνε μπροστά και αφήνουν κενά, τα κενά αυτά μπορεί να καλυφθούν από ότι πιο αντιδραστικό υπάρχει.
Νέα φάση αγώνων
Το 2019 ξεκίνησε με τις κινητοποιήσεις των Κίτρινων Γιλέκων στη Γαλλία. Μέσα στη χρονιά είχαμε τις εξεγέρσεις σε Σουδάν και Αλγερία. Στις ΗΠΑ έχουμε μια έκρηξη των εργατικών αγώνων (το 2018 είχαμε τον μεγαλύτερο αριθμό απεργιών από το 1986, και αυτή η τάση συνεχίζεται και φέτος). Το Σεπτέμβρη είχαμε τις κινητοποιήσεις εκατομμυρίων νέων στα πλαίσια του κινήματος ενάντια στην κλιματική αλλαγή. Και τώρα αυτό το νέο κύμα εξεγέρσεων που αγκαλιάζει σαν πυρκαγιά όλο τον κόσμο.
Η εξέλιξη αυτή σπάει την εικόνα της κυριαρχίας της ακροδεξιάς σε κεντρικό πολιτικό επίπεδο σε διάφορες χώρες, που είχε ωθήσει διάφορους αναλυτές (ακόμα και μέσα στην Αριστερά) να μιλούν για «συντηρητική στροφή των κοινωνιών»…
Η νέα φάση που βλέπουμε να ξεκινάει αντιπροσωπεύει πολύ σημαντικά προχωρήματα στη συνείδηση μαζικών στρωμάτων σε όλο τον κόσμο. Εκτός από το συμπέρασμα της ανάγκης μαζικών και μαχητικών κινητοποιήσεων προκειμένου να πετύχουμε αλλαγές, υπάρχει μια (γενική και θολή ακόμα) αντι-συστημική συνείδηση που αναπτύσσεται, αλλά σε κάποιες χώρες συνδυάζεται με μια αναζήτηση για τις σοσιαλιστικές ιδέες. Σε πρόσφατο γκάλοπ στις ΗΠΑ, το 50% των νέων 16-38 δήλωσαν πως έχουν αρνητική γνώμη για τον καπιταλισμό, ενώ το 70% δηλώνει ότι είναι πιθανό να ψηφίσει υποψήφιο που στηρίζει τις σοσιαλιστικές ιδέες! Όλα αυτά στην καρδιά του παγκόσμιου καπιταλισμού!
Και αυτά συμβαίνουν πριν ακόμα χτυπήσει η επόμενη οικονομική κρίση, που θα οδηγήσει σε νέα χτυπήματα στους εργαζόμενους, νέες αντιφάσεις του συστήματος και ώθηση ακόμα μεγαλύτερων στρωμάτων στο δρόμο του αγώνα και της αναζήτησης των ιδεών για την ανατροπή του καπιταλισμού, και την εγκαθίδρυση μιας πραγματικά δημοκρατικής σοσιαλιστικής κοινωνίας. Μια νέα φάση ανοίγεται μπροστά μας.
