Σαν σήμερα, στις 26 Απρίλη του 1986 εξερράγη ο πυρηνικός αντιδραστήρας του Τσερνομπίλ. Με αυτή την αφορμή αναδημοσιεύουμε παλιότερο άρθρο βασισμένο στην εισήγηση της Μπέκι Χίγκνεη, (μέλος της Σοσιαλιστικής Εναλλακτικής – τμήμα της ISA σε Αγγλία, Ουαλία, Σκωτία), από την εκδήλωση που διοργανώθηκε στα πλαίσια του 26ου camping Antinazizone – YRE, με θέμα: «33 χρόνια από το πυρηνικό ατύχημα του Τσερνομπίλ».
Η έκρηξη στον πυρηνικό σταθμό του Τσερνομπίλ συνέβη τον Απρίλιο του 1986. Το εργοστάσιο βρισκόταν 100 μίλια βόρεια του Κιέβου στην Ουκρανία, τότε κομμάτι της Σοβιετικής Ένωσης. Σύννεφα με ραδιενεργά αέρια έφτασαν σε όλο τον κόσμο. Εκτιμάται ότι η ποσότητα της ακτινοβολίας ξεπέρασε σημαντικά αυτή που απελευθερώθηκε στη Χιροσίμα.
Το ατύχημα
Ο τύπος του αντιδραστήρα στο εργοστάσιο του Τσερνομπίλ ονομαζόταν RBMK και ήταν σχεδιασμένος στη Σοβιετική Ένωση. Περιείχε ράβδους καυσίμου ουρανίου που περιβάλλονταν από γραφίτη, ο οποίος απορροφούσε τμήμα της θερμότητας της πυρηνικής αντίδρασης. Ένα άλλο τμήμα της θερμότητας απορροφούνταν από νερό, από το οποίο παράγονταν στρόβιλοι ατμού για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Το σύστημα προστασίας περιλάμβανε επίσης ήλιο και αέριο άζωτο για να αποτραπεί η επαφή των θερμών ράβδων από γραφίτη και του ουρανίου με τον ατμό, αφού σε αυτή την περίπτωση ήταν πιθανό να γίνει έκρηξη. Αυτό ήταν που συνέβη τελικά στο Τσερνομπίλ, αφού μια δοκιμή που πήγε στραβά επέτρεψε στο νερό να έρθει σε απευθείας επαφή με το γραφίτη.
Οι επιπτώσεις
Εκατοντάδες άνθρωποι επηρεάστηκαν άμεσα από το ατύχημα. Αρχικά οι εργαζόμενοι στην περιοχή, κατά τη στιγμή της έκρηξης και οι πυροσβέστες που στάλθηκαν αμέσως για να σβήσουν τη φωτιά. Στη συνέχεια, στρατολογήθηκαν «εκκαθαριστές», κυρίως από τις ένοπλες δυνάμεις για την απομάκρυνση των ραδιενεργών αποβλήτων. Ο αριθμός τους το 1990 υπολογίζεται γύρω στις 800.000. Μετά το ατύχημα, περίπου 220.000 άτομα εκκένωσαν την περιοχή σε ακτίνα 30 χιλιομέτρων από την έκρηξη. Τα αποτελέσματα όμως δεν ήταν μόνο τοπικά. Στις περιοχές όπου επεκτάθηκε το μεγάλο τμήμα της ραδιενέργειας επηρεάστηκαν περίπου 6,8 εκατομμύρια άνθρωποι, ενώ η ακτινοβολία ταξίδεψε σε ολόκληρη την Ευρώπη.
Σύμφωνα με τις πρώτες εκτιμήσεις, το ατύχημα θα έχει οδηγήσει στην εμφάνιση 5.000 – 10.000 θανατηφόρων καρκίνων μέσα στα πρώτα 70 χρόνια από την έκρηξη. Τα πρώτα χρόνια μετά το ατύχημα, είδαμε μια αύξηση της εμφάνισης καρκίνων κατά 40% σε σύγκριση με το διάστημα μεταξύ 1976 και 1985. Δεδομένου ότι πολλές ασθένειες ανιχνεύονται σε μεγάλο χρονικό διάστημα μετά από την εμφάνιση της αιτίας που τις προκάλεσε, δεν μπορεί να υπάρχει ακρίβεια στις εκτιμήσεις και τα νούμερα αυτά είναι ενδεικτικά. Έτσι, υπάρχουν επιστήμονες που εκτιμούν ότι οι θάνατοι που συνδέονται με το ατύχημα στο Τσερνομπίλ αγγίζουν τους 200.000.
Εγκατάλειψη των θυμάτων
Το ατύχημα προκάλεσε επίσης σοβαρά προβλήματα που σχετίζονται με την ψυχική υγεία των εκτοπισμένων, αλλά και των «εκκαθαριστών», των ανθρώπων δηλαδή που κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν την καταστροφή. Πολλοί από αυτούς που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την περιοχή παρέμειναν άνεργοι, άστεγοι και με σοβαρά προβλήματα υγείας. Μετά το ατύχημα, οι αρχές είπαν σε όσους προσφέρθηκαν εθελοντικά να βοηθήσουν στον περιορισμό της εξάπλωσης της ραδιενέργειας, ότι αρκούσε να πιουν βότκα για να προστατευτούν από την ακτινοβολία!
Ελάχιστα χρήματα δόθηκαν για την ενίσχυση των τοπικών αρχών και ακόμα λιγότερα πήγαν στα θύματα. Ακόμη και μέχρι σήμερα, τα θύματα αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην εύρεση εργασίας επειδή οι εργοδότες πρέπει να συμπληρώσουν περισσότερες γραφειοκρατικές φόρμες και να δώσουν δουλειά σε ανθρώπους που θα αρρωσταίνουν συχνά και θα χρειάζονται αναρρωτικές άδειες. Τα θύματα της ραδιενέργειας λαμβάνουν κάποια κρατικά επιδόματα, αλλά η σύνταξη που τους παρέχεται δεν έχει αυξηθεί από το 1996. Σήμερα τα επιδόματα δεν αρκούν ούτε για να καλύψουν το κόστος των φαρμάκων που χρειάζονται αυτοί οι άνθρωποι.
Σταλινισμός
Στην καταστροφή αυτή συνοψίζονται τα χαρακτηριστικά του σάπιου καθεστώτος του σταλινισμού. Η γραφειοκρατία που κυβερνούσε τη Σοβιετική Ένωση, προσπάθησε να αποκρύψει το μέγεθος της καταστροφής, ενώ τα ίδια τα αίτια του ατυχήματος σχετίζονται με τη βιασύνη του καθεστώτος να αναπτύξει την τεχνολογία παραγωγής πυρηνικής ενέργειας. Οι πυρηνικοί σταθμοί ηλεκτροπαραγωγής λειτουργούν 24 ώρες το εικοσιτετράωρο, επειδή η εκκίνηση ενός αντιδραστήρα απαιτεί πολύ χρόνο. Εάν προκύψουν σφάλματα, πρέπει να απενεργοποιηθεί. Σκοπός της δοκιμής ήταν να βρεθεί ένας πιο γρήγορος τρόπος αντιμετώπισης πιθανών σφαλμάτων, ενώ ο αντιδραστήρας θα βρισκόταν ακόμα σε λειτουργία, αλλά σε χαμηλότερο επίπεδο.
Η καταστροφή στο Τσερνομπίλ ήταν ένας συνδυασμός ανθρώπινου σφάλματος και μηχανικής αστοχίας, αλλά συνδέεται άμεσα με τις επιδιώξεις του σταλινικού καθεστώτος. Αντίστοιχα ατυχήματα και εκρήξεις βέβαια, έχουν γίνει και σε καπιταλιστικές χώρες όπως για παράδειγμα οι ΗΠΑ και η Ιαπωνία.
Η πυρηνική ενέργεια στις μέρες μας
Σήμερα, οι υποστηρικτές της πυρηνικής ενέργειας μιλούν για το θεωρητικά χαμηλό ρίσκο ενός ατυχήματος. Ωστόσο, σε περίπτωση που συμβεί αυτό το ατύχημα, οι συνέπειές του θα είναι τόσο καταστροφικές, που δε μπορεί να μη λαμβάνονται υπόψιν στη σχετική συζήτηση. Ένα επιπλέον πρόβλημα, είναι αυτό της αποθήκευσης των ραδιενεργών αποβλήτων, όπως αυτά του ουρανίου και του πλουτωνίου, που παραμένουν ενεργά για εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια. Μια σειρά άλλων παραμέτρων πρέπει να μπει επίσης στη συζήτηση, όπως για παράδειγμα οι ενδεχόμενες φυσικές καταστροφές, οι σεισμοί, η υποθαλάσσια ηφαιστειακή δραστηριότητα, αλλά και η φθορά που υφίστανται με την πάροδο του χρόνου τα υλικά στα οποία αποθηκεύονται τα ραδιενεργά στοιχεία. Σήμερα, τα πυρηνικά απόβλητα αποθηκεύονται στις φτωχότερες χώρες του πλανήτη.
Οι πυρηνικοί σταθμοί ηλεκτροπαραγωγής δεν παράγουν αέριους ρύπους που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή. Έτσι μια σειρά καπιταλιστικών κυβερνήσεων, ή τμημάτων τους, τείνουν να την προτιμούν, προκειμένου να πιάσουν τους στόχους μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Επιπλέον, με τη σημερινή τεχνολογία η πυρηνική ενέργεια είναι σχετικά φτηνή. Έτσι, σοβαρότατα προβλήματα όπως η αποθήκευση των αποβλήτων, ενδεχόμενα πυρηνικά ατυχήματα και οι επιπτώσεις τους, αγνοούνται.
Ακόμη όμως κι αν παρθούν όλα τα προβλεπόμενα μέτρα ασφάλειας, δεν είναι δυνατό να διασφαλιστεί ότι δε θα συμβεί κάποιο μεγάλο ατύχημα. Η καταστροφή στη Φουκουσίμα συνέβη σε μια καπιταλιστική χώρα υψηλής τεχνολογίας. Όμως οι δύο σεισμοί και το τσουνάμι που χτύπησαν το εργοστάσιο της Φουκουσίμα στάθηκαν πιο ισχυροί από τα μέτρα ασφάλειας που είχαν ληφθεί.
Τα πρώτα χρόνια της Σοβιετικής Ένωσης
Ο σταλινικός εκφυλισμός της Σοβιετικής Ένωσης, που ανάμεσα σε πολλά άλλα ευθύνεται και για το ατύχημα του Τσερνομπίλ, δεν έχει τίποτα κοινό με τα μεγάλα βήματα προς τα εμπρός που έγιναν τα πρώτα χρόνια μετά τη ρώσικη επανάσταση. Δύο μέρες μετά την κατάληψη της εξουσίας, οι Μπολσεβίκοι ψήφισαν το διάταγμα «Για τη γη», το οποίο εθνικοποιούσε τα δάση, τα ορυκτά και το νερό. Τον Μάιο του 1918, πέρασαν ένα διάταγμα «Για τα Δάση», το οποίο οργάνωνε την αναδάσωση και την προστασία των δασών που είχαν αποψιλωθεί από το καθεστώς του Τσάρου. Επενδύθηκαν χρήματα σε επιστημονικές έρευνες για περιβαλλοντικά ζητήματα, ιδρύθηκε ο πρώτος προστατευόμενος βιότοπος, ενώ στο πανεπιστήμιο της Μόσχας ξεκίνησαν μαθήματα οικολογίας.
Περιβαλλοντικές οργανώσεις όπως η VOOP («Σύλλογος Προστασίας της Φύσης») εξέδιδαν περιοδικά και διοργάνωναν συναντήσεις. Το μέλος των μπολσεβίκων Nadezha Krupskaya συμμετείχε στην ανάπτυξη ενός μοντέλου πράσινης πόλης με περισσότερα πάρκα και χώρους πρασίνου.
Ο Στάλιν ανέτρεψε πολλές από αυτές τις κατακτήσεις. Ανάμεσα στους διαφωνούντες που υπέστησαν διαφόρων μορφών διωγμούς, υπήρχαν βιολόγοι και οικολόγοι, ενώ η επιστημονική κοινότητα έχασε την ελευθερία να ερευνά και να δημοσιεύει συμπεράσματα. Οι φυσικοί πόροι άρχισαν να κατασπαταλούνται, ξεκίνησε πάλι η αποψίλωση των δασών, ενώ το λεγόμενο «Σχέδιο Μετασχηματισμού της Φύσης» εξέτρεψε τη ροή ποταμών και μετέτρεψε δασικές εκτάσεις σε βιομηχανικές ζώνες.
Επιτακτική η ανάγκη ριζικά διαφορετικού σχεδιασμού
Σήμερα, είναι επιτακτική η ανάγκη για μια δημοκρατική κοινωνία, με σχεδιασμένη οικονομία στη βάση των πραγματικών αναγκών του συνόλου των ανθρώπων της γης. Μια κοινωνία στην οποία οι φυσικοί πόροι και η γη θα ανήκουν σε όλους και δε θα είναι αντικείμενο κέρδους για τους λίγους, η οποία θα λειτουργεί στη βάση του εργατικού και κοινωνικού ελέγχου πάνω στα μέσα παραγωγής και τους φυσικούς πόρους. Μια τέτοια κοινωνία θα μπορούσε πολύ γρήγορα να μετατρέψει τις σημερινές καταστροφικές μορφές παραγωγής ενέργειας, σε φιλικές προς το περιβάλλον και τον άνθρωπο εγκαταστάσεις ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, όπως η αιολική, η ηλιακή ή η ενέργεια που παράγεται από τα κύματα.
Τα περιβαλλοντικά κινήματα στις μέρες μας είναι ιδιαίτερα σημαντικά. Οι εργαζόμενοι στην πυρηνική βιομηχανία και σε άλλες βιομηχανίες που είναι επιβλαβείς για το περιβάλλον, μπορούν να παίξουν κεντρικό ρόλο στην προσπάθεια να χτιστεί ένα βιώσιμο μέλλον. Γιατί πέρα από τον κίνδυνο που αποτελούν αυτές οι βιομηχανίες για τη φύση, οι ίδιοι οι εργαζόμενοί τους ζουν σε συνθήκες φτώχειας και καθημερινών κινδύνων. Πρέπει να στηρίξουμε τις απεργίες και τις κινητοποιήσεις αυτών των εργαζομένων για ασφαλέστερες συνθήκες εργασίας και να απαιτήσουμε εναλλακτικές θέσεις εργασίας, όπου οι δεξιότητες τους μπορούν να αξιοποιηθούν με τρόπους ασφαλείς και χρήσιμους για τον πλανήτη και την ανθρωπότητα.
Τα περιβαλλοντικά κινήματα, μπορούν και πρέπει να συνδέσουν τη νεολαία, τις τοπικές κοινωνίες, τους εργαζόμενους όχι μόνο στην πυρηνική βιομηχανία, αλλά και σε κάθε ρυπογόνα οικονομική δραστηριότητα και τελικά το σύνολο των ανθρώπων του πλανήτη. Όλοι μαζί μπορούμε να απαιτήσουμε τον τερματισμό της πυρηνικής ενέργειας και κάθε καταστροφικής για το μέλλον του πλανήτη δραστηριότητας. Μπορούμε να χτίσουμε μια κοινωνία ασφαλή για τους ανθρώπους και τη φύση, με συνθήκες δημοκρατίας και ισότητας για όλο τον κόσμο.
