Η βρετανική εφημερίδα Financial Times έγραψε πρόσφατα: «Στην ιστορία της Κούβας πρέπει να προστεθεί μια νέα σημαντική ημερομηνία. Μαζί με το “Κίνημα της 26ης Ιούλη” του Φιντέλ Κάστρο και την 1η Γενάρη 1959, μέρα νίκης της επανάστασης, πλέον υπάρχει και η 17η Δεκέμβρη 2014».
Οι Financial Times μπερδεύουν την επανάσταση με την αντεπανάσταση. Η 17η Δεκέμβρη 2014 ήταν η μέρα που ο Μπαράκ Ομπάμα και ο Ραούλ Κάστρο ανακοίνωσαν μια σειρά από συμφωνίες με στόχο την ομαλοποίηση των διμερών σχέσεων ΗΠΑ και Κούβας. Αυτή η αποκατάσταση των διπλωματικών τους σχέσεων αφορά τη χαλάρωση των ταξιδιωτικών περιορισμών που ισχύουν αλλά και του εμπορικού εμπάργκο που είχε επιβληθεί στην Κούβα μετά την επανάσταση του 1959 – 60. Σαν αποτέλεσμα αυτής της προσέγγισης, άνοιξε ξανά η πρεσβεία των ΗΠΑ στην Αβάνα.
Με αυτές τις εξελίξεις «εγκαινιάζεται» μια νέα, καθοριστική αλλαγή της πολιτικής του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού απέναντι στην Κούβα και, από την άλλη, αποτελεί ένα ποιοτικό βήμα, από πλευράς του κουβανικού καθεστώτος, στην πορεία του προς την καπιταλιστική παλινόρθωση, μια πορεία που «ξεδιπλώνεται» εδώ και αρκετά χρόνια.
Ο Ομπάμα προχώρησε σε αυτή την αλλαγή, αναγνωρίζοντας ότι «δεν μπορείς να κάνεις το ίδιο πράγμα (για πάνω από 50 χρόνια) και να περιμένεις διαφορετικό αποτέλεσμα».
Η Ευρωπαϊκή άρχουσα τάξη, όπως και η Καναδική, καθώς και σημαντικό κομμάτι της Λατινοαμερικάνικης, κράτησαν τα προηγούμενα χρόνια μια διαφορετική στάση από τις ΗΠΑ, μια στάση που πλέον υιοθετείται και από τον Ομπάμα.
Ο Ραούλ Κάστρο από τη μεριά του, πρότεινε τον Μπαράκ Ομπάμα για το Νομπελ Ειρήνης! Ένα Νομπελ «Ειρήνης», λοιπόν, για έναν Αμερικάνο πρόεδρο που κατά τη διάρκεια της θητείας του έχουν γίνει περισσότερες αεροπορικές επιθέσεις απ’ ότι σε αυτή του Τζ. Μπους!
Το εμπάργκο απέτυχε στους στόχους του
Μετά την επικράτηση της κουβανικής επανάστασης του 1959 – 1960, ο Αμερικάνικος Ιμπεριαλισμός επέβαλε ένα αυστηρό εμπάργκο στη χώρα της Καραϊβικής, κάνοντας πάμπολλες προσπάθειες (μεταξύ των οποίων και τη στρατιωτική απόβαση του 1961) με στόχο να ανατρέψει το καθεστώς της χώρας και να επαναφέρει την καπιταλιστική «ομαλότητα».
Παρά τις καταστροφικές συνέπειές της –με κόστος σχεδόν 1 τρισ. δολάρια για την κουβανική οικονομία– η πολιτική του εμπάργκο, με στόχο την ανατροπή του κουβανικού καθεστώτος, απέτυχε. Αυτή η αποτυχία οφείλεται σε πολύ μεγάλο βαθμό στις βαθιές κοινωνικές ρίζες της επανάστασης και στη λαϊκή υποστήριξη που απολάμβανε για πολλές δεκαετίες.
Μέσω του εμπάργκο, από την άλλη, οι κυβερνήσεις των ΗΠΑ ήθελαν να κερδίσουν την πολιτική στήριξη των «εξόριστων» Κουβανών, οι οποίοι είχαν εγκατασταθεί στο Μαϊάμι μετά την επανάσταση.
Ο στόχος των ΗΠΑ είναι πάντα ο ίδιος
Τώρα ο Αμερικάνικος Ιμπεριαλισμός υιοθετεί μια διαφορετική πολιτική «κοιτάζοντας» προς την πλήρη άρση του εμπάργκο. Γενικά μιλώντας, η απειλή της καπιταλιστικής παλινόρθωσης σε ένα εργατικό κράτος που είναι απομονωμένο δεν είναι απαραίτητο να πραγματοποιηθεί (αποκλειστικά) μέσα από το δρόμο της στρατιωτικής επέμβασης. Όπως είχε προειδοποιήσει ο Τρότσκι για την πρώην Σοβιετική Ένωση, η καπιταλιστική παλινόρθωση μπορεί να επιτευχθεί και μέσω της «εισβολής των φτηνών εμπορευμάτων από τις ιμπεριαλιστικές χώρες».
Ο στόχος του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού παραμένει ο ίδιος, απλά τώρα προσπαθεί να τον πετύχει μέσα από ένα άλλο δρόμο. Οι ιμπεριαλιστές των ΗΠΑ σχεδιάζουν να «πλημμυρίσουν» την κουβανική οικονομία με εμπορεύματα και επενδύσεις, έχοντας ως στόχο την πλήρη παλινόρθωση του καπιταλισμού και την εκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών πηγών της Κούβας προς όφελός τους. Αν το καταφέρουν αυτό, τότε η Κούβα θα πάψει να αποτελεί ένα εναλλακτικό στον καπιταλισμό σημείο αναφοράς.
Αυτή η «νέα» πολιτική των ΗΠΑ συνδυάζεται και με μια αλλαγή στάσης και διάθεσης στις τάξεις της «εξόριστης» κουβανικής κοινότητας, η οποία πάντα υποστήριζε ένθερμα το εμπάργκο και αγωνιζόταν για την ανατροπή του καθεστώτος Κάστρο. Σύμφωνα με πρόσφατες δημοσκοπήσεις, το 52% των Κουβανών που ζουν στις ΗΠΑ ζητά την άρση του εμπάργκο. Κομμάτια της άρχουσας τάξης τους, όπως ο μεγιστάνας της ζάχαρης Άλφυ Φανγιούλ, θεωρεί αναγκαίο τον τερματισμό του, επιδιώκοντας βασικά να επεκτείνει τις εμπορικές του δραστηριότητές στην (καπιταλιστική όπως ελπίζει) Κούβα.
Δραματική οικονομική κατάσταση στην Κούβα
Η σημερινή Κούβα είναι αντιμέτωπη με μια δραματική οικονομική κατάσταση. Πολλοί Κουβανοί εξαρτώνται από τα εμβάσματα που λαμβάνουν από τις οικογένειές τους στις ΗΠΑ. Υπολογίζεται ότι το 62% των κουβανικών νοικοκυριών παίρνουν οικονομική βοήθεια από το εξωτερικό.
Η κακή κατάσταση της οικονομίας έχει προκαλέσει βαθιά πτώση του βιοτικού επιπέδου των λαϊκών στρωμάτων. Τα οφέλη που πρόσφερε στις λαϊκές μάζες η επικράτηση της επανάστασης και η ανατροπή του καπιταλισμού, έχουν αρχίσει να «ξεθωριάζουν». Η κατάρρευση της πρώην Σοβιετικής Ένωσης και η απώλεια των επιδοτήσεων από αυτήν, επέφερε τεράστια πλήγματα στην κουβανική οικονομία. Αλλά η λαϊκή υποστήριξη της επανάστασης και η απέχθεια προς τον καπιταλισμό και τον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό, έδωσε τη δυνατότητα στο (γραφειοκρατικό) καθεστώς να επιβιώσει και να διατηρήσει τη σχεδιασμένη οικονομία κατά τη διάρκεια της κρίσιμης δεκαετίας του ’90 (τη λεγόμενη «Ειδική Περίοδο») και στην πρώτη περίοδο του 21ου αιώνα. Κι αυτό παρά το γεγονός ότι, όπως υπολογίζεται, οι μισθοί στην Κουβά σήμερα δεν ξεπερνούν το 28% σε σχέση με την κατάσταση πριν την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης.
Το καθεστώς και η σχεδιασμένη οικονομία κατάφεραν να επιβιώσουν την περίοδο αυτή παρά την επέλαση και την παγκόσμια κυριαρχία της «ελεύθερης αγοράς». Το καθεστώς κατάφερε να επιβιώσει πολιτικά χρησιμοποιώντας το εμπάργκο από τις ΗΠΑ, πράγμα που όξυνε την εχθρότητα προς τον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό.
Βενεζουέλα, Βολιβία, Εκουαδόρ… οι δυνατότητες θα ήταν μεγάλες
Η ανάδειξη του Τσάβεζ ως προέδρου της Βενεζουέλας προσέφερε μια «ανάσα» στην Κούβα μέσω της παροχής φθηνού πετρελαίου. Η αξία των προϊόντων που εισάγονται από τη Βενεζουέλα υπολογίζεται στα 1,5 δισ. δολάρια ετησίως, σε μια οικονομία που το ΑΕΠ της αγγίζει τα 80 δισ. δολάρια.
Η απουσία πραγματικού εργατικού ελέγχου και δημοκρατίας στην οικονομία και ως εκ τούτου η γραφειοκρατική κακοδιαχείριση και διαφθορά όξυναν περεταίρω τα οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα που ήδη δημιουργούσαν το εμπάργκο και η διεθνής απομόνωση της χώρας.
Οι επαναστατικές εξελίξεις στις αρχές του 21ου αιώνα σε Βενεζουέλα, Βολιβία και Εκουαδόρ δημιούργησαν την προοπτική η απομόνωση της Κούβας να τελειώσει. Αν η Κούβα ήταν μια πραγματική εργατική δημοκρατία θα είχε αρπάξει αυτή την ευκαιρία και θα προχωρούσε στην κατεύθυνση της δημιουργίας μιας σοσιαλιστικής ομοσπονδίας αυτών των κρατών. Κάτι τέτοιο θα επέτρεπε την οικονομική συνεργασία και τον κοινό σχεδιασμό της οικονομίας μεταξύ τους και θα μπορούσε, μέσα και από την απεύθυνση σε όλους τους λαούς της Λατινικής Αμερικής, να αποτελέσει μια αληθινή εναλλακτική στον καπιταλισμό σε ηπειρωτικό επίπεδο.
Δυστυχώς ούτε το γραφειοκρατικό καθεστώς στην Κούβα ούτε οι ρεφορμιστικές κυβερνήσεις των Τσάβεζ, Μοράλες και Κορέα ήταν διατεθειμένες να βαδίσουν σε αυτό το δρόμο. Οι τελευταίες, παρέμειναν εγκλωβισμένες στα όρια του καπιταλισμού, παρά το ότι αρχικά προχώρησαν σε ριζοσπαστικές μεταρρυθμίσεις που αμφισβητούσαν την κυριαρχία της άρχουσας τάξης των χωρών τους και του ιμπεριαλισμού.
Η χαλάρωση των ταξιδιωτικών απαγορεύσεων που συμπεριλαμβάνεται στη συμφωνία ανάμεσα στις ΗΠΑ και την Κούβα, θα είναι ασφαλώς ευπρόσδεκτη από τον κουβανικό λαό, όμως, άλλα μέτρα θα αποτελέσουν ευθεία απειλή σε όσες κατακτήσεις της επανάστασης έχουν απομείνει. Στην ουσία, ό,τι έχει απομείνει βρίσκεται υπό αίρεση.
Η νέα εργατική νομοθεσία αποτελεί σοβαρή επίθεση στα εργασιακά δικαιώματα. Τα όρια συνταξιοδότησης αυξήθηκαν κατά 5 χρόνια το 2008.
Η εισαγωγή «διπλού νομίσματος» όπου κάποιοι αμείβονται με δολάρια, έχει αυξήσει τις ανισότητες ανάμεσα στους τελευταίους και σε όσους αμείβονται με πέσο. Το καθεστώς έφτιαξε το «μετατρέψιμο πέσο» με ισοτιμία 1:1 με το δολάρια και το οποίο χρησιμοποιείται στον τουριστικό τομέα και στα εισαγόμενα προϊόντα. Για τα τοπικά προϊόντα χρησιμοποιείται το τοπικό πέσο, η ισοτιμία του οποίου σε σχέση με το μετατρέψιμο πέσο είναι 1:25.
Η κυβέρνηση έχει ανακοινώσει ότι θα καταργήσει αυτό το σύστημα, με το διπλό νόμισμα, μέχρι στιγμής όμως δεν έχει υπάρξει κάποια εφαρμογή της σχετικής ανακοίνωσης. Το αποτέλεσμα βέβαια είναι να μεγαλώνει μαύρη αγορά.
Η κυβέρνηση έθεσε στόχο την απομάκρυνση 1 εκατ. εργαζόμενοι από το δημόσιο τομέα, δίνοντάς τους την ευκαιρία να φτιάξουν χιλιάδες μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις – μέχρι στιγμής έχουν κατατεθεί 500.000 αιτήσεις οι οποίες αφορούν μικρές επιχειρήσεις, όπως εστιατόρια, τα οποία λειτουργούν κυρίως οικογενειακές επιχειρήσεις.
Ο αριθμός των εργαζομένων στον ιδιωτικό τομέα έχει αυξηθεί από το 2007, από 140.000 σε 400.000. Αυτή η αύξηση είναι σημαντική, όμως οι ιδιωτικοί υπάλληλοι αποτελούν ακόμα μειοψηφία στο συνολικό εργατικό δυναμικό της χώρας που φτάνει τα 5 εκατομμύρια.
Τουρισμός: η γέφυρα της καπιταλιστικής παλινόρθωσης
Η «γέφυρα» της καπιταλιστικής παλινόρθωσης είναι σίγουρα ο τουριστικός τομέας, στον οποίο έχουν επενδύσει κεφάλαια από την Ευρώπη, τον Καναδά, τη Βραζιλία και, προσφάτως, την Κίνα. Η πορνεία, η οποία εξαλείφθηκε μετά την επανάσταση, έχει πλέον επιστρέψει στους δρόμους της Αβάνας και κυρίως στις τουριστικές περιοχές.
Ειδικές Οικονομικές Ζώνες έχουν δημιουργηθεί, όπως οι νέες λιμενικές εγκαταστάσεις στον Κόλπο της Μαριέλ, οι οποίες χρηματοδοτούνται από κεφάλαια της Βραζιλίας και της Σιγκαπούρης. Ο λόγος που ξένα κεφάλαια χρηματοδοτούν τέτοιες επενδύσεις είναι γιατί βλέπουν τη μελλοντική κατάργηση του αμερικανικού εμπάργκο και τη συνδυάζουν με την επέκταση της διώρυγας του Παναμά και τη νέα διώρυγα που σχεδιάζεται στη Νικαράγουα.
Τα νέα αυτά συμβόλαια με τα ξένα κεφάλαια θα έχουν 50ετή διάρκεια και οι επενδυτές θα μπορούν να έχουν το 100% της ιδιοκτησίας. Την ίδια στιγμή θα απαλλάσσονται από τοπικούς φόρους (δημοτικά τέλη) δεν θα επιβαρύνονται με εισφορές για τους εργαζόμενους τους και θα έχουν 10 χρόνια αναστολή προτού αρχίσουν να πληρώνουν φορολογία, 12%, επί των κερδών τους.
Η νεολαία ζητά ελευθερίες
Τα νεολαιίστικα στρώματα ζητούν απεγνωσμένα ελευθερίες – ειδικά σ’ ότι αφορά στη χρησιμοποίηση του internet και της δυνατότητας να ταξιδεύουν σε άλλες χώρες. Έχουν βιώσει, όχι τα πλεονεκτήματα και τις κατακτήσεις της επανάστασης αλλά την παρακμή της, οικονομική και κοινωνική κρίση, καθώς και το αυταρχικό πρόσωπο της γραφειοκρατίας.
Αρχικά η έλξη για την «εισβολή των φτηνών εμπορευμάτων» θα είναι ισχυρή, μέχρι βέβαια η πραγματικότητα της καπιταλιστικής βαρβαρότητας εμφανιστεί σε όλο της το μεγαλείο.
Αυτές οι εξελίξεις ξεκάθαρα σηματοδοτούν μεγάλα βήματα προς την καπιταλιστική παλινόρθωση. Αυτή η διαδικασία βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη σε μια σειρά κλάδους της οικονομίας όμως συνολικά βρισκόμαστε ακόμα μακριά από την ολοκλήρωσή της.
Τα βήματα προς την ελεύθερη αγορά θα είναι σταδιακά
Τα βήματα προς την ελεύθερη αγορά γίνονται κάτω από την εποπτεία του κράτους και τον αυστηρό του έλεγχο. Το κράτος διατηρεί τον κυρίαρχο ρόλο του στην οικονομία και θα μπορούσε, θεωρητικά, να διακόψει αυτή τη διαδικασία ανά πάσα στιγμή. Τα ξένα κεφάλαια είναι αναγκασμένα να διαπραγματεύονται με την κυβέρνηση και τις κρατικές επιχειρήσεις. Το πιο βασικό είναι ότι οι στρατηγικοί τομείς της οικονομίας ακόμα δεν έχουν ιδιωτικοποιηθεί.
Όπως επεσήμανε ο Ραφαέλ Χερνάντεζ (εκδότης του «Θέματα», ενός κρατικού πολιτιστικού περιοδικού):
«Όλες οι οικονομικές μεταρρυθμίσεις του Ραούλ Κάστρο αφορούσαν τη χαλάρωση του συγκεντρωτισμού, η οποία είναι καλή και αναγκαία για την Κούβα. Το πρόβλημα όμως είναι… ότι κάτι τέτοιο δεν ξανάγινε ποτέ» (Financial Times, 15 Ιούνη).
Ακόμα και οι Αμερικάνοι καπιταλιστές, οι οποίοι θέλουν να πάρουν πίσω όσα έχασαν μετά την επανάσταση, προχωρούν με πολύ προσεκτικά βήματα. Όπως ανέφερε και ένας επενδυτής:
«Είναι λογικό. Ξεκινάμε με λίγα, μαθαίνουμε πως λειτουργεί το σύστημα και θα δούμε πως θα πάει».
Υπάρχουν διαφορές με την κατάρρευση του Σταλινισμού στην ΕΣΣΔ και την Αν. Ευρώπη
Για τους σοσιαλιστές και την εργατική τάξη, τα βήματα προς την καπιταλιστική παλινόρθωση αποτελούν ασφαλώς οπισθοχώρηση και πλήγμα. Θα προκαλέσουν τη φθορά των όσων κατακτήσεων έχουν διασωθεί από την επανάσταση. Θα χρησιμοποιηθούν, επίσης, από τις άρχουσες τάξεις –ειδικά των χωρών της Λατινικής Αμερικής– για να επιτεθούν στις σοσιαλιστικές ιδέες και να «αποδείξουν» ότι δεν υπάρχει εναλλακτική στον καπιταλισμό.
Όμως, αυτή τους η προσπάθεια δεν θα έχει το ίδιο αποτέλεσμα με την επίθεση που εξαπέλυσαν στις σοσιαλιστικές ιδέες όταν κατέρρευσαν τα σταλινικά καθεστώτα στη Σοβιετική Ένωση και την Ανατολική Ευρώπη.
Ο καπιταλισμός βρίσκεται σε μια νέα φάση κρίσης και εργατικοί αγώνες αναπτύσσονται διεθνώς. Οι εργαζόμενοι και τα λαϊκά στρώματα «μπούχτισαν» 25 χρόνια από την «κυριαρχία» της ελεύθερης αγοράς και έχουν αρχίσει πλέον να αντιστέκονται. Στη Βραζιλία, την Αργεντινή, τη Χιλή και άλλες χώρες ένας νέος κύκλος εργατικών αγώνων έχει ξεκινήσει.
Η άρση του εμπάργκο θα μπορούσε, κάτω από άλλες συνθήκες, να σημαίνει την ήττα της μέχρι τώρα πολιτικής του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού και της προσπάθειάς του να ανατρέψει το κουβανικό καθεστώς. Να δώσει στην Κούβα μεγαλύτερες ευκαιρίες για εμπορικές συναλλαγές στην παγκόσμια αγορά. Όμως, χωρίς την ύπαρξη μιας πραγματικής εργατικής δημοκρατίας, κάτι τέτοιο μπορεί να επιφέρει το αντίθετο, δηλαδή να επιταχύνει τις διαδικασίες καπιταλιστικής παλινόρθωσης.
Η μετάβαση προς την καπιταλιστική παλινόρθωση στην Κούβα δεν θα είναι μια ευθύγραμμη διαδικασία. Κομμάτια της γραφειοκρατίας δεν βλέπουν με καλό μάτι αυτή την πορεία. Η κόρη του Ραούλ, Μαϊέλα Κάστρο, για παράδειγμα, δήλωσε ότι ο λαός της Κούβας δεν θέλει να επιστρέψει στον καπιταλισμό.
Υπάρχουν ακόμα αρκετά εμπόδια που πρέπει να ξεπεραστούν, όσον αφορά την άρση του εμπάργκο. Όπως την αντίδραση που θα υπάρξει από την δεξιά πτέρυγα των Ρεπουμπλικάνων στο αμερικανικό Κογκρέσο. Όπως το ζήτημα του αιτήματος αποζημίωσης ύψους 7 δισ. δολαρίων από πρώην ιδιοκτήτες επιχειρήσεων που εθνικοποιήθηκαν μετά την επανάσταση. Από την άλλη, ο Φιντέλ Κάστρο στα 89α γενέθλια του μίλησε για τα «πολλά εκατομμύρια δολάρια» που πρέπει να πληρωθούν από τις ΗΠΑ στην Κούβα ως αποζημίωση για όλα τα χρόνια του εμπάργκο.
Κάτω από τις συνθήκες της σημερινής, νέας διεθνούς κρίσης του καπιταλιστικού συστήματος, τα βήματα προς την παλινόρθωση του καπιταλισμού στην Κούβα μπορεί να επιβραδυνθούν αισθητά. Μια «μεικτή» ή υβριδική κατάσταση θα μπορούσε να υπάρξει για κάποιο διάστημα.
Αρχικά, κατακτήσεις της επανάστασης όπως η δημόσια Παιδεία και Υγεία δεν θα απειληθούν παρόλο που κι αυτοί οι τομείς χτυπήθηκαν τα προηγούμενα χρόνια από την έλλειψη χρηματοδότησης. Πολλά εμπόδια πρέπει να υπερκεραστούν στην πορεία «επαναφοράς» του καπιταλισμού, πράγμα που μπορεί να γεννήσει σημαντικές λαϊκές αντιστάσεις. Τα λαϊκά στρώματα της Κούβας ήδη φοβούνται ότι θα χάσουν τα πλεονεκτήματα της επανάστασης και ότι η χώρα τους θα μετατραπεί σε ένα νέο Πουέρτο Ρίκο.
Η ανάγκη οργάνωσης της αντίστασης σε αυτή τη διαδικασία και η πάλη για μια πραγματική εργατική δημοκρατία, συνδυασμένης με τον κεντρικό σχεδιασμό της οικονομίας, είναι πιο αναγκαία από ποτέ.
Ένα τέτοιο κίνημα θα μπορούσε να συνδεθεί με τους λαούς της Λατινικής Αμερικής, οι οποίοι συνεχίσουν να αγωνίζονται προσφέροντας μια αληθινή σοσιαλιστική εναλλακτική στηριγμένη στα διδάγματα από τη μέχρι σήμερα πορεία της κουβανικής επανάστασης.
