«Προλετάριοι όλων των χωρών ενωθείτε!» Αυτή ήταν η τελευταία φράση του Μανιφέστου του Κομμουνιστικού Κόμματος των Κ. Μαρξ και Φ. Ένγκελς που δημοσιεύτηκε τον Φλεβάρη του 1848. Μια φράση που καθόρισε και ενέπνευσε όσο ελάχιστες την πορεία του παγκόσμιου επαναστατικού κινήματος.
Ο ισπανικός εμφύλιος πόλεμος έχει καταγραφεί στην ιστορική μνήμη ως μια από τις κορυφαίες στιγμές εργατικού διεθνισμού και εφαρμογής στην πράξη αυτής της ιστορικής φράσης των Μαρξ και Ένγκελς. Περισσότεροι από 55.000 αντιφασίστες αγωνιστές, από 53 διαφορετικές χώρες του κόσμου, εντάχθηκαν εθελοντικά στις «Διεθνείς Ταξιαρχίες» και για σχεδόν 3 χρόνια έδωσαν σκληρές μάχες στο πλευρό των Δημοκρατικών, ενάντια στο εθνικιστικό μέτωπο του στρατηγού Φράνκο και των συμμάχων του, της ναζιστικής Γερμανίας και της φασιστικής Ιταλίας.
Μια από τις αμέτρητες ιστορίες αυτής της διεθνούς έκφρασης αλληλεγγύης στον αγωνιζόμενο ισπανικό λαό, είναι αυτή των 280 εθελοντών του Ciudad de Barcelona («Πόλη της Βαρκελώνης»), που βυθίστηκε από ιταλικό υποβρύχιο στις 30/5/1937, λίγες εκατοντάδες μέτρα μακριά από τις ισπανικές ακτές.
Ένα από τα πρώτα προβλήματα που έπρεπε να αντιμετωπίσουν οι εθελοντές μαχητές των Διεθνών Ταξιαρχιών ήταν η μετάβασή τους στην Ισπανία, πράγμα που την περίοδο του εμφυλίου ήταν εξαιρετικά ριψοκίνδυνο. Πολλοί από αυτούς που επέλεξαν τις χερσαίες οδούς συνελήφθησαν και φυλακίστηκαν ενώ τα ίχνη κάποιων άλλων «χάθηκαν» για πάντα.
Η θαλάσσια οδός θεωρούνταν πιο ασφαλής και πολλοί εθελοντές περνούσαν στη Γαλλία με κάποια κάρτα –δήθεν οικονομικού μετανάστη– και από εκεί (κυρίως από τη Μασσαλία όπου είχε μεταφέρει την έδρα της η Ναυτεργατική Ένωση) κατέληγαν με κάποιο πλοίο στην Ισπανία.
Ένα από τα πλοία που μετέφεραν εθελοντές και πολεμικό εξοπλισμό για λογαριασμό των Δημοκρατικών ήταν το Ciudad de Barcelona, ένα υπερωκεάνιο μεσαίου μεγέθους το οποίο ναυπηγήθηκε και καθελκύστηκε τον Ιούνιο του 1929 στην Ιταλία. Τα πρώτα χρόνια της «ζωής» του, το Ciudad de Barcelona ανήκε σε ιδιωτικά συμφέροντα και πραγματοποιούσε κρουαζιέρες από τη Βαρκελώνη προς τις Βαλεαρίδες και τις Κανάριες νήσους. Τον Ιούλιο του 1936, με το ξέσπασμα του Ισπανικού εμφυλίου, το πλοίο κρατικοποιήθηκε από τη Δημοκρατική Κυβέρνηση και χρησιμοποιήθηκε για την μεταφορά στρατευμάτων.
Μια από τις πρώτες του σημαντικές αποστολές ήταν η μεταφορά ταγμάτων του δημοκρατικού στρατού στην αποτυχημένη επιχείρηση κατάληψης της Μαγιόρκα, όπου μετά από βομβαρδισμό που πραγματοποίησαν ιταλικά αεροπλάνα οι Δημοκρατικοί αναγκάστηκαν σε υποχώρηση αφήνοντας το νησί στα χέρια των εθνικιστών τον Σεπτέμβρη του 1936. Τον Ιανουάριο του 1937 σημειώθηκε η πρώτη απόπειρα βύθισης του Ciudad όμως η τορπίλη που εκτοξεύτηκε από εχθρικό υποβρύχιο δεν βρήκε στόχο και το πλοίο παρέμεινε ενεργό στον αντιφασιστικό αγώνα.
30 Μαΐου 1937: Το Ciudad de Barcelona δέχεται νέα φασιστική επίθεση
Το Σάββατο 29 Μαΐου 1937, στο λιμάνι της Μασσαλίας, επιβιβάστηκαν στο Ciudad de Barcelona 280 εθελοντές των Διεθνών Ταξιαρχιών (στην πλειοψηφία τους από ΗΠΑ, Μεγάλη Βρετανία, Ιταλία και Γερμανία αλλά και από Αυστραλία, Δανία, Νορβηγία κα) ενώ στο πλοίο είχε φορτωθεί και σημαντική ποσότητα στρατιωτικού υλικού (τανκς, μοτοσικλέτες, στρατιωτικός ρουχισμός, κονσέρβες κτλ).
Το Ciudad απέπλευσε το σούρουπο με καπετάνιο τον Φρανσίσκο Ναδάλ, έχοντας όλα τα φώτα σβηστά και πλέοντας σε απόσταση περίπου ενός μιλίου από τις ακτές, σε μια προσπάθεια αποφυγής των Ιταλικών υποβρυχίων και πολεμικών πλοίων που είχαν τον έλεγχο των υδάτων της περιοχής.
Το απόγευμα της Κυριακής 30 Μάϊου, το Ciudad de Barcelona βρισκόταν σε απόσταση 60 χιλιομέτρων βόρεια της Βαρκελώνης όπου στα ανοιχτά των ακτών Malgrat εντοπίστηκε από το ιταλικό υποβρύχιο General Sanjuro το οποίο είχε ενταχθεί στο ισπανικό εθνικιστικό ναυτικό τον Απρίλη του 1937, στα πλαίσια της στρατιωτικής βοήθειας που παρείχε στον Φράνκο η φασιστική Ιταλία του Μουσολίνι. Το υποβρύχιο αστόχησε στην εκτόξευση της πρώτης τορπίλης, όμως παρά τον ελιγμό του Ναδάλ, η δεύτερη τορπίλη βρήκε στόχο και εξερράγη στο μηχανοστάσιο του Ciudad το οποίο βυθίστηκε μέσα σε λιγότερο από 7 λεπτά, σε απόσταση μόλις 400 μέτρων από την ακτή Malgrat de Mar.
Σύμφωνα με άρθρο εφημερίδας της εποχής (ABC της Μαδρίτης), το πλοίο μετέφερε συνολικά 312 επιβάτες (συμπεριλαμβανομένων των 280 αντιφασιστών εθελοντών) ενώ το πλήρωμα αριθμούσε 64 μέλη. Τουλάχιστον 45 εθελοντές (ο αριθμός παραμένει μέχρι σήμερα ασαφής καθώς το πλοίο ταξίδευε κάτω από άκρα μυστικότητα) και 4 μέλη του πληρώματος έχασαν τη ζωή τους ενώ οι υπόλοιποι διασώθηκαν από σκάφη της Δημοκρατικής Ακτοφυλακής καθώς και από ντόπιους ψαράδες που έσπευσαν στο σημείο.
Ένας από τους επιζώντες επιβάτες, ο Φινλανδοαμερικανός δημοσιογράφος Hjalmar Sankari, έγραψε σε άρθρο του στην εφημερίδα Eteenpain της Νέας Υόρκης ότι κατά τη διάρκεια βύθισης του πλοίου, οι εθελοντές τραγουδούσαν τη Διεθνή.
Οι εθελοντές που διασώθηκαν μεταφέρθηκαν στη Βαρκελώνη και σύντομα εντάχθηκαν σε τάγματα των Διεθνών Ταξιαρχιών και συμμετείχαν σε σημαντικές μάχες ενάντια στους μοναρχοφασίστες του Φράνκο.
Ισπανικός εμφύλιος: ένα διεθνιστικό παράδειγμα στην πράξη
Τη μάχη στο πλευρό των Ισπανών εργαζομένων, πέρα από τους δεκάδες χιλιάδες εθελοντές πολλών διαφορετικών εθνικοτήτων, έδωσαν και περισσότεροι από 300 Έλληνες αντιφασίστες μαχητές. Κατάφεραν να φτάσουν στην Ισπανία, ξεπερνώντας τους αυστηρούς ελέγχους και την άγρια τρομοκρατία που είχε εξαπολύσει στη χώρα μας το δικτατορικό μεταξικό καθεστώς της 4ης Αυγούστου, σε μια προσπάθεια να καταπνίξει κάθε φωνή αλληλεγγύης προς το ισπανικό προλεταριάτο.
Ο Βαλκανικός Λόχος αποτελούνταν από Έλληνες, Γιουγκοσλάβους, Ούγγρους, Βούλγαρους, Ρουμάνους και Τσεχοσλοβάκους και μέσα από τις γραμμές της 15ης Διεθνούς Ταξιαρχίας, στην οποία εντάχθηκε στις αρχές του 1937, συνέβαλε αποφασιστικά στις κρίσιμες μάχες της περιόδου.
«Προλετάριοι όλων των χωρών, ενωθείτε!»… πιο επίκαιρο παρά ποτέ!
Ο ισπανικός εμφύλιος αποτέλεσε το δραματικό πρελούδιο του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου, που είχε δραματικές συνέπειες τους λαούς του πλανήτη που πλήρωσαν βαρύ φόρο αίματος. Ωστόσο, τα ολέθρια αποτελέσματα της λαϊκομετωπικής, σταλινικής, θεωρίας των σταδίων*, δε θα πρέπει να θολώσουν και να αλλοιώσουν το συγκλονιστικό παράδειγμα και τη δύναμη της διεθνιστικής προλεταριακής αλληλεγγύης που εκφράστηκε μαζικά κατά τη, σχεδόν, τριετή διάρκειά του.
Σε μια περίοδο, κατά την οποία η ακροδεξιά μισαλλοδοξία και ο νεοφασιστικός σκοταδισμός αξιοποιούν τη βάρβαρη καπιταλιστική πραγματικότητα, κερδίζοντας έδαφος παγκοσμίως, σε μια περίοδο που οι ιμπεριαλιστές αιματοκυλίζουν ολόκληρους λαούς προκειμένου να εδραιώσουν τα συμφέροντά τους και να αυγατίσουν τα κέρδη τους, σε μια περίοδο που η άρχουσα τάξη προσπαθεί λυσσασμένα να μας πείσει πως η ταξική πάλη ανήκει στο παρελθόν, είναι αναγκαίο, περισσότερο από ποτέ, η παγκόσμια εργατική τάξη να σταθεί ξανά στα πόδια της και να δώσει τη μάχη για την ανατροπή του σάπιου εκμεταλλευτικού συστήματος.
Το χτίσιμο των επαναστατικών φορέων που θα προετοιμάσουν και θα οργανώσουν τους νικηφόρους αγώνες του αύριο είναι το σημαντικότερο καθήκον της εποχής μας. Αυτός ο δρόμος περνά μέσα και από τη διατήρηση της ιστορικής μνήμης των μεγάλων εργατικών αγώνων, τη διαρκή μελέτη τους και την εξαγωγή συμπερασμάτων, ώστε να μην επαναληφθούν τα τραγικά λάθη του παρελθόντος.
