Άρθρο του Peter Taaffe, γραμματέα του Σοσιαλιστικού Κόμματος στην Αγγλία & Ουαλία (τμήμα της CWI & αδερφή οργάνωση του Ξεκινήματος).
Μετάφραση: Νίκος Κανελλής
Από την πρώτη στιγμή της ασθένειάς του, το 2006, άνοιξε μια έντονη συζήτηση για το ρόλο του Κάστρο σε σχέση με το μέλλον της Κούβας. Η πρόσφατη παραίτησή του σημαίνει πως είναι μάλλον απίθανο να ανακάμψει και πως η κυβέρνηση της Κούβας προσπαθεί να προετοιμάσει το λαό για το ενδεχόμενο του θανάτου του, ακόμη και στο σύντομο μέλλον. Αν αυτό συμβεί, θα σηματοδοτηθεί από μεγάλες διαδηλώσεις διεθνώς και ιδιαίτερα στη Λατινική Αμερική. Παρά τις όποιες αδυναμίες και τα λάθη του, ο Φιντέλ Κάστρο αναγνωρίζεται από τις καταπιεζόμενες μάζες διεθνώς ως ένα εξέχων σύμβολο αγώνα ενάντια στους καπιταλιστές και ιμπεριαλιστές καταπιεστές.
Για τους κύκλους των καπιταλιστών όμως1, σε αντίθεση με το 2006 αυτή τη φορά υπάρχουν λιγότερες προσδοκίες ότι το κοινωνικό σύστημα της Κούβας θα καταρρεύσει άμεσα. Το 2006 οι Αμερικάνοι ιμπεριαλιστές, δια στόματος Μπους, πίστευαν ότι ο θάνατος του Κάστρο θα πυροδοτούσε βίαιες συγκρούσεις στους δρόμους της Κούβας και αυτό θα προκαλούσε μια «γρήγορη αλλαγή καθεστώτος» όχι μόνο της κυβέρνησης, αλλά κυρίως του κοινωνικού συστήματος, της σχεδιασμένης οικονομίας.
Όμως, εκατομμύρια εργαζόμενοι και φτωχοί άνθρωποι διεθνώς εύχονταν το αντίθετο. Τη διατήρηση δηλαδή των κοινωνικών κατακτήσεων της Κουβανικής επανάστασης ακόμη και μετά το θάνατο του Κάστρο. Αναμφίβολα, η παρουσία του θα εξακολουθήσει να είναι αισθητή έως τότε, όμως η παραίτησή του αποτελεί την παραδοχή ότι αδυνατεί να ασκήσει την εξουσία και για αυτό πιθανότατα θα την μεταβιβάσει στον αδερφό του, Ραούλ Κάστρο.
Από το 1959 η Κούβα υπομένει το απάνθρωπο και βάρβαρο εμπάργκο του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού και στο ίδιο χρονικό διάστημα έγιναν 600 (!) απόπειρες δολοφονίας του Φιντέλ Κάστρο. Όμως η Κούβα, λόγω της σχεδιασμένης οικονομίας, έδειξε τις τεράστιες δυνατότητες που ανοίγονται για την ανθρωπότητα όταν εξαλειφθεί ο «ζουρλομανδύας» της φεουδαρχίας και του καπιταλισμού. Για αυτό ηρωικές προσωπικότητες και σύμβολα, όπως ο Τσε Γκεβάρα και ο Φιντέλ Κάστρο, επηρεάζουν βαθιά τους νέους και τους εργαζόμενους σε παγκόσμιο επίπεδο.
Η φήμη της Κούβας όσον αφορά τις κοινωνικές κατακτήσεις, όπως η κατοικία, η παιδεία και ιδιαιτέρως η υγεία μεγάλωσε ξανά πρόσφατα. Στο πρόσφατο ντοκιμαντέρ του Μάικλ Μουρ2 με τίτλο “Sicko” τονίζεται η μεγάλη αντίθεση ανάμεσα στο βάρβαρο σύστημα υγείας των ΗΠΑ, που βασίζεται στο κέρδος, και τη δωρεάν παροχή υγείας στην Κούβα. Το σύστημα υγείας των ΗΠΑ ελέγχεται από τις ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρίες και αυτό στερεί τη δυνατότητα οικονομικά προσιτής ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης στους μέσους και φτωχούς Αμερικάνους πολίτες. Το ντοκιμαντέρ καταγράφει αρκετές τέτοιες περιπτώσεις. Ανάμεσά τους άνθρωποι που έχασαν τα σπίτια τους λόγω ασθενειών, άνθρωποι με καρκίνο ακόμη και μια γυναίκα που συμμετείχε στις επιχειρήσεις διάσωσης την 11η Σεπτεμβρίου.
Όταν όμως ο Μάικλ Μουρ μετέφερε αυτούς τους ανθρώπους στην Κούβα έλαβαν όλοι δωρεάν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη.
Επιπλέον, την περασμένη χρονιά, 8 Αμερικάνοι φοιτητές αποφοίτησαν από την ιατρική πανεπιστημιακή σχολή της Κούβας μετά από 6 χρόνια εντελώς δωρεάν σπουδών. Ένας από αυτούς μάλιστα δήλωσε πως «στην Κούβα η υγεία δεν αντιμετωπίζεται σαν επιχείρηση». Ακριβώς αυτοί είναι οι λόγοι που η άρχουσα τάξη των ΗΠΑ και τα ελεγχόμενα καθεστώτα της Λ. Αμερικής έκαναν τα πάντα για να ανατρέψουν και να καταστρέψουν το παράδειγμα της σχεδιασμένης οικονομίας που προέβαλε η Κουβανή Επανάσταση. Βρέθηκαν όμως μπροστά στην αντίθετη αντίδραση από τις μάζες της Λ. Αμερικής. Η συμπάθεια δε προς το Κουβανό μοντέλο ενισχύθηκε ιδιαίτερα την πρόσφατη περίοδο του λόγω της εφαρμογής του βάρβαρου νεοφιλελευθερισμού σε όλη την ήπειρο γιατί οι μάζες μπορούν και συγκρίνουν τα επιτεύγματα της Κούβας με τη ζοφερή πραγματικότητα της φεουδαρχίας και του καπιταλισμού τόσο στη Λ. Αμερική, όσο και στην Αφρική και την Ασία.
Τα επιτεύγματα της επανάστασης
Στην πρόσφατη αποκαλυπτική βιογραφία του με τίτλο «Φιντέλ Κάστρο – Η ζωή μου»3 ο Κάστρο καταγράφει μερικά εντυπωσιακά επιτεύγματα της επανάστασης. Λέει χαρακτηριστικά:
«Αυτή τη στιγμή έχουμε περισσότερους από 70,000 γιατρούς και άλλους 25,000 που σπουδάζουν ιατρική…Οι γείτονές μας στο Βορά (οι ΗΠΑ) μπορούν να στείλουν μόνο ελικόπτερα και όχι γιατρούς σε διεθνείς αποστολές, κι αυτό επειδή δεν έχουν αρκετούς γιατρούς, για αυτό τελικά δεν μπορούν να λύσουν κανένα πρόβλημα στον κόσμο. Ούτε η Ευρώπη, «η πρωταθλήτρια των ανθρωπίνων δικαιωμάτων» μπορεί. Δεν έχουν ούτε 100 γιατρούς να στείλουν στην Αφρική όπου οι ασθενείς με AIDS ξεπερνούν τα 30 εκατομμύρια…Πιστεύω ότι μέσα σε 10 χρόνια θα έχουμε 100,000 γιατρούς και μπορεί να έχουμε εκπαιδεύσει άλλους 100,000 από το εξωτερικό. Είμαστε η «μεγαλύτερη ιατρική σχολή» στον κόσμο, αυτή τη στιγμή μπορούμε να εκπαιδεύσουμε 10 φορές περισσότερους γιατρούς από ότι οι ΗΠΑ, μια χώρα που προσπάθησε να στερήσει την Κούβα από το ιατρικό της δυναμικό (μεταφέροντας στο εξωτερικό ένα σημαντικό αριθμό). Αυτή είναι η απάντησή μας σε αυτή την προσπάθεια».
Το προσδόκιμο ζωής αυξήθηκε κατά 19 χρόνια στην Κούβα από το 1959 (η χρονιά της επανάστασης) μέχρι σήμερα. Αντίθετα, στην ΕΣΣΔ η κατάρρευση της επανάσταση στις αρχές της δεκαετίας του ’90 είχε σαν αποτέλεσμα το προσδόκιμο ζωής για τους άντρες να πέσει στα 56 χρόνια! Δεν θα μπορούσε να υπάρξει καλύτερη σύγκριση ανάμεσα στις κατακτήσεις της κοινωνικής επανάστασης και τη βαρβαρότητα της καπιταλιστικής παλινόρθωσης και αντεπανάστασης. Κι όλα αυτά την 10ετία του 90, μια περίοδο μεγάλων οικονομικών προβλημάτων για την Κούβα, καθώς επί προεδρίας Γέλτσιν και κατόπιν του Πούτιν σταμάτησε η βοήθεια από τη Ρωσία, και ειδικά το πετρέλαιο.
Παράλληλα όμως με την επίτευξη των ιστορικών κατακτήσεων της δημόσιας-δωρεάν παιδείας και υγείας, τη δεκαετία του 90 εφαρμόστηκε ένα σκληρό πρόγραμμα λιτότητας για τη μεγαλύτερη μάζα του πληθυσμού, ενώ καθεστώς αναγκάστηκε να κάνει παραχωρήσεις στην «αγορά», δηλαδή στον καπιταλισμό. Μέσα από την «δολαριοποίηση» αναπτύχθηκε μια παράλληλη αγορά, η οποία είχε σαν αποτέλεσμα τη συγκέντρωση σχετικών προνομίων σε όσους εμπλέκονταν με τον τουρισμό (πληρώνονταν σε δολάρια) καθώς και σε όσους συμμετείχαν σε μεικτές επιχειρήσεις.
Δυστυχώς όσοι παραμένουν αμετακίνητοι υποστηρικτές του καθεστώτος, όπως οι γιατροί και οι εκπαιδευτικοί, συνεχίζουν να πληρώνονται με το Κουβανικό νόμισμα, το πέσος, και φυσικά υποφέρουν από αυτό.
Σύμφωνα με τον γνωστό αριστερό συγγραφέα, Richard Gott, το 1992 καταργήθηκε ακόμη και το κρατικό μονοπώλιο στο εξωτερικό εμπόριο. Όμως η Κουβανική οικονομία παρέμεινε κατά βάση μια κεντρικά σχεδιασμένη οικονομία, στην οποία για να επενδύσουν και να λειτουργήσουν ξένες επιχειρήσεις χρειαζόταν άδεια από το υπουργείο του εμπορίου.
Η διαδικασία αποκέντρωσης στην οικονομία προχώρησε όταν δόθηκε η δυνατότητα σε εκατοντάδες επιχειρήσεις να εισάγουν και να εξάγουν με δική τους απόφαση. Την ίδια στιγμή ο Κάστρο δήλωνε ότι «καμιά επιχείρηση που μπορεί να μείνει κάτω από τη συλλογική ιδιοκτησία των εργαζομένων στην Κούβα δεν θα ιδιωτικοποιηθεί».
Όμως δεν είναι αλήθεια ότι δεν υπήρχε γραφειοκρατία και ειδικά προνόμια, όπως ισχυριζόταν ο Κάστρο τόσο στο παρελθόν όσο και στην πρόσφατη βιογραφία του. Ο Φιντέλ Κάστρο όμως δεν είναι Στάλιν, όπως ισχυρίζονται οι αντίπαλοι καπιταλιστές. Δεν υπάρχει καμιά προσωπολατρία που να προωθείται από το κράτος, ούτε πορτρέτα και αγάλματα του στους δρόμους της Κούβας. Επιπλέον, παρότι και ο ίδιος παραδέχεται πως τα 49 αυτά χρόνια έχει κάνει λάθη και παλινδρομήσεις ανάμεσα σε διαφορετικές πολιτικές – προκαλώντας ακόμη και σημαντική ζημιά – αυτά τα σφάλματα δεν συγκρίνονται σε τίποτα με τα τερατώδη εγκλήματα του Στάλιν όπως η βίαιη κολλεκτιβοποίηση, οι στημένες και σκηνοθετημένες δίκες των αντιπάλων του κλπ.
Αντιφατικές πολιτικές θέσεις
Στην πρόσφατη βιογραφία του ο Κάστρο αποκαλύπτει ότι υπήρχαν περιπτώσεις που συμπεριφερόταν αντιφατικά και σπασμωδικά. Για παράδειγμα το 1962, κατά τη διάρκεια της κρίσης με τις ΗΠΑ λόγω των πυρηνικών πυραύλων που είχε εγκαταστήσει η Ρωσία στην Κούβα, ο Κάστρο έφτασε στο απίστευτο σημείο να προτείνει στον Νικήτα Χρουστσόφ να χτυπήσει η ΕΣΣΔ πρώτη με πυρηνικά τις ΗΠΑ. Ο Χρουστσόφ του απάντησε «Δηλαδή προτείνεις να επιτεθούμε εμείς πρώτοι στον αντίπαλο. Όμως δεν θα είναι ένα απλό χτύπημα, θα είναι η έναρξη ενός πυρηνικού πολέμου» («Φιντέλ Κάστρο – Η ζωή μου», σελ. 281).
Ο Κάστρο μερικές φορές κάνει σκληρή κριτική στο Στάλιν. «Πιστεύω ότι ο Στάλιν είχε την ευθύνη για την εισβολή της παντοδύναμης ναζιστικής πολεμικής μηχανής του Χίτλερ στην ΕΣΣΔ το 1941, χωρίς οι Σοβιετικές δυνάμεις να καλέσουν σε ένοπλη αντίσταση…Είναι γνωστή η κατάχρηση της εξουσίας από το Στάλιν, η καταπίεση που ασκούσε, τα προσωπικά του χαρακτηριστικά και η προσωπολατρία που προωθούσε». Όμως την ίδια στιγμή ο Κάστρο δηλώνει πως ο Στάλιν «έδειξε την τεράστια αξία του όταν εκβιομηχάνισε τη χώρα και όταν μετέφερε την πολεμική βιομηχανία της ΕΣΣΔ στη Σιβηρία – αυτοί ήταν αποφασιστικοί παράγοντες στον παγκόσμιο αγώνα ενάντια στο Ναζισμό».
Ο Κάστρο δηλώνει ακόμη ότι ο Στάλιν «αφόπλισε τον εαυτό του», όμως στην πραγματικότητα ο Στάλιν διέλυσε την άμυνα της ΕΣΣΔ καθώς οι Ναζί ετοιμάζονταν να επιτεθούν στη Ρωσία. Επιπλέον, δεν ήταν ο Στάλιν που συνέλαβε και πρότεινε την ιδέα των «5χρονων πλάνων»4 και της ανάγκης της εκβιομηχάνισης. Αυτοί που αρχικά πρότειναν αυτά τα μέτρα στις αρχές της 10ετίας του 1920 ήταν η Αριστερή Αντιπολίτευση και ο Λέον Τρότσκι. Ο Στάλιν υιοθέτησε αυτές τις απόψεις αλλά τις εφάρμοσε με γραφειοκρατικό τρόπο προκαλώντας σημαντικό και αναίτιο κόστος στην ΕΣΣΔ και το λαό της. Επιπλέον ο Κάστρο απορρίπτει το γεγονός ότι ο Τσε Γκεβάρα ανέπτυξε συμπάθεια για τις τροτσκιστικές απόψεις, και αυτό είναι λάθος όπως αποδεικνύει η Celia Hart. Λέει ο Κάστρο:«Δεν τον άκουσα ποτέ να μιλά για τον Τρότσκι…ήταν Λενινιστής και ως ένα βαθμό αναγνώριζε και την αξία του Στάλιν». Φυσικά, είναι αλήθεια ότι ο Τσε Γκεβάρα δεν ήταν ποτέ ένας συνειδητός τροτσκιστής. Όμως την τελευταία περίοδο παραμονής του στην Κούβα είχε γίνει ιδιαίτερα επικριτικός απέναντι στη γραφειοκρατία και ειδικά στη γραφειοκρατία των «σοσιαλιστικών χωρών» του Ανατολικού Μπλοκ, τις οποίες είχε επισκεφτεί εκ μέρους της Κούβας. Τέλος είναι αλήθεια πως όταν δολοφονήθηκε, το 1967 στη Βολιβία, είχε στην τσάντα του ένα βιβλίο του Τρότσκι.
Με αυτά τα σχόλια ο Κάστρο φανερώνει μια μονόπλευρη αντίληψη του Σταλινισμού. Η βίαιη κολλεκτιβοποίηση, οι τερατώδεις σκηνοθετημένες δίκες, η εκμηδένιση και των τελευταίων στοιχείων και χαρακτηριστικών του ηρωικού Μπολσεβίκικου κόμματος, δεν ήταν προσωπικά γνωρίσματα του χαρακτήρα του Στάλιν ούτε κάποια «λάθη» που απλά έκανε. Αιτία των παραπάνω ήταν ο χαρακτήρας του γραφειοκρατικού μηχανισμού τον οποίο προσωποποιούσε και εκπροσωπούσε.
Ο Στάλιν ήταν απλά ο επικεφαλής και εκφραστής της «πολιτικής γραφειοκρατικής αντεπανάστασης»5 η οποία φοβόταν την ανεξάρτητη κίνηση της εργατικής τάξης και την ιδέα της εργατικής δημοκρατίας. Ο Κάστρο διαφοροποιεί τον εαυτό του και τον Τσε Γκεβάρα από τον Τρότσκι και την κριτική που ο τελευταίος άσκησε στο Στάλιν, επειδή το καθεστώς του Κάστρο, σε τελική ανάλυση, βασίζεται στην κυριαρχία μιας γραφειοκρατικής ελίτ που δεν λογοδοτεί στις μάζες.
Η επανάσταση στην Κούβα είχε σημαντικές διαφορές από τη Ρώσικη επανάσταση και ο Κάστρο δεν είναι Στάλιν. Και παρά την αρχικά τεράστια δημοτικότητα και υποστήριξη που απολάμβανε, οι αδυναμίες της επανάστασης ήταν υπαρκτές και βασίζονταν στην έλλειψη δημοκρατικού ελέγχου και διαχείρισης αλλά και στην έλλειψη μιας ξεκάθαρης ταξικής συνείδησης των εργαζομένων και των φτωχών λαϊκών στρωμάτων. Ο ίδιος ο Κάστρο παραδέχεται ότι αρχικά δεν υπήρχε «σοσιαλιστική συνείδηση». Όμως μέσα στη πρόσφατη βιογραφία του ο Κάστρο δείχνει να μην έχει ξεκάθαρη κατανόηση για το ρόλο της εργατικής τάξης, τόσο σαν τον κύριο φορέα της σοσιαλιστικής επανάστασης όσο και για το ρόλο της στον έλεγχο του νέου εργατικού κράτους σε συνεργασία με τους φτωχούς αγρότες .
Για παράδειγμα παρόλο που αναφέρεται στην επαναστατική έκρηξη του 1968 δεν λέει κουβέντα για το εργατικό κίνημα στη Γαλλία που εκείνη τη χρονιά προχώρησε στη μεγαλύτερη γενική απεργία στην ιστορία. Επιπλέον αποφεύγει να μιλήσει για τη σφαγή των φοιτητών στο Μεξικό την ίδια χρονιά. Την περίοδο εκείνη ο Κάστρο δεν είχε πει κουβέντα ενάντια στη Μεξικάνικη κυβέρνηση, κι αυτό επειδή το Μεξικό ήταν η μόνη Λατινοαμερικάνικη χώρα που αναγνώριζε την Κούβα και ο Κάστρο δεν ήθελε να διαταράξει τις διπλωματικές τους σχέσεις ασκώντας κριτική.
Ο χαρακτήρας του κράτους στην Κούβα
Το κράτος στο οποίο ήταν επικεφαλής ο Κάστρο και ο Γκεβάρα, παρά την τεράστια κοινωνική υποστήριξη αφού έφερε την επανάσταση στην «αυλή» των ΗΠΑ, δεν ελεγχόταν από δημοκρατικά εκλεγμένα συμβούλια των εργατών και των αγροτών (Σοβιέτ) όπως στη Ρώσικη Επανάσταση το 1917. Το γεγονός αυτό επηρέασε την εξέλιξη της κοινωνίας που χτίστηκε μετά την επανάσταση.
Αυτό αντανακλάται και στη σκέψη του Κάστρο για το χαρακτήρα του κράτους στο οποίο ήταν πρόεδρος. Απαντώντας σε ερώτηση του συγγραφέα Volker Skierka ο Κάστρο είχε δηλώσει ξεκάθαρα: «Δεν πιστεύω ότι χρειάζεται να έχουμε περισσότερα από ένα κόμματα…Πως μπορεί να μείνει η χώρα σταθερή αν είμαστε διασπασμένοι σε δέκα κομμάτια;…Πιστεύω ότι για να υπάρξει πραγματική δημοκρατία πρέπει πρώτα να έχει εξαλειφθεί η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο».
Όμως χωρίς εργατική δημοκρατία είναι αδύνατον να γίνει η μετάβαση στο σοσιαλισμό. Η εξάλειψη του μονοκομματικού μονοπωλίου, οι δίκαιες εκλογές σε πραγματικά εργατικά συμβούλια, το δικαίωμα όλων (συμπεριλαμβανομένων των τροτσκιστών) στο να θέσουν υποψηφιότητα στα συμβούλια, ο αυστηρός έλεγχος των εισοδημάτων των εκλεγμένων αντιπροσώπων, το δικαίωμα της ανάκλησης των εκλεγμένων αξιωματούχων είναι μερικές από τις ελάχιστες προϋποθέσεις της εργατικής δημοκρατίας. Χωρίς τον πραγματικό έλεγχο και διαχείριση του κράτους και της κοινωνίας από τα εργατικά συμβούλια, είναι αναπόφευκτη η άνοδος και εξουσία ενός γραφειοκρατικού μηχανισμού, ο οποίος τελικά θα απειλήσει την ίδια την ύπαρξη της σχεδιασμένης οικονομίας. Αυτή είναι μια σοβαρή πιθανότητα ακόμη και σε μια υψηλά ανεπτυγμένη οικονομία, πόσο μάλλον στην Κούβα που υπολείπεται σε ανάπτυξη και το ΑΕΠ της ισούται με το 0,3% του ΑΕΠ των ΗΠΑ.
Είναι αλήθεια ότι στις αρχές της 10ετίας του 90 όταν η Κούβα ήρθε αντιμέτωπη με μια πολύ δύσκολη οικονομική κατάσταση, στο εσωτερικό της χώρας άνοιξε μια συζήτηση για το Σύνταγμα και την πιθανότητα συνταγματικών αλλαγών όσον αφορά την εθνοσυνέλευση, και υπήρχαν και προτάσεις για απευθείας εκλογές. Ακόμη και τότε όμως οι προτάσεις αυτές προέβλεπαν έναν και μόνο υποψήφιο για κάθε θέση της εθνοσυνέλευσης. Θα ήταν μια μορφή δημοκρατίας στην οποία οι ψηφοφόροι θα μπορούσαν να επιλέξουν τους υποψήφιους από μια λίστα αλλά ενός και μόνο κόμματος. Στις πρόσφατες εκλογές του Ιανουαρίου του 2008 υπήρχαν 614 υποψήφιοι για 614 έδρες! Την ίδια στιγμή ο Κάστρο είχε το δικαίωμα του βέτο στην επιλογή των μελών της Κεντρικής Επιτροπής και του Πολιτικού Γραφείου του Κομμουνιστικού Κόμματος όπως και του Κρατικού Συμβουλίου.
Στη βιογραφία του ο Κάστρο προσπαθεί να απαντήσει στην κατηγορία ότι έχει συγκεντρώσει τόσο μεγάλο έλεγχο χρησιμοποιώντας το παράδειγμα της απόφασης του Κρατικού Συμβουλίου για την εκτέλεση του αρχηγού του στρατού υπό την κατηγορία της διακίνησης ναρκωτικών. Λέει ο Κάστρο «Ήταν μια ομόφωνη απόφαση του Κρατικού Συμβουλίου, το οποίο έχει 31 μέλη…Το Συμβούλιο έπαιξε το ρόλο του Δικαστή… Το πιο σημαντικό είναι να προσπαθείς οι αποφάσεις να παίρνονται με τη συμφωνία όλων των μελών του Συμβουλίου, δηλαδή με ομοφωνία». Όμως το γεγονός ότι το Κρατικό Συμβούλιο πήρε μια ομόφωνη απόφαση σε ένα τόσο αμφιλεγόμενο ζήτημα λέει κάτι τόσο για το χαρακτήρα αυτού του Σώματος όσο και για την εξουσία του Κάστρο πάνω σε αυτό.
Στην εισαγωγή της βιογραφίας ο Ιγκνάσιο Ραμονέ δηλώνει ότι «ο Κάστρο παίρνει όλες τις αποφάσεις, μικρές και μεγάλες. Παρότι συμβουλεύεται την πολιτική εξουσία του κόμματος και της κυβέρνησης, με σεβασμό και πολύ επαγγελματικά κατά τη διάρκεια των διαδικασιών λήψης αποφάσεων, τελικά είναι ο Φιντέλ Κάστρο που παίρνει τις τελικές αποφάσεις». Ο Κάστρο υπερασπίζεται τον εαυτό του απέναντι σε αυτή την κατηγορία λέγοντας «Πολλοί άνθρωποι με αντιμετωπίζουν σαν τον γείτονά τους, μου μιλάνε κλπ».Σε τελική ανάλυση, σε κάθε κράτος η εξουσία ασκείται από ηγέτες και κόμματα. Όμως κάθε ηγεσία και κάθε κόμμα, ειδικά σε ένα υγιές εργατικό κράτος πρέπει να υπόκειται στον έλεγχο των μαζών και της βάσης.
Σε ένα υγιές εργατικό κράτος, όπως αυτό που υπήρχε στην ΕΣΣΔ την περίοδο 1917-1923, η εξουσία ασκούνταν από τα Σοβιέτ6, στα οποία υπήρχαν αυστηροί περιορισμοί στις διαφοροποιήσεις των εισοδημάτων και των μισθών των αντιπροσώπων και των αξιωματούχων, υπήρχε το δικαίωμα της ανάκλησης των αντιπροσώπων κοκ. Δυστυχώς όλα αυτά δεν υπάρχουν στην Κούβα. Για αυτό το λόγο και αντιμετωπίζει το ίδιο δίλημμα που αντιμετώπισε η ΕΣΣΔ, αλλά στην περίπτωση της Κουβάς σε μικρότερη έκταση και χωρίς τις τερατώδεις παραδόσεις του σταλινισμού. Ο Λέον Τρότσκι πριν από 70 χρόνια έθεσε το ζήτημα σε σχέση με το μέλλον της ΕΣΣΔ ως εξής: «Είτε η γραφειοκρατία θα καταβροχθίσει το εργατικό κράτος είτε η εργατική τάξη θα ανατρέψει τη γραφειοκρατία…Οι εργάτες φοβούνται ότι ανατρέποντας τη γραφειοκρατία, θα ανοίξουν το δρόμο στην καπιταλιστική παλινόρθωση».
Αυξανόμενη δυσαρέσκεια
Τα παραπάνω συμπυκνώνουν, κατά πάσα πιθανότητα, τη συνείδηση και τη διάθεση που έχουν μεγάλα στρώματα του πληθυσμού της Κούβας. Η δυσαρέσκεια μεγαλώνει, ειδικά στη νέα γενιά, άλλωστε το 73% του πληθυσμού της Κούβας έχει γεννηθεί μετά τον θρίαμβο της επανάστασης του 1959. Η αποξένωση της νέας γενιάς θέτει σε κίνδυνο μια «επανάσταση χωρίς ήρωες». Η αντικατάσταση του Φιντέλ Κάστρο από τον αδερφό του, Ραούλ, δεν θα λύσει τα προβλήματα μιας και ο Ραούλ συνδέεται με τον Κουβανικό στρατό καθώς ήταν υπουργός άμυνας μέχρι σήμερα.
Στις αρχές του ’90, όταν ο Ραούλ Κάστρο ήρθε αντιμέτωπος με συνθήκες λιτότητας, προσπάθησε να χρησιμοποιήσει το στρατό για να κάνει «πειράματα» με την «ελεύθερη αγορά». Έστειλε αξιωματικούς του στρατού για εκπαίδευση στο μάνατζμεντ ξενοδοχείων στην Ισπανία και για μαθήματα λογιστικής στην Ευρώπη. Επίσης, ο Ραούλ επισκέφτηκε αρκετές φορές την Κίνα, για να μελετήσει την οικονομική πολιτική του Πεκίνου. Ο Χάνς Μόντρου, ο τελευταίος πρόεδρος της Ανατολικής Γερμανίας, επισκέφτηκε πρόσφατα την Κούβα για να μεταφέρει την εμπειρία του από τη μετάβαση της χώρας του στον καπιταλισμό. Επιπλέον, ο Ραούλ Κάστρο μείωσε δραστικά το μέγεθος του στρατού και προώθησε «καινοτομίες» όπως η δημιουργία αγροτικών σούπερ μάρκετ, η αυτοαπασχόληση των υδραυλικών, των κομμωτριών και άλλων μικροεπιχειρηματιών. Μέσα από τέτοιου είδους μέτρα, καπιταλιστικά στοιχεία και χαρακτηριστικά έχουν ήδη επανέλθει στην Κούβα, όχι όμως σε βαθμό που να απειλούν τα κεντρικά χαρακτηριστικά της σχεδιασμένης οικονομίας.
Αναμφίβολα η γραφειοκρατική ελίτ που έχει την εξουσία στην Κούβα είναι διαιρεμένη. Υπάρχει μια μερίδα που θέλει το «άνοιγμα» στον καπιταλισμό με ένα «δημοκρατικό» τρόπο. Το εμπόδιο για αυτούς βρίσκεται στον βάρβαρο αμερικάνικο νόμο των Helms-Burton. Ακόμη και οι γραφειοκράτες που εύχονται την επιστροφή στον καπιταλισμό αντιλαμβάνονται τον κίνδυνο της επιστροφής των Κουβανών προσφύγων από το Μαϊάμι, οι οποίοι υπό την ευλογία των ΗΠΑ θα απαιτήσουν «τον πλειστηριασμό των κρατικών επιχειρήσεων, και την πώλησή τους σε όσους προσφέρουν τα περισσότερα» (όπως γράφει η αμερικάνικη εφημερίδα Wall Street Journal). Αντίθετα με ότι συνέβη στην Ανατολική Γερμανία μετά την πτώση του τείχους, οι αντιδραστικοί Κουβανοί θα απαιτήσουν την επιστροφή της παλιάς του «ιδιοκτησίας», η οποία περιλαμβάνει ακόμη και σπίτια στα οποία σήμερα κατοικούν εργάτες και αγρότες. Το πιο σημαντικό είναι ότι οι αντιδραστικοί εξόριστοι Κουβανοί δεν θα διστάσουν να προχωρήσουν σε εκδικητική αιματοχυσία ενάντια σε όποιον σχετίζονταν με το καθεστώς Κάστρο.
Διάφορα γεγονότα, και ειδικά οι επικείμενες προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ θα μπορούσαν να επηρεάσουν σημαντικά την Κούβα. Ο Μπάρακ Ομπάμα έχει δηλώσει ότι θα υιοθετήσει μια πιο ήπια γραμμή απέναντι στους παραδοσιακούς εχθρούς των ΗΠΑ: την Κούβα, το Ιράν κλπ. Τόσο ο Ομπάμα όσο και η Χίλαρι Κλίντον – ανεξάρτητα από τις φιλοπόλεμες δηλώσεις της ενάντια στο Κουβανικό καθεστώς – υπάρχει πιθανότητα να περιορίσουν ή ακόμη και να σταματήσουν εντελώς το εμπάργκο μιας και η νέα γενιά των αντιδραστικών Κουβανών εξόριστων έχει πιο ήπια στάση απέναντι στο ζήτημα.
Υπάρχει ήδη σημαντική πίεση από οικονομικά συμφέροντα και επιχειρηματίες του αγροτικού τομέα, από επιχειρηματίες στον τουρισμό, ακόμη και από την αλυσίδα McDonald`s για να πέσουν τα εμπόδια έτσι ώστε να μπορούν να επενδύσουν στην Κούβα και να κερδίσουν εκατομμύρια. Είναι χαρακτηριστικό ότι 100 μέλη του Αμερικάνικου Κογκρέσου ζήτησαν τον τερματισμό του εμπάργκο. Και αυτό αποτελεί το μεγαλύτερο κίνδυνο για τη σχεδιασμένη οικονομία. Εκατομμύρια αμερικάνοι τουρίστες ακόμη και με υποτιμημένα δολάρια στις τσέπες τους θα μπορούσαν να δώσουν ένα θανάσιμο χτύπημα στα εναπομείναντα στοιχεία της σχεδιασμένης οικονομίας. Άλλωστε, σύμφωνα με τα λόγια του Λέον Τρότσκι ένα απομονωμένο εργατικό κράτος κινδυνεύει περισσότερο «από την εισβολή του “τραίνου” του ιμπεριαλισμού που μεταφέρει στα βαγόνια του φθηνότερα προϊόντα» παρά από το ενδεχόμενο της στρατιωτικής εισβολής. Και αυτό το «τραίνο» θα μπορούσε να πάρει τη μορφή του τουρισμού και των καπιταλιστικών επενδύσεων στην Κούβα, αν το καθεστώς γίνει πιο «ανοιχτό» στην ελεύθερη αγορά, είτε υπό τον Ραούλ Κάστρο είτε υπό οποιονδήποτε άλλο ηγέτη στο μέλλον. Αυτό το ενδεχόμενο είναι μάλλον απίθανο όσο ο Φιντέλ Κάστρο βρίσκεται ακόμη στη ζωή. Παρόλα αυτά ο κίνδυνος της καπιταλιστικής παλινόρθωσης συνεχίζει να είναι υπαρκτός.
Αυτή τη στιγμή το πετρέλαιο της Βενεζουέλας είναι ένας ζωτικός πόρος και ένα σωσίβιο για την Κούβα. Όμως τι θα συμβεί αν πέσει η τιμή του πετρελαίου, στο ξεκίνημα μιας πιθανής παγκόσμιας οικονομικής κρίσης; Οι επιπτώσεις για τη Βενεζουέλα θα είναι πολύ σημαντικές και κατ` επέκταση θα επηρεάσουν και την Κούβα.
Αναμφίβολα υπάρχει και μια άλλη πτέρυγα της ηγεσίας και της γραφειοκρατίας της Κούβας η οποία θα παλέψει για την υπεράσπιση της σχεδιασμένης οικονομίας. Το καθήκον των μαρξιστών, όπως το περιέγραψε στον παρελθόν ο Τρότσκι, θα ήταν να επιδιώξουν το χτίσιμο ενός κοινού μετώπου με αυτή την πτέρυγα της ηγεσίας (στη βάση μιας συμφωνίας αρχών) έτσι ώστε να δημιουργηθεί μια μαζική αντίσταση ενάντια στον κίνδυνο του καπιταλισμού.
Εργατική δημοκρατία
Όσοι ισχυρίζονται ότι το καπιταλιστικό εμπάργκο είναι ένας σημαντικός παράγοντας που συμβάλλει στην έλλειψη δημοκρατίας στη χώρα έχουν εν μέρη δίκιο. Όλες οι επαναστάσεις – ακόμη και ο αμερικάνικος εμφύλιος πόλεμος – όταν ήρθαν αντιμέτωπες με τον κίνδυνο της αντεπανάστασης αρνήθηκαν να επιτρέψουν την ελευθερία των κινήσεων στους εχθρούς τους, υπό την ταμπέλα της δημοκρατίας. Όμως εμείς δεν υποστηρίζουμε την «ελευθερία» της αντεπανάστασης να οργανώσει τη βίαιη ανατροπή της επανάστασης. Άλλωστε με δεδομένα τα επιτεύγματα της σχεδιασμένης οικονομίας, ειδικά αν αυτή εξαπλωνόταν μέσα από μια σοσιαλιστική ομοσπονδία μαζί με τη Βενεζουέλα, τη Βολιβία και πιθανά το Εκουαδόρ, οι καπιταλιστές αντεπαναστάτες θα δυσκολεύονταν πολύ να βρουν υποστήριξη.
Όμως παρότι η «καταπίεση» των δεξιών φιλοκαπιταλιστικών κομμάτων που επιδιώκουν την παλινόρθωση θα μπορούσε να είναι θέμα συζήτησης και αντιπαράθεσης, δεν ισχύει το ίδιο και με την εργατική δημοκρατία, η οποία θα πρέπει να είναι αδιαπραγμάτευτη. Όλοι όσοι υποστηρίζουν τη σχεδιασμένη οικονομία, συμπεριλαμβανομένων των Τροτσκιστών, θα έπρεπε να έχουν το δικαίωμα της ελεύθερης δράσης στην Κούβα. Και αυτό ως μέρος της προσπάθειας διατήρησης και εξάπλωσης ακόμη περισσότερο της σχεδιασμένης οικονομίας. Χωρίς την εργατική δημοκρατία η Κούβα θα μπορούσε να επιστρέψει στον καπιταλισμό και έτσι να γυρίσει δεκαετίες πίσω και μια τέτοια οπισθοχώρηση θα αποτελούσε σοβαρό πλήγμα στις προσδοκίες για την σοσιαλιστική επανάσταση στη Λατινική Αμερική και σε ολόκληρο τον κόσμο. Η υπεράσπιση της επανάστασης δεν μπορεί να αφεθεί στα χέρια ενός μόνο ηγέτη, όσο ακλόνητος και θαρραλέος κι αν είναι, ούτε μπορεί να αφεθεί σε μια ομάδα ηγετών. Η μόνη που μπορεί να εγγυηθεί την υπεράσπιση της επανάστασης είναι μια συνειδητοποιημένη εργατική τάξη στην Κούβα, τη Λατινική Αμερική και οπουδήποτε αλλού.
Αυτό το καθήκον δεν μπορεί να επιτευχθεί από τα πάνω, όπως απέδειξαν τα λάθη του Ούγκο Τσάβεζ στη Βενεζουέλα. Αυτή τη στιγμή πρέπει να παρθούν όλες οι αναγκαίες πρωτοβουλίες για να ξεκινήσει μια μεγάλη εκστρατεία στην Κούβα με στόχο την πραγματική εργατική δημοκρατία. Η παγκόσμια οικονομική κρίση του καπιταλισμού και η εξέγερση ενάντια στο νεοφιλελευθερισμό σε ολόκληρη τη Λατινική Αμερική ενισχύουν την υπεράσπιση και την ενδυνάμωση των κατακτήσεων της επανάστασης. Όμως δεν υπάρχει στιγμή για χάσιμο στον αγώνα για εργατική δημοκρατία στην Κούβα, τη Βενεζουέλα, τη Βολιβία και οπουδήποτε αλλού.
_______________
