Όταν οι ειδικοί αναλυτές της CΙΑ συνέταξαν μια έκθεση τον Σεπτέμβρη του ’78 για την μακροβιότητα του φιλοδυτικού μοναρχικού καθεστώτος στο Ιράν, συμπέραναν πως παρά τον αυταρχισμό του, ο Σάχης ηγείτο μιας σταθερής δυναστείας που θα διαρκούσε για 10 τουλάχιστον χρόνια ακόμα…
Η μυστική αστυνομία, η μισητή SAVAK με 65.000 άνδρες, που είχε διεισδύσει σ’ όλα τα κοινωνικά στρώματα, χρησιμοποιούσε τις απάνθρωπες μεθόδους της Ναζιστικής Γκεστάπο. Ακόμα και ο δικτάτορας της Χιλής Πινοσέτ έστελνε τους βασανιστές του για εκπαίδευση στην Τεχεράνη!
Παρ’ όλα αυτά όμως οι Ιρανοί εργάτες και τα λαϊκά στρώματα ανάτρεψαν τον πανίσχυρο Σάχη και διέγραψαν μια επαναστατική πορεία, που «τρομοκράτησε» τα αντιδραστικά καθεστώτα της Μέσης Ανατολής και τους ιμπεριαλιστές της Δύσης. Την ίδια ώρα, αυτή η συγκλονιστική λαϊκή εξέγερση αναστάτωσε και την σταλινική γραφειοκρατία της πρώην ΕΣΣΔ, που διατηρούσε επικερδείς εμπορικές σχέσεις με το δικτατορικό Ιράν.
Eπαναστατική διάθεση
Τον Οκτώβρη του ’77 και μέχρι τον Φλεβάρη του ’78 ξέσπασαν ξαφνικά μαζικές παράνομες διαδηλώσεις. Ζητώντας δημοκρατικά δικαιώματα και δίκαιη κατανομή του εθνικού πλούτου, οι φοιτητές στην αρχή και στην συνέχεια και οι εργάτες, συγκρούστηκαν σκληρά με την αστυνομία.
Με αφορμή τη δολοφονία εκατοντάδων διαδηλωτών στην ιερή πόλη της Κομ, τον Γενάρη του ’78, ξεκίνησε Γενική Απεργία 2 εκ. εργατών στην Τεχεράνη, που γρήγορα εξαπλώθηκε στο Ισπαχάν, την Σιράζ και στην πόλη-τέμενος Μασσάντ. Τα αυθόρμητα συνθήματα στα πανό ζητούσαν «Εκδίκηση ενάντια στην κτηνωδία του Σάχη και των αμερικάνων ιμπεριαλιστών φίλων του» και «σοσιαλιστική δημοκρατία, βασισμένη στο Ισλάμ». Ολοένα και περισσότεροι φαντάροι άρχισαν να συναδελφώνονται με τους διαδηλωτές και να φωνάζουν: «Είμαστε με τον λαό». Οι δημόσιοι υπάλληλοι και ιδιαίτερα οι τραπεζικοί έπαιξαν ζωτικό ρόλο ξεσκεπάζοντας την σαπίλα των πλουσίων. Ανοίγοντας τα βιβλία των τραπεζών αποκάλυψαν πως μόνο μέσα στους τελευταίους τρεις μήνες του ’78, 178 γνωστοί αυλικοί και καπιταλιστές έβγαλαν παράνομα από την χώρα περίπου 1,5 δις δολάρια και άλλα τόσα έβγαλε και ο Σάχης με προορισμό τις ΗΠΑ. Έξαλλες οι μάζες αντέδρασαν καίγοντας 400 καταστήματα τραπεζών.
H τάξη, το κόμμα και η ηγεσία
Όταν ο Μωχάμετ Ρεζά Παχλαβί -που αυτοαποκαλούνταν ο αληθινός υιός του θρόνου του Παγωνιού, με ιστορία 2.500 χρόνων- εγκατέλειψε έντρομος την χώρα στις 16 Γενάρη του ’79, η ανατροπή του δεν ήτανε πια αρκετή για τις εξεγερμένες μάζες, που απαιτούσαν τώρα την ανατροπή του απολυταρχικού καθεστώτος και έψαχναν την μορφή και τον χαραχτήρα του νέου Ιράν.
Η εργατική τάξη πρωτοστάτησε στον αγώνα ενάντια στον Σάχη με μαζικές διαδηλώσεις, μια τετράμηνη Γενική Απεργία και τελικά με την εξέγερση στις 10 και 11 του Φλεβάρη. Το παλιό καθεστώς σαρώθηκε για πάντα. Οι εργάτες συνειδητοποίησαν έτσι την τεράστια δύναμη τους, αλλά δεν ήξεραν πώς να πάρουν την εξουσία και να την κρατήσουν.
Η επανάσταση έβαλε σε δοκιμασία όλες τις τάξεις. Για την εργατική τάξη το ζήτημα κλειδί ήταν η ύπαρξη μιας αποφασιστικής ηγεσίας, που να οδηγήσει την λαϊκή εξέγερση στην κατάληψη της εξουσίας και στην σοσιαλιστική ανοικοδόμηση της κοινωνίας.
Στο Ιράν δυστυχώς, παρά τον ηρωισμό των εργατών, των φοιτητών και της νεολαίας, δεν υπήρχε μια μαρξιστική ηγεσία και ένα μαζικό εργατικό κόμμα, που να βγάλουν τα κατάλληλα συμπεράσματα από την πορεία της επανάστασης. Να εξηγήσουν δηλαδή την ανάγκη η εργατική τάξη, σε συμμαχία με τους φτωχούς αγρότες και τις εθνικές και καταπιεσμένες μειονότητες, να πάρουν συνειδητά την εξουσία και να φέρουν σε πέρας τα καθήκοντα της σοσιαλιστικής επανάστασης.
Οι πιο σημαντικές δυνάμεις της αριστεράς στο Ιράν ήταν τότε το Κομμουνιστικό Κόμμα Τουντέχ, οι αντάρτες Φενταγίν Χάλκ, που θεωρούσαν τους εαυτούς τους μαρξιστές και οι ισλαμιστές αντάρτες Μουζαχεντίν.
Οι οργανώσεις αυτές, όμως, αν και είχαν χιλιάδες μέλη και σημαντικό κύρος και ήταν και οπλισμένες, στην πραγματικότητα ήτανε πολιτικά συγχυσμένες. Δεν ακολούθησαν μια ανεξάρτητη ταξική πολιτική, αλλά επεδίωξαν αντίθετα να συνεργαστούν με τον Χομέϊνι, παρά τις φανερές απόπειρες των μουλάδων (ισλαμιστές ιερείς) να πνίξουν το ανεξάρτητο εργατικό κίνημα.
Η ανατροπή του απολυταρχικού καθεστώτος δημιούργησε ένα αναπόφευκτο κενό εξουσίας. Σ’ αυτή την κρίσιμη για τις μάζες στιγμή κι ενώ η εξουσία βρίσκονταν ουσιαστικά στα χέρια τους, το Τουντέχ έκανε δημόσια την πρόταση να δημιουργηθεί ένα καθεστώς «Ισλαμικής Δημοκρατίας».
Αυτό σήμαινε ξεκάθαρα ότι το Τουντέχ αρνιότανε να διεκδικήσει την ηγεσία της επανάστασης και εγκατέλειπε τον πρώτο ρόλο στους συντηρητικούς Μουλάδες.
Η άνοδος της δεξιάς πτέρυγας του πολιτικού Ισλάμ
Οι σχέσεις ανάμεσα στον δυτικόφιλο Σάχη και τους ισλαμιστές μουλάδες ήτανε από καιρό τεταμένες. Όταν όμως ο Σάχης αποφάσισε να απαλλοτριώσει την τεράστια κτηματική περιουσία των Τζαμιών, οι μουλάδες αντέδρασαν λυσσασμένα και καταδίκασαν δημόσια το καθεστώς σαν άθεο. Ο πνευματικός ηγέτης των Σιιτών του Ιράν, Αγιατολλάχ Χομεϊνί, είχε ήδη εξοριστεί στην Τουρκία και αργότερα στο Παρίσι από το ’63, μετά από εξεγέρσεις που ξέσπασαν ενάντια στις απαλλοτριώσεις και στοίχισαν την ζωή σε χιλιάδες διαδηλωτές.
Ο Χομεϊνί και οι άλλοι μουλάδες ζητούσαν την ανατροπή του Σάχη και υπόσχονταν ελευθερία και δημοκρατία με επιστροφή στις αμόλυντες αρχές του Ισλάμ, μακριά από τις δυτικές και άλλες μη ισλαμικές επιρροές, που μόλυναν και αποπροσανατόλισαν την κοινωνία.
Στο οικονομικά καθυστερημένο Ιράν, όπου η αμορφωσιά ήτανε μεγάλη και η πλειοψηφία του πληθυσμού ζούσε στην ύπαιθρο, τα κηρύγματα των μουλάδων βρήκανε ισχυρό αντίχτυπο ανάμεσα στους αγρότες, τα μεσαία στρώματα και ακόμα και στους εργάτες. Οι μάζες πίστεψαν πως μια Ισλαμική Δημοκρατία θα ήταν μια «λαϊκή» δημοκρατία, των φτωχών και όχι πάλι των πλουσίων.
Μόλις επέστρεψε θριαμβευτικά από την εξορία ο Χομεϊνί, την 1η Φεβρουαρίου του ’79, το Τουντέχ δήλωσε ότι υποστηρίζει την πρωτοβουλία του για δημιουργία του Ισλαμικού Επαναστατικού Συμβουλίου και τον κάλεσε να δημιουργήσουν μαζί ένα Ενωμένο Λαϊκό Μέτωπο.
Επανάσταση και αντεπανάσταση
«Δυαδική εξουσία» επικρατούσε στην Τεχεράνη τον Φλεβάρη του ’79. Αυτοί που κρατούσαν την εξουσία τράπηκαν σε φυγή, ενώ οι εργάτες που είχαν καταλάβει τα εργοστάσια και τα διυλιστήρια οργάνωσαν δημοκρατικές Εργατικές Επιτροπές και εξοπλίζονταν με όπλα που πήραν από τον στρατό που κατέρρεε.
Τελικά όμως αυτός που επωφελήθηκε από την επαναστατική εξέγερση ήταν ο Χομεϊνί. Το κίνημα που δημιούργησε, ένα περίεργο μείγμα στρωμάτων με αντιτιθέμενα ταξικά συμφέροντα, πέτυχε να κερδίσει την υποστήριξη ή την ανοχή και κοσμικών και μη θρησκευτικών δυνάμεων, γιατί χρησιμοποιούσε την γλώσσα του ριζοσπαστικού λαϊκισμού.
Οι μαχητικοί μουλάδες μπόρεσαν να κλέψουν κυριολεκτικά την επανάσταση από τα χέρια των εργατών, γιατί ήτανε η μόνη δύναμη στην κοινωνία που είχε συγκεκριμένους πολιτικούς στόχους, οργάνωση και στρατηγική.
Έτσι, την 1η του Απρίλη ο Χομεϊνί πέτυχε να κερδίσει μια τεράστια πλειοψηφία στο δημοψήφισμα, που έγινε και πρόσφερε στον λαό μόνο μια επιλογή: ναι ή όχι στην Ισλαμική Δημοκρατία.
Παρ’ όλα αυτά όμως ο Χομεϊνί ήτανε στην αρχή υποχρεωμένος να είναι πολύ προσεχτικός. Από την μια προσπαθούσε να αφοπλίσει βίαια τους εργάτες χρησιμοποιώντας τους "Φρουρούς της Ισλαμικής Επανάστασης" και να βάλλει τέλος στις απεργίες και τις καταλήψεις. Την ίδια ώρα, ισορροπώντας πάνω από τις τάξεις, έκανε μεγάλες παραχωρήσεις στους εργάτες, όπως δωρεάν υγεία και μεταφορές, κατάργηση των λογαριασμών ηλεκτρικού και νερού και μεγάλες επιδοτήσεις στα είδη πρώτης ανάγκης.
Μπρος στα ρημαγμένα κρατικά ταμεία και την μαζική ανεργία, που έφτασε το 25%, το νέο καθεστώς αναγκάστηκε τον Ιούλιο να προχωρήσει σε εθνικοποίηση βασικών τομέων της οικονομίας. Συγχρόνως όμως δημιούργησε ειδικά δικαστήρια, που είχαν την δυνατότητα να επιβάλλουν σε εργάτες ποινές από 2 έως 10 χρόνια φυλακή «για ανατρεπτική δράση στα εργοστάσια».
Μόνο σταδιακά και με προσοχή κατόρθωσε τελικά ο Χομεϊνί να σταθεροποιήσει το καθεστώς του και να επιβάλλει την εξουσία των Μουλάδων.
Όταν το Ιράκ εισέβαλε το 1980 στο Ιράν αρχίζοντας ένα αιματηρό πόλεμο που διάρκεσε οκτώ χρόνια, οι ιρανικές μάζες έσπευσαν να πολεμήσουν στην υπεράσπιση της επανάστασης. Στην πραγματικότητα βέβαια, η επανάσταση είχε ήδη μετατραπεί σε αντεπανάσταση. Το Δημοκρατικό Ισλαμικό Κόμμα, που ίδρυσαν οι μουλάδες αφού κατέλαβαν την εξουσία μέσα από το Επαναστατικό Συμβούλιο, στηρίχτηκε στους μικρο-καπιταλιστές και στους εμπόρους των παζαριών, που θέλανε να επιβληθεί επιτέλους η τάξη και να διαφυλαχτεί η ατομική ιδιοκτησία.
Ενώ λοιπόν στην ουσία εκπροσωπούσε αυτά τα συντηρητικά στρώματα, την ίδια ώρα χτυπούσε και τον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό, όπως με την εθνικοποίηση του κρίσιμου πετρελαϊκού τομέα.
Υβριδικό καθεστώς
To ιρανικό ισλαμικό κράτος είναι ένα ιδιόμορφο κράτος – ένα θρησκευτικό καπιταλιστικό κράτος πλαισιωμένο από κληρικούς.
Από την αρχή, αναπτύχθηκαν δύο αντιτιθέμενες τάσεις ανάμεσα στους μουλάδες. Η μια ομάδα γύρω από τον Χομεϊνί υποστήριζε ότι οι Μουλάδες πρέπει να κρατήσουν την εξουσία, διατηρώντας ένα μισο-φεουδαρχικό καπιταλιστικό κράτος. Ο αμερικάνικος ιμπεριαλισμός ήτανε γι’ αυτούς ο «Μεγάλος Σατανάς» και πίστευαν πως ο ισλαμικός φονταμενταλισμός έπρεπε να εξαπλωθεί σ’ όλο τον μουσουλμανικό κόσμο.
Η άλλη ηγετική ομάδα, με τους πιο πραγματιστές κληρικούς, ήθελαν να δημιουργήσουν ένα μοντέρνο, συγκεντρωτικό καπιταλιστικό κράτος. Κατάγγειλαν και αυτοί στα λόγια τις ΗΠΑ, αλλά ιδιαίτερα την τελευταία 10ετία άρχισαν να επιδιώκουν κάποια συνεννόηση με τη Δύση.Οι διαφορές και οι συγκρούσεις ανάμεσα σ’ αυτές τις πολιτικές και θρησκευτικές ομάδες συνεχίζονται ακόμα μέχρι σήμερα και δημιουργούν περιοδικά πολιτικές κρίσεις, όπως αυτές ανάμεσα στον Αγιατολλάχ Χαμενεϊ και τον μεταρρυθμιστή Πρόεδρο Χατάμι, που εκλέχθηκε με μεγάλη πλειοψηφία το ’97.
Συμπεράσματα
Τα γεγονότα αυτά στο Ιράν προκάλεσαν την μεγάλη ανάπτυξη του πολιτικού Ισλάμ σ’ όλο τον μουσουλμανικό κόσμο. Με ένα παραμορφωμένο τρόπο αποκάλυψαν τη δύναμη των καταπιεσμένων μαζών, που κατόρθωσαν να καταφέρουν έτσι σημαντικά χτυπήματα ενάντια στον ιμπεριαλισμό.
Οι μαρξιστές, ωστόσο, πρέπει να είναι ξεκάθαροι απέναντι σ’ αυτό το φαινόμενο. Το Ισλάμ δεν είναι πιο ριζοσπαστική ή πιο αντιδραστική θρησκεία σε σύγκριση με τις άλλες και ο ισλαμικός φονταμενταλισμός δεν είναι ένα ενιαίο και ομοιογενές φαινόμενο.
Ήταν το αδιέξοδο του καπιταλισμού στην περιοχή και η ανάγκη των καταπιεσμένων μαζών να βρούνε μια διέξοδο, που δημιούργησε αυτό το νέο φαινόμενο. Ήταν οι αποτυχίες των κοσμικών αραβικών εθνικιστικών κινημάτων μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και οι προδοσίες των ντόπιων Κομμουνιστικών Κομμάτων, κάτω από την καθοδήγηση τη Μόσχας, που δημιούργησαν το πολιτικό κενό και τις συνθήκες για την άνοδο του δεξιού πολιτικού Ισλάμ.
Ωστόσο, οι πιο τελευταίες παραλλαγές του πολιτικού Ισλάμ δεν έχουν ούτε καν τον ριζοσπαστικό λαϊκισμό που αναγκάστηκε να υιοθετήσει ο Χομεϊνί στην πρώτη περίοδο της Ιρανικής επανάστασης.
Οι Ταλιμπάν και οι τρομοκρατικές μέθοδες της Aλ Κάϊντα και του Μπίν Λάντεν δεν δίνουν καμιά λύση στις καταπιεσμένες από τον καπιταλισμό μάζες. Αντίθετα μάλιστα διασπούν τους εργαζόμενους και τους αποπροσανατολίζουν από τους ταξικούς τους αγώνες.
Οι πρόσφατες νέες μαζικές διαδηλώσεις της νεολαίας στο Ιράν σηματοδοτούν μια νέα περίοδο σημαντικών αγώνων ενάντια στο καταπιεστικό καθεστώς των μουλάδων, αλλά και στην ομάδα του «εκσυγχρονιστή» Προέδρου Χατάμι, που απογοήτευσε τις λαϊκές μάζες γιατί προσπαθεί να συμβιβαστεί με τους αντιδραστικούς Μουλάδες. Η εργατική τάξη που υποφέρει όχι μόνο από την καταπίεση, αλλά και από την κρίση της οικονομίας και την μεγάλη ανεργία, θα βγει ξανά στο προσκήνιο και θα προσπαθήσει αυτή την φορά να δώσει στην ατέλειωτη επανάσταση ένα αίσιο τέλος. Αυτό που χρειάζεται είναι μέσα απ’ αυτούς τους αγώνες να χτιστεί ένα νέο μαζικό κόμμα της εργατικής τάξης, που να βγάλει τα μαθήματα του ’79 και να οδηγήσει τους εργαζόμενους στην εξουσία.
