Την Κυριακή 21 Απρίλη, οι «Μαχητικές και Ελεύθερες» Μυτιλήνης διοργάνωσαν μια πολύ επιτυχημένη ανοιχτή συζήτηση για τις γυναικοκτονίες και την έμφυλη βία, στο καφέ «Παλιά Αγορά». Στην συζήτηση συμμετείχαν 50 άτομα. Στο τέλος της εκδήλωσης μια σειρά συμμετέχουσες/ντες μας προέτρεψαν να κάνουμε πιο συχνά τέτοιου είδους συζητήσεις και εκδηλώσεις και δήλωσαν πρόθυμες/οι να συμμετέχουν πιο ενεργά στον αγώνα ενάντια στην έμφυλη βία καθώς και σε άλλους φεμινιστικούς και κοινωνικούς αγώνες.
Παρακάτω ακολουθούν οι τρεις εισηγητικές ομιλίες της εκδήλωσης. Η πρώτη καταπιάνεται με το ζήτημα της έμφυλης βίας και των γυναικοκτονιών συνολικά. Οι δύο επόμενες επικεντρώνουν στην γυναικοκτονία της Ερατούς, μια νέας γυναίκας από την Μυτιλήνη που δολοφονήθηκε από τον σύζυγό της το 2019 επειδή ήθελε να τον χωρίσει! Οι Μαχητικές & Ελεύθερες Μυτιλήνης παρακολούθησαν το τελευταίο δικαστήριο (το εφετείο του γυναικοκτόνου) και παρουσίασαν τα πιο σημαντικά στοιχεία στην εκδήλωση.
Βίκη Δουλουγέρη: οι γυναικοκτονίες στην Ελλάδα
Διανύουμε τον τέταρτο μήνα του 2024 και στην Ελλάδα έχουν ήδη καταγραφεί πέντε γυναικοκτονίες. Την πρωτοχρονιά, 41χρονη έγκυος στη Θεσσαλονίκη δολοφονήθηκε με μαχαίρι από τον σύντροφό της. Στα μέσα Γενάρη μια άλλη 41χρονη γυναίκα υπέκυψε στα εγκαύματά της, σχεδόν στο 90% του σώματος της, μετά από επίθεση του συζύγου της που της έριξε εύφλεκτο υλικό και την πυρπόλησε μπροστά στα παιδιά τους. Στα μέσα Φλεβάρη, ένας 39χρονος στην Κρήτη πυροβόλησε την 29χρονη έγκυο σύντροφό του και στη συνέχεια κάλεσε την αστυνομία και είπε «ελάτε, σκότωσα τη γυναίκα μου». Λίγες μέρες αργότερα, μια 87χρονη γυναίκα μαχαιρώθηκε μέχρι θανάτου από τον 80χρονο σύζυγό της στη Θεσσαλονίκη. Και τελευταία και πιο πρόσφατη γυναικοκτονία αυτή της Κυριακής έξω από το ΑΤ Αγίων Αναργύρων, η οποία ήταν πιο σοκαριστική απ’ όλες λόγω της στάσης της αστυνομίας – δεν θα το αναπτύξω για λόγους χρόνου, προτείνω να πιαστεί στη συζήτηση.
Αυτή η κατάσταση δεν είναι ελληνικό φαινόμενο. Στη Τουρκία πρόσφατα σημειώθηκαν 7 γυναικοκτονίες σε μία μέρα. Μέσα στο 2023 καταγράφηκαν 315 γυναικοκτονίες και ακόμη 248 «ύποπτοι» θάνατοι γυναικών. Στην Αργεντινή τους πρώτους δύο μήνες του χρόνου σημειώθηκαν 61 γυναικοκτονίες, δηλαδή μία την ημέρα, ενώ τον περασμένο χρόνο είχαν καταγραφεί συνολικά 322. Στην Αγγλία, από την αρχή του χρόνου έχουν καταγραφεί πάνω από 10 γυναικοκτονίες, ενώ τα τελευταία χρόνια ο ετήσιος μέσος όρος είναι μια γυναικοκτονία κάθε 3 μέρες, ενώ στην Γαλλία μια γυναίκα δολοφονείται από τον σύντροφό της κάθε 2,5 μέρες. Τα παραπάνω περιστατικά δεν είναι ούτε «τυχαία», ούτε «μεμονωμένα». Είναι το αποτέλεσμα ενός συστήματος που σε καθημερινή βάση και με κάθε ευκαιρία, μαθαίνει στους ανθρώπους σε ολόκληρο τον κόσμο ότι η γυναίκα δεν είναι ολοκληρωμένος άνθρωπος με πλήρη δικαιώματα, αλλά ιδιοκτησία του συζύγου, του πατέρα, του αδελφού της. Έτσι πολλοί από αυτούς καταλήγουν να πιστεύουν ότι έχουν δικαιώματα ζωής και θανάτου πάνω στις συντρόφους, συζύγους, τις αδερφές, τις κόρες τους, κλπ.
Η πατριαρχία είναι η υποτιθέμενη ανωτερότητα του άντρα από τη γυναίκα και η επιβολή του άντρα πάνω της και είναι συνυφασμένη με τη βία, όπως συμβαίνει σε όλες τις κοινωνίες στις οποίες επικρατεί η ανισότητα και η καταπίεση και σε όλους τους τομείς της κοινωνίας μας όπου υπάρχει ανισότητα και καταπίεση. Οι πατριαρχικές αντιλήψεις καλλιεργούνται συστηματικά στην κοινωνία και μαθαίνουν από νωρίς στα μικρά παιδιά πως η βία και η σκληρότητα (που παρουσιάζεται ως δυναμισμός) είναι κομμάτι του χαρακτήρα των αγοριών και η παθητικότητα (που παρουσιάζεται ως υπομονή και κατανόηση) των κοριτσιών. Στα αγόρια από μικρά μεταδίδεται πως η σεξουαλική επαφή με μία κοπέλα είναι κατόρθωμα ή κατάκτηση, αντιθέτως στα κορίτσια πως πρέπει να προσέχουν, να μην είναι «εύκολες» κλπ.
Πάνω σε αυτές τις αντιλήψεις, χτίζεται και η αντίληψη πως μία γυναίκα φταίει έχει ευθύνη και «προκαλεί» τον βιασμό της αν για παράδειγμα ήταν μεθυσμένη, αν είχε φλερτάρει νωρίτερα με τον θύτη, αν έχει ντυθεί προκλητικά κ.α. Αντίστοιχα, σε μία σχέση ή γάμο, η γυναίκα θεωρείται κτήμα του συντρόφου της, ο οποίος νιώθει πως έχει δικαιώματα πάνω στο σώμα της ακόμα και να τη δολοφονήσει εάν αυτή τον αμφισβητήσει ή θελήσει να ξεφύγει από αυτή την κατάσταση.
Το ίδιο σύστημα έχει παράλληλα φροντίσει οι γυναίκες να έχουν λιγότερες ευκαιρίες στη μόρφωση και την εργασία, χαμηλότερους μισθούς και λιγότερα δικαιώματα σε σχέση με τους άντρες. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση (όπου η κατάσταση είναι πολύ καλύτερη σε αυτά τα ζητήματα σε σχέση με άλλες περιοχές του κόσμου) το μισθολογικό χάσμα μεταξύ των φύλων παραμένει στο 13%. Στην Ευρώπη επίσης, στις ηλικίες μεταξύ 15 και 64 ετών, το 53,5% των εργαζομένων είναι άντρες και το 46,5% γυναίκες.
Φυσικά το σύστημα μόνο κερδισμένο βγαίνει από αυτές τις ανισότητες. Το μισθολογικό χάσμα, η απλήρωτη εργασία που σχετίζεται με τις δουλειές του σπιτιού, τη φροντίδα παιδιών, ηλικιωμένων και αρρώστων που την αναλαμβάνουν κατά κανόνα οι γυναίκες, γεμίζουν τις τσέπες των εργοδοτών και απαλλάσσουν το κράτος από την υποχρέωση για περισσότερες δημόσιες δομές πρόνοιας, βρεφονηπιακούς σταθμούς, κλπ. Παράλληλα, οι ανισότητες ανάμεσα στα φύλα δημιουργούν σχέσεις ανταγωνισμού και καχυποψίας ανάμεσά τους, διασπώντας τους εργαζόμενους και τις εργαζόμενες και μειώνοντας τους κοινούς εργατικούς αγώνες. Το σύστημα και οι αντιλήψεις του αυτές είναι οι υπαίτιοι αυτής της κατάστασης.
Όταν σε μια κοινωνία το ένα φύλλο είναι σε τόσο μαζικό επίπεδο θύμα και το άλλο θύτης, είναι σαφές ότι η ισότητα των δυο φύλλων υπάρχει μόνο στα χαρτιά. Συγκεκριμένα στην Ελλάδα:
• 1 στις 3 γυναίκες έχει κακοποιηθεί σωματικά ή/και σεξουαλικά τουλάχιστον μια φορά στη ζωή της. Για πολλές γυναίκες αυτή η κακοποίηση είναι συστηματική. Τα περιστατικά τα οποία καταγγέλλονται ωστόσο στην αστυνομία είναι μια μικρή μειοψηφία, ενώ το 80% των ανθρώπων που γνωρίζουν ότι μια γυναίκα κακοποιείται από τον σύντροφό της επιλέγει να μη μιλήσει επειδή θεωρεί ότι «ιδιωτικό θέμα».
• 5.000 είναι οι βιασμοί που διαπράττονται κάθε χρόνο (στην πλειοψηφία τους από άτομο του κοντινού περιβάλλοντος της γυναίκας). Μόνο όμως 150 από αυτούς καταγγέλλονται, ενώ ακόμα λιγότεροι είναι οι δράστες που τελικά καταδικάζονται.
• 50.000 άτομα είναι θύματα τράφικινγκ και δουλείας, στην μεγάλη πλειοψηφία τους γυναίκες και κορίτσια.
• Δεκάδες είναι τα θύματα γυναικοκτονίας κάθε χρόνο. Γυναικοκτονία δεν ονομάζεται οποιαδήποτε δολοφονία γυναίκας, αλλά η δολοφονία μια γυναίκας λόγω του φύλου της, συνήθως από το χέρι του συζύγου / συντρόφου, του πατέρα κλπ. Ακριβής αριθμός για τις γυναικοκτονίες στην Ελλάδα δεν υπάρχει. Η ελληνική αστυνομία καταγράφει συνολικά τις ανθρωποκτονίες χωρίς να αναφέρει πόσες από αυτές είναι γυναικοκτονίες.
Η βία κατά των γυναικών η οποία είναι ριζωμένη στις πατριαρχικές δομές της κοινωνίας, δεν μπορεί να εξαλειφθεί με ευχές και καλές προθέσεις. Τα τελευταία χρόνια έχει γίνει φανερό το πόσο συχνό και επικίνδυνο φαινόμενο είναι η βία αυτή που στην πιο ακραία της μορφή οδηγεί στη γυναικοκτονία. Παράλληλα, ένα μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας συζητάει, προβληματίζεται και αναζητά λύσεις στο φαινόμενο του σεξισμού και της έμφυλης βίας. Ένα σημαντικό κομμάτι των γυναικών αρχίζει και βγάζει το συμπέρασμα πως χρειαζόμαστε ένα μαζικό γυναικείο κίνημα- κάτι από το οποίο απέχουμε ακόμα πολύ, αν και έχουν γίνει κάποια σημαντικά βήματα, με την δημιουργία φεμινιστικών συλλογικοτήτων πανελλαδικά και κάποιες αξιοσημείωτες εμφανίσεις στους δρόμους με συγκεντρώσεις και πορείες.
Οι κυβερνήσεις δεν παίρνουν κανένα ουσιαστικό μέτρο για να στηρίξουν τα θύματα έμφυλης βίας, πόσο μάλλον ενάντια στον σεξισμό εν γένει. Συνεχίζεται η προκλητική αδιαφορία της αστυνομίας όταν τα θύματα καταγγέλλουν την κακοποίησή τους, συνεχίζονται οι ελλείψεις δομών και υποδομών για τα θύματα βίας κλπ. Κανένα πρακτικό βήμα δεν γίνεται για να διορθώσει αυτή η κατάσταση.
Ανακοινώνουν «έργα βιτρίνας» όπως την εφαρμογή για κινητά «punic button» που προανήγγειλε το 2022 η κυβέρνηση της ΝΔ. Μια εφαρμογή που ειδοποιεί την αστυνομία χωρίς να χρειάζεται να μιλήσεις, η οποία όμως δεν είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική, ούτε μπορεί να αποτρέψει τις γυναικοκτονίες, όπως απέδειξε και η γυναικοκτονία πέρσι στην Σαλαμίνα με την γυναίκα θύμα να χρησιμοποιεί την εφαρμογή αλλά να χάνει τελικά τη ζωή της αφού έχει αποδειχτεί το ότι να μιλάς στην αστυνομία δεν φέρει κανένα απολύτως αποτέλεσμα. Δεν θα αναφερθώ περισσότερο στο τι θα έπρεπε να κάνει η αστυνομία και στο τι κάνει στην πραγματικότητα – προτείνω να πιαστεί στη συζήτηση. Την ίδια στιγμή η δικαιοσύνη όταν καταδικάζει τους κακοποιητές, βιαστές και σωματέμπορους, τους ρίχνει συνήθως συχνά στα μαλακά. Ιδιαίτερα όταν είναι παιδιά του συστήματος όπως ο Λιγνάδης, που καταδικάστηκε για δύο βιασμούς ανηλίκων αλλά παραμένει ελεύθερος, ή όπως οι βιαστές της Γεωργίας Μπίκα που δεν διώχθηκαν ποτέ. Αυτό δίνει ένα σαφές μήνυμα στα θύματα έμφυλης βίας: δεν υπάρχει ούτε δικαιοσύνη ούτε προστασία.
Για να μπορέσει λοιπόν μια γυναίκα θύμα έμφυλης βίας να δραπετεύσει από την κακοποίησή της, πρέπει να εξασφαλίσουμε πως αυτό θα γίνει με ασφάλεια και δεν θα τη θέσει σε νέους κινδύνους.
• Να υπάρχουν ειδικές δομές στους δήμους που να μπορούν τα θύματα βίας να απευθυνθούν. Οι δομές αυτές να παρέχουν ψυχολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς και νομικούς συμβούλους που να συνοδεύουν και να βοηθούν το θύμα να αποταθεί σε αστυνομικό τμήμα για να κάνει καταγγελία και να προστατεύουν και να υπερασπίζονται τα δικαιώματα του θύματος απέναντι σε μια αδιάφορη ή/και εχθρική αστυνομική Αρχή.
• Να προσληφθούν άμεσα ιατροδικαστές, έτσι ώστε να υπάρχει επαρκής αριθμός, σε 24ωρη βάση, σε όλη την Ελλάδα. Σε πολλές περιοχές της Ελλάδας τα θύματα έμφυλης βίας πρέπει να ταξιδέψουν σε άλλο νομό για εξεταστούν από ιατροδικαστή, ενώ ακόμα και σε πόλεις όπως η Αθήνα μπορεί να χρειαστεί να περιμένουν μέρες.
• Να δημιουργηθούν άμεσα ξενώνες φιλοξενίας, σε κάθε δήμο, βάσει των πραγματικών αναγκών φιλοξενίας. Ένας αριθμός από αυτούς πρέπει να είναι ξενώνες άμεσης φιλοξενίας, χωρίς γραφειοκρατικές διαδικασίες, ώστε μια γυναίκα που καταγγέλλει την κακοποίησή της να έχει άμεσα έναν χώρο φιλοξενίας για την ίδια και τα παιδιά της. Πάρα πολλά θύματα κακοποίησης δεν έχουν ούτε τον χρόνο, ούτε την ψυχραιμία να μαζέψουν τα χαρτιά τους ή οτιδήποτε άλλο πριν φύγουν από το σπίτι. Πρέπει λοιπόν να μπορούν να φιλοξενούνται κάπου στην πρώτη ευκαιρία που θα καταφέρουν να φύγουν και να μην υποχρεώνονται να επιστρέψουν στο σπίτι για να μαζέψουν δικαιολογητικά ή μέχρι να ολοκληρωθεί μια χρονοβόρα διαδικασία.
• Να παρέχεται δωρεάν νομική, ιατρική και ψυχολογική υποστήριξη τόσο στην καταγγέλλουσα όσο και στα παιδιά της για όσο χρονικό διάστημα χρειάζεται.
Οι σεξιστικές αντιλήψεις που επικρατούν σε πλατιά στρώματα της κοινωνίας, αποτελούν βασικό εμπόδιο για τα θύματα ενδοοικογενειακής βίας στο να αναζητήσουν τρόπους διαφυγής. Παρά τα προχωρήματα που έχουν γίνει στη συνείδηση, υπάρχουν ακόμα μεγάλα στρώματα της κοινωνίας που θεωρούν την ενδοοικογενειακή βία «φυσιολογική», ιδιωτική υπόθεση ή ακόμα και πως η ευθύνη μοιράζεται στον άντρα και τη γυναίκα, με τη συμπεριφορά της γυναίκας να είναι αυτή που δήθεν προκαλεί τη βία του άντρα. Για να περιοριστούν αυτές οι αντιλήψεις, τόσο στα ίδια τα θύματα όσο και συνολικά στην κοινωνία, χρειάζονται πλατιές εκστρατείες ενημέρωσης για την έμφυλη βία, όχι μόνο από φεμινιστικές ομάδες που τα τελευταία χρόνια κινούνται σε αυτήν την κατεύθυνση, αλλά και με επίσημο τρόπο από το κράτος, τους δήμους, τις περιφέρειες κοκ. Το κράτος θα έπρεπε να πραγματοποιήσει δράσεις όπως συζητήσεις για το θέμα της ενδοοικογενειακής βίας σε δήμους, καμπάνιες στα ΜΜΕ αλλά και να εντάξει μαθήματα με αντισεξιστικό περιεχόμενο στα σχολεία.
Όμως, κανένα καπιταλιστικό κράτος και καμία κυβέρνηση δεν πρόκειται να πάρει τέτοιου είδους μέτρα εάν δεν νιώσει την πίεση της κοινωνίας και των κινημάτων για να το κάνει. Είναι απαραίτητο λοιπόν για το φεμινιστικό κίνημα να χτιστεί και να οργανωθεί, μέσα από δημοκρατικές και πλατιές διαδικασίες, ώστε να επεξεργαστεί και να προβάλει τέτοιου είδους αιτήματα. Παράλληλα, να αναδείξει και να στοχοποιήσει το ίδιο το καπιταλιστικό σύστημα που έχει αποδείξει διαχρονικά ότι όχι μόνο δεν θέλει να δώσει ένα τέλος στις ανισότητες, αλλά καταφέρνει και επιβιώνει χάρη σε αυτές, για αυτό και τις αναπαράγει.
Μαριά Μαριάτου: Η γυναικοκτονία της Ερατούς
Στις 23 Μαΐου συμπληρώνουμε 5 χρόνια χωρίς την Ερατώ. Η Ερατώ δολοφονήθηκε γιατί είχε αποφασίσει να χωρίσει. Και αυτό είναι εξοργιστικό! Είναι εξοργιστικό ακόμα και σήμερα να δολοφονούνται γυναίκες επειδή διεκδικούν την ανεξαρτησία τους. Επειδή διεκδικούν οι ίδιες να λάβουν τις αποφάσεις για το πως θα ζήσουν τη ζωή τους. Τρία φυσίγγια έκριναν κάθε πιθανή συνέχεια. Η ψυχή της Ερατούς, μιας γυναίκας, κόρης, συζύγου, μάνας, φίλης, κρίθηκε από την καραμπίνα ενός άντρα. Την Ερατώ δεν την γνωρίσαμε ποτέ ως άνθρωπο. Την νιώθουμε όμως πολύ κοντά μας.
Το 2011, η 16χρονη Ερατώ, αποφασίζει να αναπτύξει μια σχέση με τον τότε 17χρονο Παναγιώτη. Όταν τρεις μήνες αργότερα η κυρία Ελένη, μητέρα της Ερατούς, τον γνωρίζει είδε ένα «κανονικό» παιδί. Όπως ανέφερε και στο δικαστήριο «Δεν είχα παρατηρήσει τίποτα το ανησυχητικό. Τίποτα απολύτως! Έβλεπες ένα παιδάκι ήσυχο και ντροπαλό. Είχαν ένα χρόνο διαφορά. Ερχόταν στο σπίτι κι εκείνη πήγαινε στο δικό του. Ως ζευγάρι, είχαν τα πάνω τους και τα κάτω τους, πάντα σε φυσιολογικά πλαίσια, όπως συμβαίνει σε όλες τις σχέσεις αυτής της ηλικίας. Κατά διαστήματα, είχαν αναφέρει ότι χωρίζουμε, αλλά δεν μου έκανε εντύπωση». Πράγματι οι γυναικοκτόνοι, όπως οι βιαστές και όσοι ασκούν βία απέναντι στις γυναίκες είναι άνθρωποι «κανονικοί». Δεν είναι ψυχικά ασθενείς ούτε έχουν, κατά κανόνα, κάποιο εμφανές χαρακτηριστικό που να τους κάνει να ξεχωρίζουν. Είναι άνθρωποι που έχουν μεγαλώσει όμως σε μια κοινωνία πατριαρχική. Σε μια κοινωνία όπου πλατιά στρώματα θεωρούν πως η γυναίκα είναι «γυναίκα τους». Πως υπάρχει κάποια ιδιοκτησιακή σχέση. Και κάποιοι από αυτούς θεωρούν πως αυτή η ιδιοκτησιακή σχέση τους δίνει το δικαίωμα να κάνουν ότι θέλουν, συμπεριλαμβανομένου να ασκούν βία απέναντί στην σύντροφό τους.
Όταν η Ερατώ τελειώνει το λύκειο, αποφασίζει να αρχίσει τις σπουδές της ως βρεφονηπιοκόμος στην Θεσσαλονίκη. Τότε θα χωρίσουν για μεγάλο χρονικό διάστημα. Το Πάσχα του 2016, η Ερατώ γυρίζει στο νησί για τις διακοπές του Πάσχα, όπου και επανασυνδέεται με τον Παναγιώτη. Τότε εκείνος άρχισε να την πιέζει να κάνουν παιδί. Τελικά, η τότε 20χρονη Ερατώ μένει έγκυος. Αυτή θα είναι η αρχή του τέλους…
Η Ερατώ προχωρά σε γάμο με τον Παναγιώτη, εκμυστηρευόμενη στην κολλητή της πως δεν θέλει πραγματικά να τον παντρευτεί αλλά το κάνει για το παιδί τους. Και εδώ πρέπει να σημειώσουμε τον ρόλο της πατριαρχικής δομής της κοινωνίας. Η πατριαρχία και οι παραδοσιακές αντιλήψεις που έχει διαμορφώσει οδηγούν μια γυναίκα να μένει φυλακισμένη σε μια σχέση στην οποία δεν είναι ευτυχισμένη, στην οποία δεν είναι καν καλά, γιατί αυτό υποτίθεται είναι προς το συμφέρον του παιδιού. Αυτή η αντίληψη ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό για το ότι πάρα πολλές γυναίκες παραμένουν σε σχέσεις με βία – θεωρούν δηλαδή ότι το σωστό είναι να μείνουν παρά τη βία, σε μία σχέση όπου καταπατάται η δική τους ψυχική και σωματική υγεία. Υπάρχουν επίσης πάρα πολλές περιπτώσεις γυναικών που προσπαθούν να φύγουν από μια βίαιη σχέση και η οικογένειά τους και ο κοινωνικός τους περίγυρος τους προτρέπει να μην το κάνουν για χάρη των παιδιών. Τελικά σύμφωνα με αυτή την αντίληψη, που υιοθετείται από μεγάλα κομμάτια της κοινωνίας η γυναίκα είναι το λιγότερο σημαντικό, το κατώτερο άτομο στην κοινωνία. Είναι κάτω από τον άντρα – τη βία του οποίου πρέπει να υπομείνει – είναι κάτω από τα παιδιά – για το καλό των οποίων πρέπει υποτίθεται να μείνει δέσμια του κακοποιητή της. Να πούμε επίσης πως φυσικά κανένα παιδί δεν μεγαλώνει υγιές και χαρούμενο σε μια οικογένεια με βία.
Στην περίπτωση της Ερατούς η οικογένειά της δεν ήξερε αρχικά για την κακοποίηση. Συνολικά ο περίγυρος της Ερατούς άρχισε να αντιλαμβάνεται τις διάφορες μορφές βίας που δεχόταν μετά από κάποιο καιρό. Στα δεύτερα γενέθλια της κόρης της Ερατούς, της Αγάπης, η κυρία Ελένη επισκέπτεται το σπίτι τους και εκεί είναι που παρατηρεί την σπασμένη πόρτα του μπάνιου από την μπουνιά του Παναγιώτη. Μετά από λίγο καιρό, η Ερατώ και ο Παναγιώτης χωρίζουν και η Ερατώ τον Απρίλιο του 2019 μετακομίζει μαζί με την κόρη της στο δικό της σπίτι στην περιοχή της Χρυσομαλλούσας. Ο Παναγιώτης τον Μάιο κάνει μία τελευταία προσπάθεια επανασύνδεσης, αναφέροντας στην μαμά της Ερατούς «σου μιλάω σαν άντρας εγώ έκανα την τελευταία μου προσπάθεια αλλά εκείνη δεν είναι δεκτική και από εδώ και πέρα οι σχέσεις μας θα είναι απολύτως τυπικές».
Έτσι, ερχόμαστε στην 23η Μαΐου του 2019, την ημέρα της γυναικοκτονίας της Ερατούς. Η Ερατώ εκείνο το βράδυ βρίσκεται στο σπίτι της με την κόρη της και έναν φίλο της. Στη 1:30 το ξημέρωμα, χτυπάει για πρώτη φορά την πόρτα του σπιτιού της ο Παναγιώτης, αναζητώντας ένα σέικερ, ισχυριζόμενος πως είναι δικό του, πως το πήρε η Ερατώ κατά λάθος στη μετακόμιση και πως το χρειάζεται την επόμενη μέρα για τη δουλειά του. Η Ερατώ του το δίνει και εκείνος φεύγει, γνωρίζοντας πως δεν είναι μόνη της σπίτι. Περνάνε 50 λεπτά και ο Παναγιώτης επιστρέφει εν αγνοία της στο σπίτι, παραβιάζοντας την μπαλκονόπορτα του υπνοδωματίου της και αντικρίζει την Ερατώ με τον φίλο της στο κρεβάτι. Η αντίδρασή του ήταν να την αποκαλέσει «μεγάλο πουτανάκι» και να φύγει. Τρομοκρατημένοι και οι δύο, κάνουν από ένα τσιγάρο ο καθένας στο σαλόνι και ο φίλος της φεύγει. Η Ερατώ, την επόμενη στιγμή παίρνει τηλέφωνο τον παιδικό της φίλο, Γιώργο Χρυσούλη, και του εξιστορεί μέσα στην αναστάτωσή της, όλα όσα έχουν συμβεί. Πριν προλάβει να ολοκληρώσει, εμφανίζεται ο Παναγιώτης, για τρίτη και τελευταία φορά, παραβιάζοντας ξανά την μπαλκονόπορτα του υπνοδωματίου. Τότε ο Γιώργος ακούει την Ερατώ να λέει «Παναγιώτη τι κάνεις εδώ με το όπλο;». Ο Γιώργος έντρομος αρχίζει να φωνάζει πως αν ο Παναγιώτης την πειράξει θα καλέσει την αστυνομία. Ο Παναγιώτης τον απείλησε πως αν κλείσει το τηλέφωνο θα της τινάξει τα μυαλά στον αέρα. Νομίζω ότι σε αυτό το σημείο είναι πάρα πολύ καθαρό ότι ο Παναγιώτης έχει πλήρη συνείδηση του τι πάει να κάνει. Έχει σχεδιάσει να σκοτώσει την Ερατώ και θέλει να κρατήσει τον φίλο της Ερατούς στο τηλέφωνο, για να μην μπορέσει ο Γιώργος να ειδοποιήσει την αστυνομία.
Ο Παναγιώτης έλεγε επανειλημμένα στην Ερατώ «Πάρε τηλέφωνο τον γκόμενό σου να γυρίσει πίσω» αλλά εκείνη αρνιόταν. Τότε την έριξε στο κρεβάτι και άρχισε να την χτυπάει. Ο Γιώργος χωρίς να κλείσει το τηλέφωνο, προσπαθούσε να βρει τρόπο να επικοινωνήσει με την αστυνομία. Διαρκώς ακουγόταν η φωνή του Παναγιώτη να λέει στην Ερατώ «πουτανάκι ήσουν μια ζωή». Τότε ακούστηκε το μπαμ. Ο Γιώργος έντρομος από το τηλέφωνο ρωτούσε συνέχεια αν η Ερατώ είναι καλά και ήθελε να της μιλήσει. Ο πλέον γυναικοκτόνος απάντησε την πρώτη φορά «όλα καλά» και του έκλεισε το τηλέφωνο. Ο Γιώργος ξανά παίρνει απαιτώντας να της μιλήσει και τότε ο Παναγιώτης του απαντάει «την σκότωσα» και του το κλείνει.
Η επόμενη κίνησή του ήταν να καλέσει τον πατέρα του και έναν φίλο του, με τον οποίο είχε βγει εκείνο το βράδυ για ένα ποτό, ζητώντας τους να πάνε στο σπίτι της Ερατούς στη Χρυσομαλλούσα. Ο πατέρας του έμαθε από το τηλεφώνημα πως η Ερατώ δεν ήταν καλά. Μόλις κατέφθασε στη σκηνή του εγκλήματος από την μπαλκονόπορτα του υπνοδωματίου, αντίκρισε τη νεκρή Ερατώ. Ο ίδιος ισχυρίστηκε στο δικαστήριο πως δεν κατάλαβε ότι η Ερατώ ήταν νεκρή. Ωστόσο αυτό δεν στέκει γιατί ο Παναγιώτης είχε πυροβολήσει την Ερατώ στο κεφάλι και ο εγκεφαλικός της ιστός είχε πεταχτεί στον τοίχο που βρισκόταν πίσω της. Ο πατέρας του αφού πέρασε κάποια ώρα κάλεσε τελικά την αστυνομία και το ασθενοφόρο, ενώ ο Παναγιώτης πήρε την κόρη του και την πήγε στο πατρικό του και απλά περίμενε κάτω από ένα δέντρο να έρθει η αστυνομία να τον συλλάβει.
Δάφνη Τιφτικτσόγλου: Η δικαστική μάχη
Τον Νοέμβριο του 2019 το μεικτό ορκωτό δικαστήριο της Χίου καταδίκασε τον γυναικοκτόνο πρωτόδικα σε ισόβια κάθειρξη για ανθρωποκτονία από πρόθεση σε ήρεμη ψυχική κατάσταση αλλά και σε φυλάκιση τριών ετών για παράνομη οπλοφορία και παράνομη οπλοχρησία. Η υπερασπιστική γραμμή του γυναικοκτόνου ήταν ότι βρίσκονταν εν βρασμώ ψυχής, καθώς και οι μάρτυρες υπεράσπισης του φονιά κατέθεσαν ότι η Ερατώ «προκαλούσε» με τη συμπεριφορά της. Να πούμε εδώ ότι δεν υπάρχει καμία πρόκληση που να δικαιολογεί ούτε στο ελάχιστο την έμφυλη βία πόσο μάλλον την γυναικοκτονία! Τέτοια επιχειρήματα είναι εξοργιστικά! Και ποια ήταν η προκλητική συμπεριφορά της Ερατούς; Ότι αποφάσισε να ζήσει χωρίς τον Παναγιώτη, αποφάσισε να έχει άλλον ερωτικό σύντροφο, να προχωρήσει ανεξάρτητη στη ζωή της! Βασισμένος σε αυτούς τους αδιανόητους ισχυρισμούς, ο δικηγόρος του μετά την απόφαση του πρώτου δικαστηρίου έκανε έφεση με αίτημα για μείωση της ποινής. Η δεύτερη εκδίκαση της δολοφονίας της Ερατούς πήρε πολλαπλές αναβολές, οι περισσότερες από την πλευρά του κατηγορούμενου, υποβάλλοντας σε μεγάλη ταλαιπωρία τους συγγενείς της. Αρχικά το Εφετείο θα εκδικάζονταν στις 14 Μαρτίου 2022. Ωστόσο όμως, το Μικτό Εφετείο Κακουργημάτων Βορείου Αιγαίου προσδιόρισε τη δίκη για τις 5 Φεβρουαρίου 2024.
Βρισκόμαστε λοιπόν, στις 5 Φεβρουαρίου του 2024 μέσα στο δικαστήριο εδώ στην πόλη της Μυτιλήνης. Πρώτος μάρτυρας ο πατέρας της Ερατούς. Ο κύριος Λευτέρης Μανωλακέλλης, ανέφερε ότι όταν η κόρη του τού δήλωσε ότι θέλει να χωρίσει, ο ίδιος έβαλε δύο δικηγόρους έναν για την Ερατώ αλλά και έναν για τον Παναγιώτη, ο οποίος δεν είχε χρήματα. Ο κ. Λευτέρης ανέφερε τέτοιες λεπτομέρειες, μεταξύ άλλων, για να απαντήσει στα σχόλια που ακούστηκαν ότι δεν στήριξε την κόρη του η οποία βρισκόταν σε μια βίαιη σχέση. Πρέπει να είμαστε ξεκάθαρες και ξεκάθαροι ότι τέτοιου είδους σχόλια ακόμα κι’ αν δεν γίνονται με κακή πρόθεση καταλήγουν να αφαιρούν κομμάτι της ευθύνης από τον δράστη και να την μεταφέρουν στην οικογένεια του θύματος. Η ευθύνη για την έμφυλη βία και για την γυναικοκτονία είναι όμως απόλυτα και αποκλειστικά ευθύνη του δράστη. Δεύτερη δήλωσή του πατέρα της Ερατούς και πιο σημαντική, καθώς ακούστηκε για πρώτη φορά, ήταν ότι ενώ το ζευγάρι είχε διακόψει ερωτικές σχέσεις για 8 μήνες, η Ερατώ υπέστη βιασμό από τον Παναγιώτη. Στην συνέχεια τον λόγο πήρε η μητέρα της, Ελένη Κρεμαστιώτη, η οποία μίλησε για όλη την διάρκεια της σχέσης τους από την αρχή μέχρι το τέλος. Περιέγραψε πόσο τοξική ήταν η σχέση τους, που ο Παναγιώτης έφτασε στο σημείο να ζητάει από την Ερατώ να κάνουν παιδί, ώστε να την δεσμεύσει. Είπε επίσης, ότι την μέρα της γέννας η Ερατώ της ζήτησε να της υποσχεθεί ότι αν πάθει κάτι να μεγαλώσει εκείνη το παιδί. Επίσης, της είχε πει ότι δεν τα πάνε καλά σαν ζευγάρι αλλά ότι δεν τον χωρίζει για να μην τους βρουν χώρια τα βαφτίσια. Από τα λόγια της κ. Ελένης καταλαβαίνουμε ότι η Ερατώ βαθιά μέσα της καταλάβαινε ότι ο Παναγιώτης ήταν βίαιος και ακατάλληλος για σύντροφος. Καταλαβαίνουμε όμως πόσο μεγάλο ρόλο παίζουν και οι κοινωνικές πιέσεις από τις παραδοσιακές, πατριαρχικές αντιλήψεις, και πόσο σημαντικό είναι να απαλλαγούμε από αυτές. Το γεγονός δηλαδή ότι παρά το φόβο της βίας που μπορεί, όπως και έγινε, να της κόστιζε τη ζωή, ήθελε στα βαφτίσια του παιδιού να μην είναι χωρισμένη… Η κυρία Ελένη γνώριζε για την ζήλια, καθώς και για την ψυχολογική και λεκτική βία που δεχόταν η κόρη της. Αφού πήραν την απόφαση να χωρίσουν, η κυρία Ελένη αναφέρει στο δικαστήριο, ότι η κόρη της τής ζήτησε να γυρίσει στο νησί για να την βοηθήσει με την μετακόμιση. Αυτούσια τα λόγια της ήταν «έφυγα από το νησί στις 12 Μαΐου και στις 23 του ίδιου μήνα επέστρεψα να δω την Ερατώ όπως την είδα». Στη συνέχεια η κ. Ελένη περιέγραψε στο δικαστήριο την ημέρα που έμαθε ότι η Ερατώ ήταν νεκρή. «Μετά από 3 ώρες έμαθα τι έγινε. Μιλήσαμε το μεσημέρι στο τηλέφωνο και στις 9 το βράδυ βίντεο-κλήση για να δω την εγγόνα μου. Στην συνέχεια έβαλα το κινητό μου στο αθόρυβο, δεν ξέρω γιατί το έκανα αυτό, ποτέ δεν το κάνω. Κάποια στιγμή ξύπνησα μέσα στον ύπνο μου και είδα πάρα πολλές αναπάντητες κλήσεις από τον πατέρα της Ερατούς, από τον γιο μου και τον Γιώργο, τον παιδικό της φίλο. Δεν μου είπαν ακριβώς τι έγινε, απλά ότι η Ερατώ τράκαρε. Ξεκινήσαμε με το αμάξι, με τον γιο μου και τη νύφη μου προς τον Πειραιά. Όταν κάναμε στάση για να βάλουμε βενζίνη και ο γιος μου κατέβηκε από το αμάξι, η νύφη μου άρχισε να βουρκώνει. Της ζητούσα να μάθω την αλήθεια, τι πραγματικά έγινε και όταν επιτέλους μου είπε πως η Ερατώ μου, το κορίτσι μου, είχε δολοφονηθεί από τα χέρια αυτού που δε θέλω ούτε το όνομα του να λέω, λιποθύμησα. Από τότε είναι όλα θολά, δε μπορώ να θυμηθώ λεπτομέρειες.» Επόμενος μάρτυρας ήταν ο παιδικός φίλος της Ερατούς, Γιώργος Χρυσούλης. Ο Γιώργος την ημέρα της γυναικοκτονίας, βρισκόταν στη Θεσσαλονίκη όπου και σπούδαζε νομική. Ο Χρυσούλης είπε στο δικαστήριο πως είχαν καθημερινή επικοινωνία με την Ερατώ, γνώριζε τα πάντα για τη σχέση τους και ότι η Ερατώ του είχε εκμυστηρευτεί πως δεν ήταν χαρούμενη. Στην συνέχεια ανέφερε αναλυτικά όλα όσα άκουσε στο τηλεφώνημα την ώρα της δολοφονίας, δίνοντας έμφαση στη φωνή του γυναικοκτόνου η οποία ακουγόταν ήρεμη και σταθερή, λέγοντας χαρακτηριστικά «αν όντως ήταν εν βρασμό ψυχής δε θα φώναζε και δε θα τον άκουγαν οι γείτονες;». Εκείνη τη στιγμή ο συνήγορος του γυναικοκτόνου, του πρόσαψε την κατηγορία πως ψεύδεται και πως τον δασκάλεψαν οι συνήγοροι της Ερατούς. Μετά από κατάθεση των σχετικών εγγράφων στο δικαστήριο, που αποδεικνύουν τα λεγόμενα του Γιώργου, αυτή η κατηγορία απορρίφθηκε. Στην συνέχεια τον λόγο παίρνει ο αδερφός της. Ο ίδιος ανέφερε μερικές από τις σκέψεις της Ερατούς που τις είχε μοιραστεί μαζί του για τον Παναγιώτη. Είχε πει ότι τον σιχαινόταν και γνώριζε ότι την απατούσε. Δήλωσε, μάλιστα ότι ήξερε πως η Ερατώ θα χωρίσει. Του το είχε εκμυστηρευτεί η ίδια, καθώς και το ότι για εκείνη ήταν οριστικό. Επίσης, κατέθεσε ότι ο γυναικοκτόνος ουκ ολίγες φορές, την παρακολουθούσε στην δουλεία της. Έτσι, μετά από όλα αυτά που κατέθεσε για την γυναικοκτονία της αδερφής του, τον χαρακτηρίζει ως έναν άνθρωπο κτητικό, αδιάφορο, αντικοινωνικό και καταπιεστικό.
Τελευταίος μάρτυρας υπεράσπισης ήταν ο άνθρωπος που βρισκόταν εκείνο το βράδυ με την Ερατώ στο σπίτι της. Αναφέρει χαρακτηριστικά «Από τύχη βρίσκομαι εδώ απέναντί σας και σας μιλάω. Σκοπός του ήταν να σκοτώσει και εμένα όπως σκότωσε και την Ερατώ».
Φτάνουμε στην απολογία του γυναικοκτόνου. Υπήρχαν αρκετές αντιφάσεις ανάμεσα στα στοιχεία και στα λεγόμενα του. Αρχικά, υποστήριξε ότι μέσα στο όπλο υπήρχαν δύο φυσίγγια μόνο, ενώ στην πραγματικότητα βρέθηκαν τρία φυσίγγια, το ένα εκπυρσοκρότησε και βρήκε στόχο το κεφάλι της Ερατούς, το δεύτερο βρέθηκε στον χώρο ενώ το τρίτο παρέμεινε μέσα στην καραμπίνα. Δεύτερη αντίθεση, είναι ότι δεν παραβίασε την μπαλκονόπορτα του υπνοδωματίου της, αλλά ότι η Ερατώ με την θέληση της του άνοιξε την πόρτα, ενώ γνωρίζουμε πολύ καλά από τα δεδομένα ότι η μπαλκονόπορτα ήταν παραβιασμένη. Τρίτη αντίφαση, είναι ότι δεν ήταν βίαιος απέναντι της και δεν την έσπρωξε στο κρεβάτι. Από την μαρτυρία του Γιώργου Χρυσούλη, αποδεικνύεται ακριβώς το αντίθετο. Η δικαστής απευθύνθηκε στον γυναικοκτόνο κάνοντας του την εξής ερώτηση: «γιατί να το κάνεις αυτό; Θα μπορούσες να ρίξεις καμιά μπουνιά». Είναι τρομερό που κατά την διάρκεια της δίκης μίας γυναικοκτονίας ακούστηκε από το στόμα μιας γυναίκας σαν έσχατη λύση μια ακόμη μορφή βίας. Είναι τρομερό που μετά από τόσες γυναικοκτονίες που έχουν γίνει, τόσα περιστατικά ψυχολογικής, λεκτικής, σωματικής βίας που γίνονται καθημερινά ανάμεσά μας να ακούγονται τέτοια λόγια από μια πρόεδρο δικαστηρίου και αυτό είναι μια ακόμα απόδειξη πόσο οργανικό στοιχείου του σημερινού συστήματος είναι η έμφυλη βία. «Την αγαπούσα πάρα πολύ, δεν την θεωρούσα κτήμα μου» ισχυρίστηκε στο δικαστήριο ο γυναικοκτόνος. Δεν ήταν αγάπη αυτό που ένιωθε για την Ερατώ. Προφανώς και την θεωρούσε κτήμα του. Αυτός ήταν και ο λόγος που την σκότωσε. Δεν άντεχε στην σκέψη ότι δεν θα μπορούσε πια να την χειρίζεται. Δεν άντεχε στην σκέψη ότι πήρε μόνη της την επιλογή να τον αφήσει. Αυτό δεν ήταν μία μορφή αγάπης. Ήταν η μορφή της πατριαρχίας- ήταν ένα έγκλημα σε μια κοινωνία που κυριαρχεί η πατριαρχία. Η δίκη κλείνει με την ερώτηση που του έκανε στο τέλος η εισαγγελέας. «Έχεις κάτι άλλο να προσθέσεις;» «Συγγνώμη» είπε. Η εισαγγελέας ακούγοντας αυτή την συγγνώμη, γύρισε και του απάντησε «έχω δει πολλούς ανθρώπους μετανιωμένους αληθινά για την πράξη τους. Εσύ δεν είσαι ένας από αυτούς».
Οι Μαχητικές & Ελεύθερες παλεύουμε ενάντια στην έμφυλη βία και τις γυναικοκτονίες. Και όπως ανέφερε και η Βίκυ στην αρχή παλεύουμε για να ανατρέψουμε συνολικά αυτό το σύστημα που αναπαράγει την πατριαρχία, που γεννά και αναπαράγει όλες τις μορφές καταπίεσης και βίας.
