Αναμφίβολα μία από τις βασικές ειδήσεις των τελευταίων ημερών έχει να κάνει με τη δολοφονία του 18χρονου Ρομά Νίκου Σαμπάνη από αστυνομικές δυνάμεις της ομάδας Δίας.
Η είδηση του θανάτου του Σαμπάνη, συνοδεύτηκε από μία σειρά «ψεύτικων ειδήσεων», που δεν προερχόντουσαν από τους «συνήθεις υπόπτους» του διαδικτύου, αλλά από τις επίσημες ανακοινώσεις της αστυνομίας και τα κυρίαρχα ΜΜΕ.
Τα ψέματα αποκαλύφτηκαν σύντομα αφού σύμφωνα με όσα έχουν γίνει γνωστά από οπτικοακουστικό υλικό και τις μαρτυρίες των δύο Ρομά που επίσης επέβαιναν στο αυτοκίνητο, οι αστυνομικοί όχι μόνο δεν τραυματίστηκαν και δεν κινδύνεψαν, αλλά επίσης γνώριζαν πως στο αυτοκίνητο επιβαίνανε Ρομά.
Έτσι, αυτό που προσπάθησαν με τόση «τέχνη» και τόσα ψέματα να κρύψουν τα ΜΜΕ, ο Κούγιας ως συνήγορος των αστυνομικών, οι αστυνομικοί αλλά και στελέχη της Κυβέρνησης (κάτι που υποψιαζόταν ένα κομμάτι της κοινωνίας) επιβεβαιώθηκε. Οι πράξεις των αστυνομικών είχαν –ανάμεσα σε άλλα– και ρατσιστικό κίνητρο.
Και ενώ εξαρχής ακούστηκαν φωνές διαμαρτυρίας και καταγγελίας της δολοφονικής επίθεσης κατά των τριών νεαρών Ρομά, υπήρξε και ένα σημαντικό κομμάτι της κοινωνίας που επηρεάστηκε από την προπαγάνδα ενάντια στην «εγκληματική δράση» των Ρομά εν γένει, δίνοντας σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό άλλοθι στους αστυνομικούς.
Πώς γίνεται όμως, μπροστά σε μία καθαρή δολοφονία, κάποιοι να βλέπουν το δέντρο της «ασφάλειας» και να χάνουν το δάσος του ρατσισμού και της κατάχρησης εξουσίας από τους αστυνομικούς; Πώς γίνεται και η ζωή ενός ανθρώπου φαίνεται να χάνει την αξία της μπροστά σε ένα κλεμμένο αυτοκίνητο;
Ρομά: ένας διαχρονικά κατατρεγμένος λαός
Σύμφωνα με ιστορικά στοιχεία, οι Ρομά προέρχονται από την Ινδία και έφτασαν στην Ευρώπη τον 9ο αιώνα. Το όνομά τους προέρχεται από τη λέξη «Ρομ» που σημαίνει «Άνθρωπος». Αν και σήμερα οι περισσότεροι/ες πληθυσμοί ζουν εδώ και χρόνια στις ίδιες περιοχές, πρόκειται για έναν αρχικά νομαδικό λαό, που μετακινούταν από περιοχή σε περιοχή, με τους ντόπιους κατοίκους να είναι φιλόξενοι απέναντί τους, λόγω των δεξιοτήτων τους. Σύντομα όμως, Εκκλησία και κυβερνήσεις άρχισαν να τους αντιμετωπίζουν με καχυποψία, σαν παρείσακτους και ειδωλολάτρες.
Η ιστορία των Ρομά είναι γραμμένη με διωγμούς, καταδίκες σε θάνατο και επιχειρήσεις γενοκτονίας.
Από τις πιο μαύρες στιγμές της ιστορίας τους, δεν είναι άλλη από την περίοδο 1935-1940, όταν η Ναζιστική Γερμανία, η Κροατία, η Ουγγαρία και οι σύμμαχοί τους έβαλαν στόχο να αφανίσουν ολοκληρωτικά τους Ρομά από τις περιοχές τους. Δεν είναι δυνατόν να υπολογιστεί ο ακριβής αριθμός Ρομά που εξοντώθηκαν εκείνη την περίοδο, αλλά οι αριθμοί κυμαίνονται από 250.000 έως και 1.500.000.
Έκτοτε και μέχρι και σήμερα, οι Ρομά εξακολουθούν να πέφτουν θύματα ρατσιστικών/φασιστικών επιθέσεων και να αποτελούν μία από τις πιο αδικημένες και ευάλωτες κοινωνικές ομάδες.
«Θέλουν να ζουν έτσι»
Από τις πλέον «επιτυχημένες» προπαγάνδες του νεοφιλελευθερισμού είναι η αντίληψη πως «κανένας ικανός δεν χάνεται», πως «αν προσπαθήσεις πραγματικά θα τα καταφέρεις». Μας λέει, έμμεσα ή άμεσα, πως οι άνθρωποι που ζουν στη φτώχεια και στο περιθώριο είναι οι ίδιοι υπεύθυνοι για αυτό, ότι στην πραγματικότητα το έχουν επιλέξει ή είναι πολύ τεμπέληδες για να κάνουν κάτι διαφορετικό.
Η περίπτωση των Ρομά είναι μία από τις πιο πετυχημένες εφαρμογές αυτής της προπαγάνδας. Μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας ισχυρίζεται πως οι Ρομά «θέλουν να ζουν έτσι», πως είναι «στο αίμα τους» να ζουν σε καταυλισμούς αντί για σπίτια, να ζουν στο περιθώριο και όχι σαν κομμάτι της κοινωνίας.
Σύμφωνα με έκθεση του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης του 2016 για τους Ρομά στην Ελλάδα:
- Το 96% ζει στο όριο της φτώχειας
- το 50% μένει σε παραπήγματα,
- το 70% δεν τελειώνει τη βασική εκπαίδευση ενώ
- το 35% δεν έχει στο εσωτερικό του σπιτιού του τουαλέτα ή μπάνιο.
Όταν λοιπόν κάποιος ισχυρίζεται πως οι Ρομά «επέλεξαν» τη ζωή που ζούνε, ισχυρίζεται στην πραγματικότητα ότι έχουν επιλέξει να ζουν στη φτώχεια, να μένουν σε παραπήγματα, να είναι αμόρφωτοι και να μην έχουν πρόσβαση σε τουαλέτα και μπάνιο κλπ.
Ο μόνος που έχει να κερδίσει όμως από αυτόν τον ισχυρισμό δεν είναι ούτε οι Ρομά, ούτε η υπόλοιπη κοινωνία, αλλά το ίδιο το σύστημα που τις δικές του αποτυχίες τις χρεώνει στην «επιλογή» ενός από τα πιο ευάλωτα και κατατρεγμένα κοινωνικά στρώματα.
Είναι όλοι οι Ρομά εγκληματίες;
Αυτό είναι κάτι που ακούγεται συχνά, είτε πιο «στρογγυλεμένα» είτε όχι, τόσο από κυβερνητικούς εκπροσώπους όσο και από ένα κομμάτι της κοινωνίας. Είναι όμως τελικά όλοι οι Ρομά εγκληματίες;
Ας δούμε το παράδειγμα μίας εφόδου της Αστυνομίας το 2013 στους καταυλισμούς στο Ζεφύρι και την Αυλίζα Αχαρνών (Μενίδι). Σύμφωνα με το Δελτίο Τύπου της Αστυνομίας:
«Στο πλαίσιο της επιχείρησης ελέγχθηκαν 230 άτομα και 5 οχήματα, ενώ πραγματοποιήθηκαν 105 προσαγωγές και 9 συλλήψεις για διάφορα αδικήματα».
Από τους 230 ανθρώπους που ελέγχθηκαν, μόλις οι 9 συνελήφθηκαν. Και τα εγκλήματα;
«Δύο ημεδαποί Ρομά, οι οποίοι συνελήφθησαν με εντάλματα σύλληψης για συμμετοχή σε εγκληματική οργάνωση, που διέπραττε συστηματικά διαρρήξεις αυτόματων μηχανημάτων ανάληψης μετρητών (ΑΤΜ) στην περιοχή της Αττικής. Ένας ημεδαπός Ρομά σε βάρος του οποίου εκκρεμούσε καταδικαστική απόφαση, ένας ημεδαπός για απείθεια, πέντε αλλοδαποί για παράνομη παραμονή στη χώρα μας σε βάρος των οποίων θα κινηθεί διαδικασία διοικητικής απέλασης».
Αντίστοιχες έρευνες έγιναν στους καταυλισμούς Ρομά, στις περιοχές της Περαίας και Διαβατών Θεσσαλονίκης όπου οι αστυνομικοί προσήγαγαν 51 άτομα, διενήργησαν 24 ελέγχους, σε ισάριθμες κατοικίες και συνέλαβαν 1 άτομο, για φοροδιαφυγή.
Ακόμα και τα στοιχεία της Αστυνομίας αποδεικνύουν πως η αντίληψη που κυκλοφορεί για την εγκληματικότητα των Ρομά είναι «παραφουσκωμένη». Φυσικά, αυτό δε σημαίνει πως δεν υπάρχει εγκληματικότητα ανάμεσα στους Ρομά. Είναι όμως τελικά θέμα «φυλής» και «DNA»;
Αν μπορούσαμε να μιλήσουμε για κάποιο κοινό χαρακτηριστικό της φυλής των Ρομά αυτό θα ήταν η φτώχεια και η εξαθλίωση και το κοινωνικό περιθώριο στο οποίο ζούνε. Και διαχρονικά, αυτά τα στοιχεία συχνά οδηγούν τις κοινωνικές ομάδες που τα βιώνουν σε παραβατικές συμπεριφορές, για λόγους επιβίωσης.
Αν θέλουμε λοιπόν να μιλήσουμε για την εγκληματικότητα των Ρομά, καταρχήν οφείλουμε να μιλήσουμε για τις πραγματικές διαστάσεις της και στη συνέχεια να αναζητήσουμε τις πραγματικές της αιτίες. Αλλιώς, καταλήγουμε και πάλι, όπως στην περίπτωση της «επιλογής να ζουν έτσι», να αναπαράγουμε την προπαγάνδα του συστήματος που βασίζει την επιβίωσή του στον ρατσισμό, τις διακρίσεις και τους «αποδιοπομπαίους τράγους» για τα κοινωνικά προβλήματα που το ίδιο γεννά.
Ένα σύστημα που έχει γυρίσει την πλάτη στους Ρομά
Όλες τις τελευταίες δεκαετίες δεν έχει παρθεί κανένα ουσιαστικό μέτρο εκ μέρους του κράτους ώστε να βελτιωθούν οι συνθήκες διαβίωσης των Ρομά. Αντιθέτως, Κυβερνήσεις και Δημοτικές Αρχές τους έχουν γυρίσει την πλάτη και τους αντιμετωπίζουν είτε με αδιαφορία, είτε με καταστολή.
Δεν έχει περάσει πολύς καιρός που ο δήμαρχος Θερμαϊκού Θεσσαλονίκης Γ. Τσαμασλής είχε δηλώσει σε συνέντευξή του την πρόθεσή του να χτίσει «τείχος» γύρω από τον καταυλισμό που βρίσκεται εντός του Δήμου, για να τους «αποκλείσει» από τους υπόλοιπους κατοίκους. Είναι αρκετά προφανές πως στόχος του δημάρχου δεν ήταν να δημιουργήσει όντως τείχος γύρω από τον καταυλισμό, αφού κάτι τέτοιο θα ήταν αδιανόητο και ανεφάρμοστο, αλλά να ικανοποιήσει τα αυτιά και το συναίσθημα μέρους της τοπικής κοινωνίας, αποφεύγοντας να πάρει οποιοδήποτε ουσιαστικό μέτρο για να ανακουφίσει την πηγή του προβλήματος: τις δύσκολες συνθήκες που ζουν οι Ρομά, που τους οδηγούν στην καύση πλαστικών και απορριμμάτων και σε παραβατικές συμπεριφορές.
Έχουν υπάρξει όμως και άλλες περιπτώσεις, όπου δημοτικές αρχές πήραν όντως την κατάσταση στα χέρια τους. Ο δήμος Νέας Αλικαρνασσού προσπάθησε το 2000 να εκδιώξει τους Ρομά από δημοτικές γαίες χωρίς να τους προσφέρει εναλλακτική λύση και μολονότι είχε εκδοθεί απόφαση του Ειρηνοδικείου Ηρακλείου Κρήτης που έκρινε καταχρηστική την άσκηση του δικαιώματος αυτού.
Επίσης το 2000, στον Ασπρόπυργο, με παράνομες διαδικασίες καταστράφηκαν οι σκηνές και εκδιώχτηκαν οι σκηνίτες λόγω Ολυμπιακών έργων.
Να δώσουμε ένα τέλος στον ρατσισμό και στα εξιλαστήρια θύματα
Το ρατσιστικό μίσος που διοχετεύει διαχρονικά το σύστημα στην κοινωνία απέναντι στους Ρομά έχει οδηγήσει στις σημερινές συνθήκες, όπου η δολοφονία ενός νέου ανθρώπου, αντί για οργή απέναντι στους αστυνομικούς δολοφόνους του, γεννάει σε μια μερίδα της κοινής γνώμης οργή απέναντι σε μία κοινωνική ομάδα.
Έτσι σήμερα, οι Ρομά μετατρέπονται στα εξιλαστήρια θύματα που στρέφουν τη συζήτηση μακριά από την ουσία: από τον ρόλο της αστυνομίας και τους τρόπους που εκπαιδεύονται και λειτουργούν οι αστυνομικοί και από τις αιτίες που γεννούν τη φτώχεια και την εγκληματικότητα.
Αν κάτι όμως έχει αποδειχτεί στο πέρασμα της ιστορίας, είναι πως οι κοινωνίες ποτέ δε βγήκαν κερδισμένες μέσα από τους διαχωρισμούς, τις διακρίσεις και τον ρατσισμό. Αντίθετα, ο μόνος τρόπος για να κερδίσουμε καλύτερες ζωές για όλους μας, είναι να σταθούμε με αλληλεγγύη και κατανόηση απέναντι στις πιο ευάλωτες ομάδες και να εντάξουμε τα αιτήματά και τις ανάγκες τους στους αγώνες μας.
