Oμιλία του προέδρου του σωματείου ΑΥΤΟΕΚΠΡΟΣΩΠΗΣΗ σ. Λεονάρδου Σκόρδου στην ημερίδα που διοργάνωσε η Εταιρεία Κοινωνικής Ψυχιατρικής Π. Σακελλαρόπουλος σε συνεργασία με την ΠΕΨΑΕΕ (Πανελλαδική Ένωση για την Ψυχοκοινωνική Αποκατάσταση και την Επαγγελματική Επανένταξη) και την ΕΠΑΨΥ (Εταιρεία Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ψυχικής Υγείας) με θέμα: «Θεμελιώνοντας το μέλλον της ομότιμης υποστήριξης στην Ελλάδα: Ενδυνάμωση, Εκπαίδευση και Πράξη» την Τρίτη 8 Απριλίου 2025, στο «Δρακοπούλειο» κτίριο, Αμφιθέατρο Ψυχιατρικού Τομέα, ΓΝΑ Κοργιαλένειο-Μπενάκειο Ε.Ε.Σ.
Η εκδήλωση είχε σαν στόχο την ανταλλαγή καλών πρακτικών και τη συνέχιση της συζήτησης για την περαιτέρω ανάπτυξη της ομότιμης υποστήριξης στο πεδίο της ψυχικής υγείας στη χώρα μας, εστιάζοντας ειδικότερα στην εκπαίδευση που οδηγεί σε ένα νέο επαγγελματικό ρόλο.
Εντάσσεται στην ευρύτερη πρωτοβουλία για την ουσιαστική συμμετοχή των ατόμων με εμπειρία ψυχικών δυσκολιών/εμπειρία από την αλληλεπίδραση με το σύστημα ψυχικής υγείας, λήπτες και πρώην λήπτες υπηρεσιών ψυχικής υγείας, στη διαμόρφωση ενός νέου συμπεριληπτικού μοντέλου φροντίδας και υποστήριξης, ακολουθώντας τα παραδείγματα που εφαρμόζονται ήδη σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες.
Η σημασία της εργασίας ατόμων με βιωμένη εμπειρία σε χώρους ψυχικής υγείας – Το παράδειγμα του ΕΚΗ ΚΚΔ
Αγαπητοί κύριοι και κυρίες καλημέρα σας.
Θα ήθελα με τη σειρά μου να μιλήσω για την ομότιμη υποστήριξη στην ψυχική υγεία και τη σημασία της εργασίας ατόμων με βιωμένη εμπειρία σε χώρους ψυχικής υγείας και πιο ειδικά το παράδειγμα του ΕΚΗ – ΚΚΔ στο οποίο είμαι εργαζόμενος.
Τί είναι η υποστήριξη ομοτίμων;
Με τον όρο ομότιμοι αναφερόμαστε σε ένα σύνολο ανθρώπων που ανήκουν στην ίδια κοινωνική ομάδα με βάση κάποιο συγκεκριμένο χαρακτηριστικό, π.χ. ηλικία, ιστορικό, ικανότητες ή κοινωνική θέση. Εξίσου, ως ομότιμους μπορούμε να θεωρούμε όσους συμμετέχουν σε μια καθορισμένη ομαδική δραστηριότητα: μια ομάδα εργασίας, έναν σύλλογο για έναν κοινωνικό σκοπό κ.α.
Με τον όρο υποστήριξη ομοτίμων εννοούμε γενικά όταν δύο ή περισσότεροι άνθρωποι με παρόμοιες εμπειρίες ζωής συνάπτουν μία σχέση με σκοπό να προσφέρουν υποστήριξη ο ένας στον άλλο, ειδικά εάν ένα ή περισσότερα άτομα αντιμετωπίζουν μία δύσκολη κατάσταση (Peer2peer vocational training course, 2015). Το να δοθεί ένας αυστηρός ορισμός της υποστήριξης ομοτίμων είναι ένα απαιτητικό εγχείρημα, κυρίως επειδή ένα από τα καθοριστικά χαρακτηριστικά της υποστήριξης ομοτίμων είναι η ευελιξία και η προσαρμοστικότητά της, ούτως ώστε να ανταποκρίνεται στις ανάγκες των ανθρώπων που εξυπηρετεί. Αυτός είναι ο λόγος που έχουν εμφανιστεί με την πάροδο του χρόνου διαφορετικές μορφές υποστήριξης ομοτίμων που διατηρούνται μέχρι σήμερα.
Η πιο κοινή μορφή, ίσως, της υποστήριξης ομοτίμων είναι εκείνη που προσφέρεται μέσα από τις ομάδες αυτοβοήθειας και αμοιβαίας υποστήριξης, από τις οποίες προέρχεται και η οργανωμένη πρακτική της υποστήριξης ομοτίμων. Πρόσφατα αναπτύχθηκε η θεσμική μορφή οργάνωσης και λειτουργίας της υποστήριξης ομoτίμων, που προσφέρεται από Εργαζόμενους Υποστηρικτές Ομοτίμων σε επαγγελματικές δομές και υπηρεσίες.
Ως προς τον αριθμό των ατόμων που εμπλέκονται, η υποστήριξη ομοτίμων μπορεί να λάβει χώρα σε ομάδα, όπου διάφορα (ή όλα) τα μέλη αναζητούν και προσφέρουν υποστήριξη ο ένας στον άλλον ταυτόχρονα. Σε αυτή την περίπτωση η ανταλλαγή της υποστήριξης είναι πολύπλευρη και επιτρέπει να διατηρηθεί μια σχετική ισορροπία ανάμεσα στην υποστήριξη που δίνεται και αυτήν που λαμβάνεται. Μπορεί επίσης να λάβει χώρα ανάμεσα σε δύο άτομα σε μια δεδομένη στιγμή, στην οποία, συνήθως, το ένα άτομο αναλαμβάνει το ρόλο του μέντορα που υποστηρίζει τον ομότιμό του στην πορεία ανάκαμψής του από δύσκολες καταστάσεις.
Μέχρι σήμερα, η υποστήριξη ομοτίμων χρησιμοποιήθηκε πρωτίστως για να βοηθήσει άτομα που παλεύουν με δοκιμασίες που αφορούν στην ψυχική υγεία και στην ουσιοεξάρτηση. Η χρήση αυτής της μεθοδολογίας στην αντιμετώπιση άλλων κοινωνικών και ατομικών προβλημάτων είναι περιορισμένη
Σκοπός της υποστήριξης ομοτίμων
Ο σκοπός της παρέμβασης μέσω υποστήριξης ομοτίμων είναι να βοηθήσει ένα άτομο να διαχειριστεί με τον δικό του τρόπο τις δύσκολες καταστάσεις/συγκυρίες που βιώνει και είναι ενδεχομένως διαφορετικής φύσης. Γι’ αυτό η υποστήριξη ομοτίμων στοχεύει στο να εδραιώσει ανάμεσα στους μετέχοντες στον διάλογο, την ανταλλαγή πληροφοριών, την πρόκληση και την υποστήριξη.
Προκειμένου να καταλάβουμε το σκοπό και τη φύση της υποστήριξης ομοτίμων, είναι βασικό να συνειδητοποιήσουμε ότι δεν προσφέρει έτοιμες απαντήσεις και λύσεις. Τις περισσότερες φορές, πρέπει να βρεθούν προσωπικές απαντήσεις και κάθε άτομο πρέπει να βρει το δικό του δρόμο προς αυτές. Συνεπώς, ένας υποστηρικτής ομοτίμων συνοδοιπορεί με τον ομότιμό του στη διαδικασία του να βρει τις δικές του απαντήσεις, αντί να δίνει οδηγίες. Και το κάνει αυτό χρησιμοποιώντας το προσωπικό του βίωμα. Η υποστήριξη ομοτίμων μπορεί να συνίσταται σε απλές πράξεις όπως το να μιλήσεις σε κάποιον, και έτσι να ακουστείς και να βγάλεις πράγματα από μέσα σου.
Η κοινή εμπειρία συνιστά το θεμέλιο λίθο στην υποστήριξη ομοτίμων με την έννοια ότι κάποιος που έχει περάσει μια όμοια εμπειρία και έχει ξεπεράσει τις δυσκολίες ίσως αποτελεί το σωστό πρόσωπο στο οποίο να στραφεί για βοήθεια κάποιος που παλεύει να ξεπεράσει παρόμοιες δυσκολίες. Πέρα από την παροχή υποστήριξης, ένα τέτοιο άτομο μπορεί να είναι το καλύτερο παράδειγμα ότι, όχι μόνο υπάρχει διέξοδος, αλλά αυτή είναι προσιτή και εφικτή. Ωστόσο, έστω κι αν οι ομότιμοι μοιράζονται σε γενικές γραμμές κοινές εμπειρίες, αυτές μπορούν και πάλι να διαφέρουν ως προς τη φύση ή τη διάρκειά τους. Είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι τόσο ο Ομότιμος όσο και ο Υποστηρικτής Ομοτίμων θα έχουν την προσωπική τους ιστορία, τις συγκεκριμένες ανάγκες τους και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους. Έχοντας αυτό κατά νου, δίνεται η δυνατότητα να δημιουργηθεί μια αμοιβαία σύνδεση και σχέση που βασίζεται στην αμοιβαία κατανόηση, τον αλληλοσεβασμό και την κοινή εμπειρία.
Η κατανόηση ότι η υποστήριξη ομοτίμων δεν συνίσταται γενικά στην παροχή συμβουλών είναι κομβική. Στην πραγματικότητα, πολλοί Υποστηρικτές Ομοτίμων αναφέρουν ότι αποφεύγουν να δίνουν συμβουλές. Μιλούν για τις εμπειρίες τους και για το τι λειτούργησε γι’ αυτούς, αλλά αφήνουν τον ομότιμο που λαμβάνει υποστήριξη να αποφασίσει αν θέλει να δοκιμάσει τη δική τους προσέγγιση.
Η σημασία της εργασίας
Η εργασία αποτελεί ως γνωστόν το καλύτερο μέσο για την ανάπτυξη της δημιουργικότητας, της κοινωνικότητας, της αξιοπρέπειας και γενικά της κανονικότητας ενός ανθρώπου. Πόσο μάλλον το ίδιο ισχύει και για τους λήπτες υπηρεσιών ψυχικής υγείας και σε ισχυρότερο βαθμό και με μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα γιατί με την βοήθεια της εργασίας ένας λήπτης καταφέρνει να ξεφύγει από την εμμονή στην ψυχική ασθένεια και στα συμπτώματά της, αφήνοντας έτσι πίσω το κοινωνικό περιθώριο και ζώντας μια ζωή γεμάτη νόημα που τον αφήνει πλήρη και εντός της κοινότητας. Έτσι έχουμε από την μια την βιωμένη εμπειρία της ψυχικής ασθένειας η οποία επουλώνεται με την βιωμένη εμπειρία της καθημερινής κανονικής εργασίας.
από την άλλη. Και μην ξεχνάμε πως η κανονική εργασία ανήκει στα αναφαίρετα δικαιώματα των ληπτών, όπως και μια σειρά άλλων δικαιωμάτων των οποίων η κορωνίδα είναι το δικαίωμα της καθημερινής απασχόλησης γιατί με την κανονική εργασία ο λήπτης διαγράφει κατά πολύ μεγάλο ποσοστό και το κοινωνικό στίγμα που προκαλεί η ψυχική ασθένεια. Η εργασία θα πρέπει να ανταποκρίνεται στις δεξιότητες και ικανότητες του εκάστοτε λήπτη και σε ένα ωράριο και σε συνθήκες εργασίας που να μην τον εξουθενώνουν. Ακόμη με την καθημερινή εργασία προκύπτει και η ανάκαμψη καθώς ο λήπτης γίνεται συνοδοιπόρος στο ταξίδι του προς μια καλύτερη ποιότητα ζωής, με τους υπόλοιπους εργαζόμενους, αλλά και με το κοινωνικό περιβάλλον του γενικότερα. Τώρα όταν το εργασιακό περιβάλλον είναι μια μονάδα ψυχικής υγείας, τότε έχουμε το γεγονός της υποστήριξης ομοτίμων. Μια τέτοια Μονάδα είναι και το ΕΚΗ ΚΚΔ της ΠΕΨΑΕΕ όπου εργάζονται ως εργαζόμενοι – λήπτες με βιωμένη εμπειρία στην ψυχική ασθένεια εδώ και πολλά χρόνια ο υποφαινόμενος και ο Παναγιώτης Διακάκης στην υποδοχή των ωφελουμένων επισκεπτών της Μονάδας όπως επίσης και άλλοι 4 εργαζόμενοι – λήπτες ως γενικών καθηκόντων που κάνουν την ίδια πολύ σημαντική και πολύτιμη δουλειά στην καθαριότητα και στο φουαγιέ για την εξυπηρέτηση των ωφελουμένων. Και θα τους αναφέρω. Αυτοί είναι: η Ιωάννα, ο Νίκος, ο Κώστας και ο Μηνάς. Είναι πολύ σημαντική αυτή η συνοδοιπορία γιατί βοηθάει αυτή τη μονάδα ψυχικής υγείας αυξάνοντας το επίπεδο ποιότητας ζωής των εργαζομένων – ληπτών με βιωμένη εμπειρία, και ανεβαίνει και το επίπεδο ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών και άρα επιτυγχάνεται η ανάκαμψη όλων των ληπτών υπηρεσιών ψυχικής υγείας. Από την διάδραση των δύο εργαζόμενων – ληπτών με βιωμένη επειρία με τους ωφελούμενους αναδεικνύεται η πολύ καλή εντύπωση που κάνει προς τα έξω η λειτουργία του ΕΚΗ ΚΚΔ και η ανατροφοδότηση όλου του προσωπικού με θετικά σχόλια. Ακόμα η εμπειρία μου ως εργαζόμενος σε αυτή τη μονάδα ψυχικής υγείας όλα αυτά τα χρόνια ήταν πολύ σημαντική, εκπαιδευτική και μπορώ να πω συναρπαστική γιατί ήρθα και έρχομαι σε επαφή με εκατοντάδες ωφελούμενους – λήπτες ψυχικής υγείας και η συντριπτική πλειοψηφεία μου έχει πει τα καλύτερα λόγια για τη δουλειά που κάνω εκεί, πόσο τους βοηθάω, τους αναπτερώνω το ηθικό και τους δίνω ελπίδα ότι μπορούν και εκείνοι να τα καταφέρουν σε μια παρόμοια εργασία. Επίσης η συνεργασία με τους ειδικούς είναι ως επί το πλείστον άψογη και μπορώ να πω ότι τους βοηθάω ενημερώνοντας τους αν προκύψει κάποιο πρόβλημα συμπεριφοράς ή ψυχολογικής φύσης με κάποιον ωφελούμενο λήπτη.
Για παράδειγμα η ομότιμη υποστήριξη στην υποστήριξη των ατόμων με ψυχική δυσκολία και η συμμετοχή ομοτίμων σε μια πολυκλαδική ομάδα με επαγγελματίες ψυχ. υγείας βοηθάει στην καλύτερη κατανόηση και στην διεξαγωγή σωστότερων και πιο ασφαλών συμπερασμάτων για την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων της ασθένειας ή μιας ψυχικής δυσκολίας ή έντασης που έχουν κάποια στιγμή οι λήπτες μιας και ίδιες ή παρόμοιες δυσκολίες ή συμπτώματα μπορεί να έχει βιώσει και ένας ομότιμος. Επίσης και για να λυθούν τα όποια προβλήματα δημιουργούνται από συμπεριφορές των ληπτών στους ίδιους τους λήπτες είτε ακόμα και στους ίδιους τους επαγγελματίες.
Όσον αφορά την έδρα του σωματείου «Αυτοεκπροσώπηση» η οποία βρίσκεται κι αυτή στον χώρο εργασίας των ομοτίμων (στο οποίο είμαι Πρόεδρος και ο Παναγιώτης Διακάκης είναι ταμίας του Δ.Σ), αυτή προϋποθέτει τις επισκέψεις των μελών της στο ΕΚΗ ΚΚΔ με αποτέλεσμα να γίνονται όλο και περισσότερες ζυμώσεις μεταξύ ληπτών και εργαζομένων έτσι που το αποτέλεσμα αυτής της ζύμωσης να επιτυγχάνει την ανάκαμψη που είναι και το ζητούμενο. Από τη εμπειρία της συμμετοχής του κου Διακάκη στην κλινική εποπτεία της Μονάδας βγαίνει το συμπέρασμα πως οι όποιες παρεμβάσεις και γνώμες που δίδονται προς τους συναδέλφους επαγγελματίες ψυχικής υγείας αλλά ακόμη και προς τον επιστημονικά υπεύθυνο αντιμετωπίζονται με διάκριση και σεβασμό.
Σε όλα τα παραπάνω διακρίνουμε ένα κοινό πρόσημο που είναι το ότι η εργασία των ατόμων με βιωμένη ψυχιατρική εμπειρία σε μονάδες ψυχικής υγείας είναι αναγκαία και ικανή συνθήκη για την ανάκαμψη και την ποιότητα ζωής τους.
