Με αφορμή τον καταστροφικό σεισμό στην Τουρκία, δημοσιεύουμε ένα επίκαιρο άρθρο της Ρόζας Λούξεμπουργκ με θέμα τη φονική έκρηξη του ηφαιστείου Πελέ στη Μαρτινίκα το 1902. Συζητώντας αυτό το τραγικό γεγονός, η Ρόζα ξεσκεπάζει την υποκρισία του ανθρωπισμού των κυρίαρχων τάξεων, που μόνο στιγμιαία μπορεί να συνδράμουν στον ανθρώπινο πόνο, για να επιστρέψουν μετά στις συνήθεις καταπιεστικές πρακτικές τους, στον μιλιταρισμό και τον πόλεμο. Το άρθρο περιλαμβάνεται στο αφιέρωμα της «Μαρξιστικής Σκέψης», τόμος 34, σελ. 295-297.
Μαρτινίκα
της Ρόζα Λούξεμπουργκ*
Βουνά από ερείπια που καπνίζουν, σωροί από κατακρεουργημένα πτώματα, μια αχνιστή, καπνιστή θάλασσα από φωτιά όπου κι αν στραφείς, λάσπη και στάχτη – αυτό είναι το μόνο που απομένει από την ακμάζουσα μικρή πόλη που σκαρφάλωνε στη βραχώδη πλαγιά του ηφαιστείου σαν φτερουγιστό χελιδόνι. Για αρκετό καιρό ο θυμωμένος γίγαντας ακουγόταν να βροντάει και να οργίζεται ενάντια σε αυτή την ανθρώπινη αλαζονεία, την τυφλή αυτοπεποίθηση των δίποδων νάνων. Μεγαλόκαρδος ακόμα και στην οργή του, αληθινός γίγαντας, προειδοποίησε τα απερίσκεπτα πλάσματα που σέρνονταν στα πόδια του. Κάπνιζε, έβγαζε πύρινα σύννεφα, στο στήθος του κόχλαζε, έβραζε και ξέρναγε εκρήξεις σαν τουφεκιές και βροντές κανονιού. Αλλά οι άρχοντες της γης, αυτοί που ορίζουν το ανθρώπινο πεπρωμένο, έμειναν με πίστη ακλόνητη – στη δική τους σοφία.
Στις 7, η επιτροπή που έστειλε η κυβέρνηση ανακοίνωσε στους ανήσυχους ανθρώπους του Σεν-Πιερ ότι όλα ήταν εντάξει στον ουρανό και στη γη. Όλα είναι εντάξει, δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας! – όπως έλεγαν την παραμονή του Όρκου της Αυλής στις μεθυσμένες από το χορό αίθουσες του Λουδοβίκου XVI, ενώ στον κρατήρα του επαναστατικού ηφαιστείου μαζευόταν πύρινη λάβα για την τρομακτική έκρηξη. Όλα είναι εντάξει, ειρήνη και ησυχία παντού! – όπως έλεγαν στη Βιέννη και στο Βερολίνο την παραμονή της έκρηξης του Μάρτη πριν από 50 χρόνια. Ο παλιός, πολύπαθος τιτάνας της Μαρτινίκας δεν έδωσε σημασία στις αναφορές της αξιότιμης επιτροπής: αφού ο λαός καθησυχάστηκε από τον κυβερνήτη στις 7, ξέσπασε τις πρώτες πρωινές ώρες της 8ης και έθαψε σε λίγα λεπτά τον κυβερνήτη, την επιτροπή, τους ανθρώπους, σπίτια, δρόμους και καράβια κάτω από την πύρινη εκπνοή της αγανακτισμένης καρδιάς του.
Η δουλειά του ήταν εξαιρετικά λεπτομερής. Σαράντα χιλιάδες ανθρώπινες ζωές κουρεύτηκαν, μια χούφτα τρεμάμενοι πρόσφυγες διασώθηκαν – ο γέρος γίγαντας μπορεί να βροντοφωνάξει και να φουσκώσει με την ησυχία του, έδειξε τη δύναμή του, έχει εκδικηθεί τους μικρούς με την αρχέγονη δύναμή του.
Και τώρα στα ερείπια της εκμηδενισμένης πόλης στη Μαρτινίκα έρχεται ένας νέος επισκέπτης, άγνωστος, που δεν τον έχουμε ξαναδεί πριν – ο άνθρωπος. Όχι άρχοντες και δούλοι, ούτε μαύροι και λευκοί, ούτε πλούσιοι και φτωχοί, ούτε ιδιοκτήτες φυτειών και μισθωτοί σκλάβοι – άνθρωποι εμφανίστηκαν στο μικροσκοπικό γκρεμισμένο νησί, ανθρώπινα όντα που νιώθουν μόνο τον πόνο και βλέπουν μόνο την καταστροφή, που θέλουν μόνο να βοηθήσουν και να συνδράμουν. Το παλιό όρος Πελέ έκανε ένα θαύμα! Ξεχάστηκαν οι μέρες της Φασόντα1, ξεχάστηκε η σύγκρουση για την Κούβα, ξεχάστηκε η «Ρεβάνς» – οι Γάλλοι και οι Άγγλοι, ο τσάρος και η Γερουσία της Ουάσιγκτον, η Γερμανία και η Ολλανδία δωρίζουν χρήματα, στέλνουν τηλεγραφήματα, απλώνουν το χέρι βοήθειας. Μια αδελφότητα λαών ενάντια στο φλεγόμενο μίσος της φύσης, μια ανάσταση του ανθρωπισμού στα ερείπια του ανθρώπινου πολιτισμού. Το τίμημα της ανάκλησης της ανθρωπιάς τους ήταν υψηλό, αλλά το όρος Πελέ που βροντούσε είχε μια φωνή για να τραβήξει το αυτί τους.
Η Γαλλία κλαίει για τα 40.000 πτώματα του μικροσκοπικού νησιού και όλος ο κόσμος σπεύδει να στεγνώσει τα δάκρυα της Μητέρας Δημοκρατίας. Πώς ήταν όμως τότε, καιρούς πριν, όταν η Γαλλία έχυνε χείμαρρους αίμα για τις Μικρές και Μεγάλες Αντίλλες; Στη θάλασσα στα ανοιχτά της ανατολικής ακτής της Αφρικής βρίσκεται ένα ηφαιστειακό νησί – η Μαδαγασκάρη: πριν από 5 χρόνια είδαμε εκεί την απαρηγόρητη Δημοκρατία που κλαίει για τα χαμένα παιδιά της σήμερα, πώς γονάτισε τους επίμονους ιθαγενείς στο ζυγό της με αλυσίδες και σπαθιά2. Κανένα ηφαίστειο δεν άνοιξε τον κρατήρα του εκεί: τα στόματα των γαλλικών κανονιών εκτόξευσαν τον θάνατο και τον αφανισμό. Τα πυρά του γαλλικού πυροβολικού παρέσυραν χιλιάδες ανθισμένες ανθρώπινες ζωές από προσώπου γης ωσότου ένας ελεύθερος λαός ξάπλωσε κατάκοιτος στο έδαφος, ωσότου η καστανή βασίλισσα των «αγρίων» σύρθηκε ως τρόπαιο στην «Πόλη του Φωτός».
Στις ασιατικές ακτές, που βρέχονται από τα κύματα του ωκεανού, βρίσκονται οι χαμογελαστές Φιλιππίνες. Πριν από έξι χρόνια είδαμε τους φιλάνθρωπους Γιάνκηδες, είδαμε τη Γερουσία της Ουάσιγκτον σε δράση εκεί. Όχι βουνά που εκτοξεύουν φωτιά – εκεί, τα αμερικανικά τουφέκια κούρεψαν ανθρώπινες ζωές σε σωρούς· η Γερουσία του καρτέλ ζάχαρης που σήμερα στέλνει κατά χιλιάδες τα χρυσά δολάρια στη Μαρτινίκα, για να πάρει τη ζωή πίσω από τα ερείπια, έστειλε κανόνια και πολεμικά πλοία με τη σέσουλα, και εκατομμύρια χρυσά δολάρια στην Κούβα, για να σπείρουν τον θάνατο και την καταστροφή.
Χθες, σήμερα – πολύ μακριά στον αφρικανικό νότο, όπου μόλις πριν από λίγα χρόνια ένας πρόσχαρος μικρός λαός ζούσε με το μόχθο του και σε ειρήνη, εκεί είδαμε πώς οι Άγγλοι σπέρνουν τον όλεθρο, αυτοί οι ίδιοι Άγγλοι που στη Μαρτινίκα σώζουν η μητέρα τα παιδιά της και τα παιδιά τους γονείς τους: εκεί τους είδαμε να πατάνε σε ανθρώπινα σώματα, σε παιδικά πτώματα με βάναυσες στρατιωτικές μπότες, να βαδίζουν σε λίμνες αίματος, θανάτου και δυστυχίας μπροστά και πίσω τους.
Α, και οι Ρώσοι, ο τσάρος όλων των Ρώσων που σώζει, βοηθάει, συμπάσχει – ένας παλιός γνώριμος! Σας έχουμε δει στις κατασκηνώσεις της Πράγα3, όπου το ζεστό πολωνικό αίμα κυλούσε σε ρυάκια και έκανε τον ουρανό κόκκινο με τον ατμό του. Αλλά αυτές ήταν οι παλιές μέρες. Όχι! Τώρα, μόλις πριν από λίγες εβδομάδες, είδαμε εσάς τους καλοπροαίρετους Ρώσους στους σκονισμένους αυτοκινητοδρόμους σας, σε ερειπωμένα ρωσικά χωριά κατάματα με το κουρελιασμένο, άγρια ταραγμένο, γκρινιάρη όχλο. Τα πολυβόλα κροτάλισαν, οι λαχανιασμένοι μουζίκοι έπεσαν στη γη, το κόκκινο αγροτικό αίμα ανακατεύτηκε με τη σκόνη του δρόμου. Πρέπει να πεθάνουν, πρέπει να πέσουν γιατί το κορμί τους μεγάλωσε από την πείνα, γιατί φώναξαν για ψωμί, για ψωμί!
Και σε είδαμε και εσένα, ω Μητέρα Δημοκρατία, δακρύβρεχτη. Ήταν στις 23 Μάη του 1871: ο ένδοξος ανοιξιάτικος ήλιος έλαμπε στο Παρίσι· χιλιάδες χλωμά ανθρώπινα όντα με ρούχα εργασίας στέκονταν μαζεμένα στους δρόμους, στις αυλές των φυλακών, σώμα με σώμα και κεφάλι με κεφάλι· μέσα από πολεμίστρες στους τοίχους, τα πολυβόλα σπρώχνουν τις αιμοδιψείς μουσούδες τους. Κανένα ηφαίστειο δεν εξερράγη, κανένα ρεύμα λάβας δεν χύθηκε κάτω. Τα κανόνια σου, Μητέρα Δημοκρατία, στράφηκαν πάνω στο ασφυκτικά γεμάτο πλήθος, οι κραυγές πόνου ξεσκίζουν τον αέρα – πάνω από 20.000 πτώματα κάλυψαν τα πεζοδρόμια του Παρισιού!
Και όλοι εσείς –είτε Γάλλοι και Άγγλοι, Ρώσοι και Γερμανοί, Ιταλοί και Αμερικανοί– σας έχουμε δει όλους μαζί μια φορά στο παρελθόν σε αδελφική συμφωνία, ενωμένους σε μια μεγάλη ένωση εθνών, βοηθώντας και καθοδηγώντας ο ένας τον άλλον: ήταν στην Κίνα. Κι εκεί ξεχάσατε όλες τις φιλονικίες μεταξύ σας, κι εκεί ειρηνεύσατε τους λαούς – για αμοιβαίο φόνο και λάφυρα. Χα, πώς οι πλεξούδες έπεφταν σε σειρές μπροστά από τις σφαίρες σας, σαν ώριμο χωράφι που μαστιγώθηκε από το χαλάζι! Χα, πώς οι οδυρόμενες γυναίκες βυθίζονταν στο νερό, με τους νεκρούς τους στην παγωμένη αγκαλιά τους, δραπετεύοντας από τα βασανιστήρια των φλογερών αγκαλιών σας!
Και τώρα έχουν στραφεί όλοι στη Μαρτινίκα, όλοι μια καρδιά και ομονοημένοι ξανά· βοηθούν, σώζουν, στεγνώνουν τα δάκρυα και καταριούνται το ηφαίστειο που σπέρνει τον όλεθρο. Όρος Πελέ, μεγαλόκαρδε γίγαντα, μπορείς να γελάσεις· μπορείς να κοιτάξεις με απέχθεια αυτούς τους καλοπροαίρετους δολοφόνους, αυτά τα δακρυσμένα σαρκοφάγα, αυτά τα θηρία με τα ρούχα του Σαμαρείτη. Αλλά θα έρθει μια μέρα που ένα άλλο ηφαίστειο θα σηκώσει τη φωνή του βροντής: ένα ηφαίστειο που κοχλάζει και βράζει, είτε το χρειάζεστε είτε όχι, και θα σαρώσει από προσώπου γης ολόκληρο τον ιερό, αιματοβαμμένο πολιτισμό. Και μόνο στα ερείπιά του θα ενωθούν τα έθνη στην αληθινή ανθρωπότητα, η οποία θα γνωρίζει μόνο έναν θανάσιμο εχθρό – την τυφλή, νεκρή φύση.
Σημειώσεις
1 Περιοχή στο Σουδάν, όπου συγκρούστηκαν το 1898 η Βρετανία και η Γαλλία, στο πλαίσιο της αποικιακής τους πολιτικής.
2 Στα 1883-95 η Γαλλία εισέβαλλε στη Μαδαγασκάρη μετατρέποντάς την σε αποικία και καθαιρώντας την τελευταία βασίλισσα Ραναβαλόνα την ΙΙΙ, που εξορίστηκε στην Αλγερία.
3 Εργατικό προάστιο της Βαρσοβίας.
* Δημοσιεύθηκε στις 15 Μάη 1902 στη Leipziger Volkszeitung. Η έκρηξη του ηφαιστείου Πελέ, που αποτέλεσε την αφορμή για τη συγγραφή του άρθρου, ερήμωσε την πόλη της Μαρτινίκας στις 8 Μάη της ίδιας χρονιάς, σκοτώνοντας περί τις 30.000 ανθρώπους (ελάχιστοι μόνο κάτοικοι της πόλης επέζησαν). Μια δεύτερη έκρηξη στις 20 Μάη σκότωσε περί τις 2000 διασώστες που είχαν σπεύσει στο νησί.
