Μέχρι το 2010 και τα μνημόνια λιτότητας, όλοι οι εργαζόμενοι στον ιδιωτικό και δημόσιο τομέα όπως και οι συνταξιούχοι, δικαιούνταν τους λεγόμενους 13ο και 14ο μισθό (ή σύνταξη). Τυπικά πρόκειται για το επίδομα Χριστουγέννων που ισούνταν με έναν ακόμη μισθό και τα επιδόματα Πάσχα και καλοκαιριού, που ισούνταν με μισό μισθό το καθένα. Σήμερα 13ο και 14ο μισθό παίρνουν μόνο οι εργαζόμενοι του ιδιωτικού τομέα, καθώς για το δημόσιο καταργήθηκαν από τις προηγούμενες κυβερνήσεις.
Στη συνέχεια κάνουμε μια αναδρομή στο πως κατακτήθηκε το δικαίωμα του δώρου των Χριστουγέννων από το εργατικό κίνημα, σχεδόν έναν αιώνα πριν.
Οι πρώτες διεκδικήσεις
Η ιστορία των δώρων ή επιδομάτων είναι πολύ παλιά – κρατάει από τις αρχές του ελληνικού κράτους, 200 χρόνια πριν. Ωστόσο, ενώ γίνεται προσπάθεια να περιγραφεί ως μεγαλοψυχία των εργοδοτών, τα δώρα ήταν τις περισσότερες φορές αποτέλεσμα διεκδικήσεων των εργαζομένων.
Η πρώτη τέτοια διεκδίκηση έγινε τον Απρίλη του 1822 από τους τυπογράφους προς το υπουργείο Οικονομικών, για παροχή δώρου Πάσχα. Από τότε και μέχρι τον μεσοπόλεμο, κάποιοι εργοδότες παραχωρούσαν δώρα σε αγαθά ή σε χρήμα προς τους εργαζομένους τους.
Τον Δεκέμβρη του 1925 γίνεται η πρώτη επίσημη διεκδίκηση 13ου μισθού στο δημόσιο από συνδικαλιστικούς φορείς των εργαζομένων.
Είχαν προηγηθεί τον Μάρτη του ίδιου έτους μεγάλες απεργιακές κινητοποιήσεις στον ευρύτερο δημόσιο τομέα. Αφορμή στάθηκε η ανακοίνωση περικοπών από την κυβέρνηση Μιχαλακόπουλου ενάντια στους σιδηροδρομικούς, οι οποίοι άνοιξαν τον χορό των κινητοποιήσεων.
Η απεργία εξαπλώθηκε σύντομα και σε άλλους κλάδους, όπως ναυτεργάτες, εργαζόμενοι στον ηλεκτρισμό και το φωταέριο, στην καθαριότητα κλπ. Σε εκείνη τη φάση μπήκαν στον αγώνα και οι δημόσιοι υπάλληλοι, υποβάλλοντας το αίτημα για αύξηση των μισθών τους και ζητώντας συνάντηση με τον πρωθυπουργό.
Η απάντηση του Μιχαλακόπουλου ήταν:
«Λυπούμαι, κύριοι, διότι επουδενί λόγο είναι δυνατόν να σας ακούσω. Δεν είναι ανεκτός ο τοιούτος συνδικαλισμός εις το κράτος, διότι αποτελεί αναρχίαν».
Ακολούθησαν συνδικαλιστικές διώξεις, με 1.000 περίπου μέλη και στελέχη του ΚΚΕ και της ΓΣΕΕ να συλλαμβάνονται.
Ωστόσο, εκείνη τη χρονιά οι σιδηροδρομικοί έλαβαν τον 13ο μισθό, ενώ κάτω από την πίεση των εργατικών αγώνων, την ίδια παραχώρηση αναγκάστηκαν να κάνουν και αρκετοί εργοδότες του ιδιωτικού τομέα. Ταυτόχρονα, ο γενικευμένος αναβρασμός και άλλων κλάδων, λόγω των σχεδόν καθημερινών ανατιμήσεων βασικών ειδών, αναγκάζει την δικτατορική κυβέρνηση Πάγκαλου (που ανέτρεψε την κυβέρνηση Μιχαλακόπουλου τον Ιούνη του 1925) να υποχωρήσει. Έτσι, πέρα απ’ τον 13ο μισθό, θεσμοθετείται το 8ωρο για εργαζόμενους σε βαφεία, υαλουργεία κλπ.
Δύο χρόνια αργότερα, στις 22 Δεκέμβρη 1927 οι δημόσιοι υπάλληλοι απήργησαν με αίτημα την καταβολή ενός ολόκληρου μισθού για τις γιορτές των Χριστουγέννων.
Τελικά το δώρο Χριστουγέννων νομοθετείται το 1944, ως «έκτακτη ενίσχυση», το ύψος της οποίας ωστόσο θα καθορίζονταν κάθε χρόνο απ’ την κυβέρνηση, για να φτάσουμε στο 1980 όπου πήρε τη σημερινή του μορφή, ως «επίδομα» ίσο με έναν πλήρη μισθό.
Η κατάργησή του απ’ τις μνημονιακές κυβερνήσεις
Οι νεότερες γενιές έχουν συνδέσει την κατάργηση του 13ου-14ου μισθού αποκλειστικά με τα μνημόνια λιτότητας και τις πολιτικές του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ) και της ΕΕ. Ωστόσο, το ξήλωμα είχε αρχίσει σιγά-σιγά, ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του ’80 (επί ΠΑΣΟΚ), όταν ξεκίνησε η συζήτηση για αποσύνδεση των επιδομάτων από τον υπολογισμό της σύνταξης. Τελικά η 1η κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη αποφασίζει το 1992 να αφαιρέσει τα δώρα εορτών από τον υπολογισμό των συντάξεων του ΙΚΑ. Τον Μάη του 1999 η κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ του Κ. Σημίτη αρχίζει να αμφισβητεί τη χρησιμότητα του 13ου μισθού, χαρακτηρίζοντας τα δώρα και το επίδομα αδείας ως «αναχρονιστικά».
Για να φτάσουμε στις 6 Αυγούστου του 2009, όταν το ΔΝΤ προτείνει στην κυβέρνηση ΝΔ του Καραμανλή να κοπούν όλα τα «δώρα» (13ος – 14ος μισθός). Τελικά ήταν η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ υπό τον Γιώργο Παπανδρέου που αποφάσισε στις 3 Μαρτίου του 2010 ένα πακέτο μέτρων που μείωνε κατά 30% όλα τα επιδόματα των δημοσίων υπαλλήλων, ενώ στις 2 Μαΐου αντικατέστησε τον 13ο και 14ο μισθό με ένα επίδομα των 500 ευρώ.
Όλη εκείνη η περίοδος συνοδεύονταν από τεράστια προπαγάνδα για τα «υπέρογκα» επιδόματα των δημοσίων υπαλλήλων, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό, σε μια προσπάθεια να δημιουργηθεί ένα κλίμα εναντίον τους. Η πλήρης κατάργηση των δώρων για δημόσιους υπαλλήλους και συνταξιούχους ήρθε στις 7 Νοέμβρη του 2012, όταν η κυβέρνηση συνεργασίας ΝΔ-ΠΑΣΟΚ-ΔΗΜΑΡ υπό τον Σαμαρά ψήφισε το «μεσοπρόθεσμο πρόγραμμα».
Ο μόνος δρόμος είναι ο αγώνας
Σήμερα το δώρο Χριστουγέννων τυπικά ισχύει σε όλο τον ιδιωτικό τομέα. Ωστόσο αρκετά συχνά κυκλοφορούν καταγγελίες για εργοδότες που το ζητούν πίσω από τους εργαζομένους τους. Δηλαδή, όχι μόνο τίποτα δεν μας χαρίζεται, αλλά καμία κατάκτηση δεν θεωρείται δεδομένη στα πλαίσια του καπιταλιστικού συστήματος – με την πρώτη ευκαιρία η εργοδοσία θα σπεύσει να την πάρει πίσω με κάθε τρόπο.
Στο γύρισμα του χρόνου, κάνοντας αυτήν την αναδρομή, αξίζει να κρατήσουμε ότι το εργατικό κίνημα σε προηγούμενες δεκαετίες, σε συνθήκες ακόμα δυσκολότερες από αυτές που ζούμε σήμερα, μέσα από διεκδικητικούς αγώνες και απεργίες, κατάφερε να αποσπάσει νίκες και παραχωρήσεις από την κυβέρνηση και τους εργοδότες. Και μπορούμε να εμπνευστούμε ακόμα από εκείνους και άλλους αγώνες του παρελθόντος, για να αντιμετωπίσουμε με καλύτερους όρους την επόμενη περίοδο!
Πηγές:
sansimera.gr: Η ιστορία του Δώρου Χριστουγέννων
ethnos.gr: Δώρο Χριστουγέννων: O 13ος μισθός έχει τη δική του (συνδικαλιστική) ιστορία
efsyn.gr: Το Δώρο Χριστουγέννων είχε τη δική του… ιστορία
