Την Παρασκευή 14 Οκτώβρη δύο ακτιβίστριες υπέρ της προστασίας του περιβάλλοντος που ανήκουν στην οργάνωση «Just stop oil» («Απλά σταματήστε το πετρέλαιο»), πέταξαν δύο κονσέρβες ντοματόσουπα στον πίνακα «Ηλιοτρόπια» του Βίνσεντ βαν Γκογκ στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου.
Στη συνέχεια οι δύο νέες κοπέλες γονάτισαν και πριν συλληφθούν η μία από αυτές δήλωσε:
«Τι αξίζει περισσότερο; Η τέχνη ή η ζωή; Αξίζει περισσότερο από την τροφή; Περισσότερο από τη δικαιοσύνη; Ανησυχείτε περισσότερο για την προστασία ενός πίνακα ή για την προστασία του πλανήτη μας και των ανθρώπων; H κρίση του κόστους διαβίωσης είναι μέρος της πετρελαϊκής κρίσης. Εκατομμύρια οικογένειες που κρυώνουν και πεινάνε δεν μπορούν να πληρώσουν το κόστος των καυσίμων. Δεν μπορούν καν να πληρώσουν το κόστος για να θερμάνουν μια κονσέρβα με σούπα. Την ίδια ώρα καλλιέργειες καταστρέφονται, εκατομμύρια ανθρώπων πεθαίνουν από μουσώνες, πυρκαγιές και ακραίες ξηρασίες. Δεν αντέχουμε περισσότερο πετρέλαιο και αέριο, θα μας στερήσουν όλα όσα γνωρίζουμε και αγαπάμε».
Λίγες μέρες αργότερα, στις 23 Οκτωβρίου στη Γερμανία, στο μουσείο Barberini στο Πότσνταμ, δύο μέλη της οργάνωσης «Letzte Generation» (Τελευταία Γενιά) έριξαν πουρέ πατάτας στο έργο του Κλοντ Μονέ «Σωροί από άχυρα» και στη συνέχεια η μία από τις συμμετέχουσες δήλωσε:
«Άνθρωποι λιμοκτονούν, άνθρωποι ξεπαγιάζουν, άνθρωποι πεθαίνουν. Ζούμε μια κλιματική καταστροφή. Και το μόνο που σας τρομάζει είναι η ντοματόσουπα ή ο πουρές πατάτας σε έναν πίνακα. Ξέρετε τι φοβάμαι εγώ; Φοβάμαι επειδή η επιστήμη μας λέει πως δεν θα έχουμε τη δυνατότητα να ταΐσουμε τις οικογένειές μας το 2050. Χρειάζεται να ρίξουμε πουρέ πατάτας σε έναν πίνακα για να ακούσετε; Αυτός ο πίνακας δεν θα αξίζει τίποτα εάν χρειαστεί να παλεύουμε για να εξασφαλίσουμε τροφή. Πότε επιτέλους θα αρχίσετε να ακούτε και θα σταματήστε να λειτουργείτε σαν να μην τρέχει τίποτα;»
Ένα δίλημμα που κανείς δεν έθεσε
Σε καμία από τις δηλώσεις τους οι ακτιβίστριες δεν φαίνεται να απευθύνονται στις κυβερνήσεις ή στους βασικούς ρυπαντές του πλανήτη. Αντίθετα, δημιουργείται η αίσθηση ότι απευθύνονται στους θεατές της δράσης τους, στο πλατύ κοινό και γενικά στην κοινωνία, κατηγορώντας τους ότι ανάμεσα στην τέχνη και το περιβάλλον, επιλέγουν την τέχνη.
Με ποιόν τρόπο όμως, το γεγονός πως κάποιος/α επισκέπτεται ένα μουσείο και απολαμβάνει έργα τέχνης, σημαίνει πως δεν νοιάζεται για το περιβάλλον ή πως δεν ανησυχεί για την κλιματική αλλαγή ή πως δεν παλεύει ενεργά ενάντια στην περιβαλλοντική καταστροφή; Για ποιόν λόγο η τέχνη και το περιβάλλον είναι αντιπαραθετικές αξίες για τους ανθρώπους; Δεν είναι τα έργα του Μονέ ή του Βαν Γκογκ που έχουν προκαλέσει την κλιματική αλλαγή, ούτε φυσικά ο κόσμος που επισκέπτεται τα μουσεία.
Το δέντρο της ατομικής ευθύνης και το δάσος του καπιταλισμού
Το 2019 χαρακτηρίστηκε από μαζικές νεολαιίστικες κινητοποιήσεις για το περιβάλλον που ξεκίνησαν από την Γκρέτα Τούνμπεργκ στη Σουηδία αλλά σύντομα εξαπλώθηκαν και σε άλλες περιοχές του πλανήτη και εμπνεύσανε εκατομμύρια ανθρώπους στον κόσμο. Η πανδημία στις αρχές του 2020 και οι πολιτικές και κοινωνικές συνέπειες έκοψαν το νήμα των κινητοποιήσεων, ενώ παράλληλα οι καπιταλιστικές κυβερνήσεις συνεχίζουν τις ίδιες (και χειρότερες) καταστρεπτικές για το περιβάλλον πολιτικές.
Η προκλητική αδιαφορία του καπιταλιστικού συστήματος από τη μια και, από την άλλη, η απουσία αυτή την περίοδο μαζικών κινημάτων ενάντια στην κλιματική αλλαγή σε συνδυασμό με την «αδυναμία» της Αριστεράς να μπει μπροστά στον αγώνα για το περιβάλλον, στρέφουν κάποιους ακτιβιστές του περιβαλλοντικού κινήματος στην αναζήτηση ατομικών λύσεων και δράσεων. Σε αυτό το πλαίσιο, από το περασμένο καλοκαίρι ακτιβιστές/τριες οργανώνουν δράσεις κολλώντας τα χέρια τους σε διάσημους πίνακες.
Οι δράσεις αυτές εκφράζουν την αγωνία των ακτιβιστών/τριων για την κλιματική αλλαγή και την καταστροφή του πλανήτη όπως τον γνωρίζουμε. Ενδεχομένως η επιλογή να «επιτεθούν» σε γνωστά έργα τέχνης να πηγάζει από την ανάγκη να «σοκάρουν» και να «προκαλέσουν» ώστε να μεγαλώσουν το ακροατήριο τους, να δυναμώσουν τις φωνές τους. Το καταφέρνουν όμως τελικά;
Ίσως ένα κομμάτι της κοινωνίας, ειδικά της νεολαίας, που έχει περιβαλλοντική συνείδηση και είναι ήδη ευαισθητοποιημένο για την κλιματική αλλαγή να είδε με συμπάθεια αυτούς τους ακτιβισμούς. Σε ένα άλλο κομμάτι όμως, προκάλεσε θυμό και αγανάκτηση, ενώ δεν κατάφερε να συνδέσει με κάποιον τρόπο τον Μονέ, τον Βαν Γκογκ και τους υπόλοιπους ζωγράφους/καλλιτέχνες με τις αιτίες που καταστρέφουν τον πλανήτη.
Παράλληλα, στις δηλώσεις που έκαναν οι ακτιβίστριες αφού πετάξανε φαγητά στους πίνακες, ο λόγος τους ήταν ένα δριμύ «κατηγορώ», απέναντι στην κοινωνία που, κατ’ αυτές, δεν έχει καταλάβει τον κίνδυνο και συνεχίζει να απολαμβάνει δευτερεύοντα –για τις ίδιες– πράγματα όπως η τέχνη. Στράφηκαν δηλαδή απέναντι στους ανθρώπους που θεωρητικά θέλουν για συμμάχους τους. Η ιστορία όμως έχει αποδείξει ότι αυτή μέθοδος ποτέ δεν κατάφερε να μαζικοποιήσει κάποιον αγώνα, αντιθέτως συχνά γυρνάει «μπούμερανγκ» και μπορεί να τον αποδυναμώσει.
Σε κανένα σημείο οι ακτιβίστριες δεν αναφέρθηκαν στους πραγματικούς υπεύθυνους για την κατάσταση που βιώνουμε και θα βιώσουμε την επόμενη περίοδο και χρόνια. Πράγματι ο ερχόμενος χειμώνας θα είναι δύσκολος, πλατιά στρώματα θα δυσκολευτούν να ζεσταθούν και να τραφούν σωστά. Και παράλληλα το περιβάλλον θα συνεχίσει να καταστρέφεται. Για όλα αυτά όμως οι υπεύθυνοι είναι συγκεκριμένοι: είναι οι κυβερνήσεις που υπηρετούν συγκεκριμένες πολιτικές και το καπιταλιστικό σύστημα που βλέπει και γνωρίζει τα δεινά που προκαλεί αλλά δεν κάνει τίποτα ουσιαστικό για να τα αποτρέψει.
Ανάγκη για μαζικό κίνημα για το περιβάλλον
Το καπιταλιστικό σύστημα έχει στη φαρέτρα του πολλά διαφορετικά όπλα ώστε να καταφέρνει να αντιμετωπίζει τα κινήματα. Ένα από αυτά τα όπλα είναι η «ατομική ευθύνη» και η διάχυση των ευθυνών στην κοινωνία και την ανθρωπότητα συνολικά. Στα ζητήματα του περιβάλλοντος, η προπαγάνδα ότι «φταίμε όλοι» για το πώς λειτουργούμε ατομικά είναι εξαιρετικά διαδεδομένη και πολλές περιβαλλοντικές οργανώσεις την έχουν δυστυχώς υιοθετήσει. Έτσι, «φταίμε» που ξεχνάμε μια λάμπα αναμμένη, που δεν αγοράζουμε συσκευές χαμηλής κατανάλωσης ρεύματος ή που τελικά, «τρομάζουμε» με τον πουρέ πατάτας σε έναν πίνακα.
Απέναντι στη λογική της ατομικής ευθύνης, χρειαζόμαστε ένα περιβαλλοντικό κίνημα που θα βάζει στο στόχαστρο τους πραγματικούς υπεύθυνους για την περιβαλλοντική καταστροφή. Ένα κίνημα που θα είναι μαζικό, θα λειτουργεί δημοκρατικά, θα προτάσσει μαζικές δράσεις και ακτιβισμούς αντί των ατομικών και θα επιδιώκει τη σύνδεση με το εργατικό κίνημα. Που δεν θα στρέφεται ενάντια στην κοινωνία αλλά που αντίθετα θα προσπαθεί να την εμπνεύσει να μπει μαζικά στον αγώνα.
