Αυτό που στο διεθνή οικονομικό τύπο ονομάζεται «Μαύρος Κύκνος» είναι το ξαφνικό γεγονός που πυροδοτεί μια ανεξέλεγκτη οικονομική καταστροφή. Η Leman Brothers ήταν ο Μαύρος Κύκνος της οικονομικής κρίσης το 2008, ο κορωνοϊός φαίνεται ότι είναι ο Μαύρος Κύκνος για την οικονομική κρίση που βρίσκεται μπροστά μας. Η «Μαύρη Δευτέρα» της 9ης Μαρτίου ήταν μόνο το πρώτο επεισόδιο της νέας παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, αντίστοιχης με αυτή του 2008, αλλά όπως όλα δείχνουν σε ένα ανώτερο επίπεδο.
Η «Μαύρη Δευτέρα»…
Οι αφορμές για την κατάρρευση όλων των χρηματιστηρίων την προηγούμενη Δευτέρα ήταν δυο. Από τη μια ο πόλεμος στην τιμή του πετρελαίου μεταξύ Σαουδικής Αραβίας και Ρωσίας που χτύπησε την τιμή του και συμπαρέσυρε όλες τις εταιρείες ενέργειας προς τα κάτω. Από την άλλη, ο φόβος για την επέκταση του κορωνοϊού που ανακηρύχθηκε από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας πανδημία και έχει ήδη πλήξει αποφασιστικά την οικονομική δραστηριότητα αρχικά της Κίνας, αλλά σταδιακά και ολόκληρου του πλανήτη. Πάνω σε αυτά τα δυο γεγονότα ήταν που είδαμε ένα κανονικό «κραχ» στα χρηματιστήρια της Ευρώπης, του Λονδίνου, της Νέας Υόρκης, του Τόκυο και ολόκληρης της Ασίας. Οι εταιρείες ενέργειας κατέρρευσαν, οι πετρελαϊκές εταιρείες επίσης, οι τράπεζες το ίδιο, ενώ μεγάλα ονόματα της βιομηχανίας αερομεταφορών όπως η Lufthansa στρέφονται (που αλλού;) στο κράτος για να σώσουν τον εαυτό τους.
Την Τετάρτη η πρόεδρος του ΔΝΤ Κριστίν Λαγκάρντ προειδοποίησε τους ηγέτες της ΕΕ ότι μπορεί να είμαστε μπροστά σε μια επανάληψη του 2008, ενώ η Moody’s προχώρησε σε πτωτική αναθεώρηση των προβλέψεών της για την παγκόσμια ανάπτυξη λόγω κορωνοϊού. Ο ΟΟΣΑ προβλέπει μείωση της παγκόσμιας ανάπτυξης ακόμα και στο 1,5%, το μισό από την πρόβλεψη που είχε κάνει τον περασμένο Νοέμβρη. Ολόκληρη η ΕΕ και οι μεγάλες οικονομίες της Ευρώπης (Βρετανία, Γερμανία, Γαλλία) θα μείνουν ουσιαστικά στάσιμες, με ρυθμούς ανάπτυξης από 0% έως και 1%. Οι ΗΠΑ μετά βίας θα πλησιάσουν το 2%. Η δε Κίνα, η ατμομηχανή εδώ και χρόνια της παγκόσμιας ανάπτυξης, είχε προβλέψεις για τους χαμηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης φέτος εδώ και 30 χρόνια. Και αυτό πριν το ξέσπασμα του κορωνοϊού που παρέλυσε την οικονομική δραστηριότητα. Πλέον, η βουτιά αναμένεται να είναι ακόμα μεγαλύτερη και οι επιπτώσεις της ανυπολόγιστες. Και αν σε κάποιους όλα αυτά φαίνονται κάπως απαισιόδοξα, είναι αξιοσημείωτο ότι ο διεθνής τύπος δε διστάζει όλο και περισσότερο να χρησιμοποιεί πολύ πιο απαισιόδοξη ορολογία για αυτό που συμβαίνει:
«η Leman Brothers της κινέζικης οικονομίας»
το «Τσέρνομπιλ της Κίνας»
η «πανδημία της παγκόσμιας οικονομίας»
είναι μόνο κάποιες από τις φράσεις που χρησιμοποιούνται για να δείξουν την πραγματική προοπτική της παγκόσμιας οικονομίας.
…ήταν η αφορμή;
Εδώ και μήνες όλα τα αστικά επιτελεία περιμένουν την κρίση, παρόλο που στέκονται με μεγάλη αμηχανία απέναντί της. Το Δεκέμβρη, ο Economist δημοσιοποίησε μια λίστα με τους 5 ενδεχόμενους πυροκροτητές της κρίσης. Σε αυτήν περιλαμβάνονταν το παγκόσμιο χρέος, ο εμπορικός πόλεμος ΗΠΑ Κίνας, η ένταση στις σχέσεις ΗΠΑ-Ιράν, οι κινητοποιήσεις στο Χονγκ Κονγκ και ο κορωνοϊός. Φαίνεται ότι τελικά ο πυροκροτητής θα είναι ο κορωνοϊός. Ως γεγονός καθαυτό ο κορωνοϊός όντως αποτελεί ένα σημαντικό οικονομικό πλήγμα για ολόκληρο τον πλανήτη, ικανό να οδηγήσει την παγκόσμια οικονομία σε ύφεση. Ωστόσο, είναι οι εγγενείς αντιφάσεις του συστήματος που τον μετατρέπουν σε πυροκροτητή ενός κρισιακού γεγονότος πολύ μεγαλύτερου. Αυτό που δίνει νέα ποιότητα σε αυτήν την κρίση είναι το γεγονός ότι σε σχέση με το 2008 όλα τα οικονομικά εργαλεία του συστήματος για την αντιμετώπισή της έχουν σε μεγάλο βαθμό εξαντληθεί.
Η διαφορά με το 2008
Σε σχέση με τότε, το σύστημα είναι σήμερα πολύ πιο ευάλωτο.
- Σε αντίθεση με το 2008, οι σημερινές δυνατότητες των κεντρικών τραπεζών να βρουν λύσεις μέσω διοχέτευσης ρευστότητας έχουν υπονομευθεί. Τα τεράστια χρέη που κληροδότησε η κρίση του 2008 περιορίζουν αυτή τη δυνατότητα. Και τα σχεδόν μηδενικά ή και αρνητικά επιτόκια με τα οποία δανείζουν οι κεντρικές τράπεζες αποκαλύπτουν ότι οι επιλογές τους σε αυτό το επίπεδο έχουν εξαντληθεί.
- Το 2008 ολόκληρο το σύστημα στηρίχθηκε πάνω στις αναπτυσσόμενες οικονομίες των «BRICs» (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα), που τότε εμφάνιζαν σημαντική ανάπτυξη. Σήμερα αυτά τα δεδομένα έχουν ανατραπεί και όλες οι χώρες των «BRICs» είτε έχουν πολύ χαμηλούς ρυθμούς ανάπτυξης, είτε κινούνται στα όρια της ύφεσης.
- Πριν 10 χρόνια υπήρξε μια συντονισμένη προσπάθεια των κεντρικών τραπεζών και των κυβερνήσεων για την αντιμετώπιση της κρίσης. Σήμερα, η άνοδος του Τραμπ στην εξουσία σηματοδότησε μια αντιστροφή της παγκοσμιοποίησης και αυτό μαζί με τη νέα περίοδο εμπορικών πολέμων που φαίνεται να έχει μπει ο πλανήτης, έχουν υποσκάψει αυτή τη δυνατότητα.
- Οι γεωπολιτικές συγκρούσεις είναι πλέον πολύ πιο έντονες και μπορούν να εντείνουν σήμερα πολύ περισσότερο το ξέσπασμα μιας κρίσης.
Ουσιαστικά κανένα από τα μεγάλα προβλήματα του συστήματος που δημιούργησαν την κρίση του 2008 δεν έχει επιλυθεί. Αντίθετα, όλες οι λύσεις, κατά βάση αυτή των συνεχών ενέσεων ρευστότητας, πέρα από το ότι έχουν κατά βάση εξαντληθεί, ενέτειναν στο μεγάλωμα μιας νέας φούσκας που κάποια στιγμή θα έσκαγε.
Το πλήγμα στην ελληνική κανονικότητα
Αν αυτές είναι οι προβλέψεις για την παγκόσμια οικονομία, δε χρειάζεται μεγάλη φαντασία για το τι θα επιφέρει στην ελληνική πραγματικότητα. Κυβέρνηση και κανάλια, εδώ και μήνες πανηγυρίζουν για την επιστροφή στην «κανονικότητα», που για αυτούς σημαίνει δυο πράγματα: μια λίγο-πολύ σταθερή οικονομική κατάσταση και μια κινηματική «άπνοια». Με την εξέλιξη του κορωνοϊού ακόμα σε ελεγχόμενα επίπεδα και με το σύστημα υγείας να μην έχει ακόμα αποκαλύψει τις πραγματικές του αντοχές, όλα φαίνονται «κανονικά» για την ελληνική άρχουσα τάξη. Ωστόσο, είναι η ηρεμία πριν από την καταιγίδα. Ένα «φτέρνισμα» της παγκόσμιας οικονομίας θα επιστρέψει τον ελληνικό καπιταλισμό στην «κανονικότητα» των έκτακτων και σκληρών μέτρων λιτότητας, με όλα τα προβλήματα και τους «πονοκεφάλους» που είχε η αστική τάξη την προηγούμενη περίοδο, να επιστρέφουν. Αυτό σημαίνει ότι οι εργαζόμενοι και η κοινωνία θα έρθουν αντιμέτωποι αναπόφευκτα με νέες επιθέσεις, γι’ αυτό θα πρέπει το κίνημα να προετοιμαστεί για να δώσει τις νέες μάχες με αποφασιστικότητα.
