Άρθρο του Ben Robinson (CWI Βρετανίας)
Μετάφραση – επιμέλεια Μαριάννα Τσακίρη
Η δολοφονία του José Cláudio Ribeiro da Silva και της Maria do Espírito Santo, περιβαλλοντικών ακτιβιστών στη Βραζιλία το 2011, έγινε θέμα στις εφημερίδες παγκοσμίως. Ο θάνατός τους ξύπνησε μνήμες από άλλες δολοφονίες ακτιβιστών στην χώρα τα προηγούμενα χρόνια, όπως αυτές της Dorothy Stagg το 2005 ή του Chico Mendes το 1988.
Το 2011, 32 οικολόγοι ακτιβιστές σκοτώθηκαν στην Βραζιλία. Ιδιαίτερα στην περιοχή Para, που καλύπτεται σε μεγάλο βαθμό από το τροπικό δάσος του Αμαζονίου, 231 άνθρωποι έχουν δολοφονηθεί από το 1996 ως το 2010. Αυτό είναι συνήθης πρακτική για την περιοχή. Οι γαιοκτήμονες που καταπατούν το δάσος χρησιμοποιούν τη βία και τις δολοφονίες ακτιβιστών ανενόχλητοιστο όνομα της «προστασίας των περιουσιών τους».
Στην περίπτωση μάλιστα των δολοφονιών του da Silva και της Santo, ενώ οι δολοφόνοι καταδικάστηκαν σε πάνω από 40 χρόνια φυλάκισης ο καθένας, ο γαιοκτήμονας που προσέλαβε τους δολοφόνους αφέθηκε ελεύθερος.
«32 οικολόγοι ακτιβιστές δολοφονήθηκαν το 2011.
Από το 1985 μέχρι το 2011 έχουν δολοφονηθεί 918 ακτιβιστές
κι έχουν γίνει μόλις 27 δίκες»
Η κυβέρνηση της Βραζιλίας δεν έχει κάνει τίποτα απολύτως για να σταματήσει το καθεστώς «άγριας Δύσης» που επιβάλλουν οι γαιοκτήμονες. Τα στοιχεία το αποδεικνύουν: από το 1985 ως το 2011 έχουν δολοφονηθεί 918 οικολόγοι ακτιβιστές και έχουν γίνει μόλις 27 δίκες. Εξίσου χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της δολοφονίας του Chico Mendes, ο οποίος λάμβανε απειλητικά μηνύματα αρκετό καιρό πριν, και ενώ είχε ενημερώσει την αστυνομία, δεν έγινε καμία προσπάθεια να προστατευτεί.
Το οικοσύστημα του Αμαζονίου καλύπτει 6,7 εκ. τετραγωνικά χιλιόμετρα και εκτείνεται σε 9 διαφορετικές χώρες, αν και το 60% της έκτασής του βρίσκεται στη Βραζιλία. Η σημασία του είναι τεράστια, καθώς αντιστοιχεί στο μισό περίπου από τα εναπομείναντα τροπικά δάση παγκοσμίως και φιλοξενεί το 10% των ειδών χλωρίδας και πανίδας που υπάρχουν στον κόσμο, πολλά από τα οποία δεν υπάρχουν πουθενά αλλού. Ο πληθυσμός των αυτοχθόνων που ζουν στον Αμαζόνιο υπολογίζεται στα 2.7 εκατομμύρια που ανήκουν σε 350 διαφορετικές εθνοτικές ομάδες.
Η λεκάνη του Αμαζονίου παίζει καθοριστικό ρόλο στη διατήρηση της ισορροπίας των κλιματολογικών συνθηκών, ως ένας σημαντικός παράγοντας στον κύκλο του άνθρακα. Από το 1980 ως το 2004, η περιοχή απορρόφησε 1,5 έως 2 δις τόνους διοξειδίου του άνθρακα (CO2 – ενός από τα βασικά αέρια του θερμοκηπίου) παίζοντας το ρόλο ενός τεράστιου φίλτρου. Από την άλλη, περίπου τα τρία τέταρτα των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου της Βραζιλίας προέρχονται από την αποψίλωση των δασών μέσω της καύσης και της σήψης σημαντικών τμημάτων τους. Την ίδια ώρα που του οικοσύστημα του Αμαζονίου επηρεάζει σε πολύ μεγάλο βαθμό την κλιματική ισοροπία, τόσο τοπικά, όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο, επηρεάζεται αντίστοιχα από την κλιματική αλλαγή και από μεταβολές στο περιβάλλον άλλων περιοχών.
Σύμφωνα με την Greenpeace, το 15% του Αμαζονίου έχει καταστραφεί εξαιτίας της υλοτομίας και της εκκαθάρισης της γης για γεωργικούς σκοπούς. Αυτό έχει μειώσει σημαντικά την ικανότητα του να απορροφά διοξείδιο του άνθρακα. Επιπλέον, την τελευταία δεκαετία η περιοχή έχει χτυπηθεί από δύο ξηρασίες, φαινόμενο εξαιρετικά σπάνιο κατά το παρελθόν. Η ξηρασία μειώνει την ικανότητα του δάσους να απορροφήσει το διοξείδιο για αρκετά χρόνια. Υπολογίζεται ότι περαιτέρω ζημιά θα μπορούσε να ωθήσει το οικοσύστημα σε οριακό σημείο, μετατρέποντας την περιοχή σε «μονάδα παραγωγής» CO2.
«Το οικοσύστημα του Αμαζόνιου παίζει καθοριστικό ρόλο για το κλίμα του πλανήτη.
Σύμφωνα με την GreenPeace το 15% του Αμαζονίου έχει ήδη καταστραφεί για επιχειρηματικούς σκοπούς.
Αν αυτό συνεχιστεί αντί να απορροφά διοξείδιο του άνθρακα ο
Αμαζόνιος θα μετατραπεί στη μεγαλύτερη «μονάδα»
παραγωγής CO2 στον πλανήτη»
Με τις επιπτώσεις των ευρύτερων περιβαλλοντικών αλλαγών στις καιρικές συνθήκες, το ρεύμα Ελ Νίνιο στον Ειρηνικό Ωκεανό θα μπορούσε να μετατραπεί σε ένα μόνιμο φαινόμενο, συμβάλλοντας στην εξαφάνιση του οικοσυστήματος του Αμαζονίου. Η έκθεση του ΟΗΕ για το κλίμα το 2007 προέβλεπε ότι, με την αύξηση της θερμοκρασίας και την αλλαγή του κλίματος στην περιοχή, υπάρχει κίνδυνος «σταδιακής μετατροπής των τροπικών δασών σε σαβάνες».
Η καταστροφή του τροπικού δάσους για αγροτικούς σκοπούς είναι κοντόφθαλμη για ακόμη ένα λόγο. Πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό “Enviromental Research Letters” εκτιμά ότι η πτώση στην παραγωγικότητα των βοσκοτόπων θα φτάσει το 34% και η μείωση των αποδόσεων σε σπόρους σόγιας το 28%, μέχρι το 2050. Προειδοποιεί ότι «όσο περισσότερο επεκτείνεται η γεωργία στον Αμαζόνιο, τόσο λιγότερο παραγωγικός θα είναι». Η εντατική γεωργία έχει οδηγήσει εδάφη που προηγουμένως ήταν γόνιμα σε σημείο στο οποίο αδυνατούν πλέον να στηρίξουν τις καλλιέργειες.
Η βραζιλιάνικη κυβέρνηση αναφέρει ότι το ποσοστό των τεχνητών αποψιλώσεων των δασών έχει μειωθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια, αν και τεράστιες εκτάσεις εξακολουθούν να καταστρέφονται: 4.656 τετραγωνικά χιλιόμετρα τη χρονιά που έκλεισε τον Ιούλιο του 2012. Πέρυσι, όμως, η κυβέρνηση τροποποίησε τη νομοθεσία σχετικά με την προστασία των δασών, μειώνοντας την προστασία των λόφων και άλλων εκτάσεων που δεν χρησιμοποιούνται για γεωργικούς σκοπούς, χορηγώντας στην ουσία αμνηστία, σε όσους επιδίδονται στην αποψίλωση του τροπικού δάσους.
Η απόφαση της κυβέρνησης να αλλάξει το νόμο για το καθεστώς προστασίας του δάσους, ήταν βασικά αποτέλεσμα της πίεσης από τις μεγάλες γεωργικές επιχειρήσεις. Σύμφωνα με δημοσκοπήσεις, το 80% των Βραζιλιάνων είναι αντίθετοι με το νέο νόμο, ενώ υπήρξε και διεθνής εκστρατεία με πάνω από 2 εκ. υπογραφές εναντίον του. Λόγω αυτής της πίεσης, το νομοσχέδιο πήρε πάνω από ένα χρόνο για να γίνει νόμος, για να υπογραφεί τελικά από την πρόεδρο Dilma Rouseff το καλοκαίρι του 2012.
«κάτω από την πίεση των μεγαλογαιοκτημόνων η κυβέρνηση
της Βραζιλίας άλλαξε προς το χειρότερο το νόμο για την
προστασία του τροπικού δάσους»
Οι γεωργικές επιχειρήσεις κυριαρχούν όλο και περισσότερο στην οικονομία της Βραζιλίας. Σήμερα η Βραζιλία συναγωνίζεται τις ΗΠΑ διεκδικώντας τη θέση του μεγαλύτερου παραγωγού σόγιας στον κόσμο. Η παραγωγή από την βιομηχανία ως ποσοστό του ΑΕΠ έχει μειωθεί στο επίπεδο των μέσων της δεκαετίας του 1950 και αυτό έχει δώσει στους μεγαλογαιοκτήμονες το πάνω χέρι σε σχέση με την κυβέρνηση, καθώς μπορούν να εκβιάζουν με βασικό επιχείρημα τις θέσεις εργασίας τις οποίες «προσφέρουν» στις περιοχές γύρω από τον Αμαζόνιο.
Η αποψίλωση του τροπικού δάσους ενισχύεται από την αυξανόμενη ζήτηση σε φυσικούς πόρους που βρίσκονται στη λεκάνη του Αμαζονίου. Η αύξηση των τιμών των πρώτων υλών και των αγροτικών προϊόντων παγκοσμίως είναι ένας σημαντικός παράγοντας που εντείνει την αποψίλωση του Αμαζονίου (αύξηση 470% το Μάρτιο και τον Απρίλιο όπως αποκαλύπτεται από δορυφορικές εικόνες).
Η ρυθμοί ανάπτυξης της οικονομίας της Βραζιλίας μειώνονται σταθερά τα τελευταία χρόνια, σαν αποτέλεσμα της διεθνούς κρίσης και των νεοφιλελεύθερων μέτρων της Dilma Rouseff. Σήμερα απασχολούνται στη χώρα μόλις 1.400 ομοσπονδιακοί περιβαλλοντικοί αστυνομικοί για το σύνολο της χώρας, με δραματικές επιπτώσεις στην προστασία των τροπικών δασών. Η αποψίλωση που υφίσταται ο Αμαζόνιος ελέγχεται κυρίως από δορυφόρους, μια διαδικασία η οποία επίσης κινδυνεύει να διακοπεί, λόγω της κακής οικονομικής κατάστασης. Το πρόβλημα επιδεινώνεται από την εκτεταμένη διαφθορά που κυριαρχεί που σημαίνει πως ακόμα και αν αυξανόταν η νομική και με άλλα μέσα προστασία των δασών, οι μεγαλογαιοκτήμονες θα μπορούσαν να αποφεύγουν την τιμωρία.
Στον Αμαζόνιο μαίνεται μια πραγματική μάχη για το μέλλον της περιοχής, μια μάχη με παγκόσμιο αντίκτυπο. Όσο οι μεγάλες επιχειρήσεις διατηρούν την δύναμή τους, το μέλλον του Αμαζονίου θα βρίσκεται μόνιμα υπό καθεστώς απειλής. Αυτό που απαιτείται άμεσα, είναι ένα πρόγραμμα ριζικής αναδιανομής της γης στους καλλιεργητές ώστε να σπάσει η κυριαρχία των γαιοκτημόνων. Οι περιοχές που περιβάλλουν το οικοσύστημα και γύρω από τα τροπικά δάση πρέπει να καλλιεργούνται με προσοχή και ευαισθησία και προς το περιβάλλον και προς τους αυτόχθονες πληθυσμούς. Μόνο στη βάση ενός συνολικού σχεδίου και σοσιαλιστικών πολιτικών είναι δυνατό να προστατευθεί το δάσος του Αμαζονίου με όλες τις συνέπειες που αυτό έχει για το περιβάλλον του πλανήτη.
