Συνεχίζουμε τη δημοσίευση κειμένων σχετικών με την Κομμούνα του Παρισιού, με αφορμή τα 145 χρόνια από την πρώτη στην ιστορία κατάληψη της εξουσίας από την εργατική τάξη. Η εργατική τάξη κράτησε την εξουσία από το Μάρτη μέχρι το Μάη του 1871 και στη συνέχεια πνίγηκε στο αίμα από την στρατιωτική συνεργασία της Γαλλικής και Γερμανικής άρχουσας τάξης (που ήταν σε πόλεμο μεταξύ τους!). Το κείμενο αυτό του Λένιν είναι γραμμένο τον Απρίλη του 1911.[1]
Έχουν περάσει σαράντα χρόνια απ’ την ανακήρυξη της παρισινής Κομμούνας. Σύμφωνα με την παράδοση, οι Γάλλοι εργάτες τιμούν τη μνήμη των ανδρών και γυναικών της επανάστασης της 18ης Μάρτη 1871 με συγκεντρώσεις και διαδηλώσεις. Στο τέλος του Μάη θα ξανακαταθέσουν στεφάνια στους τάφους των Κομμουνάρων που εκτελέστηκαν, θύματα της φοβερής Εβδομάδας του Μάη, και πάνω απ’ τους τάφους τους θα ξαναορκιστούν να παλέψουν άκοπα μέχρις ότου θριαμβεύσουν οι ιδέες τους και εκπληρωθεί πλήρως ο σκοπός που κληρονόμησαν.
Γιατί τιμά τους άνδρες και τις γυναίκες της παρισινής Κομμούνας ως προγόνους του το προλεταριάτο, όχι μόνο στην Γαλλία αλλά και σε όλο τον κόσμο; Και ποια είναι η κληρονομιά της Κομμούνας;
Η Κομμούνα αναδύθηκε αυθόρμητα. Δεν την προετοίμασε κανείς με οργανωμένο τρόπο. Ο αποτυχημένος πόλεμος με τη Γερμανία, οι στερήσεις στις οποίες περιήλθε ο λαός κατά την πολιορκία, η ανεργία μέσα στο προλεταριάτο και η καταστροφή των κατώτερων στρωμάτων της μεσαίας τάξης· η οργή των μαζών ενάντια στις υψηλότερες τάξεις και ενάντια στις αρχές, που είχαν επιδείξει απόλυτη ανικανότητα, η ασαφής αίσθηση ανησυχίας μέσα στην εργατική τάξη, η οποία ήταν δυσαρεστημένη με την θέση της και αγωνιζόταν για ένα διαφορετικό κοινωνικό σύστημα· η αντιδραστική σύνθεση της Εθνοσυνέλευσης, η οποία ξύπνησε ανησυχίες για τη μοίρα της δημοκρατίας – όλα αυτά και πολλά άλλα συνδυάστηκαν για να οδηγήσουν τον πληθυσμό του Παρισιού σε επανάσταση στις 18 Μάρτη, πράγμα που, απροσδόκητα, έφερε την εξουσία στα χέρια της «Εθνοφρουράς» (σημ. σύνταξης: τα εξοπλισμένα λαϊκά στρώματα του Παρισιού) στα χέρια της εργατικής τάξης και των μικροαστικών στρωμάτων που πήραν το μέρος της.
Ήταν ένα συμβάν χωρίς ιστορικό προηγούμενο. Μέχρι εκείνη την χρονική στιγμή, η εξουσία βρισκόταν κατά κανόνα στα χέρια των γαιοκτημόνων και των καπιταλιστών, δηλαδή στα χέρια των έμπιστων πρακτόρων τους που απάρτιζαν την ούτως καλούμενη κυβέρνηση. Μετά την επανάσταση της 18ης Μάρτη, όταν η κυβέρνηση του κυρίου Θιέρσου είχε φύγει απ’ το Παρίσι μαζί με το πεζικό της, την αστυνομία της και τους αξιωματούχους της, ο λαός έγινε κύριος της κατάστασης, και η εξουσία πέρασε στα χέρια του προλεταριάτου. Αλλά στη σύγχρονη κοινωνία, το προλεταριάτο, υποδουλωμένο οικονομικά στο κεφάλαιο, δεν μπορεί να κυριαρχήσει πολιτικά αν δεν σπάσει τις αλυσίδες που το δένουν με το κεφάλαιο. Γι’ αυτό και το κίνημα της Κομμούνας ήταν αναγκασμένο να πάρει σοσιαλιστική απόχρωση, δηλαδή, να προσπαθήσει να ανατρέψει την αστική εξουσία, την εξουσία του κεφαλαίου, και να καταστρέψει τα ίδια τα θεμέλια της σύγχρονης κοινωνικής τάξης.
Στην αρχή, το κίνημα αυτό ήταν τρομερά ασαφές και συγκεχυμένο. Στις τάξεις του είχαν εισχωρήσει πατριώτες που ήλπιζαν η Κομμούνα να ανανεώσει τον πόλεμο με τους Γερμανούς και να τον φέρει σε πέρας με επιτυχία. Είχε την υποστήριξη των μικρομαγαζατόρων, που απειλούνταν με καταστροφή αν δεν πρόκυπτε αναβολή πληρωμών για χρέη και ενοίκια (η κυβέρνηση αρνήθηκε να δώσει αυτή την αναβολή, αλλά οι μικρομαγαζάτορες την πήραν απ’ την Κομμούνα). Τέλος, είχε αρχικά την συμπάθεια των δημοκρατών αστών, που φοβόντουσαν ότι η αντιδραστική Εθνοσυνέλευση (οι «επαρχιώτες», οι άγριοι γαιοκτήμονες) θα επανέφερε τη μοναρχία. Αλλά ήταν φυσικά οι εργάτες (και κυρίως οι τεχνίτες του Παρισιού) ανάμεσα στους οποίους είχε διενεργηθεί ενεργή σοσιαλιστική προπαγάνδα κατά τα τελευταία χρόνια της Δεύτερης Αυτοκρατορίας, και πολλοί απ’ τους οποίους ανήκαν μάλιστα και στην Διεθνή (σημ. σύνταξης: εννοεί την 1η διεθνή ένωση των εργατών, στην οποία έπαιζε πρωταγωνιστικό ρόλο ο Μάρξ μαζί με τον Ένγκελς) που έπαιξαν τον κύριο ρόλο σ’ αυτό το κίνημα.
Μόνο οι εργάτες παρέμειναν πιστοί στην Κομμούνα ως το τέλος. Οι δημοκράτες αστοί και οι μικροαστοί διαχώρισαν γρήγορα τη θέση τους: οι πρώτοι φοβήθηκαν τον επαναστατικό-σοσιαλιστικό, προλεταριακό χαρακτήρα του κινήματος· οι δεύτεροι αποσχίσθηκαν όταν κατάλαβαν ότι ήταν καταδικασμένο σε αναπόφευκτη ήττα. Μόνο οι Γάλλοι προλετάριοι στήριξαν την δική τους κυβέρνηση άφοβα και άκοπα, μόνο αυτοί πολέμησαν για αυτή και πέθαναν για αυτή – δηλαδή, για τον στόχο της χειραφέτησης της εργατικής τάξης, για ένα καλύτερο μέλλον για όλους τους ανθρώπους του μόχθου.
Εγκαταλειμμένη από τους πρώην συμμάχους της και αφημένη χωρίς στήριξη, η Κομμούνα ήταν καταδικασμένη να ηττηθεί. Ολόκληρη η μπουρζουαζία της Γαλλίας, όλοι οι γαιοκτήμονες, οι μεσίτες, οι εργοστασιάρχες, όλοι οι ληστές, μεγάλοι και μικροί, όλοι οι εκμεταλλευτές, ένωσαν τις δυνάμεις τους εναντίον της. Αυτή η αστική συμμαχία, με την στήριξη του Βίσμαρκ (ο οποίος απελευθέρωσε εκατό χιλιάδες Γάλλους αιχμαλώτους πολέμου για να βοηθήσει την συντριβή του επαναστατημένου Παρισιού) κατάφερε να ξεσηκώσει τους αμόρφωτους χωριάτες και μικροαστούς της επαρχίας ενάντια στο προλεταριάτο και να δημιουργήσει έναν χαλύβδινο δακτύλιο γύρω απ’ το μισό Παρίσι (το άλλο μισό πολιορκούνταν απ’ τον γερμανικό στρατό). Σε μερικές απ’ τις μεγαλύτερες πόλεις της Γαλλίας (τη Μασσαλία, τη Λιόν, το Σεντ Ετιέν, τη Ντιζόν, κλπ) οι εργάτες προσπάθησαν επίσης να πάρουν την εξουσία, να ανακηρύξουν την Κομμούνα και να καταφθάσουν σε βοήθεια του Παρισιού. Αλλά οι προσπάθειες αυτές ήταν βραχύβιες. Το Παρίσι, που είχε πρωτοσηκώσει το λάβαρο της προλεταριακής εξέγερσης, αφέθηκε στις δικές του δυνάμεις και καταδικάστηκε στον βέβαιο όλεθρο.
Δύο τουλάχιστον συνθήκες είναι απαραίτητες για μια νικηφόρο κοινωνική επανάσταση: ο ψηλός βαθμός ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων και ένα προλεταριάτο που να έχει επαρκή προετοιμασία για αυτή.
Όμως το 1871 έλειπαν και οι δύο αυτές συνθήκες. Ο γαλλικός καπιταλισμός εξακολουθούσε να είναι φτωχά αναπτυγμένος και η Γαλλία τον καιρό εκείνο ήταν κυρίως μικροαστική χώρα (τεχνίτες, χωρικοί, μαγαζάτορες, κλπ). Από την άλλη πλευρά, δεν υπήρχε εργατικό κόμμα, η εργατική τάξη δεν είχε περάσει μέσα από ένα μακροχρόνιο σχολείο πάλης και ήταν απροετοίμαστη, και δεν μπορούσε καν, ως επί το πλείστο, να δει μπροστά της τα καθήκοντά της και τις μεθόδους που ήταν απαραίτητες για να τα εκπληρώσει. Δεν υπήρχε σοβαρή πολιτική οργάνωση του προλεταριάτου, ούτε ισχυρά συνδικάτα και συνεργατικές κοινότητες…
Όμως το βασικό πράγμα που η Κομμούνα δεν είχε ήταν χρόνος – δεν είχε την ευκαιρία να αξιολογήσει την κατάσταση και να ξεκινήσει την εκπλήρωση του προγράμματός της. Δεν είχε καν χρόνο να ξεκινήσει να εργάζεται όταν η κυβέρνηση που εδραιώθηκε στις Βερσαλλίες και που υποστηρίχτηκε από ολόκληρη την μπουρζουαζία άρχισε τις εχθροπραξίες σε βάρος του Παρισιού. Η Κομμούνα έπρεπε να επικεντρωθεί κυρίως στην αυτοάμυνα. Μέχρι το τέλος, στις 21-28 Μάη, δεν είχε τον χρόνο να σκεφτεί σοβαρά για οτιδήποτε άλλο.
Παρ’ όλα αυτά, παρά τις μη ευνοϊκές αυτές συνθήκες, παρά την σύντομή της ύπαρξη, η Κομμούνα κατάφερε να προάγει ορισμένα μέτρα τα οποία είναι επαρκή για να χαρακτηρίσουν την πραγματική της σημασία και τους στόχους της.
Η Κομμούνα κατάργησε τον επαγγελματικό στρατό, αυτό το τυφλό όπλο στα χέρια της άρχουσας τάξης, και όπλισε όλο τον λαό. Διακήρυξε τον χωρισμό κράτους και εκκλησίας, κατάργησε τις κρατικές πληρωμές στα θρησκευτικά σώματα (πχ, τους κρατικούς μισθούς για τους ιερείς) έκανε την λαϊκή εκπαίδευση καθαρά κοσμική, και με τον τρόπο αυτό κατάφερε ένα τεράστιο πλήγμα στους αστυνόμους με τα ράσα. Στην καθαρά κοινωνική σφαίρα, η Κομμούνα κατάφερε πολύ λίγα, αλλά και αυτά τα λίγα αποκαλύπτουν, παρ’ όλα αυτά, τον χαρακτήρα της ως λαϊκής εργατικής κυβέρνησης. Απαγορεύτηκε η νυχτερινή δουλειά στα αρτοποιεία· καταργήθηκε το σύστημα των προστίμων, το οποίο αντιπροσώπευε την νομιμοποιημένη ληστεία των εργατών. Τέλος, υπήρχε η διάσημη διαταγή όλα τα εργοστάσια και εργαστήρια που εγκαταλείφθηκαν ή έκλεισαν απ’ τους ιδιοκτήτες τους να παραδοθούν στον έλεγχο εργατικών ενώσεων ώστε να ξαναρχίσουν αυτές την εργασία. Επίσης, σαν για να δώσει έμφαση στον χαρακτήρα της ως πραγματικά δημοκρατικής, προλεταριακής κυβέρνησης, η Κομμούνα ανακήρυξε πως οι μισθοί όλων των αξιωματούχων της διοίκησης και της κυβέρνησης, ανεξαρτήτως βαθμού, δεν θα πρέπει να υπερβαίνουν τους φυσιολογικούς μισθούς ενός εργάτη, και σε καμία περίπτωση τα 6.000 φράγκα τον χρόνο (ή λιγότερα από 200 ρούβλια το μήνα).
Όλα αυτά τα μέτρα έδειξαν ξεκάθαρα ότι η Κομμούνα ήταν θανάσιμη απειλή για τον παλιό κόσμο που εδραιώθηκε στην υποδούλωση και την εκμετάλλευση του λαού. Για αυτό και η αστική κοινωνία δεν μπορούσε να ησυχάσει όσο η Κόκκινη Σημαία του προλεταριάτου κυμάτιζε πάνω στο Hotel de Ville του Παρισιού. Κι όταν οι οργανωμένες δυνάμεις της κυβέρνησης κατάφεραν τελικά να πάρουν το πάνω χέρι ενάντια στις φτωχά οργανωμένες δυνάμεις της επανάστασης, οι βοναπαρτιστές στρατηγοί που είχαν ηττηθεί απ’ τους Γερμανούς και που έδειξαν θάρρος μόνο στον πόλεμο ενάντια στους ηττημένους συμπατριώτες τους, αυτοί οι Γάλλοι Rennenkampf και Meller-Zakomelsky[2] οργάνωσαν μια σφαγή τέτοια που το Παρίσι δεν είχε ξαναδεί.
Σχεδόν 30.000 Παριζιάνοι εκτελέστηκαν απ’ το βάναυσο πεζικό, και περίπου 45.000 συνελήφθηκαν, πολλοί εκ των οποίων εκτελέστηκαν αργότερα, ενώ χιλιάδες άλλοι εκτοπίστηκαν ή εξορίστηκαν. Συνολικά, το Παρίσι έχασε περίπου 100.000 απ’ τους καλύτερους ανθρώπους του, περιλαμβανομένων ορισμένων απ’ τους καλύτερους εργάτες σε όλα τα επαγγέλματα.
Η μπουρζουαζία ήταν ικανοποιημένη. «Τώρα, τελειώσαμε με τον σοσιαλισμό για πολύ καιρό» είπε ο ηγέτης της, αυτός ο αιμοβόρος νάνος, ονόματι Θιέρσος, όταν αυτός και οι στρατηγοί του είχαν πνίξει στο αίμα το προλεταριάτο του Παρισιού.
Αλλά τα αστικά κοράκια έκρωζαν μάταια. Λιγότερα από έξι χρόνια μετά την καταστολή της Κομμούνας, όταν πολλοί από τους υποστηρικτές της σάπιζαν στις φυλακές ή την εξορία, ξεπήδησε ένα νέο εργατικό κίνημα στη Γαλλία. Μια νέα σοσιαλιστική γενιά, που εμπλουτίστηκε από την εμπειρία των προγόνων της και δεν αποθαρρύνθηκε ούτε στο ελάχιστο απ’ την ήττα τους, ανέλαβε το λάβαρο που είχε πέσει απ’ τα χέρια των μαχητών για τον σκοπό της Κομμούνας, και το έφερε μπροστά με θάρρος και αυτοπεποίθηση. Η δική της ιαχή της μάχης ήταν: «Ζήτω η σοσιαλιστική επανάσταση! Ζήτω η Κομμούνα!» Και σε λίγα χρόνια, το νέο εργατικό κόμμα και η καμπάνια που εξαπέλυσε εξανάγκασε την άρχουσα τάξη να ελευθερώσει τους Κομμουνάρους που συνέχιζαν να είναι φυλακισμένοι απ’ την κυβέρνηση.
Η μνήμη των μαχητών της Κομμούνας δεν τιμάται μόνο απ’ τους Γάλλους εργάτες, αλλά από όλο το παγκόσμιο προλεταριάτο. Γιατί η Κομμούνα πάλεψε, όχι για έναν στόχο τοπικό ή στενά εθνικό, αλλά για τη χειραφέτηση όλης της ανθρωπότητας του μόχθου, όλων των ποδοπατημένων και καταπιεσμένων. Ως εξέχων μαχητής για την κοινωνική επανάσταση, η Κομμούνα έχει κερδίσει τη συμπάθεια οπουδήποτε στον κόσμο υπάρχει προλεταριάτο που υποφέρει και που αγωνίζεται.
Το έπος της ζωής και του θανάτου της, η εικόνα μιας εργατικής κυβέρνησης η οποία κατέλαβε την πρωτεύουσα του κόσμου και την κράτησε για πάνω από δύο μήνες, το θέαμα της ηρωικής πάλης του προλεταριάτου και των μαρτυρίων που υπέστη μετά την ήττα του – όλα αυτά ανύψωσαν το ηθικό εκατομμυρίων εργατών, ενίσχυσαν τις ελπίδες τους και έφεραν την συμπάθειά τους με το μέρος του σοσιαλισμού. Ο κεραυνός του παρισινού κανονιού ξύπνησε τα πιο οπισθοδρομικά τμήματα του προλεταριάτου απ’ τον βαθύ τους ύπνο, και έδωσε παντού το έναυσμα για την ανάπτυξη της επαναστατικής σοσιαλιστικής προπαγάνδας.
Γι’ αυτό και ο σκοπός της Κομμούνας δεν πέθανε. Ζει ως τα σήμερα, μέσα στον καθένα μας. Ο σκοπός της Κομμούνας είναι ο σκοπός της σοσιαλιστικής επανάστασης, ο σκοπός της πλήρους πολιτικής και οικονομικής χειραφέτησης των εργατών. Είναι ο σκοπός του παγκόσμιου προλεταριάτου. Και με αυτή την έννοια, είναι αθάνατος.
