Είναι δυνατόν η επιχείρηση καθαρισμού και περιβαλλοντικής αποκατάστασης μιας περιοχής όπως το Δέλτα του Νίγηρα, που εδώ και δεκαετίες μουλιάζει στο πετρέλαιο, να την αφήσει σε ακόμη χειρότερη κατάσταση από ότι πριν; Και όμως.
Σύμφωνα με πρόσφατο αναλυτικό ρεπορτάζ του Bloomberg τα βασικά χαρακτηριστικά της πολυδιαφημισμένης επιχείρησης απορρύπανσης που ξεκίνησε το 2019 από την κυβέρνηση της Νιγηρίας με συμμετοχή των Ηνωμένων Εθνών και της ολλανδο-βρετανικής πετρελαϊκής Shell, είναι η επιδείνωση της περιβαλλοντικής εικόνας της περιοχής, όπως και η πλήρης έλλειψη διαφάνειας σχετικά με τα οικονομικά στοιχεία και με τις μεθόδους που χρησιμοποιούνται.
Πως όμως έφτασε σε αυτό το οριακό σημείο ένα από τα σημαντικότερα οικοσυστήματα του πλανήτη;
Σύντομο ιστορικό
Τον ερχόμενο Νοέμβρη συμπληρώνονται 27 χρόνια από την εκτέλεση του Κεν Σάρο Ουίουα και άλλων οκτώ ακτιβιστών της φυλής Ογκόνι από τη δικτατορία του Σάνι Αμπάτσα (1993 – 1998), που αντιμετώπισαν στημένες κατηγορίες για δολοφονίες. Οι «9 Ογκόνι» όπως έμειναν γνωστοί, είχαν καταφέρει τα προηγούμενα χρόνια να προκαλέσουν σοβαρούς πονοκεφάλους στη λειτουργία της πετρελαϊκής εταιρείας Shell, η οποία για δεκαετίες εξόρυσσε πετρέλαιο από τις περιοχές τους (όπως και από το πολλές άλλες περιοχές στο Δέλτα του Νίγηρα), καταστρέφοντας το περιβάλλον και μαζί του κάθε ίχνος τοπικής οικονομικής δραστηριότητας.
Οι εννέα ακτιβιστές βρίσκονταν στην ηγεσία ενός μαζικού κινήματος αντίστασης στην περιβαλλοντική καταστροφή και τη λεηλασία της γης τους. Το MOSOP (Κίνημα για την Επιβίωση του λαού των Ογκόνι) στις καλύτερες φάσεις του έφτασε να κατεβάζει εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους στον δρόμο, προκαλώντας τρόμο στην ολλανδο-βρετανική πολυεθνική. Παρότι όμως η Shell κατάφερε να βγάλει από τη μέση την ηγεσία του MOSOP με τη βοήθεια μιας από τις πιο μισητές δικτατορίες σε ολόκληρη την ήπειρο, η διεθνής κατακραυγή για την εκτέλεση των «9 Ογκόνι» σε συνδυασμό με τις μαζικές κινητοποιήσεις που είχαν προηγηθεί την υποχρέωσε να εγκαταλείψει την περιοχή τους (αν και συνεχίζει τη δραστηριότητά της μέχρι σήμερα σε άλλες περιοχές της χώρας).
Τα τελευταία χρόνια, σε μια προσπάθεια βελτίωσης της εικόνας της, η Shell συγχρηματοδοτεί και συμμετέχει σε ένα πρόγραμμα καθαρισμού των πετρελαιοκηλίδων στην περιοχή των Ογκόνι. Και όπως φαίνεται μέχρι στιγμής, τα αποτελέσματα ταιριάζουν γάντι με τη βρώμικη ιστορία της.
Η «επιχείρηση καθαριότητα»
Σύμφωνα με το ρεπορτάζ του Bloomberg, η διαδικασία καθαρισμού περιλαμβάνει την απομάκρυνση από το έδαφος μεγάλων ποσοτήτων χώματος που έχει απορροφήσει πετρέλαιο, το οποίο όμως στη συνέχεια αποθηκεύεται χωρίς ουσιαστικά μέτρα ασφάλειας σε περιοχές που δεν έχουν υποστεί ρύπανση. Έτσι, συχνά έχουμε διαρροή πετρελαίου και επικίνδυνων χημικών ουσιών που χρησιμοποιούνται στη διαδικασία εξυγίανσης του χώματος, σε καθαρό έδαφος και παραπόταμους.
Επιπλέον, σε πολλές περιπτώσεις, η στεγανοποίηση των ορυγμάτων στα οποία τοποθετείται για καθαρισμό το χώμα, είναι κακής κατασκευής και επιτρέπει τη διαρροή πετρελαίου σε κατώτερα στρώματα του εδάφους.
Το έργο έχει σπάσει σε πολλά μικρά συμβόλαια με διάφορους εργολάβους, πολλοί από τους οποίους δεν έχουν καν δώσει στις ελεγκτικές αρχές του ΟΗΕ (στα στοιχεία των οποίων βασίζεται το ρεπορτάζ) την πλήρη εικόνα για τις ποσότητες των χημικών που χρησιμοποιούν στη διαδικασία απορρύπανσης του εδάφους. Ανάμεσα στις εταιρείες που ανέλαβαν τον καθαρισμό βρίσκονται κάποιες που δεν έχουν καμία εμπειρία σε αντίστοιχα έργα, ορισμένες μάλιστα είναι επιχειρήσεις παρασκευής φοινικέλαιου, ή εκτροφής πουλερικών!
Το κόστος της διαδικασίας για τη φετινή χρονιά υπολογίζεται στα 296 εκατομμύρια δολάρια (σχεδόν 300 εκ. ευρώ), ποσό 8,5 φορές μεγαλύτερο από αυτό που δαπανήθηκε πέρσι. Το πρόγραμμα καθαρισμού έχει συνολικό προϋπολογισμό ένα δισεκατομμύριο δολάρια, αλλά στην πραγματικότητα ένα μεγάλο μέρος αυτού του ποσού κινδυνεύει να χαθεί κάπου στη διαδρομή…
Όπως διαπιστώνουν οι ελεγκτικές αρχές, η διαδικασία τόσο σε οικονομικό, όσο και σε περιβαλλοντικό επίπεδο, χαρακτηρίζεται από αδιαφάνεια και σοβαρά αναπάντητα ερωτήματα.
Η καταστροφή μιας πολύτιμης περιοχής και των κατοίκων της
Η συνολική έκταση του Δέλτα του Νίγηρα είναι 100.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα (περίπου όσο η έκταση της Βουλγαρίας) και ο συνολικός της πληθυσμός υπολογίζεται στα 30 εκατομμύρια ανθρώπους. Το Δέλτα ήταν κάποτε μια περιοχή σπάνιας βιοποικιλότητας και μεγάλης φυσικής ομορφιάς, μια περιοχή της οποίας οι κάτοικοι ζούσαν από τη γεωργία και την αλιεία, αποτελούμενη από ένα δαιδαλώδες τοπίο παραποτάμων και μαγκρόβιων δασών. [1].
Σήμερα ένα μεγάλο μέρος αυτής της περιοχής έχει ήδη καταστραφεί από τις χιλιάδες μικρότερες ή μεγαλύτερες διαρροές στις εγκαταστάσεις εξόρυξης και μεταφοράς πετρελαίου και τα τμήματά της που έχουν μέχρι στιγμής γλιτώσει, βρίσκονται σε άμεσο κίνδυνο. Αν η καταστροφή συνεχιστεί με τους σημερινούς ρυθμούς, εκτιμάται ότι μέσα στα επόμενα πενήντα χρόνια τα μαγκρόβια δάση του Δέλτα του Νίγηρα θα έχουν εξαφανιστεί ολοκληρωτικά.
Ως προς τις συνέπειες της συνύπαρξης με το πετρέλαιο για την ανθρώπινη υγεία, πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι οι κίνδυνοι είναι πολύ σοβαροί, ενώ κάποιες πτυχές της υπόθεσης έχουν μόλις πρόσφατα γίνει γνωστές. Σύμφωνα με μια από τις μελέτες, τα παιδιά των οποίων οι μητέρες ζουν κοντά σε πετρελαιοκηλίδες έχουν διπλάσιες πιθανότητες να πεθάνουν πριν συμπληρώσουν τον πρώτο μήνα της ζωής τους. Κάτι αντίστοιχο ισχύει για τις ίδιες τις μητέρες, που εκτιμάται ότι έχουν διπλάσιες πιθανότητες θανάτου από αιμορραγία κατά τον τοκετό, αν έχουν ζήσει κοντά σε περιοχές με διαρροή πετρελαίου.
Θράσος χωρίς όρια
Μέχρι και σήμερα, η πιο μισητή πετρελαϊκή εταιρεία στον κόσμο, επιμένει ότι δεν ευθύνεται η ίδια για την καταστροφή. Σε ένα θρασύτατο βίντεο, η Shell κατηγορεί για τη διαρροή πετρελαίου στο Δέλτα του Νίγηρα τους «κλέφτες» που δουλεύουν στα παράνομα διυλιστήρια στην περιοχή και στη συνέχεια πουλάνε το πετρέλαιο για να επιβιώσουν. Κατηγορεί δηλαδή τους ανθρώπους από τους οποίους η ίδια έχει κλέψει κάθε άλλο μέσο επιβίωσης, έχοντας καταστρέψει ολοκληρωτικά παραδοσιακές οικονομικές δραστηριότητες όπως η γεωργία και η αλιεία, από τις οποίες ζούσαν οι κάτοικοι του Δέλτα για αιώνες πριν την εμφάνισή της. Ανάμεσα σε άλλα αναφέρει:
«Πολλές από τις διαρροές είναι αποτέλεσμα της βίας και των βανδαλισμών, πολλές είναι αποτέλεσμα της κλοπής πετρελαίου. Πάνω από το 70% των διαρροών από τις εγκαταστάσεις της Shell στο Δέλτα του Νίγηρα τα τελευταία πέντε χρόνια ήταν αποτέλεσμα σαμποτάζ … από κλέφτες που προκάλεσαν φθορές στους αγωγούς ή τα πηγάδια…».
Ακόμη κι αν πιστέψουμε ότι τα στοιχεία που δίνει η Shell ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα (και δεν έχουμε κανένα λόγο να το κάνουμε από τη στιγμή που η μόνη «απόδειξη» είναι ο λόγος της) έχει σημασία να θυμόμαστε ότι η καταστροφή της περιοχής δεν ξεκίνησε πριν από πέντε, δέκα, ή δεκαπέντε χρόνια.
Η Shell ξεκίνησε τις εξορύξεις στο Δέλτα του Νίγηρα το 1958, δύο χρόνια πριν την ανεξαρτησία της Νιγηρίας. Έχει πρόσφατα καταδικαστεί και υποχρεωθεί να πληρώσει αποζημιώσεις σε αγρότες για διαρροές στις εγκαταστάσεις της, ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του 1960! Επιπλέον, η «κλοπή» για την οποία κατηγορεί τους κατοίκους της περιοχής η Shell, συμβαίνει σε παλιές δικές της εγκαταστάσεις, τις οποίες έχει εγκαταλείψει να σαπίζουν και να ρυπαίνουν την περιοχή.
Σε κάποιο άλλο σημείο του βίντεο, προσπαθεί να πείσει ότι ανησυχεί για τους κινδύνους στους οποίους μπαίνουν αυτοί οι άνθρωποι εξαιτίας της απελπισίας τους (πράγματι, η δουλειά στα υπαίθρια διυλιστήρια καταλήγει πολύ συχνά σε θανατηφόρα ατυχήματα) και καταγγέλλει… μεγάλα οικονομικά συμφέροντα και μαφίες που τους εκμεταλλεύονται!
Ζοφερό μέλλον;
Σήμερα η Shell μας ενημερώνει ότι ενδιαφέρεται να επεκτείνει τις δραστηριότητές της στη Νιγηρία, με βασικό στόχο την καλύτερη εκμετάλλευση των κοιτασμάτων φυσικού αερίου που διαθέτει, αλλά και με σχέδια για υποθαλάσσιες εξορύξεις σε επόμενη φάση.
Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι αν αυτά τα σχέδια εφαρμοστούν θα φέρουν ακόμη μεγαλύτερες καταστροφές για το περιβάλλον και τις ζωές των ανθρώπων στη χώρα. Το χτίσιμο νέων μαζικών κινημάτων αντίστασης στην καταστροφή, η επέκτασή τους σε ολόκληρη τη χώρα και βέβαια η διεθνής αλληλεγγύη και ο συντονισμός, είναι η μόνη δύναμη που μπορεί να βάλει φρένο σε αυτά τα σχέδια.
