Του Τόνι Σόνουα – CWI
Το 2015 ξεκίνησε με μια σημαντική αλλαγή στις σχέσεις Κούβας – ΗΠΑ, με τους προέδρους των δύο χωρών να ανακοινώνουν μια σειρά από ιστορικές συμφωνίες. Ανάμεσα σε άλλα, αποκαθίστανται οι διπλωματικές σχέσεις των δύο χωρών, χαλαρώνουν οι περιορισμοί στα ταξίδια ανάμεσά τους και μπαίνουν οι βάσεις για τη σταδιακή άρση του εμπάργκο που επιβλήθηκε από τις ΗΠΑ στην Κούβα μετά την επανάσταση του 1959-60.
Αυτές οι εξελίξεις, σηματοδοτούν από τη μια πλευρά μια αποφασιστική στροφή του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού σε σχέση με την Κούβα και από την άλλη ένα μεγάλο βήμα του καθεστώτος της τελευταίας προς την κατεύθυνση της επαναφοράς του καπιταλισμού. Μικρότερα βήματα εξάλλου γίνονται όλα τα τελευταία χρόνια.
Από την κουβανική επανάσταση και μετά, ο αμερικάνικος ιμπεριαλισμός έχει κάνει αρκετές απόπειρες να ανατρέψει το καθεστώς της χώρας, ανάμεσα στις οποίες και μια ένοπλη εισβολή το 1961, πέρα από το πολύχρονο εμπάργκο. Ωστόσο, παρά τις οδυνηρές συνέπειες του οικονομικού αποκλεισμού, που υπολογίζεται ότι κόστισε στην οικονομία της Κούβας 1 τρις δολάρια, η απόπειρα επαναφοράς του καπιταλισμού απέτυχε, εξαιτίας κυρίως της μεγάλης κοινωνικής υποστήριξης για την επανάσταση.
Σήμερα, η πολιτική των ΗΠΑ αλλάζει, όχι βέβαια ως προς τον στόχο, αλλά ως προς τα μέσα. Επιδιώκουν μέσω της σταδιακής άρσης του εμπάργκο να πλημμυρίσουν την κουβανική οικονομία με προϊόντα και επενδύσεις, φέρνοντας ακόμη πιο κοντά την πλήρη επιστροφή του καπιταλισμού.
Τις τελευταίες δεκαετίες, η οικτρή κατάσταση της οικονομίας της χώρας αντανακλάστηκε με τραγικό τρόπο στη ζωή των λαϊκών στρωμάτων. Οι κοινωνικές κατακτήσεις που έφερε η ανατροπή του καπιταλισμού, σταδιακά ξεθώριασαν, ιδίως μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης – για παράδειγμα οι πραγματικοί μισθοί σήμερα βρίσκονται στο 28% των πραγματικών μισθών πριν την κατάρρευση της ΕΣΣΔ.
Ωστόσο, η υποστήριξη της κοινωνίας στις κατακτήσεις της επανάστασης και η εχθρότητα της προς τον καπιταλισμό, κατάφεραν να κρατήσουν ζωντανή τόσο τη σχεδιασμένη οικονομία της Κούβας, όσο και το γραφειοκρατικό της καθεστώς, σε όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του ‘90, αλλά και για ένα μικρό διάστημα στις αρχές του 21ου αιώνα.
Σε μεγάλο βαθμό μάλιστα, το εμπάργκο λειτούργησε βοηθητικά προς το καθεστώς, ανατροφοδοτώντας την εχθρική διάθεση της κοινωνίας προς τον αμερικανικό ιμπεριαλισμό, ενώ η άνοδος του Τσάβεζ στην εξουσία, έδωσε σημαντικές ανάσες στην κουβανική οικονομία με την πρόσβαση σε φτηνά καύσιμα.
Εργατικός έλεγχος και δημοκρατία
Η απουσία ωστόσο της πραγματικής εργατικής δημοκρατίας και του ελέγχου της κοινωνίας πάνω στο γραφειοκρατικό καθεστώς, επιδείνωσε ακόμη περισσότερο την οικονομική και κοινωνική κρίση που προκάλεσε το εμπάργκο και η απομόνωση.
Σήμερα, οι λιγοστές κατακτήσεις της κουβανικής επανάστασης απειλούνται με πλήρη εξαφάνιση. Με εξαίρεση τη διευκόλυνση των μετακινήσεων ανάμεσα στην Κούβα και τις ΗΠΑ, τα βήματα αποκατάστασης των σχέσεων των δύο χωρών εντείνουν αυτή την απειλή. Πρόκειται βέβαια για μια διαδικασία η οποία έχει ξεκινήσει εδώ και αρκετά χρόνια. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η αύξηση του ορίου ηλικίας συνταξιοδότησης κατά πέντε ολόκληρα χρόνια το 2008, αλλά και ο νέος εργασιακός κώδικας που περιλαμβάνει μια σειρά από επιθέσεις στα εργασιακά δικαιώματα.
Χαρακτηριστική είναι επίσης η μετακίνηση μεγάλου αριθμού εργαζομένων από το δημόσιο στον ιδιωτικό τομέα. Από το 2007 οι εργαζόμενοι σε μικρές ιδιωτικές επιχειρήσεις αυξήθηκαν από 140.000 σε 400.000, αν και εξακολουθούν να παραμένουν μειοψηφία στο σύνολο του εργατικού δυναμικού που ξεπερνάει τα 5 εκατομμύρια.
Άλλη μια γέφυρα προς την επαναφορά του καπιταλισμού χτίζεται στον τομέα του τουρισμού, που αποτελεί τον πυρήνα των ξένων επενδύσεων στη χώρα, προσελκύοντας επιχειρήσεις από την Ευρώπη, τον Καναδά, τη Βραζιλία και πρόσφατα την Κίνα. Στις τουριστικές περιοχές της Αβάνας, η πορνεία έχει επιστρέψει μετά από πολλά χρόνια απουσίας, αφού απαγορεύτηκε μετά την κουβανική επανάσταση.
Προς την επιστροφή του καπιταλισμού
Οι παραπάνω εξελίξεις αποτελούν γρήγορα βήματα προς την πλήρη επιστροφή του καπιταλισμού. Μέχρι σήμερα, πολλοί τομείς της οικονομίας κινούνται προς αυτή την κατεύθυνση, αν και αυτό συμβαίνει υπό την αυστηρή επίβλεψη του κουβανικού κράτους. Οι ξένοι επενδυτές εξακολουθούν να διαπραγματεύονται είτε με την κυβέρνηση, είτε με κρατικές επιχειρήσεις. Οι κεντρικοί τομείς της οικονομίας δεν έχουν ακόμη ιδιωτικοποιηθεί ή ξεπουληθεί στο διεθνή καπιταλισμό.
Η ενδεχόμενη επαναφορά του καπιταλισμού στην Κούβα θα αποτελέσει ένα πισωγύρισμα για την κοινωνία της χώρας και την οριστική διάλυση όλων των κατακτήσεων της επανάστασης. Θα αποτελέσει επίσης ακόμη ένα ιδεολογικό όπλο για τους καπιταλιστές, κυρίως στην υπόλοιπη Λατινική Αμερική, που προσπαθούν να πείσουν ότι ο σοσιαλισμός δεν μπορεί να αποτελέσει εναλλακτική στον καπιταλισμό.
Την ίδια ώρα βέβαια, η άρση του εμπάργκο αποτελεί ήττα για τη μέχρι σήμερα πολιτική των ΗΠΑ και τις απόπειρες τους να ανατρέψουν το καθεστώς της Κούβας. Επιπλέον, θα δώσει τη δυνατότητα στη χώρα να επιστρέψει στην παγκόσμια αγορά. Ωστόσο, χωρίς την παρουσία μιας πραγματικής εργατικής δημοκρατίας, θα αυξήσει τον κίνδυνο της επιτάχυνσης της διαδικασίας επαναφοράς του καπιταλισμού.
Η ανάγκη για αντίσταση σε αυτή την πορεία παλινόρθωσης του καπιταλισμού και για την εγκαθίδρυση της πραγματικής εργατικής δημοκρατίας και μιας εθνικοποιημένης, σχεδιασμένης οικονομίας, είναι σήμερα πιο επείγουσα από ποτέ.
Ένα τέτοιο κίνημα θα μπορούσε να συνδεθεί με τους αγώνες των εργαζόμενων και της νεολαίας ολόκληρης της Λατινικής Αμερικής και να προσφέρει έτσι μια πραγματική σοσιαλιστική εναλλακτική απάντηση στον καπιταλισμό.
