Αναδημοσιεύουμε άρθρο του σ. Δώρου Μιχαήλ από το σάιτ της Νέας Διεθνιστικής Αριστεράς (ΝΕΔΑ), αδελφής οργάνωσης του «Ξ» στην Κύπρο, για τις επιπτώσεις της κρίσης του κορονοϊού στην κυπριακή οικονομία.
Η πανδημία του κορωνοϊού, πέρα από τα θύματα και τις ταλαιπωρίες που προκάλεσε, αποτελεί και τεράστιο πλήγμα για την Κυπριακή οικονομία – όπως εξάλλου και για όλη την υφήλιο, με πολλές προβλέψεις να εκτιμούν ότι η παγκόσμια κρίση θα ξεπεράσει τη μεγάλη ύφεση του 1930, τη χειρότερη ύφεση στη σύγχρονη ιστορία του καπιταλισμού.
Το μέγεθος της ύφεσης είναι δύσκολο να προβλεφθεί, λόγω και των συνεχιζόμενων και απρόβλεπτων επιδημιολογικών κινδύνων. Ο Διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας αναμένει ότι η ύφεση θα είναι πολύ σοβαρή, χωρίς να επιχειρεί πρόβλεψη για νούμερα. Άλλοι προβλέπουν ύφεση ύψους 7-10% του Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος (ΑΕΠ).
Η παγκόσμια ύφεση προβλεπόταν ακόμα και πριν το ξέσπασμα της πανδημίας, λόγω του ότι οι επιπτώσεις της κρίσης του 2008-9 δεν είχαν ξεπεραστεί, με κυριότερο πρόβλημα την υπερχρέωση, που, από μέρος (υποτίθεται) της λύσης, έγινε μέρος του προβλήματος.
Η κυπριακή οικονομία προ-κορωνοϊού, το 2019
Τα ιδιωτικά χρέη ανέρχονται σε 2,5 φορές το ΑΕΠ ενώ το ποσοστό των μη εξυπηρετούμενων δανείων είναι γύρω στο 21,1%. Η Κύπρος είναι δεύτερη στην Ευρώπη μετά την Ελλάδα.
Το ΑΕΠ σημείωσε αύξηση περίπου 3% το 2019, μεγαλύτερη σε σύγκριση με της ΕΕ (1,7%) αλλά μικρότερη από το 4% το 2018. Για το 2020 αναμενόταν επιπλέον επιβράδυνση ακόμα και πριν την πανδημία.
Οι βασικοί παράγοντες της αύξησης του ΑΕΠ ήταν οι πιο κάτω:
- Ο ευρύτερος τομέας του τουρισμού, με αριθμό τουριστών τα 4 εκατ. (ρεκόρ αφίξεων όλων των εποχών), έφτασε το 23% ΑΕΠ.
- Οι επενδύσεις, κυρίως σε ακίνητα (οι περιβόητοι πύργοι), κυρίως μέσα από το σκανδαλώδες πρόγραμμα παραχώρησης διαβατηρίων.
- Οι Υπηρεσίες, κυρίως νομικές, ασφαλιστικές κ.λπ. σε ξένες εταιρείες, κυρίως ρωσικές, τα γραφεία πολλών από τις οποίες δεν έφυγαν από την Κύπρο, παρά το κούρεμα του 2013.
- Τα ναυτιλιακά, κάποιες σημαντικές εξαγωγές (φάρμακα κ.λπ.), η ιδιωτική εκπαίδευση (με χιλιάδες ξένους φοιτητές) κ.ά.
Την ίδια ώρα ποσοστό 23,9% των πολιτών στην Κύπρο, δηλαδή 200.000 άτομα, βρίσκεται σε επίπεδο κινδύνου φτώχειας (στοιχεία της Στατιστικής Υπηρεσίας για το 2018). Το φαινόμενο αυτό επιδεινώθηκε λόγω της μαζικής ανεργίας, του κουρέματος, των χρεών κ.λπ., όπως και των χαμηλών μισθών που επιβλήθηκαν μετά την κρίση του 2013 όταν δημιουργήθηκε στρατιά νεόπτωχων από τη μεσαία τάξη και πτωχών εργαζόμενων των 500 και 600 ευρώ.
Όλα αυτά τα τραγικά και πρωτοφανή συνέβησαν κατά την περίοδο την οποία η κυβέρνηση Αναστασιάδη μας παρουσιάζει περίπου σαν ένα μικρό οικονομικό θαύμα.
Κύπρος της φούσκας και των θαυμάτων
Το μικρό μέγεθος της κυπριακής οικονομίας (0,2% ΑΕΠ της ΕΕ), η γεωπολιτική της θέση και η εξάρτηση από εξωγενείς παράγοντες έκαναν τα σκαμπανεβάσματα και τις φούσκες κυρίαρχο παράγοντα, σε ολόκληρη την ιστορία της χώρας.
Καταστροφές και φούσκες
– Το πραξικόπημα και η εισβολή οδήγησαν στην καταστροφή του 40% περίπου της οικονομίας.
– Στον Πόλεμο του Κόλπου το 1991, σημειώθηκε θεαματική μείωση του τουρισμού ύψους 25%, μόνο και μόνο που η εικόνα της τηλεόρασης έδειχνε τους ιρακινούς πυραύλους να χτυπούν το Ισραήλ, ενώ δεν είχαν βεληνεκές που να μπορεί να πλήξει την Κύπρο.
– Η κρίση του χρηματιστηρίου το 1999, γονάτισε χιλιάδες νοικοκυριά και εταιρείες.
– Στην κρίση του 2013, λόγω και του μικρού μεγέθους της κυπριακής οικονομίας, δοκιμάστηκε σε παγκόσμια πρώτη το περιβόητο bail in, το κούρεμα καταθέσεων κ.λπ. που οδήγησε στη μαζική ανεργία, σε εκατοντάδες πτωχεύσεις, μη εξυπηρετούμενα δάνεια, κοινωνικά παντοπωλεία κ.λπ.
Τα «θαύματα»
– Η ανάκαμψη μετά το 1976, στηρίχτηκε σε γεγονότα όπως την κρίση στο Λίβανο, όταν μεταφέρθηκαν τεράστια ποσά και εταιρείες στην Κύπρο, στη διοχέτευση εξαγωγών στις ανατολικές χώρες και στον τουρισμό.
– Η μεταφορά αμύθητου πλούτου από την πρώην Σοβιετική Ένωση τη δεκαετία 1990 και η θεαματική ανάπτυξη χρηματοπιστωτικού τομέα.
Η μετά τον κορωνοϊό εποχή
Η αβεβαιότητα γίνεται πλέον το κυρίαρχο στοιχείο (όπως και για την παγκόσμια οικονομία).
Καθοριστικός παράγοντας θα είναι η αντιμετώπιση της πανδημίας. Η Κύπρος πήγε συγκριτικά καλά, όπως και η Ελλάδα, την οποία βασικά αντέγραψε η κυβέρνηση. Για χώρες όπως ΗΠΑ, Βραζιλία, Ρωσία, Αγγλία, που είναι πρώτοι σε κρούσματα η εξέλιξη είναι εξαιρετικά αμφίβολη. Αμφίβολο είναι, επίσης, αν θα υπάρξει νέα έξαρση της πανδημίας το Φθινόπωρο – Χειμώνα. Το σίγουρο είναι ότι χωρίς εμβόλιο θα συνεχίσει η αβεβαιότητα.
Τα πρώτα μέτρα της κυβέρνησης, όπως η επιδότηση μισθών κατά 60% σε εργαζόμενους, αυτο-εργοδοτούμενους κ.ά. (παρά τα πολλά προβλήματα και καθυστερήσεις), η αναστολή δόσεων και τόκων δανείων, η παράταση αναστολής εξώσεων και εκποιήσεωνκ.ο.κ. έχουν κρατήσει προς το παρόν την οικονομία στη ζωή.
Τα νέα μέτρα του «Plan B»
Η κυβέρνηση, μετά τη σύγκρουση με την αντιπολίτευση και την απόσυρση των νέων μέτρων, και με καθυστέρηση δύο μηνών, εξήγγειλε μονομερώς το «Plan B», το οποίο περιλαμβάνει:
- Δάνεια ύψους 1,7 δις περίπου μέσω της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων
- Επιδότηση επιτοκίων για εταιρείες και για απόκτηση κατοικίας
- Εφ άπαξ χορηγία 100 εκ. σε επιχειρήσεις (από €1.250 μέχρι €4.000)
- Κίνητρα για μείωση ενοικίων
- «Επίσπευση αναπτυξιακών έργων»
- Κίνητρα και ενίσχυση για τους τομείς του τουρισμού, των αγροτών κ.ά.
Τα μέτρα αυτά, που μπορούν να φτάσουν συνολικά και τα 3 δις, συνιστούν μια πρωτοφανή κρατική παρέμβαση.
Η νεοφιλελεύθερη κυβέρνηση του λιγότερου κράτους, της λιτότητας, των ισοσκελισμένων προϋπολογισμών ξαφνικά ανακαλύπτει ότι υπάρχει λεφτόδεντρο και helicopter money. Φυσικά δεν τα ανακάλυψε μόνος του ο Αναστασιάδης, ούτε απλώς αντέγραψε τον φίλο του τον Μητσοτάκη. Πρόκειται για παγκόσμιο φαινόμενο. Τα μέτρα στην Αμερική υπολογίζεται να ξεπεράσουν τα 3 τρις δολάρια, στην ΕΕ τα 2 τρις ευρώ.
Τί επιπτώσεις θα έχουν αυτά τα μέτρα;
Η δεύτερη δέσμη μέτρων στοχεύει στην επανεκκίνηση. Χωρίς ρευστότητα οι ήδη υπερχρεωμένες επιχειρήσεις θα κατέρρεαν.
Ποιες εταιρείες θα πάρουν όμως τα δάνεια και πότε και με ποιους όρους; Μια βασική διαφορά των μέτρων από αυτά που αποσύρθηκαν μετά τις τροπολογίες της αντιπολίτευσης (εκτός από την άρνηση ελέγχου) είναι το άνοιγμα στις μεγάλες εταιρείες, αφού κάποια μέτρα ανοίγουν και για εταιρείες μέχρι 250 υπαλλήλους και κάποια μέχρι 3.000!
Τί θα πάρουν λοιπόν οι πολύ μικρές επιχειρήσεις, που ξεπερνούν το 95%;
– Τα κίνητρα για μείωση ενοικίου είναι για γέλια. Η μείωση για τρεις μήνες παραμένει στην καλή διάθεση των ιδιοκτητών και μάλιστα οι φοροαπαλλαγές αφορούν μόνο σε όσους έχουν ετήσια εισοδήματα πέραν των 19.500. Αφορά σε μεγάλο βαθμό την εκκλησία – γι αυτό και η κυβέρνηση Αναστασιάδη δεν αγγίζει τα ιερά τους έσοδα. Στην περίπτωση αυτή, η αναγκαστική μείωση κρίθηκε αντισυνταγματική (σαν να είναι σύμφωνη με το σύνταγμα η απαγόρευση κυκλοφορίας, το κλείσιμο επιχειρήσεων κ.λπ. και το 2013 το κούρεμα καταθέσεων).
Η εφάπαξ χορηγία δεν φτάνει καν για τα ενοίκια που θα καταβάλουν οι επιχειρήσεις που έκλεισαν με διατάγματα για δύο μήνες.
– Όσο για τα δάνεια, οι μικρές επιχειρήσεις και τα φτωχά νοικοκυριά, θα βρίσκονται στο έλεος των τραπεζών. Ας μην ξεχνούμε ότι μετά το 2013 επωφελήθηκαν κυρίως οι μεγάλες εταιρείες. Ο δανεισμός από τα ευρωπαϊκά ταμεία είναι σε ισχύ από το 2014, και δεν απορροφήθηκαν πλήρως τα κονδύλια, λόγω κυρίως της υπερχρέωσης των μικρών εταιρειών. Έτσι κι αλλιώς από τον δανεισμό αποκλείονται οι «προβληματικές» εταιρείες.
Η επιδότηση ενοικίου είναι ακόμα ένα δώρο στις τράπεζες, που έχουν και τεράστια αποθεματικά.
Μια σειρά από τομείς, όπως η κοινωνική πρόνοια, το περιβάλλον , η στεγαστική πολιτική, παραμένουν άθικτοι από τα μέτρα. Αλήθεια, πόσα νεαρά ζευγάρια έχουν σήμερα τη δυνατότητα να αποκτήσουν στέγη, με τα ψίχουλα που θα πάρουν από την επιδότηση επιτοκίων;
Το ερώτημα λοιπόν αν θα επανεκκινήσει η οικονομία παραμένει.
Ύφεση θα υπάρξει σίγουρα. Το μέγεθός της θα εξαρτηθεί από την εξέλιξη της πανδημίας, του ποσοστού μείωσης του τουρισμού, της ναυτιλίας, των ακινήτων, των ιδιωτικών πανεπιστημίων κ.λπ.
Ακόμα και αν σημειωθεί ανάκαμψη, αυτή θα είναι μικρή και δεν θα πιάσει τα προ κορωνοϊού επίπεδα. Ό,τι και να γίνει, όμως, ένα είναι βέβαιο: Δεν θα αλλάξει το στάτους κβο της κυπριακής οικονομίας/κοινωνίας. Οι ταξικές αντιθέσεις θα διευρυνθούν. Μικρές επιχειρήσεις θα κλείσουν, οι μεγάλες θα συνεχίσουν να κυριαρχούν. Τον λογαριασμό θα κληθούν να τον πληρώσουν οι εργαζόμενοι. Οι εκποιήσεις θα προχωρήσουν, η προστασία της πρώτης κατοικίας, το ΕΣΤΙΑ, στην ουσία κατέρρευσε, ενώ ποτέ δεν κάλυπτε όσους δεν μπορούσαν να πληρώνουν τις δόσεις τους.
Εκτόξευση Δημόσιου Χρέους
Στα €24,56 δισεκατομμύρια εκτοξεύτηκε στο τέλος Απριλίου το δημόσιο χρέος της Κυπριακής Δημοκρατίας, σύμφωνα με τα στοιχεία της Στατιστικής Υπηρεσίας, μετά τον δανεισμό €3 δις από το Υπουργείο Οικονομικών στις αρχές Απριλίου.
Έτσι, το δημόσιο χρέος ανέρχεται πλέον στο 113% του ΑΕΠ από 95,5% που ήταν τέλος του 2019.
Σε περίπτωση συρρίκνωσης της οικονομίας με ρυθμό 7%, το ΥΠΟΙΚ εκτιμά ότι το δημόσιο χρέος θα εκτοξευθεί στο 117% του ΑΕΠ στο τέλος του χρόνου.
Αύξηση της Ανεργίας
Σύμφωνα με την Eurostat, η ανεργία αυξήθηκε σε 8,9% (8,5% σε άνδρες και 9,4% για γυναίκες) ή 41.000 άτομα, από 6,7% ή 30.000 άτομα το Μάρτιο 2020 και 7,5% ή 34.000 άτομα τον Απρίλιο του 2019.
Δυστυχώς η ηγεσία του ΑΚΕΛ έχει περιοριστεί στα πλαίσια της λογικής των μέτρων της κυβέρνησης. Αιτήματα όπως η αύξηση της εφ άπαξ χορηγίας από 100 σε 300 εκ. θα ανακούφιζαν περισσότερο τις μικρές επιχειρήσεις, ωστόσο δεν θα έδιναν ουσιαστικές λύσεις για την εργατική τάξη. Στην ουσία έχουν ταυτιστεί με το ΔΗ.ΚΟ, το οποίο την προηγούμενη περίοδο έσωσε όλα τα μνημονιακά και νεοφιλελεύθερα μέτρα της κυβέρνησης, ενώ τώρα εμφανίζονται δυναμικοί, προφανώς για να κερδίσουν μερικές ψήφους στις βουλευτικές του 2021.
Λύση ο Κεϋνσιανισμός;
Κάποιοι αναλυτές και πολιτικοί υποστηρίζουν ότι θα έχουμε πλέον μια εγκατάλειψη του νεοφιλελευθερισμού και επιστροφή στον Κεϋνσιανισμό.
Όντως, κατά τη δεκαετία του 1930, με επίκεντρο τη μεγάλη ύφεση, αναπτύχθηκε η οικονομική θεωρία του Κέυνς, η οποία στηρίζεται στην κρατική παρέμβαση για ενίσχυση της ζήτησης, μέσα από δημόσια έργα, επιδοτήσεις κ.λπ. Η πολιτική αυτή είχε κάποια βραχυπρόθεσμα αποτελέσματα, φάνηκε να ξεπερνιέται η ύφεση, για να επανέλθει μερικά χρόνια αργότερα και να «ξεπεραστεί» από τις πολεμικές προετοιμασίες και τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Η σημαντικότερη εφαρμογή της Κεϋνσιανής θεωρίας συνέβηκε την περίοδο 1950 – 73, περίοδος κατά την οποία σημειώθηκε η πιο μακρόπνοη περίοδος ανάπτυξης της καπιταλιστικής οικονομίας. Πολλοί θεώρησαν ότι ακυρώθηκε η Μαρξιστική ανάλυση για την εναλλαγή ανάπτυξης και ύφεσης, ενώ απετέλεσε τη βάση των αριστερών ρεφορμιστών της περιόδου.
Αυτό που λειτούργησε, βέβαια, ήταν η ανάγκη για ανοικοδόμηση της κατεστραμμένης από τον πόλεμο Ευρώπης, η πίεση από τους εργατικούς αγώνες, η απώλεια της μισής Ευρώπης στο «ανατολικό μπλοκ», και ο φόβος της εξάπλωσής του στην υπόλοιπη Ευρώπη, η παρέμβαση των ΗΠΑ, η οικονομία της οποίας βγήκε σχεδόν άθικτη από τον πόλεμο κ.ά., με λίγα λόγια η θεμελιακή ανάγκη να διασωθεί το καπιταλιστικό σύστημα.
Ο Κεϋνσιανισμός έχασε την αίγλη του με την κρίση του 1973, ενώ εγκαταλείφθηκε στα μέσα της δεκαετίας του 70, όταν θεωρήθηκε υπεύθυνη για τον στασιμοπληθωρισμό (στασιμότητα της οικονομίας και πληθωρισμός ταυτόχρονα).
Σε αντιδιαστολή με τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο, οι επιπτώσεις της κρίσης από την πανδημία δεν αφορούν σε καταστροφές υποστατικών, βασικών δομών κ.ο.κ. και ανάγκες για ανοικοδόμηση. Η βασική προσπάθεια των καπιταλιστών παγκόσμια είναι η διοχέτευση χρημάτων, κυρίως, και για πολλοστή φορά, μέσα από εύκολο δανεισμό, ώστε να αποφευχθεί η κατάρρευση της οικονομίας και να επιτευχθεί η «επιστροφή στην κανονικότητα». Ακόμα και σε περιπτώσεις κρατικοποιήσεων, όπως πάει να γίνει για κάποιες αεροπορικές εταιρείες, μέσα μεταφοράς κ.λπ., η επιδίωξη είναι η «διάσωση», με απολύσεις, μειώσεις μισθών κ.λπ. και η επιστροφή των κερδοφόρων πλέον εταιρειών στον ιδιωτικό τομέα.
Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι η «επιστροφή στην κανονικότητα» για τις κυβερνήσεις που στρέφονται σήμερα στην κρατική παρέμβαση, δεν είναι τίποτε άλλο από το «business as usual», τη διατήρηση του σάπιου χαοτικού καπιταλιστικού συστήματος, των χαμηλών μισθών, της ανεργίας της καταστροφής του περιβάλλοντος και της υγείας και ευημερίας του 99% των ανθρώπων του πλανήτη.
Σοσιαλιστικό πρόγραμμα για την αντιμετώπιση της κρίσης
Η επερχόμενη κρίση και τα δεινά που θα απειλήσουν ξανά τους εργαζόμενους, τη νεολαία και τα ευάλωτα στρώματα του λαού, μπορεί να αντιμετωπιστεί μόνο μέσα από μαζικούς δυναμικούς αγώνες του εργατικού κινήματος.
Τα αιτήματα που μπορούν να αντιμετωπίσουν την κρίση δεν μπορεί παρά να είναι ριζοσπαστικά και να ξεπερνούν τη λογική του συστήματος:
- Μαζικά δημόσια έργα, από το κράτος για να χτιστούν σχολεία, νοσοκομεία, σπίτια, περιβαλλοντικά έργα π.χ. φωτοβολταϊκά , βιολογική καλλιέργεια, ανακύκλωση στην πηγή, κρατικά μέσα μαζικής μεταφοράς κ.ο.κ. Τα έργα που εξήγγειλε η κυβέρνηση, και αφορούν ως συνήθως, δρόμους, θα συνεχίσουν να ανατίθενται στους ιδιώτες, με συνέχιση του ιδιωτικού κέρδους και των σκανδάλων.
- Μέτρα κοινωνικής πρόνοιας, όπως ουσιαστική αύξηση του ΕΕΕ για μια αξιοπρεπή διαβίωση, μέτρα για αντιμετώπιση των πολλαπλών προβλημάτων των αναπήρων, των μονογονιών και άλλων ευάλωτων ομάδων, επαρκής στελέχωση των Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας κ.ά.
- Συμπλήρωση για ολόκληρο τον μισθό των εργαζομένων και των αυτο-εργοδοτουμένων που επηρεάζονται από την πανδημία.
- Επιβολή μίνιμουμ μισθών αξιοπρεπούς διαβίωσης σε όλους του κλάδους, προστασία όλων των θέσεων εργασίας και των εργατικών δικαιωμάτων.
- Προστασία της πρώτης κατοικίας
- Φορολογία του μεγάλου κεφαλαίου κι όχι επιδότησή του. Υπάρχουν πολλές εταιρίες, φαρμακευτικές, σούπερ μάρκετ, εισαγωγικές, χρηματιστηριακές που δεν έχουν χάσει καθόλου όλη αυτή την περίοδο, αλλά αντίθετα έχουν θησαυρίσει, αλλά και πολλές άλλες που τα κέρδη που έβγαλαν από το 2013 και μετά δεν δικαιολογούν επιδοτήσεις για τους 2 μήνες του εγκλεισμού. Οι εταιρίες αυτές πλούτισαν στις πλάτες των κυπρίων εργαζομένων. Αυτές πρέπει να φορολογηθούν για να μπορέσουν τα κρατικά ταμεία να επενδύσουν στην υγεία, την παιδεία και την κοινωνική πρόνοια.
- Κρατικοποίηση κάτω από κοινωνικό και εργατικό έλεγχο και διαχείριση των βασικών τομέων της οικονομίας, ανάμεσά τους τα ιδιωτικά νοσηλευτήρια και εργαστήρια, φαρμακευτικές εταιρίες, έτσι ώστε να γίνει σχεδιασμός για να ανταπεξέλθουμε σε πιθανό επόμενη έξαρση του κορωνοϊού και ώστε όλος ο πλούτος που παράγουν οι εργαζόμενοι να χρησιμοποιείται για το κοινωνικό σύνολο κι όχι για τα κέρδη του μεγάλου κεφαλαίου.
