Δεν βρίσκει κανείς πολλές ειδήσεις και αναλύσεις στα δυτικά μέσα ενημέρωσης για τη 16η σύνοδο κορυφής των BRICS+ που έλαβε χώρα πρόσφατα στο Καζάν της Ρωσίας. Όσες ειδήσεις υπάρχουν, είναι συχνά μεροληπτικές και προκατειλημμένες, με μια σαφή προσπάθεια υποβάθμισης της σημασίας των BRICS+ στο πλαίσιο του γεωπολιτικού ανταγωνισμού μεταξύ των παλαιών δυτικών ιμπεριαλιστικών δυνάμεων και του ανερχόμενου μπλοκ υπό την ηγεσία της Κίνας. Τι συνέβη, λοιπόν, στο Καζάν;
Τι είναι τα BRICS+;
Το ακρωνύμιο BRICS αναφέρεται στις χώρες Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα και Νότια Αφρική, οι οποίες αποτελούν μια ομάδα αναδυόμενων και γρήγορα αναπτυσσόμενων οικονομιών εκτός των G7 (ΗΠΑ, Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία, Γερμανία, Ιαπωνία, Καναδάς και Ιταλία). Στην πρόσφατη σύνοδο κορυφής στο Γιοχάνεσμπουργκ, τον Αύγουστο του 2023, τέσσερις νέες χώρες προσχώρησαν στα BRICS: η Αίγυπτος, η Αιθιοπία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το Ιράν. Η Αργεντινή και η Σαουδική Αραβία είχαν αρχικά ανακοινωθεί επίσης ως νέα μέλη, ωστόσο η Αργεντινή απέσυρε την υποψηφιότητά της μετά την εκλογική νίκη του ακροδεξιού Μιλέι (που δήλωσε ότι «δεν θα προωθήσει σχέσεις με κομμουνιστές»), ενώ η Σαουδική Αραβία παραμένει αναποφάσιστη.
Τα εννέα μέλη των BRICS (ή αλλιώς BRICS+) αντιπροσωπεύουν περίπου το 1/3 του παγκόσμιου ΑΕΠ (προσαρμοσμένο κατά PPP*), το 40% του παγκόσμιου πληθυσμού και το 30% της παγκόσμιας παραγωγής πετρελαίου. Συγκριτικά, η G7 αντιπροσωπεύει το 10% του παγκόσμιου πληθυσμού και το 30% του παγκόσμιου ΑΕΠ (προσαρμοσμένο κατά PPP).
Υπάρχει σαφής τάση ενίσχυσης της επιρροής των BRICS+, τη στιγμή που οι G7 χάνουν έδαφος.
Σύνοδος κορυφής του Καζάν: Σημαντικές πτυχές
Η σύνοδος κορυφής στο Καζάν, που πραγματοποιήθηκε στις 22-24 Οκτωβρίου, είχε ιδιαίτερη σημασία για διάφορους λόγους:
- Κατέδειξε ότι η Ρωσία δεν είναι απομονωμένη, καθώς κατάφερε να φιλοξενήσει μια συνάντηση με 36 ηγέτες κρατών (εκπροσωπώντας χώρες που καλύπτουν το 57% του παγκόσμιου πληθυσμού), καθώς και τον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ.
- Η σύνοδος σηματοδοτήθηκε από μια σημαντική συμφωνία-ορόσημο μεταξύ της Ινδίας και της Κίνας, που αφορά τη συνοριακή διαμάχη τους στα Ιμαλάια. Αυτή η συμφωνία ερμηνεύεται ως ένα πρώτο βήμα προς την εξομάλυνση των σχέσεών τους.
- Ανακοινώθηκε επίσης ότι 13 νέες χώρες θα αποκτήσουν το καθεστώς των χωρών εταίρων των BRICS (Αλγερία, Λευκορωσία, Βολιβία, Κούβα, Ινδονησία, Καζακστάν, Μαλαισία, Νιγηρία, Ταιλάνδη, Τουρκία, Ουγκάντα, Ουζμπεκιστάν, Βιετνάμ). Ωστόσο, η ένταξη της Βενεζουέλας ως εταίρου εμποδίστηκε από τη Βραζιλία, γεγονός που προκάλεσε την έντονη αντίδραση του Μαδούρο.
Η Διακήρυξη
Η σύνοδος κορυφής του Καζάν είχε έντονο συμβολισμό, καθώς έδειξε ότι μια σημαντική ομάδα κρατών αναζητά τρόπους να απεγκλωβιστεί από τον έλεγχο του δυτικού ιμπεριαλισμού και να αμφισβητήσει την κυριαρχία του. Αυτό αποτελεί από μόνο του μια αξιοσημείωτη εξέλιξη.
Ωστόσο, το περιεχόμενο της διακήρυξης του Καζάν ήταν φτωχό. Σε μεγάλο βαθμό, η διακήρυξη είναι ασαφής, με πολλές γενικόλογες αναφορές σε διάφορα ζητήματα. Οι ηγέτες των BRICS+ βασικά δίνουν βάρος στην ανάγκη «μεταρρύθμισης» του ΟΗΕ, του ΠΟΕ και των θεσμών του Bretton Woods (ΔΝΤ και Παγκόσμια Τράπεζα).
Ορισμένα βασικά αποσπάσματα από τη δήλωση των 32 σελίδων περιλαμβάνουν:
«…επαναβεβαιώνουμε τη δέσμευσή μας στην πολυμέρεια και την τήρηση του διεθνούς δικαίου, συμπεριλαμβανομένων των Σκοπών και Αρχών που κατοχυρώνονται στον Καταστατικό Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) ως απαραίτητου ακρογωνιαίου λίθου του, καθώς και του κεντρικού ρόλου του ΟΗΕ στο διεθνές σύστημα…».
«Επαναβεβαιώνουμε την υποστήριξή μας στο βασιζόμενο σε κανόνες, ανοικτό, διαφανές, δίκαιο, προβλέψιμο, χωρίς αποκλεισμούς, χωρίς διακρίσεις, με βάση τη συναίνεση πολυμερές εμπορικό σύστημα με πυρήνα τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου (ΠΟΕ)…».
«Επαναβεβαιώνουμε τη δέσμευσή μας για τη διατήρηση ενός ισχυρού και αποτελεσματικού Παγκόσμιου Δικτύου Χρηματοπιστωτικής Ασφάλειας με επίκεντρο ένα ΔΝΤ βασισμένο σε ποσοστώσεις και επαρκώς εξοπλισμένο. Ζητούμε τη μεταρρύθμιση των θεσμών του Bretton Woods…».
«Υπογραμμίζουμε τον καίριο ρόλο της G20 ως το κορυφαίο παγκόσμιο φόρουμ για πολυμερή οικονομική και χρηματοπιστωτική συνεργασία… Υπενθυμίζουμε ότι η UNFCCC, συμπεριλαμβανομένων των ετήσιων συνόδων της Διάσκεψης των Μερών (COP), είναι το πρωταρχικό και νόμιμο διεθνές φόρουμ για τη συζήτηση του ζητήματος της κλιματικής αλλαγής σε όλες τις διαστάσεις του».
Αυτά τα αποσπάσματα δείχνουν ότι οι BRICS επιδιώκουν να ενισχύσουν τον ρόλο τους στους διεθνείς θεσμούς, με στόχο να αποκτήσουν μεγαλύτερη επιρροή και να περιορίσουν την κυριαρχία των δυτικών δυνάμεων, και ιδίως των ΗΠΑ, στα διεθνή φόρα.
Η ειρωνεία
Διαβάζοντας τη διακήρυξη, είναι δύσκολο να μη διακρίνει κανείς την ειρωνεία των διακηρύξεων των BRICS+ σε σχέση με τα καθεστώτα που τις υπογράφουν.
Έτσι, το ιρανικό καθεστώς, που διαθέτει «αστυνομία ηθών», καταπιέζει και δολοφονεί τις γυναίκες, υπογράφει κείμενο που δηλώνει:
«Υπογραμμίζουμε τη σημασία της ενδυνάμωσης των γυναικών και της πλήρους συμμετοχής τους σε ίση βάση σε όλους τους τομείς της κοινωνίας, συμπεριλαμβανομένης της ενεργούς συμμετοχής τους στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων…».
Ο Σι Τζινπίνγκ, ηγέτης ενός καθεστώτος που καταστέλλει κάθε διαφωνία και εφαρμόζει εκτεταμένη λογοκρισία, υπογράφει κείμενο που αναφέρει:
«Τονίζουμε τη σημασία της ακεραιότητας των πληροφοριών και της διασφάλισης της ελεύθερης ροής και πρόσβασης του κοινού σε ακριβείς πληροφορίες που βασίζονται σε γεγονότα, περιλαμβανομένης της ελευθερίας γνώμης και έκφρασης».
Ο Ινδός πρωθυπουργός Ν. Μόντι, γνωστός για την ρατσιστική και ακροδεξιά ατζέντα του, υπογράφει τη δήλωση:
«[Αναγνωρίζουμε] την ανάγκη εντατικοποίησης της καταπολέμησης του ρατσισμού, των φυλετικών διακρίσεων, της ξενοφοβίας και των συναφών μορφών μισαλλοδοξίας, συμπεριλαμβανομένων των διακρίσεων βάσει θρησκείας, πίστης ή πεποιθήσεων, και όλων των σύγχρονων μορφών τους σε όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένης της ανησυχητικής τάσης για αύξηση της ρητορικής μίσους».
Η Ρωσία του Πούτιν, που βρίσκεται σε πόλεμο με την Ουκρανία και έχει εμπλακεί σε πολλές πολεμικές συγκρούσεις, δηλώνει ότι υποστηρίζει
«όλες τις προσπάθειες που συμβάλλουν στην ειρηνική διευθέτηση των κρίσεων».
Παράλληλα, ηγέτες χωρών με ιστορικό αντεργατικών πολιτικών (π.χ. Τουρκία) ή που συντηρούν οικονομίες με εργασιακά κάτεργα (π.χ. Βιετνάμ) διακηρύσσουν ότι επιθυμούν μια
«δίκαιη αγορά εργασίας» και «αξιοπρεπή εργασία, δίκαιη αμοιβή και κοινωνική προστασία για όλους…».
Πιθανώς, όμως, η πιο υποκριτική τοποθέτηση αφορά το ζήτημα της Παλαιστίνης. Ενώ τα BRICS+ εκφράζουν «ανησυχία» και «καταγγέλλουν» επιθέσεις του Ισραήλ, δεν παίρνουν κανένα πρακτικό μέτρο για την άσκηση πίεσης, όπως κυρώσεις ή οικονομικό μποϊκοτάζ. Η Κίνα εξακολουθεί να αγοράζει όπλα από το Ισραήλ, η Νότια Αφρική να πουλάει άνθρακα, η Ινδία να εμπορεύεται διυλισμένο πετρέλαιο κ.ο.κ. Παρά τις δηλώσεις τους για την ανάγκη για «επείγοντα μέτρα προστασίας», οι BRICS+ αποφεύγουν οποιαδήποτε ουσιαστική κίνηση, αν και διαθέτουν τα μέσα για να το κάνουν.
Χρειάζεται να είναι ξεκάθαρο στο διεθνές εργατικό κίνημα ότι τα BRICS+ δεν προσφέρουν μια «προοδευτική εναλλακτική» στον δυτικό ιμπεριαλισμό, παρά τους ισχυρισμούς ορισμένων τμημάτων της Αριστεράς για το αντίθετο.
Ο δρόμος έχει χαραχτεί, όμως παραμένει μακρύς και δύσβατος
Η ρωσική προεδρία δημοσίευσε ένα εκτενές έγγραφο με τις οικονομικές της προτάσεις. Στην τελική διακήρυξη αναφέρονται τα εξής σχετικά με αυτό:
«Χαιρετίζουμε τη χρήση τοπικών νομισμάτων στις χρηματοοικονομικές συναλλαγές μεταξύ των χωρών BRICS και των εμπορικών τους εταίρων. Ενθαρρύνουμε την ενίσχυση των δικτύων τραπεζικών συναλλαγών εντός των BRICS και τη δυνατότητα διακανονισμών σε τοπικά νομίσματα σύμφωνα με την Πρωτοβουλία Διασυνοριακών Πληρωμών των BRICS (BCBPI), η οποία είναι εθελοντική και μη δεσμευτική, και προσβλέπουμε σε περαιτέρω συζητήσεις στον τομέα αυτό, μεταξύ άλλων στο πλαίσιο της Ειδικής Ομάδας Πληρωμών των BRICS».
«Συμφωνούμε να εξετάσουμε τη σκοπιμότητα δημιουργίας μιας ανεξάρτητης υποδομής διασυνοριακών διακανονισμών και αποθεμάτων, το BRICS Clear, μια πρωτοβουλία που θα συμπληρώσει την υφιστάμενη υποδομή της χρηματοπιστωτικής αγοράς…»
«Αναθέτουμε στους Υπουργούς Οικονομικών και τους Διοικητές των Κεντρικών Τραπεζών μας, κατά περίπτωση, να συνεχίσουν την εξέταση του θέματος των τοπικών νομισμάτων, των μέσων πληρωμών και των πλατφορμών και να μας υποβάλουν έκθεση μέχρι την επόμενη Προεδρία».
Η συζήτηση για την απο-δολαριοποίηση φούντωσε μετά τις κυρώσεις κατά της Ρωσίας εξαιτίας του πολέμου στην Ουκρανία. Ορισμένες χώρες συνειδητοποίησαν ότι ενδέχεται να είναι οι επόμενες στη διαδικασία οικονομικής ασφυξίας που επιβάλλει η Δύση σε όσους δεν συμμορφώνονται με τις επιταγές της. Έτσι, έχουν αρχίσει να αντιλαμβάνονται την ανάγκη «διαφοροποίησης» των χρηματοπιστωτικών τους συστημάτων, ώστε να μπορούν να αντέξουν την πίεση της Δύσης.
Η ρωσική πρόταση κάνει κάποια εύστοχα σχόλια για το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα, επισημαίνοντας ότι η σημερινή χρηματοπιστωτική αρχιτεκτονική ευνοεί τις δυτικές δυνάμεις, κυρίως τις ΗΠΑ. Παρουσιάζει στοιχεία που δείχνουν ότι, ενώ το κέντρο βάρους της παγκόσμιας παραγωγής και του εμπορίου έχει μεταφερθεί στις αναπτυσσόμενες οικονομίες, τα κέρδη παραμένουν συγκεντρωμένα στις ανεπτυγμένες χώρες. Στο κείμενο αυτό αναδύεται μια νοσταλγική αναφορά στην εποχή της απρόσκοπτης παγκοσμιοποίησης, ενώ ταυτόχρονα κατακρίνει τη στροφή προς περισσότερους εμπορικούς φραγμούς.
Αυτή η συζήτηση αντανακλά τις παρούσες γεωπολιτικές ισορροπίες. Οι «παλιές» ιμπεριαλιστικές δυνάμεις βρίσκονται σε πτώση και, για να διατηρήσουν τους «παραδοσιακούς μηχανισμούς» που στηρίζουν την κυριαρχία τους, επιχειρούν να επιβάλουν εμπόδια στην ανάπτυξη των αντίπαλων οικονομιών. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με την πολιτική του «ελεύθερου εμπορίου» που προωθούσαν όταν οι οικονομίες τους βρίσκονταν σε άνοδο και ήταν πιο ανταγωνιστικές. Αντίθετα, οι «νέες» καπιταλιστικές δυνάμεις στοχεύουν στην εδραίωση της οικονομικής τους ισχύος, ζητώντας «περισσότερη ελευθερία» σε οικονομικό επίπεδο.
Όπως αναφέρεται στην πρόταση της ρωσικής προεδρίας:
«Κατ’ αρχάς, αναγνωρίζουμε τους φυσικούς περιορισμούς και τη βούληση της ελεύθερης αγοράς, γι’ αυτό και δεν επιδιώκουμε να αντικαταστήσουμε το δολάριο των ΗΠΑ ως μέσο συναλλαγής, καθώς αποτελεί ένα σημαντικό κομμάτι της παγκόσμιας οικονομίας. Αντιθέτως, στοχεύουμε στην παροχή μιας βιώσιμης εναλλακτικής, που θα βοηθήσει την αγορά στην αναζήτηση αποδοτικότητας και ευημερίας, προωθώντας μια οικονομική παγκοσμιοποίηση χωρίς αποκλεισμούς».
Οι προσπάθειες λοιπόν των BRICS+ θα επικεντρωθούν στη χρήση τοπικών νομισμάτων για τις μεταξύ τους συναλλαγές. Η διαδικασία αυτή περιέχει, βέβαια, εσωτερικές αντιφάσεις, αλλά συνεχίζει να αποτελεί πρόκληση για το δολάριο και την αμερικανική κυριαρχία.
Η παγκόσμια οικονομία αναμένεται να βρεθεί μπροστά σε σημαντικές αλλαγές τα επόμενα χρόνια. Παρά τα ενδεχόμενα εμπόδια που μπορεί να επιβραδύνουν την άνοδο των νέων δυνάμεων και να καθυστερήσουν την πτώση των παλαιών, η τάση είναι εμφανής. Ωστόσο, αυτή η μετάβαση δεν πρόκειται να γίνει με ειρηνικά μέσα στο πλαίσιο του καπιταλισμού.
